English Literature – Articles ☆ Meditate Like The Buddha #3: Watch Your Breath ☆ Mr. Jagat Singh Bisht ☆

Shri Jagat Singh Bisht

(Master Teacher: Happiness & Well-Being, Laughter Yoga Master Trainer, Author, Blogger, Educator, and Speaker.)

Meditate Like The Buddha #3: Watch Your Breath ☆ Mr. Jagat Singh Bisht ☆

Lesson 2

Watch Your Breath

You are now able to sit in a stable posture. Your legs are folded crosswise, the spine is erect, and the head is held straight. You are comfortable and relaxed, aware of your surroundings, and attuned to your body.

Observing the Breath

Watch your breath.

Be aware of the sensation of the breath around your nostrils as you breathe in and out.

  • Mindfully breathe in. Mindfully breathe out.

If your breath feels subtle and hard to notice, take a few deep breaths. Pay attention to the incoming and outgoing breath at the two doorways of your nostrils. This is the in-breath, and this is the out-breath. Be aware of each breath as it flows in and out.

Focus your attention around the nostrils, like a watchman at the entrance of an apartment, observing each visitor who enters or leaves. Allow no breath to pass unnoticed.

Natural Breathing

Do not attempt to regulate your breath in any way. Simply observe your natural breath as it is. Be an observer, a silent spectator. Watch your breath as you inhale and as you exhale.

  • Breathing in long, recognise: I am breathing in long.
  • Breathing out long, recognise: I am breathing out long.
  • Breathing in short, recognise: I am breathing in short.
  • Breathing out short, recognise: I am breathing out short.

If the in-breath feels cool, acknowledge it as cool. If the out-breath feels warm, acknowledge it as warm. Watch your breath with focused intent.

If the breath is shallow, know: it is shallow. If it is deep, know: it is deep.

  • Mindfully breathe in. Mindfully breathe out.

Addressing Wandering Thoughts

It is natural for the mind to wander as you begin meditating. Do not be discouraged.

If your mind drifts, gently guide your attention back to your breath at the nostrils. If it happens again, return your focus to your breath, always with patience and kindness.

Watching the breath as it moves in and out dispels distractions and nurtures concentration. With consistent practice, your concentration will grow deeper and steadier.

Building the Practice

Begin with sessions of 15 to 20 minutes, gradually increasing the duration as you grow more comfortable. Remember, your task is not to manipulate the breath but to observe it in its natural state.

  • Always mindful, breathe in. Mindfully, breathe out.

When you are ready, gently open your eyes and emerge from meditation.

A Strong Foundation

Focusing on the in-breath and out-breath develops concentration. Dedicate yourself to this practice for a couple of weeks. As you become comfortable, you will be ready to progress to the next step.

Do not rush. The more time you invest in this foundational step, the stronger your base will be for higher stages of meditation.

© Jagat Singh Bisht

(Master Teacher: Happiness & Well-Being, Laughter Yoga Master Trainer, Author, Blogger, Educator, and Speaker.)

Founder:  LifeSkills

A Pathway to Authentic Happiness, Well-Being & A Fulfilling Life! We teach skills to lead a healthy, happy and meaningful life.

The Science of Happiness (Positive Psychology), Meditation, Yoga, Spirituality and Laughter Yoga. We conduct talks, seminars, workshops, retreats and training.

≈ Editor – Shri Hemant Bawankar/Editor (English) – Captain Pravin Raghuvanshi, NM ≈

Please share your Post !

Shares

English Literature – Memoirs ☆ दस्तावेज़ # 17 – Time’s Gentle Brew: Coffee and the Heart’s Musings ☆ Mrs. Saswati Sengupta ☆ 

Mrs. Saswati Sengupta

 

e-abhivyakti.com welcomes Mrs. Saswati Sengupta. She lives in Kolkata and pens beautiful memoirs and travelogues. She is an avid traveller and an outstanding photographer.

Her brief intro is as under:

– Having spent my formative years in Poona (Pune) and Jabalpur before relocating to Kolkata, I, Saswati Sengupta, am an avid reader and equally passionate about music, sports, photography, painting, watching movies and travelling.

The various permutation and combination of words with their everlasting effect have always fascinated me, leading to the inevitable penning of my thoughts and memoirs of bygone days as well as whatever catches my fancy!

(This is an effort to preserve old invaluable and historical memories through e-abhivyakti’s “दस्तावेज़” series. In the words of Shri Jagat Singh Bisht Ji – “The present is being recorded on the Internet in some form or the other. But some earlier memories related to parents, grandparents, their lifetime achievements are slowly fading and getting forgotten. It is our responsibility to document them in time. Our generation can do this else nobody will know the history and everything will be forgotten.”

In the next part of this series, we present Mrs. Saswati Sengupta‘s musings on international coffee day Time’s Gentle Brew: Coffee and the Heart’s Musings.“)

☆ दस्तावेज़ # 17 – Time’s Gentle Brew: Coffee and the Heart’s Musings ☆ Mrs. Saswati Sengupta ☆ 

International Coffee Day !

