श्रीमती उज्ज्वला केळकर
ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ २७ मार्च -संपादकीय – श्रीमती उज्ज्वला केळकर – ई – अभिव्यक्ती (मराठी)
गंगाधर विठोबाजी पानतावणे
गंगाधर विठोबाजी पानतावणे हे मराठीतील लेखक, संशोधक, समीक्षक होते. ते आंबेडकरी विचारवंत होते. ते पहिल्या विश्व मराठी साहित्य समेलनाचे अध्यक्ष होते. त्याचप्रमाणे विदर्भ साहित्य समेलन (आनंदवन – वरोरा ), मराठवाडा साहित्य समेलन यांचेही अध्यक्ष होते. ते पद्मश्री पदवीचेही मानकरी होते.
पानतावणे हे वैचारिक साहित्याचे निर्माते होते. अस्मितादर्श चळवळीचे जनक होते. अनेक लेखक-कवींच्या पुस्तकांना त्यांनी प्रस्तावना लिहिल्या.
१४ ऑक्टोबर १९५६ रोजी त्यांनी बाबासाहेबांकडून बौद्ध धम्मची दीक्षा घेतली. बाबासाहेबांच्या पत्रकारितेवर ‘पत्रकार बाबासाहेब आंबेडकर’ हा शोध प्रबंध लिहिला. बाबासाहेब आंबेडकर मराठा विद्यापीठात त्यांनी मराठीचे प्राध्यापक म्हणून काम केले.
दलित साहित्याने अंधार नाकारला आहे. कलंकित भूतकाळ नाकारला आहे.मानसिक गुलामगिरीतून दलित मुक्त होऊ पाहत आहेत. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या तत्त्वज्ञानातून ते तेजस्वी होत आहेत,’ अशा शब्दात दलित साहित्याची पाठराखण त्यांनी केली आहे.
दलित साहित्याचे मुखपत्र असलेल्या ‘अस्मितादर्श’ या वाङ्मयीन नियतकालिकाचे ते संस्थापक संपादक होते. ५० वर्षे त्यांनी हे काम केले. या नियतकालिकाच्या माध्यमातून त्यांनी अनेक साहित्यिक मराठी साहित्यविश्वाला दिले. त्यांनी दलित लेखक-वाचक मेळावेही भरवले होते.
साहित्य, समाज आणि संकृती या विषयावरील २० वैचारिक पुस्तके आणि संशोधनपर ग्रंथ त्यांचे प्रकाशित आहेत. याशिवाय १२ पुस्तकांचे संपादन त्यांनी केले आहे. राष्ट्रीय आणि अंतरराष्ट्रीय चर्चासत्रात त्यांनी शोधांनिबंध वाचले आहेत. बाबासाहेब आंबेडकर, महात्मा फुले, शाहू महाराज, यांच्या विचारधारेतून त्यांचे लेखन झाले आहे. वसंत व्याख्यानमाला व आणि विविध व्याख्यानमाला यातून त्यांनी अनेक व्याख्याने दिली.
गंगाधर पानतावणे यांची काही पुस्तके –
१. आंबेडकरी जाणिवांची आत्मप्रत्ययी कविता, २. साहित्य निर्मिती चर्चा आणि चिकित्सा, ३. साहित्य प्रकृती आणि प्रवृत्ती, ४. अर्थ आणि अन्वयार्थ (समीक्षा), ५. चैती, ६. दलित वैचारिक वाङ्मय( समीक्षा), ८. लेणी व ९. स्मृतिशेष (व्यक्तिचित्रे), १०. वादळाचे वंशज ११. विद्रोहाचे पाणी पेटले
गंगाधर पानतावणे यांना मिळालेले पुरस्कार व सन्मान –
१. मत्स्योदरी शिक्षण पुरस्कार, २. आण्णाभाऊ साठे पुरस्कार, ३. आचार्य अत्रे समीक्षा पुरस्कार, ४. भारतरत्न बाबासाहेब आंबेडकर अंतरराष्ट्रीय पुरस्कार ( लंडन) , ५ बाबासाहेब आंबेडकर जीवन गौरव पुरस्कार ६. अखिल भारतीय दलित अॅरकॅडमीचा बाबासाहेब आंबेडकर राष्ट्रीय पुरस्कार, ७ किर्लोस्कर जन्मशताब्दी, कुसुमताई चव्हाण, दया पावार पंजाबराव देशमुख, फडकुले, इ. अनेक पुरस्कार त्यांना लाभले आहेत. ८. दलित साहित्य अॅाकॅडमीची गौरववृत्ती, फाय फाउंडेशन गौरववृत्ती त्यांना मिळाली आहे, तसेच महाराष्ट्र राज्य साहित्य संस्कृती मंडळाची शिष्यवृत्तीही त्यांना मिळाली होती. १०. रा. ना. चव्हाण प्रतिष्ठानच्या वतीने महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे पुरस्कारही त्यांना मिळाला होता.
