Category: ई-अभिव्यक्ति – संवाद

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ११ जून – संपादकीय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

पांडुरंग सदाशिव तथा साने गुरुजी

खरा तो एकची धर्म,जगाला प्रेम अर्पावे या स्वतःच्याच शब्दांप्रमाणे आयुष्यभर ज्यांनी या जगावर प्रेमच केले, उदंड माया दिली, त्या सानेगुरुजींचा आज स्मृतीदिन आहे. 11 जून 1950 ला त्यांनी या जगाचा निरोप घेतला. पण आपले विचार व त्यानुसार प्रत्यक्ष आचरण यांचा मेळ घालून किर्तीरूपी ते अमरच आहेत.

रत्नागिरी जिल्ह्यातील पालगड या खेड्यात त्यांचा जन्म झाला. त्यांचे कुटुंब पिढीजात श्रीमंत गावातील खोताचे काम करणारे असले तरी त्यांचे वडिलांचे पिढीपासून त्यांच्या परिस्थितीला उतरती कळा लागली व प्रतिकुल गरीब परिस्थितीतच त्यांचे बालपण गेले. पण आईने केलेल्या संस्कारांची श्रीमंती त्यांना आयुष्यभर पुरली.

इंग्रजी घेऊन एम्.  ए. केल्यावर त्यांनी अंमळनेर येथे प्रताप हायस्कूल मध्ये शिक्षकाची नोकरी धरली. विद्यार्थी वसतिगृहाची जबाबदारीही त्यांच्यावर सोपवण्यात आली होती. याठिकाणी त्यांनी स्वतःच्या कृतीतून सेवावृत्तीचे व स्वावलंबनाचे धडे दिले.

साने गुरुजी हे म. गांधीवादी विचारांनी प्रभावित झाले होते. 1930मध्ये त्यांनी नोकरी सोडली व स्वातंत्र्यलढ्यात भाग घेण्यास सुरूवात केली. आयुष्यभर  खादीचा वापर केला. सविनय कायदेभंग चळवळीत सहभाग घेतला. 1942 च्या लढ्यात भूमिगत राहून कार्य केले.समाजातील जातिभेद,अनिष्ट रुढीपरंपरा,बंद व्हाव्यात यासाठीही लढा दिला. पंढरपूर येथील विठ्ठल मंदिरात हरिजनांना प्रवेश मिळावा यासाठी सत्याग्रह करून मंदिर सर्वांसाठी खुले केले.

1928 साली त्यांनी ‘विद्यार्थी’ हे मासिक व त्यानंतर ‘काँग्रेस’ नावाचे साप्ताहिक काढले. पुढे 1948 मध्ये ‘साधना’ साप्ताहिक सुरू केले.

राष्ट्र सेवा दलाची स्थापनाही त्यांनीच केली.

स्वातंत्र्यानंतर त्यांनी समाजवादी पक्षात प्रवेश केला.भारताची संस्कृती, विविध भाषा समजून घेण्यासाठी त्यांनी आंतरभारती चळवळ सुरू केली. त्यांना हिंदी, इंग्रजी व्यतिरीक्त तमीळी व बंगाली भाषा ही अवगत होत्या.

या सामाजिक व राष्ट्रीय कार्याबरोबरच त्यांनी विपुल लेखन केले आहे. त्यांची सुमारे 80 पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. मानवतावाद, राष्ट्रभक्ती, समाजसुधारणा, संस्कार, ही सर्व मूल्ये त्यांच्या लेखनातूनही दिसून येतात.

त्यांनी काही पुस्तकांचा अनुवादही केला आहे.

तमिळ कवी तिरूवल्लीवर यांच्या ‘कुरल’या महाकाव्याचे भाषांतरत्यांनी  केले आहे. Les miserables या  फ्रेंच कादंबरीचे ‘दुःखी’ या नावाने कादंबरीत रूपांतर केले आहे. शिवाय डाॅ. हेन्री थाॅमस यांच्या ‘The story of human race’  चे मानवजातीचा इतिहास या नावाने  ग्रंथात भाषांतर केले आहे.

त्यांची काही पुस्तक अशी:

अमोल गोष्टी, आस्तिक, कला आणि इतर निबंध, गीता हृदय, गोड गोष्टी (दहा भाग), गोड निबंध (तीन भाग), भारतीय संस्कृती, मिरी, मुलांसाठी फुले, रामाचा शेला, धडपडणारी मुले, श्याम खंड एक व दोन, श्यामची आई, मोलकरीण, श्यामची पत्रे, स्त्री जीवन, स्वप्न आणि सत्य इत्यादी….

त्यांनी पंडित ईश्वरचंद्र विद्यासागर, म.गांधी, गोखले, गौतम बुद्ध, विनोबाजी, देशबंधु दास, पं.नेहरू, छत्रपती शिवराय (आठ भाग), भगवान श्रीकृष्ण (आठ भाग) या व्यक्तींची चरित्रेही लिहीली आहेत. 