Espresso,

Latte, 

Mocha, 

Cappuchino, 

Iced,

or

‘Kattang-kaapi’?

That means black coffee..the real strong one!

Coffee is almost synonymous with South India.

 

How do you identify an ethnic South Indian household?

Elementary my dear whatever…!!

Its the fragrance of hot, steaming idlis,

sizzling dosas on a hot griddle,

that teasingly tangy sambar or rasam boiling in the pot,

and,

of course…

the heavenly aroma of freshly filtered coffee!

My love affair with coffee……or rather, its fragrance, began in Kirkee, Pune where my father was posted.

Tultul (a rare name for a Tamilian) and I were of the same age, a royal three plus some years old, and our barrack style quarters shared the same open verandah in front.

Most of our waking hours were spent either with me following Tultul at her house…or at my place, Tultul in tow.

We were yet to begin school and life then was all fun for us.

We ran about in the garden, dug the flower beds for earthworms, smelt the roses and mogras, chased squirrels, shared stories we heard, drew pictures and coloured them in our drawing copies, practised the alphabets and did everything three-year-old pre-schoolers usually do.

I enjoyed being at Tultul’s house.

The spicy fragrances wafting from the kitchen tingled my senses!

As my mother was kept busy with my new-born younger sis., Tultul’s mother took me under her wings, and her two elder sisters became my guardians too.

They dressed Tutul and me in matching ‘pawadas’ (a long ankle length skirt paired with a short blouse), plaited our hair or whatever strands we had, and also tied them with the same coloured ribbons.

I relished the lunch menu of sambar or rasam rice, curd rice, lemon rice et al but what I enjoyed most was the crunchy, paper thin ‘poppadams’.

This early initiation into a South Indian household influenced and affected me in many ways.

I learnt to speak in Tamil (sadly out of touch now) and started appreciating their culinary and cultural background too.

 

Till date I am enamoured by their classical dances, Carnatic music, kanjeevarams, kollams and of course….’ kattang-kapi ‘!!

‘ Kapi ‘, or coffee, is not meant to be sipped from any ordinary cup or mug.

For any self- respecting South Indian, that would be scandalous!!

It has to be served in a small conical tumbler with a flat edge, and the tumbler has to be placed in a cylindrical bowl with a flattened edge too.

You raise your hand holding the tumbler..and pour the ‘ kapi’ from a height into the bowl..and again from the bowl into the tumbler..so on and so forth quite a few times, to cool the steaming hot beverage.

This process is called ‘stretching the coffee!’

It is an acquired art.

Experts are known to raise their coffee tumblers to a height of 3-4 feet and serve it foaming!

(Tried it once with disastrous results.

 Never tried again.

 Sheer wastage of good coffee!)

 Entertaining guests with a mug of hot steaming coffee and ‘ murukkus ‘ (chakli) is soul satisfying, in my opinion!

Still remember my dear friend Suguna, calling out…’Kaapi kurchitta poitarey! ‘

(Meaning… ‘Please have some coffee before leaving!‘) to some visitors, who had come to meet her at the hostel, and were short on time.

Nothing heightens my senses than a freshly brewed mug…. sorry, tumbler of coffee!

On, the 5th of October 2024, the International Coffee Day, the gift pack of this tumbler set along with my favourite brew is a treasured gift from my loving beta, Udayan, and bahu, Srijita!

Like to share a tumbler of hot ‘ kapi ‘ folks?

♥♥♥♥

© Mrs. Saswati Sengupta

Kolkata

≈ Editor – Shri Hemant Bawankar/Editor (English) – Captain Pravin Raghuvanshi, NM ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – आलेख ☆ अभी अभी # 593 ⇒ गन्ने का रस (बच्चों की मधुशाला) ☆ श्री प्रदीप शर्मा ☆

श्री प्रदीप शर्मा

(वरिष्ठ साहित्यकार श्री प्रदीप शर्मा जी द्वारा हमारे प्रबुद्ध पाठकों के लिए साप्ताहिक स्तम्भ “अभी अभी” के लिए आभार।आप प्रतिदिन इस स्तम्भ के अंतर्गत श्री प्रदीप शर्मा जी के चर्चित आलेख पढ़ सकेंगे। आज प्रस्तुत है आपका आलेख – “गन्ने का रस (बच्चों की मधुशाला)।)

?अभी अभी # 593 ⇒ गन्ने का रस (बच्चों की मधुशाला) ? श्री प्रदीप शर्मा  ?

