डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्‌भगवद्‌गीता — अध्याय १५ — पुरुषोत्तम योग — (श्लोक १ ते १0) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
श्रीभगवानुवाच
ऊर्ध्वमूलमधःशाखमश्वत्थं प्राहुरव्ययम्‌ ।
छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित्‌ ॥ १ ॥
कथिती भगवंत
विचित्र संसाराचा वृक्ष अव्यय अश्वत्थ
मुळे वरती शाखा खाली पर्णरूपि छंद
जाणुन घेता या तरुराजा होई सर्वज्ञानी
वेद जाणिले अंतर्यामी तोचि ब्रह्मज्ञानी ॥१॥
*
अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखा गुणप्रवृद्धा विषयप्रवालाः ।
अधश्च मूलान्यनुसन्ततानि कर्मानुबन्धीनि मनुष्यलोके ॥ २ ॥
*
विषयभोगी संसारवृक्ष शाखा पसरल्या वरती खाली
तयासि वेढूनिया टाकले त्रिगुणांनी सभोवताली
मुळे मनुष्यलोकाची कर्मबंधांची तीही वरती खाली
सर्वत्र ती पसरली समस्त लोका व्यापून राहिली ॥२॥
*
न रूपमस्येह तथोपलभ्यते नान्तो न चादिर्न च सम्प्रतिष्ठा ।
अश्वत्थमेनं सुविरूढमूलमसङ्गशस्त्रेण दृढेन छित्त्वा ॥ ३ ॥
*
न दिसे येथे रूप तयाचे वर्णन केले तसे
आदी न यासी अंतही नाही त्यासी स्थैर्य नसे
वासना रूपी मुळे तयाची घट्ट नि बळकट
संसाराश्वत्थाला या वैराग्य शस्त्राने छाट ॥३॥
*
ततः पदं तत्परिमार्गितव्यं यस्मिन्गता न निवर्त्न्ति भूयः ।
तमेव चाद्यम पुरुषं प्रपद्ये यतः प्रवृत्तिः प्रसृता पुराणी ॥ ४ ॥
*
शोध घ्यावा त्या परमेशाचा आदी पुरुषाचा
मनन चिंतन करुनिया तयाचे निदिध्यास त्याचा
तया पासुनी विस्तारली ही प्रवृत्ती संसाराची
तेथे जाता नाही भीति पुनश्च परतुनी यायाची ॥४॥
*
निर्मानमोहा जितसङ्गदोषा अध्यात्मनित्या विनिवृत्तकामाः ।
द्वन्द्वैर्विमुक्ताः सुखदुःखसञ्ज्ञैर्गच्छन्त्यमूढाः पदमव्ययं तत्‌ ॥ ५ ॥
*
अहंकार ना मोहही नष्ट आसक्ती दोषा जिंकले
कामना नष्ट सुखदुःखांच्या द्वंद्वांतुनिया मुक्त जाहले
परमेशस्वरूपी स्थिति जयांची निरुद्ध नित्य राहे
ज्ञानीयांसी त्या अविनाशी परमपद खचित प्राप्त आहे ॥५॥
*
न तद्भासयते सूर्यो न शशाङ्को न पावकः ।
यद्गत्वा न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम ॥ ६ ॥
*
जननमरणा फेऱ्यातुन मुक्ती प्राप्त करिता परमपदाला
स्वतेजी मम परमधामा सूर्य चंद्र ना अग्नी प्रकाश द्यायाला ॥६॥
*
ममैवांशो जीवलोके जीवभूतः सनातनः ।
मनःषष्ठानीन्द्रियाणि प्रकृतिस्थानि कर्षति ॥ ७ ॥
*
जीवांश या देहातला माझाच अंश सनातन
प्रकृतिस्थित मनषष्ठेंद्रिया घेतो आकर्षुन ॥७॥
*
शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्रामतीश्वरः ।
गृहीत्वैतानि संयाति वायुर्गन्धानिवाशयात्‌ ॥ ८ ॥
*
पवन वाहतो गंधितातुनी गंध लहरीसवे
देह त्यागता जीवात्मा नेई मनैंद्रियासी सवे
पुनर्पाप्ती करिता कायेची नेई अपुल्या संगे
सकल गुणांना पूर्वेंद्रियांच्या स्थापी आत्म्या संगे ॥८॥
*
श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च रसनं घ्राणमेव च ।
अधिष्ठायं मनश्चायं विषयानुपसेवते ॥ ९ ॥
*
जीवात्मा हा विषय भोगतो इंद्रियांकरवी
कर्ण नेत्र रसना घ्राण स्पर्श मनाकरवी ॥९॥
*
उत्क्रामन्तं स्थितं वापि भुञ्जानं वा गुणान्वितम्‌ ।
विमूढा नानुपश्यन्ति पश्यन्ति ज्ञानचक्षुषः ॥ १० ॥
*
देहत्यागा समयी वा देहात वास करता
भोग भोगता विषयांचा वा त्रिगुणे युक्त असता
आत्मस्वरूप आकलन न होई मूढा अज्ञानी
विवेकी परी जाणुन असती ज्ञानदृष्टीचे ज्ञानी ॥१०॥
☆
मराठी भावानुवाद © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
