प्रा. भरत खैरकर
इंद्रधनुष्य
☆ ॲनिमेशनची कला… ☆ प्रा. भरत खैरकर ☆
कल्पनाशक्तीला जिवंत करणे म्हणजे ॲनिमेशन! हा एक आकर्षक कला प्रकार आहे. जो सर्जनशीलता, तंत्रज्ञान आणि कथाकथन यांचे मिश्रण करून स्थिर प्रतिमांना हलत्या व्हिज्युअलमध्ये बदलते. जगभरातील प्रेक्षकांना मोहित करते. फीचर फिल्म्सपासून व्हिडिओ गेम्सपर्यंत, आपण जे कथा, कल्पना आणि मनोरंजन अनुभवतो यात ॲनिमेशन महत्त्वाची भूमिका बजावते.
ॲनिमेशन म्हणजे काय? ॲनिमेशन ही स्थिर प्रतिमा जिवंत करण्यासाठी डिझाइन, रेखाचित्र, मांडणी आणि कलाकृती तयार करण्याची प्रक्रिया आहे. मुख्य कल्पना म्हणजे हालचालींचा भ्रम निर्माण करणे, ज्यामुळे प्रतिमांना वापरून, कालांतराने कथा सांगणे शक्य होते. हाताने काढलेले कार्टून असो किंवा संगणकाद्वारे तयार केलेले पात्र असो, ॲनिमेशन स्थिर व्हिज्युअल्सना मनोरंजन, माहिती आणि प्रेरणा देणा-या डायनॅमिक कृतींमध्ये बदलते.
ॲनिमेशन तयार करणारी व्यक्ती ‘ॲनिमेटर’ म्हणून ओळखली जाते. ॲनिमेटर्स ही पडद्यामागील सर्जनशील शक्ती आहेत, जी चळवळ, अभिव्यक्ती आणि भावनांना पात्र आणि कथांमध्ये जीवन फुंकण्यासाठी उपयुक्त ठरते. त्यांचे कार्य ब्लॉकबस्टर चित्रपटांपासून डिजिटल जाहिरातींपर्यंत विविध माध्यमांमध्ये सगळीकडे पाहिले जाऊ शकते.
ॲनिमेशन अनेक शैलींमध्ये येते, प्रत्येकाची स्वतःची अनन्य तंत्रे आणि सौंदर्यास्थाने आहेत. ॲनिमेशनच्या प्राथमिक प्रकारामध्ये
पारंपारिक ॲनिमेशन, हाताने काढलेले ॲनिमेशन म्हणूनही ओळखले जाते, ते ॲनिमेशनच्या सर्वात जुन्या प्रकारांपैकी एक आहे. यात प्रत्येक फ्रेम हाताने तयार करणे, प्रत्येक दृश्याला एक अद्वितीय कलाकृती बनवणे समाविष्ट आहे. डिस्नीचे बरेचसे सुरूवातीचे आणि सिंड्रेला सारखे क्लासिक चित्रपट पारंपारिक ॲनिमेशन वापरून तयार केले गेले आहेत.
टूडी ॲनिमेशन.. ह्यात एक्स, वाय अक्ष वापरून या प्रकारच्या ॲनिमेशनमध्ये हालचाल निर्माण करण्यासाठी द्विमितीय प्रतिमा किंवा रेखाचित्रे वापरतात!हे ॲनिमेशन डिजिटल पद्धतीने किंवा पारंपारिक हाताने काढण्याच्या तंत्राद्वारे तयार केले जाऊ शकते. लोकप्रिय दाहरणांमध्ये ‘ द सिंम्पसन’ आणि ‘स्पाॅज बाॅब’ सारखे ॲनिमेटेड टीव्ही शो समाविष्ट आहेत.
थ्रीडी ॲनिमेशन हे संगणक सॉफ्टवेअर वापरून, थ्रीडी (एक्स, वाय, झेड अक्ष) ॲनिमेशन प्रतिमांना खोली आणि परिमाण जोडते. ॲनिमेशनचा हा प्रकार टॉय स्टोरी आणि फ्रोझन सारख्या प्रमुख ॲनिमेटेड फीचर फिल्म्ससाठी मानक बनला आहे. ज्यामुळे वास्तववादी, सजीव हालचाली आणि तपशीलवार पात्रांना ह्या मधे दाखविता येते.
मोशन ग्राफिक्स हे मजकूर, लोगो आणि आकार यासारख्या ग्राफिक डिझाइन घटकांसह तयार केलेले ॲनिमेशन असते. हे सामान्यतः जाहिराती, संगीत व्हिडिओ आणि डिजिटल सामग्रीमध्ये दृश्यात्मक आकर्षक मार्गाने.. पध्दतीने.. माहिती देण्यासाठी वापरले जातात.
स्टॉप-मोशन ॲनिमेशनमध्ये प्रत्येक शॉट दरम्यान किंचित हलविलेल्या भौतिक वस्तू किंवा मॉडेल्सच्या वैयक्तिक फ्रेम्स कॅप्चर करणे समाविष्ट असते. क्रमाक्रमाने खेळल्यास, वस्तू स्वतःहून हलताना दिसतात. द नाईटमेअर बिफोर ख्रिसमस आणि वॉलेस अँड ग्रोमिट सारखे आयकॉनिक स्टॉप-मोशन चित्रपटात हे तंत्र वापरले आहे.