आज मेरे शहर में जहां ट्रेड सेंटर और बड़े बड़े मॉल हैं, वहां पहले गन्ने के रस की मधुशाला थी। वसंत पंचमी के आगमन से ही इन खाली जगहों पर अस्थाई निर्माण शुरू हो जाता था। मालवा की शामों में मस्ती और सुरूर होता है। आज जैसी बर्फीली हवाएं तब नहीं बहा करती थी। दोपहर की गर्मी के बाद, ढलती शाम में इंदौर में ये मधुशालाएं आबाद हुआ करती थी।

गन्ने के रस में एक सात्विक नशा है, जिसे teetotaller ही जान सकते हैं। जो पूरी तरह चाय पर निर्भर होते हैं, उन्हें teetotaller कहते हैं। जो आनंद सुबह की चाय देती है, वही आनंद भरी दोपहरी में एक ग्लास ठंडा गन्ने का रस देता है।।

तब ठंडा ठंडा कूल कूल का विज्ञापन नहीं आता था ! कोक और पेप्सी तब तक अपनी जड़ें नहीं जमा सके थे। पचास नए पैसे में अगर आपको एक ग्लास गन्ने का रस मिल रहा है, वह भी बर्फ, नींबू और मसाले के साथ, तो क्या बुरा है।

आज भी उसे गन्ने की चरखी ही कहते हैं। धर्मवीर भारती की कहानी ठेले पर हिमालय की तरह, पूरी गन्ने की चरखी भी आजकल ठेले पर ही नजर आ जाती है। भरी दोपहर में फुटपाथ पर, किसी भी झाड़ की छांव के नीचे इनकी चलित मधुशाला अपना डेरा जमा लेती है। दस अथवा पंद्रह रुपए में गन्ने का पूरा निचोड़ आप उदरस्थ कर सकते हैं। गन्ना दुबला है या मोटा, मीठा है या फीका, यह आपका नसीब। उस बदनसीब को तो कभी भी वहां से हटाया जा सकता है।।

गन्ने की चरखी की भी अपनी एक कहानी है। गांव में खेत से गन्ने लाए जाते थे, गन्ने की चरखी में उनका रस निकाला जाता था, और फिर उसे एक बड़े कढ़ाव में उबालकर गुड़ बनाया जाता था। गन्ने के छिलके जानवरों के लिए चारे का काम करते थे, और गुड़ गरीब की थाली में मिठाई का काम करता था।

हम लोग साइकिलों पर शहर से लगे गांवों में निकल जाते थे, गुड़ और गन्ने के रस का स्वाद लेते हुए, कुछ गन्ने साइकिल पर लाद लिया करते थे। जिनके दांत मज़बूत होते थे, वे तो घुटना मोड़कर गन्ने के टुकड़े कर लिया करते थे और बाद में मुंह से छील छीलकर गन्ना चूसा करते थे। तब कहां दांतों में रूट कैनाल और ब्रिज बनाए जाते थे।।

फिर एक समय गंडेरियों का आया ! कटी कटाई गंडेरी बाज़ार में ठेले पर उपलब्ध होने लगी। पर जिनके मुंह को विमल गुटके का स्वाद लग चुका हो और जो दाने दाने में केसर का दम ढूंढ़ते हैं, वे क्या गंडेरी चबाएंगे।

ये समय बड़ा हरजाई ! अब कहां गन्ना, और गन्ने का खेत। बड़ी बड़ी शकर मिलें किसानों का गन्ना सीधा उठाने लगी। आज शकर से गुड़ अधिक महंगा है। भोजन से मीठा गायब हो गया, शकर की बीमारी जो हो गई।।

हैं आज भी गन्ने के रस के शौकीन, जो गर्मी में अपनी प्यास, किसी चलित मधुशाला पर, एक ग्लास ठंडे गन्ने के रस से बुझाते हैं। अब गन्ना मीठा है या फीका, यह तो खेत ही जाने ..!! एक वयस्कों की मधुशाला बिग बच्चन की भी थी, इसलिए इस मधुशाला को आप बच्चों की मधुशाला कह सकते हैं।।

♥ ♥ ♥ ♥ ♥

© श्री प्रदीप शर्मा

संपर्क – १०१, साहिल रिजेंसी, रोबोट स्क्वायर, MR 9, इंदौर

मो 8319180002

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – कविता ☆ अन्यथा प्रलय होना तय है… ☆ श्री अ. ल. देशपांडे ☆

श्री अ. ल. देशपांडे

☆ कविता ☆ अन्यथा प्रलय होना तय है… ☆ श्री अ. ल. देशपांडे ☆

(एक मित्र द्वारा प्रेषित चित्र पर आधारित मनोभावनाएं)

बहुत कुछ कहता है

यह क्षत विक्षत पेड़

 

क्षत विक्षत है पेड़  

पर तन तना है तरू का

 

कराह रहा है तरू

पर दे रहा है फल

 

विपन्नावस्था में भी 

जीवनदायी होकर

खड़े है पेड़.

 

मानव जरा सोच

कर तरू की देखभाल

दे कर अपना पल.

 

जाग मानव जाग

सीख ले प्रकृती से  कुछ

बर्बाद होने से पहले

अन्यथा प्रलय होना

तय है

तुम्हारे जाने से पहले.

 

© श्री अ. ल. देशपांडे

अमरावती

मो. 92257 05884

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’ ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ यात्रा संस्मरण – हम्पी-किष्किंधा यात्रा – भाग-११ ☆ श्री सुरेश पटवा ☆

श्री सुरेश पटवा

(श्री सुरेश पटवा जी  भारतीय स्टेट बैंक से  सहायक महाप्रबंधक पद से सेवानिवृत्त अधिकारी हैं और स्वतंत्र लेखन में व्यस्त हैं। आपकी प्रिय विधा साहित्य, दर्शन, इतिहास, पर्यटन आदि हैं। आपकी पुस्तकों  स्त्री-पुरुष “गुलामी की कहानी, पंचमढ़ी की कहानी, नर्मदा : सौंदर्य, समृद्धि और वैराग्य की  (नर्मदा घाटी का इतिहास) एवं  तलवार की धार को सारे विश्व में पाठकों से अपार स्नेह व  प्रतिसाद मिला है। आज से प्रत्यक शनिवार प्रस्तुत है  यात्रा संस्मरण – हम्पी-किष्किंधा यात्रा)

? यात्रा संस्मरण – हम्पी-किष्किंधा यात्रा – भाग-११ ☆ श्री सुरेश पटवा ?

हम्पी को कभी ‘मंदिरों का नगर’ (City of Temple) कहा जाता था, आज इसे ‘खंडहरों का शहर’ (City of Ruins) कहा जाता है। इसे 1986 में यूनेस्को द्वारा विश्व धरोहर स्थल (UNESCO World Heritage Sites) घोषित किया गया था। यूनेस्को की विश्व धरोहर सूची  में शामिल इस स्थान को देखकर इसके अतीत के वैभव का अंदाजा लगाया जा सकता है।

भूगोल और इतिहास के गली-कूचों से होते हुए हम अब हम्पी की उस जगह पहुँच रहे हैं, जहाँ कभी रोमन साम्राज्य को टक्कर देते विजयनगर साम्राज्य की राजधानी के खंडहर एक लाख से अधिक मनुष्यों की चीत्कार के गवाह बने उस दुर्दांत कहानी को कहते खड़े हैं, जो क़हर इन पर 1565 में जनवरी से मई  तक आततायियों ने यहाँ बरपाया था। एडवर्ड गिब्बन ने  “राइज़ एंड फ़ाल ऑफ़ रोमन एम्पायर” लिखकर उसे इतिहास में अमर कर दिया। पता नहीं भारतीय इतिहासकार “राइज़ एंड फ़ाल ऑफ़ विजयनगरम” क्यों नहीं लिखते। जो राष्ट्र अपना इतिहास भुला देते हैं या झुठलाते हैं, वो उसे दोहराने को अभिशप्त होते हैं।

एक इतालवी व्यापारी और यात्री निकोलो डी कोंटी ने हम्पी का दौरा किया था। उन्होंने अपने संस्मरणों में शहर की अनुमानित परिधि 97 किमी बताई थी, और लिखा था कि नगर ने कृषि और बस्तियों को अपने किलेबंदी में घेरे में लिया था। 1442 में, फारस से आए अब्दुल रज्जाक ने इसे किलों की सात परतों वाला एक शहर बताया, जिसमें बाहरी चार परतें कृषि, शिल्प और निवास के लिए थीं, भीतरी तीसरी से सातवीं परतें दुकानों और बाज़ारों से बहुत भरी हुई थीं।

1520 में, एक पुर्तगाली यात्री डोमिंगो पेस ने व्यापार दल के साथ विजयनगर का दौरा किया। उन्होंने अपना संस्मरण ‘क्रोनिका डॉस रीस डी बिसनागा’ के रूप में लिखा, जिसमें उन्होंने कहा कि विजयनगर “रोम जितना बड़ा, और देखने में बहुत सुंदर … दुनिया में सबसे अच्छा दिखने वाला शहर है। पेस के अनुसार, “इसके भीतर कई उपवन हैं, घरों के बगीचों में, पानी की कई नदियाँ हैं जो इसके बीच में बहती हैं, और कुछ स्थानों पर झीलें हैं…”।

1565 में विजयनगर साम्राज्य की हार और पतन के कुछ दशकों बाद, एक इतालवी व्यापारी और यात्री, सेसारे फेडेरिसी ने दौरा किया। सिनोपोली, जोहान्सन और मॉरिसन के अनुसार, फेडेरिसी ने इसे एक बहुत ही अलग शहर के रूप में वर्णित किया। उन्होंने लिखा, “बेज़ेनेगर (हम्पी-विजयनगर) शहर पूरी तरह से नष्ट नहीं हुआ है, घर अभी भी खड़े हैं, लेकिन खाली हैं, और जैसा कि बताया गया है, उनमें टाइग्रेस और अन्य जंगली जानवरों के अलावा कुछ भी नहीं है”।

