सौ. अलका ओमप्रकाश माळी
पुस्तकावर बोलू काही
☆ “सूर्य गिळणारी मी” – लेखिका – सुश्री अरुणा सबाने ☆ परिचय – सौ. अलका ओमप्रकाश माळी ☆
पुस्तकाचे नाव… सूर्य गिळणारी मी
लेखिका… सुश्री अरुणा सबाने
मनोविकास प्रकाशन
पृष्ठ संख्या…496
आपण वाचतो आपल्याला आवडेल आपल्याला रुचेल, पचतील अशी पुस्तकं आपण वाचनासाठी निवडतो.. पण काही वेळा काही पुस्तकं आपल्याला सतत खुणावत राहतात, आकर्षित करत राहतात अशाच काही पुस्तकांमधील एक पुस्तकं एक आत्मचरित्र म्हणजे अरुणा सबाने ह्याचं सूर्य गिळणारी मी हे पुस्तकं.. काही महिन्यांपूर्वी लोकसत्ता मध्ये ह्या पुस्तकाविषयी वाचलं होतं आणि तेंव्हा पासूनच हे पुस्तकं मला खुणावत होतं.. आणि योगायोग असा की काहीच दिवसात भावार्थ व्हॅन मध्ये मला हे पुस्तकं दिसलं मग काय लगेचच घेतलं आणि आज त्या पुस्तकाविषयी लिहिण्याच धाडस करते आहे..
सूर्य गिळणारी मी वाचायला घेतलं आणि एका सुशिक्षित, हुशार, आत्मविश्वास ही लाजेल अशा एका कर्तबगार स्त्रिच्या जीवनाचे पैलू वाचताना अनेकदा डोळे पाणावले, नकळत कधी सुखावले, कधी लग्न टिकविण्यासाठी धडपडणाऱ्या अरुणाचा राग ही आला.. पण तरीही ह्या पुस्तकातील अरुणाची जिद्द, आत्मविश्वास आपल्याला पुस्तकं खाली ठेवू देत नाही.. आता ह्या पुस्तकाची थोडक्यात गोष्ट सांगते.. विदर्भातील वर्धा जिल्ह्यातील निमगाव(साबने ) ह्या छोट्या गावातील एका सधन, सुशिक्षित, समृध्द अशा शेतकरी पाटील घराण्यातील ही मुलगी… नाव अरुणा.. लहानपणापासूनच वाचनाची आवड असणारी, हुशार, चुणचुणीत, स्वतंत्र विचारांची अरुणा.. शाळेत नेहमी पहिला नंबर मिळवणारी, विविध स्पर्धांमधून आपलं वर्चस्व गाजवणारी, हुशार तरीही स्वभावाने शांत असणारी अरुणा.. आपल्या भावंडांबरोबर वाचनाच्या गप्पा गोष्टी करणारी, नवनवीन पुस्तकं मिळवून सतत वाचणारी ही हुशार अरुणा.. मोठ्या भावाचे खेळातील प्राविण्य, राजकारणातील दबदबा ह्याचं नितांत कौतुक असणारी अरुणा.. बाई म्हणजे आईची लाडकी अरुणा.. आणेजी म्हणजे आजोबांची लाडकी नात अरुणा.. मनोहर, किर्लोस्कर या सारखी मासिकं वाचत लाडाकोडात वाढलेली अरुणा सगळ्यांची लाडकी होती..लहान वयात बापू म्हणजे बाबा गेल्यानंतर आई आणि भावंडांच्या मायेच्या छत्राखाली वाढलेली अरुणा.. अरुणाची अशी अनेक रूपं तिच्या समृध्द बालपणाच दर्शन घडवतात.. बाबा, राजू हे तिचे मोठे भाऊ, दोन बहिणी.. पण बहिणींची लग्नं लवकर झाल्यामुळे राजू शी तिची छान गट्टी जमली.. ती आयुष्यभर.. दोघांना ही वाचनाची आवड असल्यामुळे हे नातं अजूनच पक्क बनलं..अगदी लहानपणापासून डॉक्टर होण्याचं स्वप्न उराशी बाळगणारी अरुणा त्या दृष्टीनेच अभ्यास करणारी आणि जिद्दीने तो पूर्ण करणारी अशी.. पुढे दहावीनंतर शहरात पुढच्या शिक्षणासाठी जाण्याचा निर्णय घेते.. आणि घरचे ही तिच्या ह्या निर्णयाचं स्वागत करून तिला पाठिंबा देतात..त्या काळी तिच्यासाठी हॉस्टेल बघून तिच्या पुढच्या वाटचालीसाठी सर्व ते प्रयत्न करतात.. राजू आधीच शहरात असल्यामुळे तिच्यासाठी हॉस्टेल वर राहणं फार सोप्प होऊन जातं.. हॉस्टेल वर आल्यानंतर तिच्या मोठ्या भावाच्या मित्रांची, राजूची फार मदत होते.. हॉस्टेल वरच्या अनेक गमतीजमती ही खूप छान मांडल्या आहेत पुस्तकात..