श्री सुनील देशपांडे
इंद्रधनुष्य
☆ ऋग्वेद व ग्रामोफोन… लेखक : अज्ञात ☆ प्रस्तुती – श्री सुनील देशपांडे ☆ श्री सुनील देशपांडे ☆
२० नोव्हेंबर १८७७ रोजी एडिसनने पहिला आवाज मुद्रित केला. व तो ग्रामोफोन वर पुन्हा वाजवून दाखवला. अशा प्रकारे ध्वनीचेही मुद्रण म्हणजे तोच आवाज पुन्हा पुन्हा ऐकता येऊ शकतो.
मथळा वाचून आपणास प्रश्न पडेल की ऋग्वेदाचा व ग्रामोफोनचा काय संबंध?
जगातील पहिला आवाज रेकॉर्ड झाला तो मँक्समुल्लर यांच्या आवाजात.
आवाज रेकॉर्ड करुन पुन्हा ऐकवायचा प्रयोग इंग्लंड मधे एका सभागृहात आयोजित करण्यात आला होता.
या प्रसंगी अनेक मान्यवर उपस्थित होते.
मॅक्समुल्लर यांना एडिसनने खास जर्मनीहून बोलावून घेतले होते.
मँक्समुल्लर यांनी पहिल्याच रेकॉर्डींगला ऋगवेदातील पहिली ऋचा ‘ अग्नीमिळे पुरोहितम् ‘ ही म्हटली.
ऋग्वेद हा प्राचीन भारतीय वैदिक संस्कृतीतील सर्वात पवित्र ग्रंथ आहे. हिंदू धर्मातील चार वेदांमध्ये ऋग्वेद हा प्रथम वेद आहे. ऋग्वेद हा चार वेदांपैकी एक असून ऋग्वेदाची रचना चार वेदांमध्ये सर्वप्रथम झाली आहे असे समजण्यात येते.
तसेच ऋग्वेद संस्कृत वाङमयातील पहिला ग्रंथ आहे असेही मानले जाते. ऋग्वेदामध्ये एकूण १० मंडले व १०२८ सूक्ते आहेत. निसर्गातील विविध शक्तींना देवता मानले आहे. त्यांची स्तुती गाणारी कवने ऋग्वेदात आहे. ऋग्वेदातील प्रत्येक कडव्यास ऋचा असे म्हणतात. ऋग्वेद रचनेचा काल सुमारे इ.स.पू.५००० च्या सुमारासचा असावा असा लोकमान्य टिळक यांनी मांडलेला अंदाज आहे. ऋग्वेदाची मांडणी व्यवस्था महर्षी व्यास यांनी पाहिली.
ऋग्वेदातील सूक्तांचे कर्ते ब्राह्मण, क्षत्रिय व वैश्य या तीनही वर्णांचे आहेत. ऋग्वेदामध्ये पाठभेद नाहीत. ‘अग्निमिळे पुरोहितम्’ हे ऋग्वेदाचे पहिले सूक्त आहे.
पाणिनीच्या काळात ऋग्वेदाचा अर्थ समजण्यासाठी पदे, क्रम इत्यादी व्यवस्था निर्माण झाली. ती पदे न फिरवता तशीच म्हंटली जावीत या साठी जटापाठ आणि घनपाठ म्हणण्याची पद्धत सुरू झाली.
ऋग्वेद हा स्तुतिपर असून पद्यमय आहे. ऋग्वेदाच्या १०व्या मंडलातल्या पुरुषसूक्तात तीनही वेदांचा उल्लेख आहे.
ऋचा रेकॉर्ड झाल्यावर पुढिल प्रक्रियेला काही कालावधी लागला. मधल्या काळात मँक्समुल्लर यांनी म्हंटलेली ऋचा ,त्याचा अर्थ, ऋगवेद व इतर वेद ,संस्कृत भाषा ,हिंदू संस्कृती या बद्दल विवेचन केले.
जगातील पहिल ध्वनी संदेश हा वेदातील ऋचा आहे, याचा आम्हा भारतीयांना अभिमान आहे.
महान शास्त्रज्ञ थॉमस अल्वा एडिसन व मँक्समुल्लर यांना अभिवादन।।।
लेखक : अनामिक
संग्राहक : श्री सुनील देशपांडे
मो – 9657709640 Email : [email protected]
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
