श्री हर्षल सुरेश भानुशाली
पुस्तकावर बोलू काही
☆ “बलिदान” – लेखिका : सुश्री स्वप्निल पांडे – अनुवाद – सुश्री उल्का राऊत ☆ परिचय – श्री हर्षल सुरेश भानुशाली ☆
पुस्तक : “बलिदान”
लेखिका: स्वप्निल पांडे
अनुवाद: उल्का राऊत
पृष्ठ:२३२
पॅराशूट रेजिमेंट हा भारतीय सेनेचा हवाई विभाग आहे. पॅराशूट मोहिम पार पाडण आणि वेगाने शत्रू प्रदेशाची सीमा पार करणं ही या रेजिमेंटची वैशिष्ट्ये आहेत. पॅराशूट रेजिमेंट पायदळाची शाखा आहे. दुसऱ्या महायुद्धामध्ये आरंभीव्या लढायांमध्ये जर्मन पॅराटुपरनी नेत्रदीपक यश मिळवलं. सर्व सैनिकी विचारवंतांचं लक्ष त्यांनी वेधून घेतलं. भारतीय सशस्त्र सेनेचे कमांडर-इन-चीफ जनरल सर रॉबर्ट कॅसेल्स यांनी ऑक्टोबर १९४० मध्ये हवाई पथक निर्माण करायचा आदेश दिला. १९४१ साली दिल्ली कॅन्टोन्मेंटमध्ये सुरू झालेल्या पहिल्या बटालियनमध्ये ५० वी पॅराशूट ब्रिगेड होती. तिचे पहिले कमांडर होते ब्रिगेडियर डब्ल्यू. एच. जी. गॉफ. पॅराशूट ब्रिगेडमध्ये दाखल होणारे पहिले भारतीय अधिकारी लेफ्टनंट रंगराज हे ५० व्या पॅराशूट ब्रिगेडच्या पंधराव्या बटालियनचे वैद्यकीय अधिकारी होते. भारतीय पॅराशूट रेजिमेंट १ मार्च १९४५ रोजी अस्तित्वात आली. लेफ्टनंट जनरल फ्रेड्रिक (बॉय) ब्राउनिंग हे कर्नलपदी होते. रेजिमेंटचं चिन्ह समकक्ष ब्रिटिश आर्मीसारखंच होतं. हे मरून बेरेटवर घातलं जायचं. दुसरं महायुद्ध संपल्यानंतर १९४५ साली भारतीय पॅराशूट रेजिमेंट बरखास्त करण्यात येऊन सेकंड हवाई विभागामध्ये समाविष्ट केली गेली. या विभागामध्ये तीन पॅराशूट ब्रिगेड होती: ५०, ७७ आणि १४ वी एअरलैंडिंग ब्रिगेड. हा भारतीय सेनेच्या विसर्जनाचा एक भाग होता. फाळणीनंतर ५० वी आणि ७७ वी पॅराशूट ब्रिगेड भारतामध्ये राहिल्या. १५ एप्रिल १९५२ रोजी इंडियन पॅराशूट रेजिमेंट (पॅरा) ची स्थापना झाली तेव्हा या दोन्ही ब्रिगेडना फर्स्ट, सेकंड आणि थर्ड अशी नवी ओळख मिळाली.
पॅराशूट रेजिमेंटचं घोषवाक्य आहे ‘शत्रुजीत. ‘ या विशिष्ट बेंजची निर्मिती सेकंड पॅराच्या कॅप्टन एम. एल. तुली यांनी केली आहे. हिंदू पुराणातील सम्म्राट शत्रुजीतची प्रेरणा त्यामागे आहे. पॅरा ब्रिगेडच्या निर्मिती चिन्हामध्ये कडाडती वीज आणि सद्गुणांचा दुर्गुणांवर विजय दाखवला आहे. ‘बलिदान’ हा सर्वोच्च त्यागाचा बॅज, स्पेशल फोर्सेसच्या अभूतपूर्व मोहिमांचा निदर्शक असून पॅराशूट रेजिमेंटच्या स्पेशल फोर्सचे, म्हणजेच पॅरा (SF) सैनिक परिधान करतात. स्पेशल फोर्सचा उगम मेघदूत या स्पेशल टास्क ग्रूपमधून झाला. १ सप्टेंबर १९६५ मध्ये मेजर मेघ सिंग यांनी हा ग्रूप निर्माण केला. ‘स्पेशल फोर्सेस’ हा शब्दप्रयोग तुलनेने लहान मिलिटरी युनिटसाठी वापरला जातो. या युनिटमधल्या सैनिकांना हेरगिरी, टेहळणी, अपारंपरिक युद्धं आणि खास मोहिमांसाठी कठोर प्रशिक्षण देऊन तयार केलं जातं. ही अनन्यसाधारण पथकं गुप्तता, वेग, आत्मनिर्भरता आणि उत्कृष्ट टीमवर्क, तसंच अत्याधुनिक विशेष साधनसामग्रीवर अवलंबून असतात. स्पेशल फोर्सेसच्या मोहिमा पाच क्षेत्रांमध्ये कार्यरत असतात आतंकवाद, अपारंपरिक युद्धकौशल्यं, परकीय देशांच्या अंतर्गत संरक्षणाची जबाबदारी, विशिष्ट हेरगिरी आणि विशिष्ट लक्ष्यांवर थेट हल्ला.
इंडियन पॅरा स्पेशल फोर्सेसच्या जवानांएवढे धैर्यवान आणि साहसी लोक क्वचितच पाहायला मिळतील आणि तरीही त्यांची नावं कधीही प्रकाशात येत नाहीत. ‘बलिदान’ बॅजच्या अत्यंत पात्र हक्कदारांवर अत्युच्च पर्वतराशीवरील सीमारेषाचं संरक्षण आणि भयानक दहशतवादाचं उच्चाटन या पराकोटीच्या महत्त्वपूर्ण जबाबदाऱ्या सोपवलेल्या आहेत.
या शूर योद्ध्यांभोवती एक गूढ वलय आहे. त्यांच्याविषयी असंख्य आख्यायिका आहेत. त्यांच्या मोहिमांविषयी एवढी गुप्तता पाळली जाते की डॅगर, घोस्ट, व्हायपर आणि डेझर्ट स्कॉर्पियो अशासारख्या सांकेतिक नावांव्यतिरिक्त अन्य कोणतीही माहिती उपलब्ध नाही.
अफाट आणि असीम साहस कथांच्या या लक्षणीय संग्रहामध्ये स्वप्निल पांडेंनी काही महान स्पेशल फोर्सेस अधिकाऱ्यांवर प्रकाशझोत टाकला आहे. कर्नल संतोष महाडिक, कॅप्टन तुषार महाजन, ब्रिगेडियर सौरभ सिंग शेखावत, सुभेदार मेजर महेंद्र सिंग आणि इतर काही साहसवीरांचा वाचकांशी परिचय करून दिला आहे.
एक वर्षाच्या कालावधीत या सैनिकांच्या मित्र आणि कुटुंबीयांच्या दोनशेपेक्षाही अधिक मुलाखती, LOC आणि LAC जवळच्या विविध स्पेशल फोर्सेस युनिटला दिलेल्या अनेक भेटींवर हे पुस्तक आधारित आहे.
या अनाम, अप्रसिद्ध सैनिकांना गूढ वलयातून बाहेर काढून लोकांसमोर आणायचं हे ‘बलिदान’ लिहिण्यामागील उद्दिष्ट आहे.
लेखिकेविषयी
द फोर्स बिहाइंड द फोर्सेस, लव्ह स्टोरी ऑफ अ कमांडो आणि सोल्जर्स गर्ल ही स्वप्निल पांडे यांनी विस्तृत संशोधन करून लिहिलेली पुस्तकं भारतीय सैनिक आणि त्यांच्या परिवारांचं कार्य आणि जीवनपद्धतीची जाणीव लोकांना व्हावी, या उद्देशाने लिहिलेली आहेत. त्या बिर्ला इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलाजी, मेस्राच्या माजी विद्यार्थिनी आहेत. विप्रो आणि ‘एचडीएफसी’सारख्या संस्थांमध्ये त्यांनी काम केलं असून लव्हली प्रोफेशनल युनिव्हर्सिटी आणि आर्मी पब्लिक स्कूलमध्ये त्या शिक्षिका होत्या. नियतकालिके आणि वृत्तपत्रांमधील त्यांचे ब्लॉग्ज लोकप्रिय आहेत. राष्ट्रीय टेलिव्हिजनवर चर्चासत्रांमध्ये पॅनेलिस्ट म्हणूनही त्या झळकतात. त्या लष्कराच्या बाजूने बोलणारा महत्त्वाचा आवाज आहेत. ‘इस्रो’ सारख्या संस्थांतर्फे त्यांचा सत्कार झाला आहे.
परिचय : श्री हर्षल सुरेश भानुशाली
पालघर
मो. 9619800030
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
