सौ.अंजोर चाफेकर
पुस्तकांवर बोलू काही
☆ “भारताच्या लस-निर्मितीतील प्रगतीची गोष्ट” – लेखक : श्री सज्जन सिंग यादव – अनुवादिका : सौ. मंजुषा मुळे ☆ परिचय – सौ.अंजोर चाफेकर ☆
पुस्तक : “भारताच्या लस-निर्मितीतील प्रगतीची गोष्ट“
“India’s vaccine growth story.”
लेखक : श्री सज्जन सिंग यादव
अनुवादिका : सुश्री मंजुषा मुळे
प्रकाशक : मेहता पब्लिशिंग हाउस प्रा. लि. , पुणे ३०.
प्रथम आवृति : जानेवारी २०२४.
पृष्ठे ३२४
मूल्य ₹५२०
परिचयकर्त्या : सौ. अंजोर चाफेकर
सर्वजण सुखी व निरोगी राहोत या संकल्पनेतून लसीचा शोध लागला.
अनुवादिका : सुश्री मंजुषा मुळे
संसर्ग हे मानवजातीचे प्राचीन काळापासून शत्रू आहेत. आणि लस हे संरक्षक कवच आहे हे आपण जाणतो….’ पण लस म्हणजे नेमके काय असते?‘… याबद्दलची मूलभूत माहितीच कित्येकांना नसावी. आणि याबद्दल या पुस्तकात तपशीलवार माहिती दिलेली आहे. जिवंत रोगजंतूंना प्रयोगशाळेत अतिक्षीण बनविले जाते, किंवा विषाणू वा रोगजंतु यांना उष्णता व रसायने वापरून निष्क्रीय केले जाते आणि त्यापासून लस बनवून ती शरीरात सोडतात. त्यामुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते….. आणि हे सगळे कसे केले जाते ती पूर्ण प्रक्रिया या पुस्तकातून समजून घेता येते. लसीच्या शोधामुळे देवी रोगाचे निर्मूलन झाले. पोलिओचे निर्मूलन झाले. तसेच आणखी कितीतरी आजारांवर प्रतिबंधक उपाय म्हणून लसी अत्यंत प्रभावी ठरल्या … आणि ठरत आहेत. आणि अशाच एका प्रभावी लसीमुळे कोविड १९ या महामारीचे आव्हान जगाने पेलले हे तर सर्वज्ञातच आहे.
या पुस्तकात लसीचा रंजक प्रवास वर्णिला आहे. पुस्तकात एकूण ९ प्रकरणे आहेत.
लसीत झालेली उत्क्रांती, त्याचे सामाजिक व राजकीय फायदे, लस विकासात स्वतःला झोकून देणारे शास्त्रज्ञ, कर्मचारी, उद्योजक, नेते या सर्वांचे वर्णन आहे.
भारताने ‘ लस महासत्ता ‘ हा नावलौकिक व प्रतिष्ठा कशी मिळवली, आणि अत्यंत कमी खर्चात व विक्रमी वेळात भारताने कोविड १९ च्या लसीचे ३ प्रकार जगाला भेट दिले, याचे सविस्तर वृत्त या पुस्तकात आहे.
इजिप्तमधे १३ व्या शतकात गुलामांना देवीची लस देण्यास सुरुवात झाली. पुढे या लसीचा प्रवास इजिप्त मधून तुर्कस्तानपर्यंत पोहोचला. तिथून आटोमन साम्राज्यात पोहोचला. लस टोचण्याची आटोमन साम्राज्यातील पद्धत व भारतातील पद्धत एकसारखीच होती. यावरून त्याचे मूळ एकच असावे असे वाटते.
१७९६ साली पाश्चिमात्य जगात लसीचा शोध लागला. परंतु त्याच्याही आधी काही शतके भारतीयांना लस टोचणे माहीत होते ही महत्वपूर्ण माहिती आपल्याला या पुस्तकातून समजते.
… १८०३ मधे मात्र एडवर्ड जेन्नर या शास्त्रज्ञाने देवीच्या लसीचा प्रसार जगभर केला. त्यांनी सर्व आयुष्य त्यासाठीच वेचले…… गायीच्या आंचळावरील पू- मिश्रित फोडांमधील द्राव काढून त्यांनी त्याची लस बनवली.
… लुई पाश्चर यांनी रेबीज ची लस शोधली.
… डॉ. वाल्दोमर हाफकिन यांनी जिवाणूजन्य आजाराला प्रतिबंध करणारी पहिली लस निर्माण केली.
