डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्भगवद्गीता — अध्याय अध्याय दुसरा – (श्लोक ५१ ते ६०) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
संस्कृत श्लोक…
कर्मजं बुद्धियुक्ता हि फलं त्यक्त्वा मनीषिणः ।
जन्मबन्धविनिर्मुक्ताः पदं गच्छन्त्यनामयम् ॥ ५१ ॥
☆
प्रज्ञावान करिती त्याग फल जे कर्मप्राप्त
जन्ममरण मुक्ती सहजी परमपद होते प्राप्त ॥५१॥
☆
यदा ते मोहकलिलं बुद्धिर्व्यतितरिष्यति ।
तदा गन्तासि निर्वेदं श्रोतव्यस्य श्रुतस्य च ॥ ५२ ॥
☆
मोहपङ्का तरून जाता तव बुद्धी सुखरुप
इह-परलोकीच्या भोगप्रती वैराग्य तुला प्राप्त ॥५२॥
☆
श्रुतिविप्रतिपन्ना ते यदा स्थास्यति निश्चला ।
समाधावचला बुद्धिस्तदा योगमवाप्स्यसि ॥ ५३ ॥
☆
विचल तव बुद्धी अचल होता परमात्म्या ठायी
एकरूप तू शाश्वत होशिल परमात्म्या ठायी ॥५३॥
☆
अर्जुन उवाच
स्थितप्रज्ञस्य का भाषा समाधिस्थस्य केशव ।
स्थितधीः किं प्रभाषेत किमासीत व्रजेत किम् ॥ ५४॥
☆
कथित अर्जुन
परमात्मा प्राप्त स्थितप्रज्ञ केशवा कोणा म्हणावे
तो कसा बोलतो, बैसतो, चालतो हे मज सांगावे ॥५४॥
☆
श्रीभगवानुवाच
प्रजहाति यदा कामान्सर्वान्पार्थ मनोगतान् ।
आत्मन्येवात्मना तुष्टः स्थितप्रज्ञस्तदोच्यते ॥ ५५ ॥
☆
कथित श्री भगवान
पूर्णत्याग करुनी मनीच्या सर्व कामनांचा
आत्म्यात रत राहणे भाव स्थितप्रज्ञाचा ॥५५॥
☆
दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः ।
वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते ॥ ५६ ॥
☆
सुखातही निस्पृह दुःखात ना उद्विग्न
असा स्थितप्रज्ञ जो वासनाभयक्रोधहीन ॥५६॥
☆
यः सर्वत्रानभिस्नेहस्तत्तत्प्राप्य शुभाशुभाम् ।
नाभिनन्दति न द्वेष्टि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ ५७ ॥
☆
सोर्वदा स्नेहरहित शुभप्राप्ती नाही प्रसन्न
अशुभाने ना दुःखी असे तो स्थितप्रज्ञ ॥५७॥
☆
यदा संहरते चायं कूर्मोऽङ्गानीव सर्वशः ।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ ५८ ॥
☆
ज्ञानाने प्रज्ञेसी मोहहीन स्थिर करून
कच्छावयवांसम घेई जो आकसून
अपुल्या इंद्रियेच्छा सर्वस्वी आवरून
तयासी हे पार्था स्थितप्रज्ञ ऐसे जाण ॥५८॥
☆
विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य देहिनः ।
रसवर्जं रसोऽप्यस्य परं दृष्ट्वा निवर्तते ॥ ५९ ॥
☆
दमन करिता गात्रांचे विषया ये निवृत्ती
आसक्तीस परि विषयांप्रत ना ये निवृत्ती
अनुभूतीने परमेशाच्या स्थितप्रज्ञा निवृत्ती
भोगासह त्यांना रुचीतही प्राप्त हो निवृत्ती ॥५९॥
☆
यततो ह्यपि कौन्तेय पुरुषस्य विपश्चितः ।
इन्द्रियाणि प्रमाथीनि हरन्ति प्रसभं मनः ॥ ६० ॥
☆
शमन न होता आसक्तीचे त्रस्त गात्र स्वभावे
मना शांतता मुळी न लाभते कितीही यत्न करावे
बळे इंद्रिये भुलविती मानस बुद्धिमान मनुजाचे
कौंतेया जाणुनी घेई महत्व आसक्तीच्या दमनाचे ॥६०॥
☆
– क्रमशः भाग दूसरा
अनुवादक : © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
