श्रीमती उज्ज्वला केळकर
१२ जानेवारी – संपादकीय
नरहर विष्णु उर्फ काकासाहेब गाडगीळ
नरहर विष्णु उर्फ काकासाहेब गाडगीळ यांचा जन्म 10 जानेवारी 1896चा. हे राजकरणी, अर्थ शास्त्रज्ञ होते, तसेच स्वातंत्र्य लढ्यातील स्वातंत्र्य सैनिकही होते. त्यांना एकूण आठ वेळा कारावास झाला. एकूण साडे पाच वर्षे त्यांना कारावासात राहावे लागले. त्यांचा जन्म राजस्थानात मल्हारगड इथे झाला. त्यांचे शिक्षण पुणे, बडोदा, मुंबई इथे झाले. बी.ए., एल.एल. बी. झाल्यानंतर काही दिवस त्यांनी पुण्यात वकिली केली. १९२० मधे त्यांनी राजकरणात पदार्पण केले.
त्यांनी आणि मामा देवगिरीकर यांनी मिळून हिंदीचा प्रचार करणार्याज ‘;महाराष्ट्र राष्ट्रभाषा’ या संस्थेची १९४५ साली पुण्यात स्थापना केली. भारत सरकारमधे १९५८ ते १९६२ ते पंजाबचे राज्यपाल होते. १९६४ पासून ते पुणे विद्यापीठाचे कुलगुरू होते.१९५४ ते१९६५ ते राष्ट्रकुल परिषदेचे सदस्य होते.
राज्यशास्त्र, अर्थशास्त्र, विधी, इतिहास यावरचे त्यांचे लेखन प्रसिद्ध आहेच, पण त्यांनी ललित लेखनही केले आहे. त्यांची २५ पेक्षा जास्त पुस्तके आहेत. त्यांच्या काही पुस्तकांचे हिन्दी, इंग्रजी, कन्नड भाषेत अनुवाद झाले आहेत. ग्यानबाचे अर्थशास्त्र हा आर्य चाणाक्याच्या ग्रंथाचा मराठी अनुवाद ४३ साली प्रसिद्ध झाला. अर्थशास्त्राची सुबोध मराठीत चर्चा करणारा हा ग्रंथ त्या काळी खूप गाजला.
त्यांचे काही प्रकाशित साहित्य
१. अनगड मोती ( ललित लेख ) २. काही मोहरा काही मोती ( समकालीन राजकीय नेत्यांची शब्दचित्रे), ३. चॉकलेटची वडी ४. पथिक (२भागातील आत्मचरित्र ) ५. माझा येळकोट (ललित लेख ) ६. मुठा ते मेन ( त्या काळाच्या जर्मनीचे दर्शन ) ७. लाल किल्ल्याच्या छायेत ८. साल गुदस्ता, ९. समग्र काका १०. महान व्यक्तींत्वे – १० भाग (बालवाङ्मय)
गौरव
- पुण्यातील नदीवर न.वा. गाडगीळ नावाचा एक पूल आहे.
- . शनिवार वाड्याजवळ त्यांचा पूर्णाकृती पुतळा आहे.
- .मुंबईत दादर पश्चीम इथे काका गाडगीळ मार्ग आहे.
- सातारा इथे १९६२साली झालेल्या साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते.
- काका गाडगीळ प्रतिष्ठान आहे. या संस्थेतर्फे दरवर्षी भाषणे आयोजित केली जातात. . एक मोफत वाचनालय चालवले जाते. काही पुरस्कारही दिले जातात. फ.मुं. शिंदे, श्रीपाल सबनीस यांना हे पुरस्कार मिळाले आहेत.
गाडगीळ यांच्यावरील पुस्तके
- गाडगीळ यांच्या ८१ व्या वर्धापन दिनाच्या निमित्ताने स्मरणिका प्रकाशित ही स्मरणिका ७७ साली प्रकाशित झाली असून निळूभाऊ लिमये, प्रसन्नकुमार अभ्यंकर , गो. कृ पटवर्धन हे या स्मरणिकेचे संपदक होते.
- अरुण साधू आणि व्ही.एस. आपटे यांनी त्यांच्यावर चरित्रे लिहिली.
- त्यांच्या जन्मशताब्दीच्या निमित्तानेही ग्रंथ प्रकाशित झाला. संपादक –रविंद्रकुमार काकासाहेब गाडगीळांवर पोष्टाचे तिकिटही प्रसारित झाले आहे.
☆☆☆☆☆
श्रीराम रावसाहेब गुंडेकर
श्रीराम रावसाहेब गुंडेकर यांचा जन्म १२ ऑक्टोबर १९५५ चा. सत्यशोधकी साहित्याचे ते अभ्यासक आणि संशोधक होते. मराठीतले ते ग्रामीण साहित्यिक आणि समीक्षक होते. ‘उचल आणि ‘लगाम’ हे त्यांचे कथासंग्रह. तर ढगाची तहान, श्रेष्ठ कोण माणूस की मांजर हे कविता संग्रह आहेत.
त्यांच्या वैचारिक लखनात १. ग्रामीण साहित्य प्रेरणा आणि प्रयोजन, २. म. फुले विचार आणि वङ्मय३. सत्यशोधकी परंपरा आणि स्वरूप ४. म.फुले यांची अखंड रचना, ५. म. फुले साहित्य आणि साहित्य मूल्य, ६. रा.ना. चव्हाण यांचे विचारविश्व इ. पुस्तके आहेत. सत्यशोधकी साहित्याचा इतिहास हा लेखन प्रकल्प त्यांनी सुरू केला. यापैकी खंड १ ( प्रारंभ ते १९२० ), आणि खंड २ (इ.स. १९५०) हे दोन खंड प्रकाशित झाले. खंड३ व खंड ४ हे हस्तलिहित स्वरुपात आहेत.
श्रीराम रावसाहेब गुंडेकर यांना अनेक साहित्य पुरस्कार लाभलेले आहेत. १. ‘उचल’ या कथासंग्रहासाठी भी.ग. रोहमाने पुरस्कार, २. ’म. ज्योतिबा फुले विचार आणि वाङ्मय’ या ग्रंथासाठी नरहर कुरूंदकर पुरस्कार !९९२), ३. ‘म. फुले विचार आणि वाङ्मय’ या पुस्तकासाठी ( १९९२) , महाराष्ट्र शासनाचा उत्कृष्ट ग्रंथ निर्मिती पुरस्कार’ ४. बाल वाङ्मयासाठी सुशील प्रधान, तसेच म .सा.प.चा ‘ढगांची तहान’ या बालसंग्रहासाठी (१९९९) त्यांना पुरस्कार मिळाले आहेत.
२००३ मध्ये लातूर येथे सेवाभूमी साहित्य पुरस्कार एकूण सर्व लेखनाचा विचार करून मिळाला.
श्रीराम गुंदेकर हे अ. भा. सत्यशोधकी साहित्य , संशोधन परिषदेचे काही काळ अध्यक्ष होते.
काकासाहेब गाडगीळ आणि श्रीराम गुंदेकर या दोघांही विद्वानांना आज त्यांच्या स्मृतिदिनाबद्दल विनम्र आदरांजली.
☆☆☆☆☆
श्रीमती उज्ज्वला केळकर
ई – अभिव्यक्ती संपादक मंडळ
मराठी विभाग
संदर्भ : शिक्षण मंडळ कर्‍हाड: शताब्दी दैनंदिनी, इंटरनेट
≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈
