डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्भगवद्गीता — अध्याय १८ — मोक्षसंन्यासयोगः — (श्लोक २१ ते ३०) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
संस्कृत श्लोक…
पृथक्त्वेन तु यज्ज्ञानं नानाभावान्पृथग्विधान् ।
वेत्ति सर्वेषु भूतेषु तज्ज्ञानं विद्धि राजसम् ॥ २१ ॥
*
सकल जीवांत भिन्न भाव भिन्नतेने जाणणे
राजस या ज्ञानासी मनुष्यातून पार्था जाणणे ॥२१॥
*
यत्तु कृत्स्नवदेकस्मिन्कार्ये सक्तमहैतुकम् ।
अतत्त्वार्थवदल्पं च तत्तामसमुदाहृतम् ॥ २२ ॥
*
एकाच कार्यदेही सर्वस्वी आसक्त जे ज्ञान
तामस ते अहेतुक तत्वशून्य अल्प ज्ञान ॥२२॥
*
नियतं सङ्गरहितमरागद्वेषतः कृतम् ।
अफलप्रेप्सुना कर्म यत्तत्सात्त्विकमुच्यते ॥ २३ ॥
*
नियत कर्म अभिमान रहित
रागद्वेषासम भावना विरहित
निरपेक्ष भाव निष्काम कर्म
हेचि जाणावे सात्विक कर्म ॥२३॥
*
यत्तु कामेप्सुना कर्म साहङ्कारेण वा पुनः ।
क्रियते बहुलायासं तद्राजसमुदाहृतम् ॥ २४ ॥
*
जरी बहुप्रयासाचे कर्म भोगासक्तीने युक्त
राजस जाणावे कर्म असते अहंकारयुक्त ॥२४॥
*
अनुबन्धं क्षयं हिंसामनवेक्ष्य च पौरुषम् ।
मोहादारभ्यते कर्म यत्तत्तामसमुच्यते ॥ २५ ॥
*
परिणती हानी हिंसा सामर्थ्य नाही विचारात
अज्ञाने कर्मा आचरिले तामस तयासी म्हणतात ॥२५॥
*
मुक्तसङ्गोऽनहंवादी धृत्युत्साहसमन्वितः ।
सिद्ध्यसिद्ध्योर्निर्विकारः कर्ता सात्त्विक उच्यते ॥ २६ ॥
*
संगमुक्त अहंकाररहित धैर्योत्साहाने युक्त
कार्यसिद्धी वा अपयश मोदशोक विकार मुक्त
कर्तव्य अपुले जाणून मग्न आपुल्या कर्मात
सात्त्विक कर्ता तयासी म्हणती अपुल्या धर्मात ॥२६॥
*
रागी कर्मफलप्रेप्सुर्लुब्धो हिंसात्मकोऽशुचिः ।
हर्षशोकान्वितः कर्ता राजसः परिकीर्तितः ॥ २७ ॥
*
लोभी मोही कर्मफलाशा मनात जोपासतो
अशौच आचरण दुजांप्रति पीडादायक असतो
हर्षाने शोकाने कर्माच्या परिणतीने लिप्त राहतो
असला कर्ता राजस कर्ता ओळखला जातो ॥२७॥
*
अयुक्तः प्राकृतः स्तब्धः शठो नैष्कृतिकोऽलसः ।
विषादी दीर्घसूत्री च कर्ता तामस उच्यते ॥ २८ ॥
*
शठ गर्विष्ठ अयुक्त असंस्कृत परजीवित नाशतो
दीर्घसूत्री आळशी विषादी तो तामस कर्ता असतो ॥२८॥
*
बुद्धेर्भेदं धृतेश्चैव गुणतस्त्रिविधं शृणु ।
प्रोच्यमानमशेषेण पृथक्त्वेन धनञ्जय ॥ २९ ॥
*
साकल्याने तुला कथीतो समग्र विवेचन
गुणागुणांचे पृथक् तत्वे धनंजया तुज ज्ञान
बुद्धीधृतीचे त्रिविध भेदांचे तुज करितो कथन
ऐकोनीया चित्त लावुनी अंतर्यामी तू जाण ॥२९॥
*
प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च कार्याकार्ये भयाभये ।
बन्धं मोक्षं च या वेत्ति बुद्धिः सा पार्थ सात्त्विकी ॥ ३० ॥
*
प्रवृत्ती-निवृत्ती कर्तव्याकर्तव्य मोक्ष तथा बंधन
भय-अभय यथार्थ जाणी सात्त्विक ती बुद्धी अर्जुन ॥३०॥
☆
मराठी भावानुवाद © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