बारावीत असताना अशाच एका मैत्रिणी सोबत सिनेमाला गेलेली असताना तिची प्रभाकर पावडे ह्या मुलाशी ओळख होते..प्रभाकर पावडे हा आंबेडकर चळवळीतील एक कार्यकर्ता म्हणून काम करत असतो.. दोघांची वाचनाची आवड, वेगवेगळ्या विषयांवरील चर्चा ह्यातून त्यांची मैत्री होते पुढे प्रेम होतं आणि इथेच अरुणाच्या आयुष्याला कलाटणी मिळते.. प्रभाकर हा आर्ट्स चा विद्यार्थी आणि अरुणा सायन्स ची..त्यामुळे प्रभाकर शी लग्न करायचं तर डॉक्टर होण्याचं स्वप्न बाजूला ठेवावं लागेल हे अरुणाला लवकरच कळून चुकत आणि ती प्रभाकर च्या प्रेमासाठी त्याच्याशी लग्न करण्यासाठी लहानपणापासून पाहिलेल्या स्वप्नाला बाजूला करते आणि इथेच अरुणा फसते.. मग हे प्रेम प्रकरण राजू पर्यंत पोहचत, पुढे घरी कळतं आणि घरच्यांच्या विरोधाला न जुमानता अरुणा प्रभाकर शी लग्न करते.. शिक्षण सुटतं..स्वप्न मागे पडतात.. प्रभाकर च्या प्रेमात आकंठ बुडालेली अरुणा सगळं विसरून विवाहबद्ध होते.. बाई चा तसा विरोधच असतो तरीही अरुणाच्या सुखासाठी ती हे लग्न मान्य करते आणि इथे अरुणाच्या आयुष्याचा एक नवा अध्याय सुरू होतो.. नव्याचे नऊ दिवस संपतात आणि प्रभाकर चा खरा चेहरा समोर येतो.. स्त्रियांचा आदर करणारा, स्त्रियांच्या हक्कासाठी लढणारा प्रभाकर बायकोला दहा मिनिटं उशीर झाला म्हणून तिच्यावर हात उचलतो.. नवरेगिरी गाजविण्याची एकही संधी सोडत नाही..बायको म्हणजे उपभोगाची वस्तू आणि रांधा वाढा एवढाच काय तो तिचा उपयोग असा वागू लागतो.. अरुणा हे सगळं पाहून कोलमडून जाते.. सासर किंवा तिथल्या कुठल्याच माणसांकडून तिला कसलीच सहानुभूती किंवा प्रेम मिळत नाही.. नवरा हा असाच असतो हेच तिच्यावर बिंबवण्याचा प्रयत्न होतो..हे सगळं सहन करत.. माहेरच्या माणसांना आपलं दुःख दिसणार नाही ह्याची काळजी घेत ती संसार करण्याचा प्रयत्न करत राहते.. अशातच तिला दिवस गेल्याची बातमी कळते आणि ती सुखावून जाते.. पण मैत्रिणींनो तिचा हा आनंद फार काळ टिकत नाही.. प्रभाकरच्या वागण्याने ती प्रचंड दुखावते.. तिच्या पहिल्या डिलिव्हरी ची कहाणी वाचताना तर आपण अश्रू थांबवूच शकत नाही.. माहेरी लाडाकोडात वाढलेली अरुणा डिलिव्हरी च्या वेळी एका भिकारी महिलेकडून कशीबशी मदत मिळवून एका सरकारी हॉस्पिटल मध्ये दाखल होते.. हा प्रसंग वाचताना अंगावर शहारे येतात..पहिला मुलगा पिंटू( स्वप्निल) त्याच्या जन्मा नंतर ही परिस्थीती फारशी बदलत नाही.. एक वर्षाच्या पिंटू साठी औषध सुद्धा घेण्या इतके पैसे नसणारी हतबल अरुणा पाहून ते प्रसंग वाचून आपण पुन्हा रडतो.. प्रभाकर च वागणं दिवसागणिक अजून विचित्र होतं जातं..मारझोड तर सुरूच असते.. आपल्या मित्रांना घेऊन येणं, त्यांच्यासाठी मांसाहारी जेवण करायला लावणं, त्यांच्यासमोर वाट्टेल त्या शिव्या देणं, सतत अपमान करणं , दोनशे रुपये सुद्धा कमावण्याची अक्कल नाही असा सतत पाणउतारा करणं हे अगदी रोजचं झालेलं होत.. आणि अरुणा हे निमुटपणे सहन करते हे पाहून अशा वेळी आपल्याला भयंकर राग येतो..