आध्यात्म / Spiritual – श्रीमद् भगवत गीता – पद्यानुवाद – प्रथम अध्याय (4-6) प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

श्रीमद् भगवत गीता

पद्यानुवाद – प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

प्रथम अध्याय

अर्जुनविषादयोग

( दोनों सेनाओं के प्रधान शूरवीरों की गणना और सामर्थ्य का कथन )

 

अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि ।

युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथः ।।4।।

 

भीमार्जुन सम वीर है , रण में शूर महान

ध्रुपद विराट औ सात्यकी ,धनुधर कुशल समान।।4।।

 

धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान्‌।

पुरुजित्कुन्तिभोजश्च शैब्यश्च नरपुङवः ।।5।।

 

धृष्टकेतु,चेकितान है, काशिराज बलवान

पुरूजित,कुंतीभोज, सब नर श्रेष्ठ,शैव्य समान।।5।।

 

युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान्‌।

सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथाः ।।6।।

 

युधामन्यु सा पराक्रमी उतमौजा बलवान

अभिमन्यु व द्रौपदी सुत सब रथी महान।।6।।

 

भावार्थ :  इस सेना में बड़े-बड़े धनुषों वाले तथा युद्ध में भीम और अर्जुन के समान शूरवीर सात्यकि और विराट तथा महारथी राजा द्रुपद, धृष्टकेतु और चेकितान तथा बलवान काशिराज, पुरुजित, कुन्तिभोज और मनुष्यों में श्रेष्ठ शैब्य, पराक्रमी युधामन्यु तथा बलवान उत्तमौजा, सुभद्रापुत्र अभिमन्यु एवं द्रौपदी के पाँचों पुत्र- ये सभी महारथी हैं॥4-6॥

 

4. “Here are heroes, mighty archers, equal in battle to Bhima and Arjuna, Yuyudhana, Virata and Drupada, of the great car (mighty warriors),

5. “Drishtaketu, Chekitana and the valiant king of Kasi, Purujit, and Kuntibhoja and Saibya, the best of men,

6. “The strong Yudhamanyu and the brave Uttamaujas, the son of Subhadra (Abhimanyu, the son of Arjuna), and the sons of Draupadi, all of great chariots (great heroes)

 

© प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’ 

ए १ ,विद्युत मण्डल कालोनी , रामपुर , जबलपुर

[email protected]

मो ७०००३७५७९८

 

(हम प्रतिदिन इस ग्रंथ से एक मूल श्लोक के साथ श्लोक का हिन्दी अनुवाद जो कृति का मूल है के साथ ही गद्य में अर्थ व अंग्रेजी भाष्य भी प्रस्तुत करने का प्रयास करेंगे।)

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – कविता – * दुनिया भर के बेटों की ओर से… * – श्री विवेक चतुर्वेदी

श्री विवेक चतुर्वेदी 

दुनिया भर के बेटों की ओर से…

(प्रस्तुत है जबलपुर के युवा कवि श्री विवेक चतुर्वेदी जी की एक भावप्रवण कविता  – श्री जय प्रकाश पाण्डेय)

 

एक दिन सुबह सोकर

तुम नहीं उठोगे बाबू…

बीड़ी न जलाओगे

खूँटी पर ही टंगा रह जाएगा

अंगौछा…

उतार न पाओगे

 

देर तक सोने पर

हमको नहीं गरिआओगे

कसरत नहीं करोगे ओसारे

गाय की पूँछ ना उमेठेगो

न करोगे सानी

दूध न लगाओगे

 

सपरोगे नहीं बाबू

बटैया पर चंदन न लगाओगे

नहीं चाबोगे कलेवा में बासी रोटी

गुड़ की ढेली न मंगवाओगे

सर चढ़ेगा सूरज

पर खेत ना जाओगे

 

ओंधे पड़े होंगे

तुम्हारे जूते बाबू…

पर उस दिन

अम्मा नहीं खिजयाऐगी

जिज्जी तुम्हारी धोती

नहीं सुखाएगी

बेचने जमीन

भैया नहीं जिदयाएंगे

 

