श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’
विविधा
☆ जीवो जीवस्य जीवनम्… ☆ श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’☆
निसर्गचक्र अव्याहत चालू आहे. ते कधीपासून सुरू झाले किंवा कधीपर्यंत चालू राहील असा प्रश्न पडला तर त्याचे एकच उत्तर देता येईल. अनंत काळापासून हे सृष्टीचक्र चालू आहे आणि अनंत काळ हे सृष्टीचक्र चालू राहील असे आपण म्हणू शकतो.
निसर्गात विविधता आहे, पण त्याचबरोबर प्रत्येक जीव एकमेकांवर अवलंबून आहे असे आपल्या लक्षात येईल. असे म्हटले जाते की दिवस उजाडल्यावर हरीण जीव वाचवण्यासाठी पळत असते तर वाघ हरीण पकडण्यासाठी (त्याचे भक्ष्य) पळत असतो. दोघांचे वैर नसते, एक जीव दुसऱ्या जीवाचे भक्ष्य असते…. , थोडक्यात एक जीव मेल्याशिवाय दुसऱ्या जीवाचे पोट भरू शकत नाही असे आपल्या लक्षात येईल. आपण असे अनुमान काढू शकतो की सृष्टीचे चक्र अव्याहत आणि विनासायास चालण्यासाठी मृत्यू अनिवार्य आहे, (मग तो ८४ दशलक्ष योनीतील कोणत्याही जीवाचां असो)
समर्थ दासबोधात आपल्याला सांगतात,
“सरता संचिताचे शेष।
नाही कणाचा अवकाश।
भरतां न भरतां निमिष्य।
जाणें लागे।।”
(दासबोध ३. ९. ३)
सर्व संतांनी मृत्यूचे यथार्थ वर्णन विविध प्रकारे केलेले आढळते. यक्ष प्रश्न म्हणून महाभारतात एक संवाद आहे. त्यात जगातील सर्वात मोठे आश्चर्य कोणते असा एक प्रश्न विचारला गेला. त्यावर धर्मराज युधिष्ठिराने दिलेले उत्तर अगदीच योग्य आणि लोकप्रिय आहे. प्रत्येक जण मरणार आहे हे माहीत असूनही तो अमर असल्या सारखा जगतो. मंडळी, पटतंय ना ?
समर्थ रामदास स्वामी इथेच थांबत नाहीत. ते पुढे म्हणतात,
मरणाचे स्मरण असावें ।
हरिभक्तीस सादर व्हावें ।
मरोनि कीर्तीस उरवावे ।
येणे प्रकारें ॥
(दा. 12. 10. 13)
सध्या विज्ञान युग आहे असं म्हटले जाते. महान शास्त्रज्ञ न्यूटनने अनेक सिद्धांत मांडले आणि ते जगप्रसिद्ध आहेत. त्यातील एक आहे.
१. क्रियेला प्रतिक्रिया आहे.
२. जगातील ऊर्जा कधीही नष्ट होत नाही, तर तिचे एका रूपातून दुसऱ्या रुपात रूपांतरण होत असते.
आपल्या घरात एकाच खांबावरून वीज येते, पण त्या एकाच विजेने घरातील विविध प्रकारची उपकरणे चालत असतात. थोडक्यात ऊर्जेचे रूपांतरण एका स्थितीतून दुसऱ्यास्थितीत होत असते.
मनुष्य जिवंत असण्याचे एकमेव लक्षण म्हणजे त्याच्या अंगी असलेली चैतन्य शक्ति. मनुष्य जिवंत असतो तेव्हा त्याच्या अंगी चैतन्य असते असे मान्य करावेच लागेल, कारण मेलेला मनुष्य आणि जिवंत मनुष्य यात विशेष फरक नसतो, फक्त एक हालचाल करू शकत नाही तर दुसरा मात्र आपल्या इच्छेने हालचाल करू शकतो…..
आता एक महत्वाचा मुद्दा आपल्या चटकन लक्षात आला असेल. मनुष्याच्या अंतरी असलेले चैतन्य जेव्हा त्याचे शरीर सोडते, तेव्हा तो मृत झाला असे म्हटले जाते. थोडक्यात मनुष्याच्या अंगी असलेल्या चैतन्याचे रूपांतरण दुसऱ्या रुपात होणार असेल तर त्याला पहिले रूप अथवा आधीचे शरीर सोडणे क्रमप्राप्त ठरते…..
लौकिक अर्थाने मनुष्याचा मृत्यू हा त्याच्या जीवनाचा शेवट समजला जातो, पण न्यूटनचा सिद्धांत अभ्यासला तर आपल्या लक्षात येईल की मृत्यू तर ऊर्जेचे रूपांतरण आहे. एका महान तत्त्ववेत्ता म्हणतो की मृत्यू हा शेवट नसून तर ती खरी सुरुवात आहे…..
झाडांची पाने गळतात, तेव्हा ती दुसऱ्या पानांना जागा करून देत असतात. पहिली पाने आपल्या वाट्याला आलेलं कर्तव्य पूर्ण करून कृतार्थ होत असतात. मनुष्याने हे सूत्र लक्षात ठेवले तर तो अधिक सजगतेने जीवन जगू शकेल, आनंदी होऊ शकेल….
आपण एक प्रयोग करून पाहू. आपण आजपासून मरणाकडे “ऊर्जा रूपांतरण” (Energy transformation) या भूमिकेतून पाहायला सुरुवात करू. त्यामुळे मृत्युकडे पाहण्याचा आपला दृष्टिकोन सकारात्मक होऊ शकेल, पटतंय का ?
☆
© श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’
थळ, अलिबाग
मो. – ८३८००१९६७६
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