काॅलरा, प्लेग यासारख्या आजारांवरती लसी शोधल्या.
… अशा अनेक शोधकथांचा रंजक इतिहास या पुस्तकात आहे.
कोविड १९ ची साथ आली आणि सर्व जगात लस संशोधनाला वेग आला.
‘विषाणूचे उत्परिवर्तन म्हणजे त्याचे रुप बदलत जाणे ‘ हे लस संशोधन व निर्मितीतले मोठे आव्हान आहे.
उदा. सार्स कोविड २ या विषाणुचे अल्फा, बीटा, गॅमा, डेल्टा, ओमिक्राॅन असे बदल झाले. लस निर्मितीसाठी संगणक शास्त्र व रोगप्रतिकारक शास्त्र याचा संयुक्त उपयोग करावा लागतो.
तसेच bio informatics म्हणजे जैवतंत्रज्ञान व माहिती तंत्रज्ञानआणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता याचा कसा उपयोग होतो हे या पुस्तकात सोप्या पद्धतीने सांगितले आहे. मशीन लर्निंग हे आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सचे तंत्रज्ञान विषाणुंची रचना समजून घेण्यासाठी, तसेच विषाणूच्या उत्क्रांतीचा अभ्यास करण्यासाठी होतो. प्रतिकार शक्ती वाढवण्यासाठी प्रतिसाद देणारे घटक ओळखण्यासाठी होतो….. हा महत्वाचा तपशील या पुस्तकात नेमकेपणाने वाचायला मिळतो.
लसनिर्मिती नेहमी अशा देशात होते की ज्यांच्याकडे आर्थिक व तांत्रिक बाजू सांभाळण्याचे कसब आहे.
परंतु भारतासारख्या विकसनशील देशाने कोविड-१९ चे आव्हान पेलले. नरेंद्र मोदींनी लस विकासाला पाठिंबा दिला. ’ वसुधैव कुटुम्बकम ‘ ही भावना मनात बाळगणारा भारत देश, कोविड १९ या लसीची जगाची मागणी पूर्ण करण्यासाठी सक्रीय झाला. लस मैत्रीमुळे भारताची आंतरराष्ट्रीय प्रतिमा दणकट झाली. इतर देशांत जवळीक साधली. नवीन बाजारपेठेत भारताला प्रवेश मिळाला.
अदर पूनावाला म्हणतात, २०३० साली लस उत्पादनात नवनवे शोध लावण्यात भारत जगात अग्रेसर असेल.
कारण भारतात कुशल माणसे आहेत, कठोर परिश्रम ही भारताची संस्कृती आहे. नाविन्याचा ध्यास असलेले उद्योजक आहेत. मदतीसाठी तयार असणारे आश्वासक सरकार आहे. भारतीय लस उद्योगाला भविष्यात प्रचंड वाव आहे.
हे पुस्तक जरूर सर्वांनी वाचावे. कारण या पुस्तकात नुसता लस संशोधनाचा इतिहास नाही तर त्यातील सामाजिक, राजकीय, आर्थिक आव्हाने, लस घेण्यासाठी होणारा काही समाज घटकांचा विरोध, धार्मिक गैरसमजुती, इत्यादी सर्व गोष्टींचे विचार परखडपणे मांडले आहेत.
हे पुस्तक महत्वपूर्ण अशी माहिती देणारे आहेच, यातून बऱ्याच गोष्टी शिकायला मिळतात. आणि तरीही ते रंजक आहे. मूळ इंग्रजी पुस्तक आपण कदाचित वाचणार नाही, कारण ते क्लिष्ट वाटेल. परंतु इतके माहितीपूर्ण वाचनीय पुस्तक मराठी वाचकांसमोर आलेच पाहिजे या हेतुने मंजुषा मुळे यांनी त्याचा सुंदर मराठी अनुवाद केला आहे. तंत्रज्ञानातील मूळ इंग्रजी शब्दांना त्यांनी चपखल मराठी शब्द वापरले आहेत. त्यांची अनुवाद करण्याची स्वतःची एक विशिष्ट शैली आहे. त्यामुळे मूळच्या इंग्रजी लेखनाच्या गाभ्याला जराही धक्का न लागता ओघवत्या दर्जेदार मराठी भाषेतले हे पुस्तक वाचताना खूप मजा येते.
प्रत्येक मराठी माणसाच्या संग्रही हे पुस्तक जरुर असावे असे मला वाटते.
परिचय : सौ. अंजोर चाफेकर, मुंबई.
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