उस दिन किसी को भी

ना डांटोगे बाबू

जमीन पर पड़े अपलक

आसमान ताकोगे

पूरे घर से समेट लोगे डेरा बाबू … तुम

दीवार पर टंगे चित्र

में रहने चले जाओगे

फिर पुकारेंगे तो हम रोज़

पर कभी लौटकर ना आओगे ।।

 

© विवेक चतुर्वेदी

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – मराठी कथा / लघुकथा – * दुर्दम्य * – सुश्री ज्योति हसबनीस

सुश्री ज्योति हसबनीस

दुर्दम्य

(प्रस्तुत है  सुश्री ज्योति  हसबनीस जी   की  एक भावुक लघुकथा दुर्दम्य। )

एssss सुनंदाsss अत्यंत चिरक्या आणि घोगऱ्या आवाजातली हाक आणि त्या पाठोपाठ दणदण पायऱ्या उतरणारी मोंगोल वळणाची , उमलू घातलेली, घट्ट दोन वेण्यांचे हेलकावे मिरवणारी मुलगी आणि तिच्या उतरण्याकडे अनिमिष नजरेने बघणारा जिन्याच्या पहिल्या पायरीवर असलेला पूर्ण पुरूषाच्या वाटेवरचा मोंगोल चेहरेपट्टीचा मुलगा ..काळजात चर्रर्र झालं ते दृष्य बघून ! मतिमंद म्हंटलीत तरी निसर्गाने आपलं काम चोख बजावलं होतं. शारीरिक बदलाची चाहूल आणि प्रीतीची कोवळीक नजरेत उतरली होती. पण ह्या साऱ्याचं रूपांतर कशात होणार ह्या जाणीवेने मात्र माझं मन सुन्न झालं, आणि झर्रकन् भूतकाळात गेलं.

माझ्या कळत्या वयात एक कुटुंब आमच्या घराशेजारी राहायला आलं होतं. त्या कुटुंबात एक छोटा मुलगा आजूबाजूच्या समवयस्क मुलांच्या टिंगल टवाळीचा विषय झाला होता. त्याला आपल्यात खेळायला घेणं तर दूरच पण त्याच्या बोलण्यावर हंसणं, त्याच्यावर उगाचच दादागिरी करणं, त्याला चिडवणं हा त्या मुलांचा दिनक्रम ठरलेला. शेवटी वैतागून आईचं त्याला घरात डांबून ठेवणं आणि त्याने आसुसून खिडकीतून मुलांचे खेळ बघणं हे त्याने स्विकारलं होतं. काहीच दिवसांत त्यांची परत दुसऱ्या गांवी बदली झाली आणि माझ्याही मनातून हळूहळू त्याची खिडकीतली आसूसलेली नजर, आणि लाळभरला चेहरा पुसट तर झाला. पण मतिमंद मुलांच्या आयुष्याबद्दल एक प्रकारचं कुतूहल मात्र निर्माण झालं.

मतिमंद मुलांची शाळा आणि लागून असलेलं वर्कशाॅप नेहमीच खुणवायचं मला. आतल्या जगाबद्दल एक प्रकारची उत्सुकता मनात असायची. कसं असेल ते जग, काय वय असेल त्या जगाचं, काय चौकट असेल तिथल्या शिस्तीची, आपसात खेळत वाढत मैत्रीचे धागे गुंफले जात असतील का, की कुठलीही गोष्ट आकलनाच्या अल्याड अथवा पल्याडचा टप्पा गाठता न आल्यामुळे सारं जगच गोठल्यासारखं झालं असणार ?

खरंच बधीर व्हायला झालं होतं मला असंख्य विचारांनी !

मुख्य प्रवाहात आपलं मूल न सोडता त्याचं वेगळं स्वतंत्र अस्तित्व समर्थपणे जपत, दुर्दम्य आशावादाचं खतपाणी घालून त्या अस्तित्वाला अर्थ देण्याचा प्रयत्न करणारे कितीतरी पालक त्या शाळेत मी बघितले. त्या दुर्बल मनस्क मुलांना शारीरिक आणि बौद्धिक क्षमतांची जाणीव करून देण्यासाठी राबराब राबणारे, आपुलकीने त्यांच्याशी वागणारे कितीतरी स्निग्ध चेहरे मला चकित करून गेले. थोड्याफार फरकाने एकसारखाच बुद्ध्यांक असलेली केवळ आकाराने वाढलेली लहान-मोठी मुलं काळजात एक कळ उमटवून गेलीत. त्यांचे आपसातले खेळ, विशिष्ट आवाजातलं न कळणारं आपसातलं संभाषण, निर्विकार चेहऱ्यावरचे शून्यातले डोळे, लाळेची संततधार, सारं मुख्य प्रवाहाच्या अगदी विरूद्ध दिशेने जाणारं भासत होतं. पण त्याच वेळी मुख्य प्रवाहात त्यांना मिसळता यावं, ह्या जगाचा एक भाग आपणही आहोत ह्याचं आत्मभान त्यांना यावं, समर्थपणे आपल्या पायावर उभं राहण्याइतपत सक्षमता त्यांच्यात यावी म्हणून विविधांगांनी कसून मेहनत घेण्याची तिथल्या संस्थेची जिद्द बघितली आणि मनोमन हात जोडले मी त्यांच्या चिकाटीला ! आणि मनोमन हात जोडले मी पालकांच्या दुर्दम्य आशावादाला आणि अंगभूत सजग पालकत्वाला!!

थोडा वेळच त्यांच्या सान्निध्यात मी राहिले पण मन अगदी विषण्ण झालं. उदास झालं . नैराश्यानं घेरलंच मला. आयुष्याची ही बाजू कधी मी फारशी जवळून बघितलीच नव्हती, पुसटशी ओळख ह्या जगाशी कधीतरी झाली होती पण काळाच्या प्रवाहात ती कधीच मागे पडली होती. खरंच त्या क्षणी नियती माणसाला हातचं बाहुलं करून ती त्याच्याकडे बघत विकट हास्य करतेय असा भास झाला मला आणि त्याचक्षणी तिच्या कचाट्यातून झुंजारपणे स्वत:ची सुटका करून विजयी स्मित करणाऱ्या शूर माणसाचा साक्षात्कारही झाला मला ! पराधीन आहे जगती पुत्र मानवाचा हे जरी खरं असलं तरी वाट्याला न आलेल्या उजव्या दानाने हताश न होणारा ‘पुत्र मानवाचाही’ तितकाच खरा ! आयुष्याची घडी नीट नेटकी बसविण्यासाठी अविरत झटणाऱ्या  माणसाच्या ह्या झुंजार वृत्तीला लाख लाख सलाम !

© ज्योति हसबनीस

नागपूर

Please share your Post !

Shares

आध्यात्म / Spiritual – श्रीमद् भगवत गीता – पद्यानुवाद – प्रथम अध्याय (3) प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

श्रीमद् भगवत गीता

पद्यानुवाद – प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

प्रथम अध्याय

अर्जुनविषादयोग

( दोनों सेनाओं के प्रधान शूरवीरों की गणना और सामर्थ्य का कथन )

पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम्‌।

व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ॥

दुर्योधन ने कहा (पांडव सेना का वर्णन)

योग्य शिष्य,गुरू आपके द्रुपद पुत्र के हाथ

व्यूह रचित पांडवों की ,सेना देखें नाथ।।3।।

भावार्थ :  हे आचार्य! आपके बुद्धिमान्‌शिष्य द्रुपदपुत्र धृष्टद्युम्न द्वारा व्यूहाकार खड़ी की हुई पाण्डुपुत्रों की इस बड़ी भारी सेना को देखिए॥3॥

Behold,  O  Teacher,  this  mighty  army  of  the  sons  of  Pandu,  arrayed  by  the  son  of Drupada, thy wise disciple! ॥3॥

 

© प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’ 

ए १ ,विद्युत मण्डल कालोनी , रामपुर , जबलपुर

[email protected]

मो ७०००३७५७९८

(हम प्रतिदिन इस ग्रंथ से एक मूल श्लोक के साथ श्लोक का हिन्दी अनुवाद जो कृति का मूल है के साथ ही गद्य में अर्थ व अंग्रेजी भाष्य भी प्रस्तुत करने का प्रयास करेंगे।)

Please share your Post !

Shares

आध्यात्म / SPIRITUAL – श्रीमद् भगवत गीता – पद्यानुवाद – प्रथम अध्याय (2) – प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

श्रीमद् भगवत गीता

पद्यानुवाद – प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

प्रथम अध्याय

अर्जुनविषादयोग

( दोनों सेनाओं के प्रधान शूरवीरों की गणना और सामर्थ्य का कथन )

संजय उवाच

दृष्टवा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।

आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत्‌॥

संजय ने कहा-

पांडव सेना व्यूह रत दुर्योधन ने देख

गुरू द्रोण के पास जा बोला बचन विशेष।।2।।

भावार्थ :  संजय बोले- उस समय राजा दुर्योधन ने व्यूहरचनायुक्त पाण्डवों की सेना को देखा और द्रोणाचार्य के पास जाकर यह वचन कहा॥2॥

Sanjaya said:     Having seen the army of the Pandavas drawn up in battle array, King Duryodhana then

approached his teacher (Drona) and spoke these words ॥2॥

 

© प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’ 

ए १ ,विद्युत मण्डल कालोनी , रामपुर , जबलपुर

[email protected]

मो ७०००३७५७९८

(हम प्रतिदिन इस ग्रंथ से एक मूल श्लोक के साथ श्लोक का हिन्दी अनुवाद जो कृति का मूल है के साथ ही गद्य में अर्थ व अंग्रेजी भाष्य भी प्रस्तुत करने का प्रयास करेंगे।)

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – मराठी आलेख – *एकांतातला आरसेमहाल* – सुश्री ज्योति हसबनीस

सुश्री ज्योति हसबनीस

एकांतातला आरसेमहाल

(प्रस्तुत है  सुश्री ज्योति  हसबनीस जी  का आलेख  एकांतातला आरसेमहाल)

एकांत किती हवाहवासा वाटतो . आपलाच आपल्याशी संवाद  साधायला, अंतर्मनात डोकावून बघायला, त्रयस्थासारखं स्वत:कडे निरखून बघायला , प्रत्येक कोनातून स्वत:ला न्याहाळायला !

ह्या एकांताचं आणि स्वमग्न मनाचं अगदी गाढ नातं आहे. एकांताच्या रूपात अवतरलेला आरसेमहाल आणि स्वमग्न मनाच्या प्रतिबिंबीत झालेल्या असंख्य छबी ..मोठं विलोभनीय दृष्य असतं ते. प्रत्येकच छबी स्वत:चं असं खास रुप घेऊन आलेली. कधी ती मैत्रिणींबरोबर भातुकलीत रमलेली असते, तर कधी अंगणातल्या ठिक्करबिल्ल्याच्या खेळात रमलेली, तर कधी शाळेच्या बाकावर बसून कवितेच्या जगात रममाण झालेली , तर कधी टारझनबरोबर आफ्रिकेच्या दाट जंगलात हरवलेली तर कधी श्रावणात झाडाला बांधलेल्या झोक्यावर बसून आकाशाशी स्पर्धा करत ऊंच ऊंच झोके घेणारी !

मध्येच एखादी छबी डोकावते डोळ्यात भरारीचं स्वप्न जागवणारी, तिचं तिचं आकाश शोधणारी, शोधलेल्या आकाशात जोडीदाराला सामावून घेणारी आणि नव्या जोमाने जणू इंद्रधनूच्या शोधात निघालेली ही छबी फारच लोभस भासते. तिच्या डोळ्यातील चमक बरंच काही बोलून जाते. तिच्या चेहऱ्यावरचे तृप्त भाव सुखाचा मूलमंत्रच जणू सांगू बघतात ..