इतिहासकार विल ड्यूरैंट ने अपनी ‘आवर ओरिएंटल हेरिटेज: द स्टोरी ऑफ सिविलाइजेशन’ में विजयनगर की कहानी का वर्णन किया है और इसकी विजय और विनाश को एक हतोत्साहित करने वाली कहानी कहा है। वह लिखते हैं, “इसकी स्पष्ट नैतिकता यह है कि सभ्यता एक अनिश्चित चीज़ है, जिसकी स्वतंत्रता, संस्कृति और शांति का नाजुक परिसर” किसी भी समय युद्ध और क्रूर हिंसा द्वारा उखाड़ फेंका जा सकता है।

हम्पी खंडहर ग्रेनाइट के पत्थरों से पटे पहाड़ी इलाके में स्थित है। यह पत्थरों के पहाड़ों की गोद में सांस लेता खंडहर है। दिन में तो यहाँ पर्यटकों की भीड़ से खुशनुमा वातावरण दिखता है। लेकिन रात होते ही एक भयावह सन्नाटा पसर जाता है। यूनेस्को की विश्व धरोहर स्थल में शामिल हम्पी विजयनगर खंडहरों का एक उपसमूह भर है। लगभग सभी स्मारक विजयनगर शासन के दौरान 1336 और 1565 ई. की कालावधि में बनाए गए थे। इस साइट पर लगभग 1,600 स्मारक हैं। यह 41.5 वर्ग किलोमीटर में फैला हुआ है। एक ऑटो आपको बीस रुपयों में बिठाकर तीन-चार किलोमीटर की सैर कराता है। आप बोलते खंडहरों के अवशेष देख सकते हैं।

हम्पी का अर्थ है, कूबड़ जैसा। तुंगभद्रा नदी के घेरे में यह उठा हुआ भाग नंदी के कूबड़ जैसा दिखता है। जिस पर विरूपाक्ष और पम्पा देवी आसीन हैं। हम्पी नाम तुंगभद्रा नदी के प्राचीन नाम पम्पा से विकसित हुआ है। सृष्टि के देवता ब्रह्मा के ‘मन से जन्मी’ बेटी पम्पा विनाश के देवता शिव की एक समर्पित उपासक थी। उसके द्वारा की गई तपस्या से प्रभावित होकर भगवान शिव ने उसे वरदान दिया। उसने शिव से विवाह करने का विकल्प चुन उन्हें ही माँग लिया।

दक्षिण भारत में प्रचलित मंदिर निर्माण की अनेक शैलियाँ इस साम्राज्य ने समेकित  कर विजयनगरीय स्थापत्य कला को एक नया स्वरूप प्रदान किया था।  दक्षिण भारत के विभिन्न सम्प्रदाय तथा भाषाओं के घुलने-मिलने के कारण इस नई प्रकार की मंदिर निर्माण की वास्तुकला को प्रेरणा मिली। स्थानीय कणाश्म पत्थर का प्रयोग करके पहले दक्कन तथा उसके पश्चात् द्रविड़ स्थापत्य शैली में मंदिरों का निर्माण हुआ।

हम्पी पूरी तरह से पकी हुई ईंटों से बना है, और उसमें स्थानीय ग्रेनाइट के साथ चूना मोर्टार भी लगाया गया है। यह माना जाता है कि हम्पी की वास्तुकला इंडो इस्लामिक वास्तुकला से प्रेरित है।  हम्पी की वास्तुकला की कई विशेषताएँ थीं, जो इसे अन्य प्राचीन शहरों से अलग करती थीं। हम्पी हजारों साल पुराना एक प्राचीन और अच्छी तरह से किलाबंद शहर था। भारत में हम्पी के खंडहर दुनिया भर में प्रसिद्ध हैं। हम्पी में कहीं-कहीं वास्तुकला या दीवारों में न तो मोर्टार और न ही सीमेंटिंग एजेंट पाए गए। उनका उद्देश्य उन्हें इंटरलॉकिंग के माध्यम से एक साथ जोड़ना था।

हम्पी में, कमल और अन्य  वनस्पतियों सहित मूर्तियों और रूपांकनों के साथ विस्तृत बाग और विभिन्न आनंद उद्यान बनाए। शाही परिसर की इमारतों में बहुत भव्य मेहराब, विशाल स्तंभों वाले हॉल और मूर्तियों को रखने के लिए गुंबद थे। यह एक सुंदर और समृद्ध शहर था जिसमें कई मंदिर, खेत और बाजार थे जो पुर्तगाल और फारस के व्यापारियों को आकर्षित करते थे। जो लोग यह कहते नहीं थकते कि भारत में नगरीय सभ्यता का विकास मुगलों/अंग्रेजों के आने के बाद हुआ था, वे  बादशाह अकबर के जन्म के दो सौ पहले आबाद इस करिश्मा को क्या नाम देंगे, जिसका नाम ही विजयनगर था।