अशातच पुन्हा प्रेगनन्सी आणि ते ही जुळी अरुणा ह्या सगळ्या त्रासाने खचून जाते.. पण दोन मुलींचा जन्म होतो आणि आत्ता तरी दिवस बदलतील ही वेडी आशा घेऊन जगत राहते.. ह्या दरम्यान प्रभाकर च पिणं अजून वाढतं.. रोजची भांडणं, आरडाओरडा, शिवीगाळ करणं हे सुरूच राहतं..ह्या मधल्या परिस्थितीत घडलेले अनेक प्रसंग सतत डोळ्यात पाणी आणत राहतात.. मुलांच्या शिक्षणासाठी अरुणाची धडपड, दोन पैसे कमावण्यासाठी शाली करून विकणं अशी छोटी मोठी काम करत राहणं, ह्या सगळ्या कठीण परिस्थितीत सुद्धा अरुणा लिहीत असते.. तिचे अनेक लेख पेपरमध्ये वाचून तिचं कौतुक होत असतं.. ह्या सगळ्यात तब्बल सतरा वर्षांचा काळ जातो आणि एक दिवस जेंव्हा अरुणाच्या जीवावर बेततं तेंव्हा अरुणा रात्री घर सोडते.. हा प्रसंग वाचताना हुंदके आवरता येणं शक्यच नाही.. कशी बशी स्वतःची सुटका करून घेऊन मिळेल तिथे रात्र काढल्यानंतर मात्र अरुणाचा निश्चय ठाम होतो आणि आपल्या दोन्ही मुलींना घेऊन ती एका छोट्याशा झोपडी वजा घरात आपला संसार सुरू करते.. तिचा हा संघर्ष, मुलींसाठी ची धडपड पाहून आपण कासावीस होऊन जातो.. छोटी मोठी नोकरी करून तिघींच पोट भरणं आणि आपल्या मुलींना त्या प्रभाकर पासून दूर ठेवणं ह्या साठीची अरुणाची चाललेली धावपळ पाहून बऱ्याच वेळा तिचा अभिमान ही वाटतो.. अशातच एक मुलगा त्याच्या जवळ आहे हे दुःख आणि मुलींची जबाबदारी अशा दुहेरी संकटात अडकून सुद्धा अरुणा कुठेही निराश किंवा हतबल न होता लढत राहते..स्वतः च्या मुलींना बरबाद करण्याच्या धमक्या प्रभाकर देतो त्या वेळी ही धीराने सांभाळणाऱ्या अरुणाच कौतुक वाटतं… पुढे अरुणा स्वतः मध्ये जी प्रगती करते किंवा अनेक छोटे मोठे व्यवसाय करता करता एक दिवस हॉस्टेल आकांक्षा सुरू करते आणि तिथून पुन्हा एकदा अरुणाचा नव्याने जन्म होतो आणि तिच्या आयुष्यात एक वेगळं वळण येतं.. हॉस्टेल चालविण्यासाठी चे प्रयत्न, त्याची जाहिरात, हॉस्टेल साठी मुली मिळवणं अशा अनेक प्रसंगातून रोज नव्याने शिकत अरुणा आपला जम बसवते.. मुलांचं शिक्षण, हॉस्टेल साठी घेतलेलं लोन, प्रभाकर च विचित्र वागणं, फोन करून धमक्या देत राहणं ह्या सगळ्याला धीराने तोंड देत अरुणा एक यशस्वी उद्योजिका होते.. हळूहळू तिच्या लिखाणाची चर्चा सुरू होते, जल संवर्धन चळवळ असो, स्त्रियांचे प्रश्न असोत अरुणा सगळ्यांसाठी सतत काहीना काही करत राहते.. आकांक्षाचा व्याप दिवसेंदिवस वाढत जातो.. तिथूनच एक नवी सुरुवात म्हणून ती आकांक्षा हे मासिक सुरू करते आणि पुन्हा एकदा नव्या व्यवसायाचा श्री गणेशा होतो…मासिकाच्या यशानंतर आणि जल संवर्धन, हॉस्टेल हा सगळा व्याप सांभाळून पुन्हा एकदा अरुणा नव्या व्यवसायात उतरते आणि तो व्यवसाय म्हणजे पुस्तकं प्रकाशन… विदर्भातील मोठमोठ्या लेखकांच्या पुस्तकाचं यशस्वी प्रकाशन करून संपादक म्हणून नवी वाटचाल सुरू होते.. त्या आधीच विमुक्ता कादंबरीने अरुणा सर्व परिचित एक उत्तम लेखिका म्हणून प्रसिद्धीस येते..