 

आणि …अचानकच तिच्या अवती भवती वेगवेगळे भेसूर चेहरे डोकवायला लागतात …नको असलेले क्षण आणि त्यांनी व्यापलेले ठाण मांडून बसलेले त्या त्या घेरलेल्या क्षणांचे भेसूर चेहरे ..कितीही ठरवलं तरी ढवळून निघालेल्या तळातून सारं बाहेर येणारच ना ..आरसेमहालच तो, येणारी छबी लपून राहणार का …ती तर प्रतिबिंबीत होणारच..आणि एकांताच्या रूपातला तो आरसेमहाल एकदमच अंगावर येऊ बघतो, पण ….हीच वेळ असते स्वमग्न मनाला सावरायची, आधार द्यायची, फक्त आणि फक्त सुंदर तेच बघायला शिकवण्याची ! एकांताशी सुरेल नातं जोडायला शिकवण्याची !

नको असलेल्या कटू आठवणींचं ओझं किती वाहायचं, बोचकं बांधून भिरकावता आलंच पाहिजे आणि हिंमत करून एकदा भिरकावल्यावर, मागे वळून वळून त्या बोचक्याकडे कटाक्ष टाकणं, पुन: त्याला काखोटीला मारणं तर केवळ आत्मघातकीच !

 

एकांत आणि एकांतातलं स्वमग्न मन ह्यांच्यात सुसंवाद साधता यायला हवाच !

एकांतातल्या ह्या आरसेमहालातले स्वमग्न मनाचे चेहरे कायम उजळ हवेत, हंसरे हवेत, प्रसन्न हवेत  ! सगळ्या उजळ चेहऱ्यांनी हा आरसेमहाल कायम लखलखताच दिसायला हवा !!

 

*ज्योति हसबनीस*

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य- लघुकथा – कपूत / कुमाता ? – डॉ . प्रदीप शशांक 

डॉ . प्रदीप शशांक 

कपूत / कुमाता ?
(e-abhivyakti में डॉ प्रदीप शशांक जी का स्वागत है।)
उत्कर्ष की  अवांछनीय हरकतें दिन प्रतिदिन बढ़ती जा रही थीं । गलत दोस्तों की संगत में रहकर वह पूरी तरह बिगड़ चुका था । उत्कर्ष की हरकतों से वह बहुत परेशान रहती थी । वह उसे बहुत समझाने की कोशिश करती किन्तु उत्कर्ष के कानों में जूं तक  न रेंगती ।
उत्कर्ष के पिता की  मृत्यु के पश्चात उसने यह सोचकर अपने आप को संभाला था कि अब उसका 24 वर्षीय पुत्र ही उसके बुढ़ापे का सहारा बनेगा , किन्तु वह सहारा बनने की जगह उसके शेष जीवन में दुखों का पहाड़ खड़ा करता जा रहा था ।
जुआ ,सट्टा एवं शराब की बढ़ती लत के कारण आये दिन घर पर उधार वसूलने आने वालों से वह बेहद परेशान हो गई थी । आखिर उसने उत्कर्ष के व्यवहार से परेशान होकर अपने ह्रदय को कड़ा करते हुए  एक कठोर निर्णय लिया ।
कुछ दिन बाद समाचार पत्रों में आम सूचना प्रकाशित हुई ——- मैं श्रीमती शोभना  पति स्व. श्री मयंक, अपने पुत्र उत्कर्ष के आचरण, दुर्व्यवहार एवं अवगुणों से व्यथित होकर  अपनी समस्त चल अचल संपत्ति से  उसे बेदखल करती हूँ । अगर भविष्य में उसके द्वारा  किसी भी व्यक्ति / संस्था से कोई भी  सम्पत्ति सम्बन्धी, उधार सम्बन्धी या अन्य लेनदेन किया जाता है तो वह स्वयं उसका देनदार होगा —– ।
उसके चेहरे पर विषाद पूर्ण संतोष का भाव था तथा उसे विश्वास था कि समाज उसके पुत्र की करतूतों को जानकर उसे कुमाता नहीं समझेगा  ।
© डॉ . प्रदीप शशांक 
जबलपुर (म . प्र .)

Please share your Post !

Shares

आध्यात्म / Spiritual – श्रीमद् भगवत गीता – पद्यानुवाद – प्रथम अध्याय (1) प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

श्रीमद् भगवत गीता

पद्यानुवाद – प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

प्रथम अध्याय

अर्जुनविषादयोग

( दोनों सेनाओं के प्रधान शूरवीरों की गणना और सामर्थ्य का कथन )

धृतराष्ट्र उवाच

धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः ।

मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत संजय ॥

धृतराष्ट्र ने (संजय से) पूछा-

धर्म क्षेत्र कुरूक्षेत्र में , युद्ध हेतु तैयार

मेरों का पांडवों से , संजय ! क्या व्यवहार  ।।1।।

भावार्थ :  धृतराष्ट्र बोले- हे संजय! धर्मभूमि कुरुक्षेत्र में एकत्रित, युद्ध की इच्छावाले मेरे और पाण्डु के पुत्रों ने क्या किया?॥1॥

1 Dhritarashtra said   ..  What did the sons of Pandu and also my people do when they had assembled together,

eager for battle on the holy plain of Kurukshetra, O Sanjaya?

 

© प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’ 

ए १ ,विद्युत मण्डल कालोनी , रामपुर , जबलपुर

[email protected]

मो ७०००३७५७९८

(हम प्रतिदिन इस ग्रंथ से एक मूल श्लोक के साथ श्लोक का हिन्दी अनुवाद जो कृति का मूल है के साथ ही गद्य में अर्थ व अंग्रेजी भाष्य भी प्रस्तुत करने का प्रयास करेंगे।)

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – कविता –  *  तिरंगी झेंडा  *  – सुश्री स्वप्ना अमृतकर

गणतन्त्रता दिवस विशेष 
  *  तिरंगी झेंडा  *  
काव्यप्रकार : हायकू
तिरंगी झेंडा
उभारला नभांत
गर्व मनांत             १
देशाचा झेंडा
जेव्हा रोवला माती
स्फुरली छाती         २
पराभवांनी
नाही कधी थकला
फडफडला               ३
गाजला सदा
रंग महानतेचा
पवित्रतेचा                 ४
वंदितो तुला
स्पर्शाविना ह्रद्ह्यात
क्षणांक्षणांत                ५
© स्वप्ना अमृतकर (पुणे)

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – व्यंग्य – * बापू बड़े काम की चीज * – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव 

गणतंत्रता दिवस विशेष 
श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव

बापू बड़े काम की चीज

(गणतन्त्र दिवस पर सब बापू के भोंपू बजाने की तैयारी में हैं। प्रख्यात व्यंग्यकार श्री विवेक  रंजन  श्रीवास्तव जी   इसे कैसे देखते हैं बांचिये)
शहर के मुख्य चौराहे पर बापू का बुत है, उसके ठीक सामने, मूगंफली, उबले चने, अंडे वालों के ठेले लगते हैं और इन ठेलों के सामने सड़क के दूसरे किनारे पर, लोहे की सलाखों में बंद एक दुकान है, दुकान में रंग-बिरंगी शीशीयां सजी हैं. लाइट का डेकोरम है,अर्धनग्न तस्वीरों के पोस्टर लगे है, दुकान के ऊपर आधा लाल आधा हरा एक साइन बोर्ड लगा है-  “विदेशी शराब की सरकारी दुकान”।  इस बोर्ड को आजादी के बाद से हर बरस, नया ठेका मिलते ही, नया ठेकेदार नये रंग-पेंट में लिखवाकर, तरीके से लगवा देता है।  आम नागरिकों को विदेशी शराब की सरकारी दूकान से निखालिस मेड इन इंडिया, देसी माल  भारी टैक्स वगैरह के साथ सरे आम देर रात तक पूरी तरह नगद लेनदेन से बेचा जाता है.  यह दुकान सरकारी राजस्व कोष की दृष्टि से अति महत्वपूर्ण है।  प्रतिवर्ष जन कल्याण के बजट के लिये जो मदद सरकार जुटाती है, उसका बड़ा भाग शहर-शहर  फैली ऐसी ही दुकानों से एकत्रित होता है।  सरकार में एक अदद आबकारी विभाग इन विदेशी शराब की देसी दुकानों के लिये चलाया जा रहा लोकप्रिय विभाग है।  विभाग के मंत्री जी हैं, जिला अधिकारी हैं, सचिव है और इंस्पेक्टर वगैरह भी है। शराब के ठेकेदार है। शराब के अभिजात्य माननीय उपभोक्ता आदि हैं। गांधी जी का बुत गवाह है, देर रात तक, सप्ताह में सातों दिन, दुकान में रौनक बनी रहती है। सारा व्यवसाय नगद गांधी जी की फोटू वाले नोटो से ही होता है।  शासन को अन्य कार्यक्रम ऋण बांटकर, सब्सडी देकर चलाने पड़ते है। सर्वहारा वर्ग के मूंगफली, अंडे और चने के ठेले भी इस दुकान के सहारे ही चलते है।  “मंदिर-मस्जिद बैर कराते, मेल कराती मधुशाला” हरिवंशराय बच्चन जी की मधुशाला के प्याले का मधुरस यही है। इस मधुरस पर क्या टैक्स होगा, यह राजनैतिक पार्टियों का चंदा तय करने का प्रमुख सूत्र है। गांधी जी ने जाने क्यों इतने लाभदायक व्यवसाय को कभी समझा नहीं, और शराबबंदी,  जैसी हरकतें करते रहे। आज उनके अनुयायियी कितनी विद्वता से हर गांव, हर चौराहे पर, विदेशी शराब का देसी धंधा कर रहे हैं।  गांधी जी का बुत अनजान राहगीर को पता बताने के काम भी आता है , गुगल मैप और हर हाथ में एंड्राइड  फोन आ जाने से यह प्रवृत्ति कुछ कम हुई है, पर अब गांधी जी गूगल का डूडल बन रहे हैं।
राष्ट्रपिता को कोई कभी भी न भूले इसलिये हर लेन देन की हरी नीली, गुलाबी मुद्रा पर उनके चित्र छपवा दिये गये  हैं. ये और बात है कि प्रायः ये हरी नीली गुलाबी मुद्रा बड़े लोगो के पास पहुंचते पहुंचते जाने कैसे बिना रंग बदले काली हो जाती है. हर भला बुरा काम रुपयो के बगैर संभव नही, तो रुपयो में प्रिंटेड बापू देश के विकास में इस जेब से उस जेब का निरंतर अनथक सफर कर रहे हैं।  वो तो भला हो मोदी जी का जिसने बापू की इस भागम भाग को किंचित विश्राम दिया, रातो रात बापू के करोड़ो को बंडलो के बंडल बंद कर दिया. फिर डिजिटल ट्रांस्फर की ऐसी जुगत निकाली कि अब कौन बनेगा करोड़पति में हर रात अमिताभ बच्चन पल भर में करोड़ो डिजिटली ट्रांस्फर करते दिखते हैं, बिना गांधी जी को दौड़ाये गांधी जी इस खाते से उस खाते में दौड़ रहे हैं।
बापू की रंगीन फोटू हर  मंत्री और बड़े अधिकारी की कुर्सी के पीछे दीवार पर लटकी हुई है, जाने क्यो मुझे यह बेबस फोटो ऐसी लगती है जैसे सलीब पर लटके ईसा मसीह हों, और वे कह रहे हो, हे राम ! इन्हें माफ करना ये नही जानते कि ये क्या कर रहे हैं।
बापू की समाधि केवल एक है।  वह भी दिल्ली में यमुना तीरे. यह राजनेताओ के अनशन करने, शपथ लेने, रूठने मनाने, विदेशी मेहमानो को घुमाने और जलती अखण्ड ज्योति के दर्शनों के काम आती है।  लाल किले की प्राचीर से भाषण देने जाने से पहले हर महान नेता अपनी आत्मा की रिचार्जिंग के लिये पूरे काफिले के साथ यहां आता है। अंजुरी भर गुलाब के फूलो की पंखुड़ियां चढ़ाता है और बदले में बापू उसे बड़ी घोषणा करने की ताकत दे देते हैं।
बापू से जुड़े सारे स्थल नये भारत के नये पर्यटन स्थल बना दिये गये हैं। सेवाग्राम, वर्धा,वगैरह स्थलो पर देसी विदेशी मेहमानो की सरकारी असरकारी मेहमान नवाजी होती है।  इस पर्यटन का प्रभाव यह होता है कि कभी कोई बुलेट ट्रेन दे जाता है, तो कभी परमाणु ईधन की कोई डील हो पाये ऐसा माहौल बन जाता है।
इन दिनो बापू  को हाईजैक करने के जोरदार अभियान हो रहे हैं. कांग्रेस बेबस रह गई और मोदी जी ने गांधी जी से उनकी सफाई की जिम्मेदारी ही छीन ली. वह भी उनके जन्म दिन पर, उन्होने सारे देशवासियो पर यह जिम्मेदारी ट्रांस्फर कर दी है।  अब देश में मार्डन साफ सफाई दिखने लगी है।  हरे नीले पीले कचरे के डिब्बे जगह जगह रखे दिखते हैं।  वैक्यूम क्लीनर से हवाई अड्डो और रेल्वे स्टेशनो पर वर्दी पहने कर्मचारी साफ सफाई करते दिखते हैं।  थियेटर,  माल वगैरह में पेशाब घर में तीखी बद्बू की जगह डी-ओडरेंट की खुश्बू आती है।  कचरा खरीदा जा रहा है और उससे महंगी बिजली बनाई जा रही है।  ये और बात है कि गांधी जी के बुत पर जमी धूल नियमित रूप से हटाने और उन पर बैठे कबूतरो को उड़ाने के टेंडर अब तक किसी नगर पालिका ने नही किये हैं।
बापू का एक और शाश्वत उपयोग है, जिस पर केवल बुद्धिजीवीयो का एकाधिकार है। गांधी भाषण माला, पुरस्कार व सम्मान,  गांधी जयंती, पुण्यतिथी या अन्य देश प्रेम के मौको पर गांधी पर, उनके सिद्धांतो पर किताब छापी जा सकती है, जो बिके न बिके पढ़ी जाये या नही पर उसे सरकारी खरीद कर पुस्तकालयो में भेजा जाना सुनिश्चित होता है। गांधी जी, बच्चो के निबंध लिखने के काम भी आते हैं और जो बच्चा उनके सत्य के प्रयोगो व अहिंसा के सिद्धांतो के साथ ही तीन बंदरो की कहानी सही सही समझ समझा लेता है उसे भरपूर नम्बर देने में मास्साब को कोई कठिनाई नही होती।  फिल्म जगत भी जब तब गांधी जी को बाक्स आफिस पर इनकैश कर लेता है, कभी “मुन्ना भाई” बनाकर तो कभी “गांधी” बनाकर।  जब जब देश के विकास के शिलान्यास, उद्घाटन होते हैं लाउडस्पीकर चिल्लाता  है “साबरमती के संत तूने कर दिया कमाल, दे दी हमें आजादी बिना खड्ग बिना भाल।”
सच है ! गांधी से पहले, गांधी के बाद, पर हमेशा गांधी के साथ देश प्रगति पथ पर अग्रसर है। गुजरे हुये बापू भी देश के विकास में पूरे सवा लाख के हैं !

© श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव 

ए-1, एमपीईबी कालोनी, शिलाकुंज, रामपुर, जबलपुर, मो ७०००३७५७९८

Please share your Post !

Shares