अपने खंडहरों में भी हम्पी आकर्षक और सुंदर है। हम्पी का भूभाग उसके खंडहरों की तरह ही रहस्यमय है – यह अलग-अलग आकार के पत्थरों से घिरा हुआ है, जिन पर चढ़कर आप पूरे शहर और उसके आस-पास के इलाकों को देख सकते हैं। मंदिरों और बाज़ारों के साथ शहर का निर्माण जिस तरह पत्थरों से किया गया था, वह आश्चर्यजनक है।

क्रमशः… 

© श्री सुरेश पटवा 

भोपाल, मध्य प्रदेश

*≈ सम्पादक श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ “श्री हंस” साहित्य # 145 ☆ मुक्तक – ।। थोड़ा-थोड़ा बदलो रोज नाम रोशन हो जाएगा ।। ☆ श्री एस के कपूर “श्री हंस” ☆

श्री एस के कपूर “श्री हंस”

 

☆ “श्री हंस” साहित्य # 145 ☆

☆ मुक्तक – ।। थोड़ा-थोड़ा बदलो रोज नाम रोशन हो जाएगा ।। ☆ श्री एस के कपूर “श्री हंस” ☆

=1=

थोड़ा-थोड़ा रोज बदलो  काम हो जाएगा।

देखना एक दिन रोशन   नाम हो जाएगा।।

कर्म से गुजर कर लिखो  दिल की कलम से।

एक दिन देखते-देखते वह पैगाम हो जाएगा।।

=2=

जो दोगे सम्मान वह  अधिक होकर आएगा।

सबको साथ लेकर चलो इंतजाम हो जाएगा।।

सहयोग सद्भावना होते हैं मूल मंत्र जीवन के।

साथ मिलके करो अभियान सफल हो पाएगा।।

=3=

अनुभव से सीखो आगे आराम हो जाएगा।

मांगों सबके लिए दुआ नेक नाम तू पाएगा।।

हटा के घृणा तुम भरो   भाव प्रेम का केवल।

नफरत की डोर कटते ही प्यार एतराम लाएगा।।

=4=

पहले दूसरे को नहीं खुद को बदलना जरूरी है।

जब सब मिलके बदलेंगे तब बात होगी पूरी है।।

परिवार समाज बदले तो राष्ट्र भी बदल जाएगा।

प्रेम निर्मल धारा में बह जाएगी सारी मगरूरी है।।

© एस के कपूर “श्री हंस”

बरेलीईमेल – Skkapoor5067@ gmail.com, मोब  – 9897071046, 8218685464

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ काव्य धारा # 211 ☆ कविता – वीण वादिनी शारदे… ☆ प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’ ☆

प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

(आज प्रस्तुत है गुरुवर प्रोफ. श्री चित्र भूषण श्रीवास्तव जी  द्वारा रचित – “कविता  – वीण वादिनी शारदे…। हमारे प्रबुद्ध पाठकगण प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’ जी  काव्य रचनाओं को प्रत्येक शनिवार आत्मसात कर सकेंगे.।) 

☆ काव्य धारा # 211 ☆ कविता – वीण वादिनी शारदे ☆ प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

शुभवस्त्रे हंस वाहिनी वीण वादिनी शारदे,

डूबते संसार को अवलंब दे आधार दे !

*

हो रही घर घर निरंतर आज धन की साधना ,

स्वार्थ के चंदन अगरु से अर्चना आराधना

*

आत्म वंचित मन सशंकित विश्व बहुत उदास है,

चेतना जग की जगा मां वीण की झंकार दे !

*

सुविकसित विज्ञान ने तो की सुखों की सर्जना

बंद हो पाई न अब भी पर बमों की गर्जना

*

रक्त रंजित धरा पर फैला धुआं और औ” ध्वंस है

बचा मृग मारिचिका से , मनुज को माँ प्यार दे

*

ज्ञान तो बिखरा बहुत पर , समझ ओछी हो गई

बुद्धि के जंजाल में दब प्रीति मन की खो गई 

उठा है तूफान भारी , तर्क पारावार में

*

भाव की माँ हंसग्रीवी , नाव को पतवार दे

चाहता हर आदमी अब पहुंचना उस गाँव में

*

जी सके जीवन जहाँ , ठंडी हवा की छांव में

थक गया चल विश्व , झुलसाती तपन की धूप में

*

हृदय को माँ ! पूर्णिमा सा मधु भरा संसार दे

© प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

ए २३३ , ओल्ड मीनाल रेजीडेंसी  भोपाल ४६२०२३

मो. 9425484452

[email protected]

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

सूचना/Information ☆ संपादकीय निवेदन ☆ नम्र सूचना ☆ सम्पादक मंडळ ई-अभिव्यक्ति (मराठी) ☆

सूचना/Information 

(साहित्यिक एवं सांस्कृतिक समाचार)

🙏 नम्र सूचना 🙏

सर्व कवी कवयित्रींना नम्र सूचना:

अभिव्यक्तीसाठी पाठवण्यात येणारी कविता वीस ओळींपेक्षा मोठी असणार नाही याची काळजी घ्यावी, ही विनंती.