आणि या प्रकाशन व्यवसायात ही कडू गोड आठवणींची तिची कहाणी वाचताना आपण मंत्रमुग्ध होतो.. दोनशे रुपये कमवायची अक्कल नसणारी असा अपमान सहन करणारी अरुणा लाखोंचे व्यवहार लिलया सांभाळताना पाहून तिच्या विषयीचा अभिमान अजून वाढतो.. दरम्यान मुलींची शिक्षण त्यांची लग्न, मुलाचं लग्न त्याच्यासाठी त्याच्या व्यवसायासाठी अरुणाची मदत, विविध पुरस्कार, भाषणं, स्त्रियांसाठी चे कार्य, परदेश प्रवास, अशा विविध प्रसंगातून अरुणाची कहाणी अजूनच रंगत जाते.. तिच्या प्रत्येक निर्णयात आपण स्वतः ला सोबती मानत तिचा प्रवास वाचून थक्क होतो.. त्यानंतर पाठोपाठ होणारे जिवलग व्यक्तींचे मृत्यू, बाईचं अचानक आलेला मृत्यू ह्या सगळ्यांनी अरुणा खचून जाते.. पण काही काळ च.. त्यानंतर पुन्हा स्वतः ला सावरून तिची इतरांसाठी जगण्याची धडपड एक वेगळीच ऊर्जा देऊन जाते.. हे पुस्तकं वाचताना अनेक कडू गोड आठवणी अर्थात कडू आठवणीच जास्त आहेत त्या वाचताना कुठेही अरुणा हरलीय, खचून गेलीय, उदास झालीय असं वाटतं नाही.. उलट अठरा अठरा तास काम करणारी अरुणा, सदैव आपली जिद्द आणि मेहनतीने परिस्थिती वर मात करणारी अरुणा, आपल्या लेकरांसाठी सतत झगडत राहणारी अरुणा, कोणत्या ही प्रसंगात धीराने सामोरी जाणारी अरुणा, बेधडकपणें गाडी चालवणारी अरुणा, समाजातल्या गरजू स्त्रिंयांसाठी लढणारी त्यांना न्याय मिळवून देणारी अरुणा आपली कधी मैत्रीण बनून जाते कळतं ही नाही.. मी तर ह्या अरुणाच्या प्रेमातच पडले.. इतके कठीण दुःखद प्रसंग येऊन ही न डगमगता न घाबरता त्या प्रसंगाशी चार हात करणारी लढवय्यी अरुणा आपल्याला जास्त भावते.. आज अरुणा सबाने हे नाव आदराने घेतले जाते.. विविध पुरस्काराने सन्मानित झालेली ही अरुणा ह्या प्रसंगातून इथवर पोहचली आहे त्या प्रसंगांची ही कहाणी म्हणजे हे सूर्य गिळणारी मी हे पुस्तक आपल्याला जगणं आणि त्या साठी संघर्ष करून जिंकण शिकवत.. हे पुस्तकं वाचताना आपण खूपदा रडतो पण ते अश्रू अरुणाच्या कष्टाची तिच्या जिद्दीची कहाणी वाचताना येतात.. कुठेही तिच्याबद्दल सहानुभूती किंवा दयाभाव आपल्या मनात येत नाही.. मला वाटतं हेच या पुस्तकाचं यश आहे… ह्या पुस्तकाबद्दल कितीही लिहू शकत असेल तरी ही अरुणाची कहाणी ज्याने त्याने वाचूनच समजून घेतली पाहिजे असं मला वाटतं त्यामुळे इथेच थांबते.. आणि हो मी पुस्तकातील पाच टक्के पण इथे मांडलेले नाही.. त्यामुळे हे पुस्तकं वाचणं मस्ट आहे बरं का! आणि मला खात्री आहे मी इतकं लिहिल्यानंतर आपण सगळ्या हे पुस्तकं नक्की वाचाल… हे पुस्तकं म्हणजे स्त्रियांसाठी मार्गदर्शक तर आहेच आहे पण निर्णय चुकले तरी न डगमगता कसं लढावं हे शिकवणारे जास्त आहे असं मला वाटतं..अरुणा ताईच्या जिद्दीला, तिच्या मेहनतीला आणि तिने लढलेल्या प्रत्येक लढाईचे अगदी करावे तितके कौतुक कमीच आहे पण अरुणा ताई तुझी ही जीवन संघर्ष कहाणी अनेक स्त्रियांसाठी यशाचा मार्ग दाखविणारी मार्गदर्शिका आहे हे मात्र नक्की…
© सौ. अलका ओमप्रकाश माळी
मोब. 8149121976
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
