मराठी साहित्य – विविधा ☆ मला भावलेला गणेश ☆ सौ. पुष्पा नंदकुमार प्रभुदेसाई

सौ. पुष्पा नंदकुमार प्रभुदेसाई

विविधा

☆ मला भावलेला गणेश ☆ सौ. पुष्पा नंदकुमार प्रभुदेसाई ☆

संकष्टी झाली. गणपतीची आरती झाली. आणि सर्वजण अथर्वशीर्ष म्हणू लागलो. ओम नमस्ते गणपतये, त्वमेव प्रत्यक्षं तत्वमसी——-त्वमेव सर्वम खल्विदं ब्रह्मासी. पूर्ण म्हणून झालं आणि माझ्या मनात गणेश तत्वा बद्दल विचार सुरू झाले. गणपती ,गजानन ,गजमुख, विनायक अशी गणपतीची कितीतरी अर्थपूर्ण नावे आहेत. हत्तीचे मुख असलेली, रत्नजडित किरीट घातलेली, तुंदिल तनु असलेली ,जवळ उंदीर घेतलेली अशी सुंदर पार्थिव मूर्ती हाच गणेश का ? मला भावलेला गणेश यापेक्षा आणखी किती तरी जास्तीचा आहे.

प्रत्येक गोष्टीला दोन रूप असतात .एक डोळ्याला दिसणार अस व्यक्त रूप, आणि दुसरं डोळ्याला न दिसणार पण शक्तिमान अस अव्यक्त सूक्ष्म रूप. मला भावलेलं गणेशाचे रूप हे सूक्ष्म आणि भावात्मक स्वरूपाचे ही आहे.

गण याचा अर्थ संख्या किंवा मोजणे, मोजमाप करणे वगैरे. ब्रम्ह हे अनंत ,अपरिमित आहे. ब्रम्हातूनच अनेक ब्रम्हांडांचा जन्म झाला.जे अव्यक्त होत ते व्यक्त झालं. त्यातलंच एक अगदी छोटे आपलं जग. जग हे अनंता पासून सांता पर्यंत व अपरिमिता पासून परिमिता पर्यंत येत, तेव्हा ते मोजमाप करण्यायोग्य होत. न मोजता येणार्या तत्वाला, मोजता येण्यायोग्य बनवण कठीण आहे. गणितज्ञाला हे अनंततत्व, कोणत्या मूळ घटकाचे बनले आहे, किती प्रमाणात काय मिसळलं की काय बनेल ,हे गणन प्रक्रियेतील नैपुण्याचं काम ,आपल्या शिरावर वाहतो तो तज्ञ –इश तोच गणेश. गणितज्ञांचा गणितज्ञ तोच गणेश. प्रत्येक गोष्टीला एक मिती असते. जसं की चिकू ,आंबा, फणस, ज्वारी ,बाजरी, प्रत्येकाचं स्वरूप निराळ. याची पानं, फुलं ,फळं, निराळी .आंब्याच्या झाडाला लिंबू लागत नाही. किंवा गुलाबाला जाई ,जुई लागत नाही. अशी निसर्गात एक नियमबद्धता आहे. ही नियमबद्धता जेव्हा असंतुलित होते, तेव्हा निसर्गच ती संतुलित करण्याचा प्रयत्न करू लागतो. आणि मग भूकंप ,ज्वालामुखी, आवर्षण, पूर, रोगराई या गोष्टी व्हायला लागतात. निसर्गाची ही नियमबद्धता टिकविणारा नियंत्राता तोच गणेश.

आपले जग हे पृथ्वी आप तेज वायु आकाश या पंचमहा तत्वांनी बनले आहे .ही पाच तत्वे ठराविक प्रमाणात एकमेकात मिसळून, त्याचे पंचीकरण झाले. उदा:– अर्ध्या आकाश तत्वात ,उरलेली चारही तत्वे प्रत्येकी एक अष्टमांश अशी गणना झाली .या गणनेच्या मूळाशी असलेली अधिष्ठात्री देवता (त्वं मूलाधार स्थितोसि नित्यम् ) ती शक्ती म्हणजेच गणेश.

सर्व सृष्टीची निर्मिती ही ओमकारातून झाली आहे. गणेशाचे रूप , नाद स्वरूप ओमकार प्रधान आहे .गणेशाला गजमुख असेही म्हणतात. अर्थमय नाद करणे, असा अर्थ गजधातूतून व्यक्त होतो. गणेशोत्तर तापिनी उपनिषदात गणेशाला गणनाकार नाद म्हटले आहे. तो गणनाकार नाद करतो, म्हणून तो गजमुख. प्रत्येक गोष्ट ओमच आहे .असे मांडुक्य उपनिषदात सांगितले आहे. आकाशातून पृथ्वीवर पडणारा पाऊस –जलतत्व , आकाशाकडे झेपावणार्या ज्वाळा हे अग्नितत्व, या दोन्हीमधील गाठ हे पृथ्वीतत्व ,त्यातून येणारा प्रवाह हे वायुतत्व. त्यावरील चंद्रकोरीची दोन्ही टोके, मन आणि बुद्धी. त्यावरील टिंब हे चैतन्य आणि हे सगळं ज्यामध्ये सामावलंय ते आकाश तत्व. अशीही अष्टधा प्रकृती तोच गणेश.

गणेशाचा एक वैज्ञानिक अर्थही मला भावला .पदार्थाचा ,वस्तूचा, सगळ्यात लहान घटक म्हणजे अणू. अणूच्या केंद्रकात प्रोटॉन आणि न्यूट्रॉन असतो .व त्यांच्या बाहेरून इलेक्ट्रॉन फिरत असतो. त्याची अष्टक स्थिती प्राप्त करून स्थिर होण्याची धडपड असते. त्याची गणना करून त्याला स्थिर होण्यासाठी, पूरक बनून ,त्याची आठ आकड्यापर्यंत गणना करुन देतो, ती शक्ती म्हणजेच गणेश.

गुर पासून गौरी म्हणजे ,सतत उद्यमशील शक्ती किंवा उर्जा. ऊर्जेने धारण केलेली , ती गौरी. सृष्टी निर्माण करणारी ,गणना कार नादमय सृजनशक्ती ईश्वरी शक्ती म्हणजे गौरी नंदन गणेश.

निर्मिती करणारा ब्रम्हा, सातत्य राखणारा विष्णू आणि विलयाला नेणारा महेश या सर्व शक्ती म्हणजेच गणेश. आपण तरी काय करतो ! पार्थिव गणपतीचे आगमन करतो. आनंदाने ,अपूर्वाईने त्याची पूजा करतो. उत्सव करतो. आणि विसर्जन ,म्हणजे पुन्हा पृथ्वीतत्त्वात विलय करतो .हे चक्र निसर्गात सतत चालू आहे. झाडे ,पर्वत ,समुद्रातील बेटे, यांचीही उत्पत्ती होते. स्थित रहाते. आणि विलय होतो. आणि परत पुन्हा नवीन जन्म! या सगळ्या साठी लागणारी शक्ती तोच गणेश.

या विश्वाच्या मागे राहून कार्य करणारी शक्ती, म्हणजे एक फार मोठे रहस्य आहे. एक गूढ आहे . उलगडणे ही तितकेच अवघड व कठीण काम आहे .आणि ते काम करणारा ज्ञानमय ,विज्ञानमय असा गणेशच असतो.

गणेशोत्सव जवळ आला आहे. सर्व शक्तींच्या प्रतीकाची, पार्थिव गणेशाची पूजा करत असताना ,या निसर्गाचा र्हास, न करता ,

त्याचे रक्षण करणे हीच भावात्मक पूजा खऱ्या अर्थाने पूजा होईल आणि गणेश प्रसन्न होईल.

बुधगावकर मळा रस्ता, मिरज.

मो. ९४०३५७०९८७

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