गंगाधर पानतावणे यांचा जन्म २८ जून १९३७चा. त्यांना २६ जानेवारी २०१८ला पद्मश्री जाहीर झाली. पण प्रकृती अस्वास्थ्यामुळे ते पदवीदान समारंभाला प्रत्यक्ष हजार राहू शकले नाहीत.
गंगाधर पानतावणे यांचे कार्य विपुल आणि विस्तृत होते, त्यामुळे त्यांना मिळालेल्या पुरस्कारांची संख्याही लक्षणीय आहे.
☆☆☆☆☆
डॉ.मधुकर केशव ढवळीकर
डॉ.मधुकर केशव ढवळीकर यांचा जन्म १६ मे १९३०चा. हे पुरातत्व विभागात संशोधक होते. भारतीय पुरातत्त्व विभागात त्यांनी कामाला सुरूवात केली. पुरातत्वशास्त्राच्या अध्यापनात संशोधनाला अतिशय महत्व आहे. ढवळीकर यांनी भारतातील अनेक ठिकाणी उत्खनन करण्यात पुढाकार घेतला. भारत सरकारने त्यांना ग्रीसमधील पेला येथे उत्खनन करण्यासाठी मुद्दाम पाठवले होते.
इनामगावाचा उत्खनन प्रकल्प, हे ढवळीकर यांचे नावाजलेले प्रमुख कार्य. पुण्यातील डेक्कन कॉलेजमध्ये संचालक म्हणून १९९० पर्यन्त ते कार्यरत होते.
डॉ.मधुकर ढवळीकर यांची काही पुस्तके-
१. आर्यांच्या शोधत, २. कोणे एके काळी हिंदू संस्कृती, ३. श्री गणेश आशियाचे आराध्य दैवत, ४. नाणकशास्त्र, ५. पर्यावरण आणि संस्कृती, ६. पुरातत्वविद्या.
त्यांनी अनेक इंग्रजी पुस्तकेही लिहिली.
ढवळीकर यांना मिळालेले पुरस्कार व सन्मान –
१. इंडियन आर्कियालॉजी सोसायटीच्या वाराणसीयेथील अधिवेशनाचे ते अध्यक्ष होते.
२. इंडियन हिस्ट्री कॉंग्रेसचे अध्यक्षपद त्यांना मिळाले होते.
३. टिळक महाराष्ट्र विद्यापीठाकडून डी. लिट. ही मानद पदवी त्यांना मिळाली होती.
४. पंतप्रधानांचे सुवर्णपदक त्यांना मिळाले होते.
५. त्यांना पद्मश्री ही पदवीही मिळाली होती.
गंगाधर पानतावणे आणि डॉ.मधुकर ढवळीकर या दोघाही आपापल्या क्षेत्रातील मान्यवरांना त्यांच्या स्मृतिदिनी मन:पूर्वक मानवंदना. 
☆ ☆ ☆ ☆ ☆
श्रीमती उज्ज्वला केळकर
ई–अभिव्यक्ती संपादक मंडळ
मराठी विभाग
संदर्भ : साहित्य साधना – कराड शताब्दी दैनंदिनी, गूगल विकिपीडिया
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
