श्री सुनील शिरवाडकर
पुस्तकावर बोलू काही
☆ “पडघवली” – लेखक : गो. नि. दांडेकर ☆ प्रस्तुती – श्री सुनील शिरवाडकर ☆
पुस्तक : पडघवली
लेखक : गो. नी. दांडेकर
प्रकाशक : मौज प्रकाशन गृह
पृष्ठे : २२२
गो. नी. दांडेकर. माझ्या आवडत्या लेखकांमध्ये अग्रक्रमावर असलेलं नाव. खुप पुस्तकं वाचली त्यांची. नुकतीच ‘पडघवली’ वाचली. कोकणातील एका गावातील कथानक. कादंबरी प्रकाशित झाली १९५५ मध्ये. म्हणजेच कादंबरीत असलेला काळ साधारण सत्तर वर्षापुर्वीचा. कोकणातील अगदी आत वसलेलं गाव. तेथील चालीरीती.. कुलधर्म.. परंपरा सगळं सगळं यात आलंय.
खरंतर हे एका नष्ट होऊ घातलेल्या खेड्याचं शब्दचित्र आहे. कादंबरीचं कथानक घडतंय एका गावात.. गावच्या खोताच्या घरात. पण ओघानेच येताना गावातील इतर माणसं. मग त्यात कुळवाडी आहेत.. कातकरी आहेत.. अगदी मुसलमान पण आहेत. (कादंबरीच्या भाषेत ‘मुसुनमान’). प्रत्येकाची बोली वेगळी. आहे ती मराठीच. पण खोताच्या घरातील ब्राम्हणी बोली वेगळी.. कातकऱ्यांची वेगळी.. कुळवाडी वेगळी आहे हैदरचाचाची तर त्याहुनही वेगळी.
आणि हेच तर आहे गोनीदांचं वैशिष्ट्य. त्यांनी अनेक कादंबऱ्या लिहिल्या. प्रत्येक कादंबरीत महाराष्ट्रातील वेगवेगळ्या प्रांतातील कथानक येते. कधी विदर्भात.. तर कधी पश्चिम महाराष्ट्रात त्यांची कथा आकार घेते. प्रत्येक कादंबरीत ते त्या त्या प्रांतातील भाषेचा गोडवा.. लहेजा अगदी तंतोतंत उतरवतात.
वास्तविक गोनीदांचं बरंचसं आयुष्य पुण्याजवळील तळेगावात गेलंय. पण कादंबरी लिहीताना ते त्या त्या भागात बरंच हिंडत असणार. तेथे वास्तव्य करत असणार. तेथील चालीरीतींचा अभ्यास करत असणार. तेथील बोलीभाषा समजावून घेण्यासाठी ती कानावर पडणे तर आवश्यक असणारच.
‘पडघवली’ मध्येदेखील ही बोलीभाषा जाणवते. त्या त्या भागातील म्हणी.. वाक्प्रचार आपल्याला समजतात. कोकणातील.. किंवा खरंतर एकुणच ग्रामीण भागातील वापरात असलेल्या औषधी वनस्पतींची पण खुप माहिती मिळत जाते. कथानकाच्या ओघात ते छोट्या मोठ्या दुखण्यांवर वापरली जाणारी औषधे.. मुळ्या.. काढे यांची माहिती सहजगत्या सांगुन जातात.
गोनीदा अनेक वेळा अनेक कारणाने भारत फिरले. त्यातही त्यांनी ग्रामीण भारत अधिक अभ्यासला. ग्रामीण अर्थव्यवस्था बारा बलुतेदारांवर आधारित होती. किंबहुना बलुतेदार हा त्या व्यवस्थेचा कणा होता. यातील एक जरी बलुतेदार बाजुला काढला तरी गावगाडा विस्कळीत होऊन जात असे. आणि हे होऊ नये हीच तर गोनीदांची इच्छा होती.
कारण हा गावगाडा विस्कळीत होऊ नये.. तो न कुरकुरता चालावा म्हणून गोनीदा ‘पडघवली’ च्या सुरुवातीलाच सांगतात..
ही कादंबरी वाचल्यानंतर कोणी तिला चांगली म्हणतील.. कोणी वाईट म्हणतील. कोणी निंदाही करतील. पण मला स्तुती अथवा निंदेपेक्षा वाचकांकडून अपेक्षा आहे ती अशी..
वाचकांचे लक्ष आपल्या त्या जिर्णशिर्ण, कोसळु पाहणाऱ्या खेड्यातील घरकुलांकडे वळावे. कदाचित अपेक्षा पुरी होईल.. कदाचित होणारही नाही.
गो. नी. दांडेकरांची ही साधी अपेक्षा पुरी झाली असं आपण आज म्हणू शकतो?
लेखक : वि.वा. शिरवाडकर
परिचय : श्री सुनील शिरवाडकर
मो.९४२३९६८३०८
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
