डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्भगवद्गीता — अध्याय १३ — क्षेत्रक्षेत्रज्ञ योग — (श्लोक ११ ते २0) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
संस्कृत श्लोक…
*
अध्यात्मज्ञाननित्यत्वं तत्त्वज्ञानार्थदर्शनम् ।
एतज्ज्ञानमिति प्रोक्तमज्ञानं यदतोऽन्यथा ॥ ११ ॥
*
अध्यात्मज्ञान नित्य तत्वज्ञान परिशीलन
गुण हे ज्ञान अन्य विपरित ज्ञान केवळ अज्ञान ॥११॥
*
ज्ञेयं यत्तत्प्रवक्ष्यामि यज्ज्ञात्वाऽमृतमश्नुते ।
अनादिमत्परं ब्रह्म न सत्तन्नासदुच्यते ॥ १२ ॥
*
अनादि सत्असत् ना सर्वश्रेष्ठ ब्रह्म ज्ञेय
कथितो तुजला मोक्षदायी हे अमृत ज्ञेय ॥१२॥
*
सर्वतः पाणिपादं तत्सर्वतोऽक्षिशिरोमुखम् ।
सर्वतः श्रुतिमल्लोके सर्वमावृत्य तिष्ठति ॥ १३ ॥
*
सर्वत्र तया हस्तपाद नेत्र शिरे आनन
कर्णही सर्व बाजूंनी सर्वांसी व्यापून ॥१३॥
*
सर्वेन्द्रियगुणाभासं सर्वेन्द्रियविवर्जितम् ।
असक्तं सर्वभृच्चैव निर्गुणं गुणभोक्तृ च ॥ १४ ॥
*
भास सर्व इंद्रियांचा गात्र तया नसून
असक्त सकलांपासून भूत धारणपोषण
भासती सर्व गुण परी ते सर्वस्वी निर्गुण
समग्र गुणांचे ते भोक्ते असूनिया निर्गुण ॥१४॥
*
बहिरन्तरश्च भूतानामचरं चरमेव च ।
सूक्ष्मत्वात्तदविज्ञेयं दूरस्थं चान्तिके च तत् ॥ १५ ॥
*
सर्वभूतांतरी बाहेरी चल तसेची ते अचल
सूक्ष्म जाणण्यासि दूर परी भासते जवळ ॥१५॥
*
अविभक्तं च भूतेषु विभक्तमिव च स्थितम् ।
भूतभर्तृ च तज्ज्ञेयं ग्रसिष्णु प्रभविष्णु च ॥ १६ ॥
*
ब्रह्म असूनी अखंड भासते सर्वभूतात विभक्त
भूतधारकपोषक नाशक तथा तेचि जन्मद ॥१६॥
*
ज्योतिषामपि तज्ज्योतिस्तमसः परमुच्यते ।
ज्ञानं ज्ञेयं ज्ञानगम्यं हृदि सर्वस्य धिष्ठितम् ॥ १७ ॥
*
ब्रह्म हे तेजांचे तेज तमाच्याही सीमेपार
हृदयात ज्ञानरूप ज्ञेयरूप ज्ञाने उमगणार ॥१७॥
*
इति क्षेत्रं तथा ज्ञानं ज्ञेयं चोक्तं समासतः ।
मद्भक्त एतद्विज्ञाय मद्भावायोपपद्यते ॥ १८ ॥
*
ऐसे आहे संक्षिप्ताने ज्ञान तथा ज्ञेय
ज्ञानाने या मम भक्त मम स्वरूपी होय ॥१८॥
*
प्रकृतिं पुरुषं चैव विद्ध्यनादि उभावपि ।
विकारांश्र्च गुणांश्र्चैव विद्धि प्रकृतिसंभवान् ॥ १९ ॥
*
प्रकृती पुरुष उभयता तया अनादि जाण
विकारास तथा गुणास प्रकृती असे कारण ॥१९॥
*
कार्यकारणकर्तृत्वे हेतुः प्रकृतिरुच्यते ।
पुरुषः सुखदुःखानां भोक्तृत्वे हेतुरुच्यते ॥ २० ॥
*
कार्य-कारण-कर्तृत्वास मूळ प्रकृती कारण
भोगांस सुखदुःखांच्या मूळ पुरुष कारण ॥२०॥
☆
मराठी भावानुवाद © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