संपादक मंडळ, ई-अभिव्यक्ती (मराठी)

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – कवितेचा उत्सव ☆ “मन सैतानाचा हात“ ☆ श्री सुहास सोहोनी ☆

श्री सुहास सोहोनी

? कवितेचा उत्सव ?

☆ मन सैतानाचा हात ☆ श्री सुहास सोहोनी

मन सैतानाचा हात —

मन देवाचे पाऊल —

 🌿

मन उफराटे झाले वाघुळ

उलटे लोंबतसे

म्हणे परि माजून, जगत हे

उलटे झाले कसे…

 *

छतास उलटे लटकुन, म्हणते

पशु, पक्षि, माणसे

शीर्षासन कां करुन चालती

धावति, उडती तसे…

 *

काय म्हणावे या मूर्खाला

झाली का बाधा

कोणी धरिले या झाडाला

भूत, प्रेत, समंधा…

 *

देव राक्षसा जखडुन टाकिन

नित्य करी दर्पोक्ती

बलाढ्य आणिक बुद्धिमान मी

अतुल्य माझी शक्ती

 *

शेफारुनिया गर्व चढे कां

मनास उन्मत्त

कोणी मजसम नाही दुसरा

म्हणा कुणीहि प्रमत्त…

उचलुनिया खांद्यावर घ्या रे

मीच लाडका खरा

टाळ मृदुंगा बडवुनि माझा

जयजयकार करा

 *

तोच दुरूनी रेड्यावरुनी

आला यमधर्म

देह न्यावया यमलोकांसी

जैसे ज्याचे कर्म…

 *

यमास बघता थरथरले मन

सैरभैर झाले

देहासंगे मृत्यु मनाचा

ज्ञान जुने स्मरले

 *

साक्षात मृत्यू समोर येता

मनासि फुटला घाम

पोकळ दावे वितळून गेले

मनी उमटला राम…

 *

बलशाली किति झालो तरिही

जन्म नि मृत्यू कुठले

नाहि कधी कक्षेत माझिया

कळुन मला चुकले…

 *

फुटला फटकन् फुगा भ्रमाचा

झाला चोळामोळा

नियती पुढती तनमन दुर्बल

जसा मातिचा गोळा…

🌺

मन राखावे सदा जसे की

पवित्र निर्मळ गंगा

मनामधूनी नित्यचि गावे

विठुच्या गोड अभंगा…

🌺

© श्री सुहास सोहोनी

रत्नागिरी

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – विविधा ☆ गीता जशी समजली तशी… – गीता शास्त्र – भाग – ६ ☆ सौ शालिनी जोशी ☆

सौ शालिनी जोशी

☆ गीता जशी समजली तशी… गीता शास्त्र  – भाग – ६ ☆ सौ शालिनी जोशी

गीताशास्त्र

गीतेचा प्रत्येक शब्द जेवढा त्या काही आचरणी होता, तेवढा आजही आहे. कारण काळ बदलला तरी माणसाचा स्वभाव बदलत नाही. अर्जुनाला निमित्त्य करून भगवंतांना चिंता आहे सर्व मानव जातीच्या कल्याणाची. त्या दृष्टीने आवश्यक सर्व शास्त्रांचा समावेश गीतेत आहे. म्हणून गीतेला ‘सर्व शास्त्रांचे माहेर’ म्हणतात. जीवनाला प्रेरणा व योग्य मार्ग देणारा प्रत्येक विचार म्हणजे शास्त्र.

गीता हे नीती प्रधान भक्तीशास्त्र, आचरण शिकवणारे कर्मशास्त्र, ज्ञानाचा अनुभव देणारे अध्यात्मशास्त्र, संयम शिकवणारे योगशास्त्र आहे. अशा प्रकारे कर्म, ज्ञान, योग आणि भक्ती यांचा समन्वय येथे आहे. सर्व शास्त्रे येथे एकोप्याने नांदतात. कोणाची निंदा नाही. कोणाला कमी लेखले नाही. अधिकाराप्रमाणे आचरण्याचा उपदेश आहे.

गीता हे खचलेल्या मनाला उभारी देणारे आणि मन बुद्धीचा समतोल साधणारं मानसशास्त्र आहे. योग्य व सात्विक आहार यांचे महत्त्व आणि फायदे सांगणारे आहार शास्त्र आहे. त्याचबरोबर राजस व तामस आहाराचे तोटेही सांगितले आहेत. युक्त आहार, विहार, झोप आणि जागृती यांचे फायदे सांगणार आचरणशास्त्र आहे. त्याचबरोबर अति खाणाऱ्याला किंवा अजिबात न खाणाऱ्याला, अती झोपणाऱ्याला किंवा अजिबात न झोपणाऱ्याला योग साध्य होत नाही असेही गीता सांगते म्हणजे कसे असावे आणि कसे असू नये हे दोन्ही सांगणारे तारतम्य शास्त्र आहे.

