डॉ. रवींद्र वेदपाठक
☆ कवी संजीव यांची जयंती….. त्या प्रित्यर्थ त्यांच्या काव्याचा घेतलेला आढावा…….. भाग -2 ☆
१९८० च्या गझलगुलाब नंतर, कवी संजीवांनी *मराठी साहित्य विश्वात नवीन प्रयोग केला,* उर्दु साहित्यात शायरीची अक वेगळी उंची आहे, त्या उर्दु शायरीचे उन्मत्त सौदर्य व कल्पनाविलास आपण मराठी साहित्यातही दे्वु शकतो याची प्रचीती *१९८३ साली प्रकाशित झालेल्या मराठी शायरी ने साहित्यरसिकांना दिली.* मराठीच्या प्रकृतीला केवळ भक्तीगीते व वीरगीतेच शोभुन दिसतात अशा विधानाला छेद देण्याचे काम *शाहिर राम जोशी होनाजी बाळा याच्या बरोबरीने कवी संजीवांनी केले.*
संजीवांनी रंगबहार या संग्रहात *कुपी घेतली उर्दुकडून पण तिच्यात अत्तर भरले ते मात्र स्वताच्या ह्रदयातुन…*
कवी संजीव रंगबहार मध्ये लिहीतात……
*पहाटेच्या पायऱ्या ऊतरून*
*सुर्य थोडा खाली आला*
*फुलानं विचारलं रात्र कशी ?*
*सुर्य लाजुन गुलाबी झाला*
या कवितेच्या तारुण्याचा गंध किती नाविन्यपुर्ण आहे.. *टवटवित आहे…. जणु एखादं तलम वस्त्र..*
शायरी लिहीताना *शृंगार, प्रेम, मीलन, विरह* या निरनिराळ्या छटांचे दिग्दर्शन संजीवांनी यामध्ये साधलेले आहे.
*खिडकी आता लावू नकोस*
*चंद्र जरी ढळला आहे*
*तोही सखे माझ्यासारखाच*
*तुझ्यासाठी जळला आहे……*
दुसरी शायरी….
याच्याहीपुढे जाते….
*बाटलीभर अत्तरासाठी*
*लाख फुलांचा जातो बळी*
*लाख शृंगार सांगुन जाते*
*गालावरची एकच खळी………*
शायरी,
*उर्दु शायरी पेक्षा ही मराठी कुठेही कमी वाटत नाही…….*
संजीवांच्या शायरीला *विनोदाची सुद्धा तितकीच सुंदर* झालर लाभली आहे….
*डॉ्क्टर साहेब औषध कशाला*
*मरणार नाही होईन बरा*
*माझ्या समोर एकदा तीला*
*गजरा घालुन हजर करा…,,*
अशा रितीने रंगबहार ची बहार कवी संजीवांच्या काव्यात दिसुन येते….
१९८६ साली कवी संजीवांच्या पत्नी *सौ. विमल दिक्षीत यांनी विनंती केली, नव्हे हट्ट केला असे म्हटले तरी चालेल,* आणी त्या स्त्री हट्टापुढे सपशेल शरणागती स्विकारत पत्नीच्या हट्ट पुर्ण करण्यासाठी संजीवांनी *देवाचिये द्वारी हा अभ्ंग संग्रह* प्रकाशीत केला…. या त्यांच्या अभंग संग्रहाचा प्रकाशन सोहळा त्यांच्या वयाच्या *७४ व्या वर्धापनदिनानिमीत्त प्रकाशीत करण्याचा योगायोग साधला….* या अभंग रचनेत सुद्धा कवी संजीव त्यांचे वेगळेपण जपतात आणी जनतेलाच सवाल करतात…
*गाथा तुकोबारायाची बुडविता वर आली*
*ओवी ज्ञानेशाची कशी सांगा अमृतात न्हाली*
*मीरा लाडकी शामाची सांगा कसे विष प्याली*
*झाला वाल्मिकी महर्षी वाल्या पापाचा तो वाली*
*याचे द्यावया उत्तर झाले किती निरुत्तर*
*युगा युगांनी मांडला जन्म मरणाचा फेर….*
१९८६ साली प्रकाशित झालेला *”आघात हा काव्यसंग्रह,”* माणसाच्या मनावर आघात केल्याशिवाय रहात नाही….
कवी सहजच आपलं दुख सांगताना मनातील *सल बोलुन जातो…..
*धुंदीत आसवांच्या दुखास भेटलो मी*
*आरक्तली फुले ही काट्यात फाटलो मी*
*जखमा खिरापतीच्या मी वाटील्या स्वहस्ते*
*सर्वांगी विद्ध होता शौर्यास भेटलो मी*
*संघर्ष यात्रीकांचा हल्ले छुपे कुणाचे*
*शब्दास धार येता युद्धास पेटलो मी*
*सारे असेच आहे स्पर्धा अशा अडाणी*
*त्याच्या कुठे पताका ? चिंध्यास भेटलो मी ….*
तर कधी कधी हा कवी *माणसाच्या मानवतेवरच आघात* करतो आणी लिहीतो…..
*गर्दीत माणसांच्या माणुस सापडेना*
*लाटेत सागराच्या जलबिंदू सापडेना*
*अपुल्याच पालखिचे सारे लबाड भोई*
*बेवारशी शवाला खांदेकरी मिळेना….,*
*माणुसकी न येथे मनी हाय हाय होई*
*देशात या कुठेही काळीज सापडेना….*
आघात मांडताना हा कवी मानवतेपुढे हजारो प्रश्नचिन्ह उभे करतो…..,
कवी संजीव यांनी *कविता-लावण्या-अभंग* याबरोबरच काही चित्रपटांसाठी गीतलेखन केले. १९५५ साली प्रदर्शित झालेल्या *‘भाऊबीज’* या चित्रपटातील बहारदार गाणी आजही सर्व अबालवृद्धांच्या ओठावर आहेत.
*‘अत्तराचा फाया तुम्ही मला आणा राया’,*
*‘असा कसा खटयाळ तुझा,*
*‘खुलविते मेंदी माझा रंग गोरापान गं’,*
*’चाळ माझ्या पायात पाय माझे तालात नाचते मी तो-यात मोरावानी’,*
*‘पडला पदर खांदा तुझा दिसतो गं कमरेला कमरपट्टा कसतो गं बाई कसतो’,*
*‘सोनियाच्या ताटी उजळल्या ज्योती ओवाळीते भाऊराया रे’,*
या गीतांना स्वरांचा साज *आशा भोसले* यांनी चढवला आहे.
संगीताचा साज *वसंतकुमार मोहिते* यांनी दिला आहे त्याचप्रमाणे *‘थोरातांची कमला’* या चित्रपटातील *‘कधी शिवराय यायचे’, ‘झुळझुळे नदी बाई’* ही गीतेही लोकप्रिय ठरली. या गीतांना *दत्ता डावजेकर* यांनी संगीतबदद्ध केले असून *उषा मंगेशकर* यांनी ही गीते गायली आहेत.
तसेच *‘आवाज मुरलीचा आला’* हे भावगीतही *माणिक वर्मा* यांच्या स्वरांनी लोकप्रिय झाले. या गीताला *डी. यू. कुलकर्णी* यांनी संगीतबद्ध केले आहे.
कवी संजीव यांनी एकंदर ५० वर्षे सातत्याने लिखाण करून सोलापूरच्या काव्यविश्वात *कवी कुंजविहारीनंतरचे ख्यातप्राप्त कवी म्हणून सर्वश्रृत झाले.* त्यामुळे सोलापूर हीच त्यांची जन्मभूमी व कर्मभूती आहे.
दि. २८ फेब्रुवारी १९९५ रोजी त्यांचे वृद्धापकाळाने निधन झाले. काव्यगगनातील एक तारा निखळला. पण ते त्यांच्या बहारदार गीतातून आजही अजरामर आहेत.
जेथे जेथे मराठी बाणा आहे, तेथे तेथे त्यांची गीते भविष्य
काळातही गायली जातील, यात शंका नाही; पण *मराठी साहित्य परिषदेला त्यांचा विसर पडला असून त्यांची जयंती किंवा पुण्यतिथी साजरी होऊ नये,* हे दुर्दैव!
पुरोगामी महाराष्ट्रालाही याची आठवण होऊ नये, यात नवल ते काय?
*कवी संजीवांसारख्या उत्तुंग प्रतिभावान साहित्यिकांना त्यांच्या जन्मशताब्दीनिमित्त वंदन!*
© ® डॉ. रवींद्र वेदपाठक
कवी, लेखक, प्रकाशक
सूर्यगंध प्रकाशन, पुणे