ॲनिमेशन प्रक्रियेमध्ये अनेक पायऱ्यांचा समावेश होतो, ह्यात प्रत्येक प्रक्रिया ही पॉलिशिंग आणि अंतिम उत्पादन तयार करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण असते. कल्पना, प्रक्रिया, विचारमंथन, ॲनिमेशनच्या पध्दती आणि थीमची संकल्पना इथून ॲनिमेशनची तयारी होते. इथेच सर्जनशील दिशा ठरवली जाते.
कथा, पात्रे, संवाद आणि वेळेची रूपरेषा सांगण्यासाठी स्क्रिप्ट लिहिली जाते. हे ॲनिमेशनसाठी ब्लूप्रिंट म्हणून काम करते. नंतर ॲनिमेटर्स एक स्टोरीबोर्ड तयार करतात, जो ॲनिमेशनच्या मुख्य दृश्यांचा नकाशा बनवतो, ज्यामुळे टीमला पूर्ण फ्रेम्स तयार करण्यापूर्वी ॲनिमेशनची प्रगती आणि वेळेची कल्पना करता येते.
रफ ॲनिमेशन स्टेजमध्ये मूलभूत पोझेस किंवा कीफ्रेम तयार करणे समाविष्ट असते. हे ॲनिमेटर्सना पात्रांच्या हालचाली आणि दृश्यांच्या प्रवाहाची जाणीव देते. खडबडीत ॲनिमेशननंतर, काम सुबक करण्यासाठी आणि ॲनिमेशनमध्ये प्रवाहीपणा सुनिश्चित करण्यासाठी वर्ण अभिव्यक्ती, पार्श्वभूमी आणि दुय्यम हालचाली यासारखे तपशील जोडले जातात.
एकदा ॲनिमेशन पूर्ण झालं की अंतिम संमिश्रामध्ये सर्व घटकांचा समावेश होतो जसे की पार्श्वभूमी.. वर्ण.. प्रभाव.. एकत्र मिश्रित.. संगीत.. ध्वनी प्रभाव आणि व्हॉइसओव्हर देखील या टप्प्यावर एकत्रित केले जातात.
ॲनिमेशनची अंतिम संपादित आवृत्ती प्रसारणासाठी तयार असते, मग ती टीव्ही, चित्रपट, इंटरनेट किंवा इतर प्लॅटफॉर्मसाठी ती पाठविली जाते.
ॲनिमेशन हा विविध क्षेत्रांमध्ये वैविध्यपूर्ण करिअर संधींसह भरभराट करणारा उद्योग आहे. काही रोमांचक क्षेत्रे आहेत जिथे ॲनिमेटर्सना मागणी आहे. ॲनिमेशन स्टुडिओ ब्लॉकबस्टर चित्रपट आणि लोकप्रिय टीव्ही मालिकांमध्ये कथा जिवंत करण्यासाठी ॲनिमेटर्सची नियुक्ती करतात. पिक्सार, डिस्नी वर्ल्ड, ड्रिम वर्क सारख्या कंपन्या ॲनिमेटेड चित्रपटांच्या निर्मितीसाठी ओळखल्या जातात.
ॲनिमेटर्स गेम डेव्हलपमेंटमध्ये, कॅरेक्टर मूव्हमेंटपासून.. इंटरएक्टिव्ह स्टोरीटेलिंगमध्ये.. महत्त्वाची भूमिका बजावतात. तसेच लक्ष वेधून घेण्यासाठी आणि ब्रँड संदेश सर्जनशीलपणे वितरीत करण्यासाठी जाहिरातींमध्ये ॲनिमेशनचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो. ३० सेकंदांची जाहिरात असो किंवा दीर्घ स्वरूपाची डिजिटल मोहीम असो, ॲनिमेटर्स गर्दीच्या जाहिरातींच्या ठिकाणी ब्रँड्सना उभे राहण्यास मदत करतात.
सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मसाठी डिजिटल सामग्री निर्मितीमध्ये मोशन ग्राफिक्स, स्पष्टीकरण व्हिडिओ आणि ॲनिमेटेड व्हिज्युअल यांचा समावेश असतो. लहान, आकर्षक ॲनिमेशनमध्ये सरस.. कुशल असलेल्या ॲनिमेटर्सना डिझाईन एजन्सी आणि सामग्री निर्मात्यांकडून खूप मागणी आहे.
ॲनिमेशन मोबाइल ॲप्स आणि वेबसाइट्सच्या विकासामध्ये, परस्परसंवादी घटक जोडण्यासाठी आणि वापरकर्त्याचा अनुभव वाढवण्यासाठी देखील महत्त्वपूर्ण भूमिका अॅनिमेटरची असते.
ॲप डेव्हलपर सुध्दा व्हिज्युअल फीडबॅक आणि आकर्षक इंटरफेस तयार करण्यासाठी ॲनिमेशन वापरतात.
ॲनिमेशन हे फक्त मनोरंजनापेक्षाही अधिक खूप काही आहे. हा एक कला प्रकार आहे. कथाकथन, शिक्षण, विपणन आणि त्यापलीकडे एक शक्तिशाली साधन आहे! ॲनिमेशनचे जग सर्जनशील अभिव्यक्तीसाठी अमर्याद आकाश आहे.. ज्यात आपण आपल्या पंखाने गरुड भरारी घेवून जगाला अचंबित करू शकतो.
© प्रा. भरत खैरकर
संपर्क – बी १/७, काकडे पार्क, तानाजी नगर, चिंचवड, पुणे ३३. मो. ९८८१६१५३२९
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
वाचतांना वेचलेले 
सोनसळी खेळ 
जय प्रकाश के नवगीत # 99 ☆ झूठा भरम 
संजय दृष्टि – 