ज्येष्ठांना त्यांच्या जबाबदारीची आणि समाजातील सर्व घटकांना (ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य शूद्र )त्यांची कर्तव्य सांगणारे, सर्व जातींना व स्त्रियांना समान लेखणारं समाजशास्त्र आहे. समाजातील उच्चपदस्थ जे जे आचरण करतात त्याला प्रमाण मानून इतरलोका आचरण करतात हा समाजशास्त्राचा महान सिद्धांत येथे सांगितला आहे.

गीता हे पंचभुतात्मक सृष्टीचे ज्ञान करून देणारे विज्ञान शास्त्र आहे. यालाच गीता अपरा प्रकृती म्हणते. भूमि, आप, अनिल, वायु, आकाश, मन, बुद्धी, अहंकार ही तिची आठ अंगे. यातच सगळी भौतिकशास्त्रे सामावली आहेत. ‘उतिष्ठ, युद्धस्व’ असे सांगून प्रसंगाला धैर्याने तोंड देण्यास सांगणार हे विवेक शास्त्र आहे. स्वधर्माची व स्व कर्तव्याची जाणीव करून देऊन त्याप्रमाणे वागण्याची प्रेरणा गीता देते. कामक्रोधादि पतनापर्यंत नेणाऱ्या अंत: शत्रूंचा निषेध गीता करते. याशिवाय अक्षय सुखाची प्राप्ती करून देणारे हे आत्मशास्त्र आहे.

‘उद्धरेदात्मनात्मानं ‘ हा स्वावलंबनाचा मंत्र गीता देते. यज्ञ, ज्ञान, कर्म, कर्ता, बुद्धी, सुख प्रत्येकाचे गुणाप्रमाणे भेद सांगून सात्विकतेला महत्त्व देते. फलासक्तीचा त्याग, संयम, विवेक यांनी शुद्ध क्रिया गीतेला अपेक्षित आहेत. म्हणून ग्राह्य आणि अग्राह्य ( दैवी आणि आसुरी गुण) गीता समोर ठेवते. अग्राह्य गोष्टींचा त्याग का करावा हे पटवून देते. गीतेला सक्ती मान्य नाही. अंधश्रद्धेला वाव नाही. ‘ यथेच्छसि तथा कुरु ‘असे स्वातंत्र्य गीता देते. गीतेत कोणतेही कर्मकांड नाही. स्वधर्म हाच यज्ञ आणि स्वकर्म हाच धर्म म्हणून स्वकर्मानेच ईश्वराची पूजा. अशा प्रकारे गीता आहे जीवनाचे एक रहस्य पूर्ण शास्त्र आहे.

गीतेचा अभ्यास तरुणांनी अवश्य करावा. त्यांच्यासाठी ज्ञान मिळवण्याचे ते तीन मार्ग गीता सांगते. ‘तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवयाl’ ( ४/३४). ज्ञानी गुरूला साष्टांग नमस्कार (नम्रता) प्रश्न विचारणे (शंका निरसन) आणि सेवा (अहंकार गलीत) केल्याने त्यांचे कडून ज्ञान प्राप्ती होते. अशा प्रकारे तरुणांपासून सर्वांना मार्ग दाखवणारे शास्त्र. म्हणून गीता महात्म्यातील पहिला श्लोक सांगतो

गीताशास्त्रमिदं पुण्यं य: पठेत् प्रयत: पुमान्l

विष्णो: पदमवाप्नोति भयशोकादिवर्जित:ll

गीता हे पुण्यमय शास्त्र आहे. त्याच्या चिंतनाने भयशोकादि उर्मीतून मुक्त होऊन माणसाला विष्णूपदाची प्राप्ती होते. त्यानुसार आचरण करणारा पूर्ण सुखाला प्राप्त होतो. अशाप्रकारे संसार मोक्षदृष्ट्या कसा केला पाहिजे व मनुष्याचे संसारातील खरे कर्तव्य काय हे तात्विक दृष्ट्या उपदेश करणारे गीता शास्त्र आहे. केवळ म्हातारपणी वाचण्यासाठी किंवा संसार त्याग करण्यासाठी नाही. तरुण वयात अभ्यासाला केलेली सुरुवात आयुष्यभर दीपस्तंभ होते.

©  सौ. शालिनी जोशी

संपर्क – फ्लेट न .3 .राधाप्रिया  टेरेसेस, समर्थपथ, प्रतिज्ञा मंगल कार्यालयाजवळ, कर्वेनगर, पुणे, 411052.

मोबाईल नं.—9850909383

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ.उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ.मंजुषा मुळे/सौ.गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares