सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे
इंद्रधनुष्य
☆ मिलेटस्/Millets म्हणजे काय? भाग – 2 ☆ सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे ☆
मिलेटस् / भरडधान्ये खालीलप्रमाणे :-
1) ज्वारी/ Sorghum millet
– प्रकृतीने थंड, उन्हाळ्यात ज्वारीची भाकरी खावी. Glutein free भाकरी, लाह्या, पोहे बनवून खाऊ शकतो.
2) बाजरी/ Pearl Millet
– उष्ण प्रकृतीची, बाजरीची भाकरी हिवाळ्यात खावी. कॅल्शियम, आयर्न, मुबलक. गरोदर माता, स्तनदा माता यांनी जरूर बाजरी खावी. फायबर्स खूपच असल्याने पोट साफ होण्यास मदत होते.
3) नाचणी/ रागी / Finger Millets
– नाचणीला Nutrients Powerhouse असे म्हणतात. नाचणीचे दूधही (Ragi milk) तयार करता येते आणि ते खूप पौष्टिक असते.
4) राळे वा कांगराळे/ Foxtail millet
– राळ्याचा भात, खिचडी, पोहे असे पदार्थ बनतात. मेंदू आजार, विकार, गरोदर मातांच्यासाठी खूप चांगले. अस्थिरोग/हाडांचे रोग व विकार, स्पाईन/मज्जारज्जू संदर्भातील आजार, विकार यात फायदेशीर.
5) वरी वा वरीचे तांदूळ वा भगर / Barnyard Millet
– उपवासासाठी, अल्प उष्मांक अन्न / low calorie food, कॅल्शियम, आयर्न खूप जास्त प्रमाणात. फायबर्स खूप जास्त म्हणजे वजन कमी करण्यासाठी फायदेशीर. लिव्हर, किडनी, पित्ताशय/gall bladder आजारात फायदेशीर. endocrine glands functioning मध्ये महत्त्वाचा रोल व शुद्धिकरणासाठी.
6) कुटकी / Little millets
– डायबिटीस, थायरॉईड, नपुंसकता ह्या विकारात फायदेशीर, कुटकीपासून भात, पोहे, पापड बनतात.
7) हिरवी कांगणी / Browntop millets / Green millets
– हिरव्या कांगणीत सर्वाधिक 12.5% फायबर्स असतात. मूळव्याध, पाईल्स, अल्सरमध्ये जादुई परिणाम, मज्जारज्जूचे विकार, आजार, ह्या ब्राऊन टॉप मिलेटची लापशी फारच छान बनते. spine disorders & diseases मध्ये फायदेशीर.
8) कोदरा / Kodo millets/ Himalayan millet
– पंजाबमध्ये पूर्वी खूप खात होते. शीख धर्मगुरू गुरू नानकजी कोद्र्याचा भात, भाकरी, साग खात होते. आता बोटावर मोजण्याइतकी शेती केली जातेय कोद्र्याची पंजाबमध्ये. रक्त शुद्धीकरण, हाडीताप (fever), Bone marrow disorders मध्ये फायदेशीर. (अस्थिमज्जा, आजार, विकार). मंदाग्नी प्रदिप्त करतो, म्हणजे पोटात पाचकरस digestive enzymes वाढवतो. भूक वाढवतो.
9) राजगिरा/ Sudo millets/ Amaranthus
– राजगि-याचे लाडू, वडी, राजगिरा दुधात टाकून खाल्ला जातो. लहान मुलांना फार पौष्टिक.
गहू, तांदूळ (Paddy) आणि भरडधान्ये यांत मूलभूत फरक काय?
– गहू, तांदूळ आणि भरडधान्ये यांत पिष्टमय पदार्थ / स्टार्च, फॅटस्, काही अंशी प्रोटिन्स, सारखीच असतात. परंतु भरडधान्यांमध्ये फायबर्स/तंतुमय पदार्थ खूपच असतात, जे गव्हामध्ये फक्त 1.2% असतात, तर तांदूळ/paddy मध्ये 0.2% इतके असतात. खरी ग्यानबाची मेख येथेच आहे. तसेच भरडधान्यात विटामिन्स, खनिजे, फायटोकेमिकल्स प्रचंड प्रमाणात असतात – गव्हाच्या अन् तांदुळाच्या तुलनेने. मिलेटसमधील फायबर्स आणि पिष्टमय पदार्थाचे एक विशिष्ट linking असते, ज्यामुळे मिलेटस् खाल्ल्यावर हळूहळू रक्तात साखर सोडली जाते, म्हणजे रक्तात साखरेचा पूर येत नाही, अन् आरोग्यसंवर्धन होते. उलट गव्हाच्या अन् तांदळाच्या सेवनाने रक्तात साखरेचा पूर येतो, अन् चित्रविचित्र आरोग्यसमस्या, आजारांना, विकारांना सामोरे जायला लागते. आधुनिक वैद्यकीयशास्त्र त्याला जेनेटिक डिसऑर्डर म्हणते.
हे सर्व आपण टाळू शकतो फक्त मिलेटस् खाद्यसंस्कृतीकडे पुन्हा वळून. तसेच मिलेटस् हे ग्लुटेन फ्री अन्न असल्यामुळे स्वादुपिंडाला बळ मिळते. स्वादुपिंडाचे शुद्धीकरण होते. ग्लुटेन फ्री अन्न म्हणजे लिव्हर, किडनीचा विमा असेच समजा.
मिलेटस् असे खा :-
मिलेटसपासून पीठ, पोहे, भाकरी, धपाटे, खिचडी, पुलाव, बिर्याणी, डोसे, बिस्कुट बनवता येतात. फक्त मिलेटस् खरेदी करताना एक काळजी घ्यावी. मिलेटस् पॉलिश (polished) केलेले नसावेत. ते त्याच्या नैसर्गिक रंगात असावेत.
मिलेटस् अशी वापरा :-
सर्वप्रथम हलके, स्वच्छ पाण्याने धुवून घ्या. म्हणजे त्यावरील माती, कचरा निघून जाईल. नंतर मिलेटस्/भरडधान्ये आठ ते दहा तास पाण्यात भिजवून घ्यावेत, नंतर सुकवून, वाळवून वापरावेत.
एक गोष्ट निश्चितपणे भरडधान्ये / तृणधान्ये / millets ला परत पुनर्वैभव प्राप्त करून देणे, हे मानव व मानवी आरोग्य व अखिल जीवसृष्टीसाठी क्रांतिकारी पाऊल आहे.
अन्नाची पुण्याई!
जुनं ते सोनं!
“पेट सफा तर हर रोग दफा.”
सर्वात महत्वाची बाब म्हणजे फायबरयुक्त अन्नाची आज सर्वांना गरज भासत आहे!
— ते म्हणजे “भरडधान्य” होय!
– समाप्त –
संग्रहिका – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