श्यामची आई व मोलकरीण या पुस्तकावर त्याच नावाने मराठी चित्रपटही निघाले आहेत.

करील मनोरंजन जो मुलांचे

जडेल नाते प्रभूशी तयांचे ;

बलसागर भारत होवो;

खरातो एकची धर्म   यासारखी त्यांची गीते आजही लोकप्रिय आहेत.

संस्कार, संस्कृती, संवेदना, समाजसुधारणा यासाठी आयुष्यभर प्रत्यक्ष व साहित्याच्या माध्यमातून कार्य करून गुरूजी विचारांचा वारसा मागे ठेवून हे जग सोडून गेले. त्यांच्या स्वप्नातील ‘बलसागर भारत’ उभा करणे हीच त्यांना खरी श्रद्धांजली!

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : विकिपीडिया.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. गौरी गाडेकर

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ १० जून – संपादकीय – सौ. गौरी गाडेकर -ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

कमलाबाई टिळक

कमलाबाई विष्णू टिळक(26 जून 1905 – 10 जून 1989) या लेखिका होत्या.

त्या पूर्वाश्रमीच्या कमला अनंत उकिडवे. मॅट्रिकला मुलीत पहिल्या आल्या. त्यांना संस्कृतसाठी जगन्नाथ शंकरशेठ शिष्यवृत्ती, चॅटफिल्ड, यमुनाबाई दळवी पारितोषिक मिळाले.

इंग्रजी साहित्य घेऊन त्या प्रथम वर्गात एम.ए. उत्तीर्ण झाल्या.

हुजूरपागेच्या मुलींच्या महाविद्यालयाच्या त्या प्राचार्या होत्या. नंतर बनारस येथील मुलींच्या महाविद्यालयात त्या इंग्रजीच्या प्राध्यापिका म्हणून रुजू झाल्या. पुढे त्या तिथे प्राचार्या झाल्या.

निवृत्तीनंतर फिल्म सेन्सॉर बोर्डाच्या सल्लागार समितीवर त्यांनी आठ वर्षे काम केले.

त्यांच्या अनेक कथा ‘रत्नाकर’, ‘मनोहर’, ‘यशवंत’, ‘स्त्री’ वगैरे मासिकांतून प्रसिद्ध झाल्या.

‘हृदयशारदा’, ‘आकाशगंगा’, ‘अश्विनी’, ‘सोन्याची नगरी’ हे कथासंग्रह, ‘शुभमंगल सावधान’ ही कादंबरी, ‘स्त्री-जीवन विषयक काही प्रश्न’, ‘स्त्री-जीवनाची नवीन क्षितिजे’, ‘युधिष्ठिर’ इत्यादी वैचारिक लेखन, तसेच बालवाङ्मय आणि एकांकिका असे    बरेच लेखन कमलाबाईंनी केले.

प्रसंगांचा चटकदारपणा, चरित्र- चित्रणाचा मार्मिकपणा,

चिंतनशीलता, सूक्ष्म विश्लेषण, तंत्रावरील प्रभुत्व व भाषेचे सहजसौंदर्य ही त्यांची खास वैशिष्ट्ये होती. स्त्रीला जाणवलेली भिन्नभिन्न स्त्री-रूपे, त्यातील वेगवेगळ्या छटा, गुंतागुंत ही त्यांनी अकृत्रिमपणे व तटस्थपणे उलगडून दाखवली.

त्यांची व बालगंधर्वांची जन्मतारीख एकच. त्या विनोदाने म्हणत, “त्या तारखेचे रूपसौंदर्य बालगंधर्वांनी घेतले. माझ्या वाटणीला काही उरलेच नाही.”

त्यांची ही विनोदी वृत्ती, शिक्षणाने मिळालेली समृद्धी, वैचारिकता, सहृदयतेने स्त्रियांच्या मानसिकतेकडे पाहण्याची व प्रश्नांच्या सर्व पैलूंना स्पर्श करण्याची परिपक्वता, अंतर्मनाच्या गाभ्याला भिडण्याची क्षमता वगैरे गोष्टी कमलाबाईंच्या लेखनातून जाणवतात.

कमलाबाई टिळक यांच्या स्मृतिदिनानिमित्त त्यांना अभिवादन.

☆☆☆☆☆

सौ. गौरी गाडेकर

ई–अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : साहित्य साधना, कऱ्हाड शताब्दी दैनंदिनी, विवेक :महाराष्ट्र नायक

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ८ जून – संपादकीय – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

लेखक, पत्रकार, आणि मराठी विश्वकोशकार म्हणून प्रसिद्ध असलेले श्री गणेश रंगो भिडे यांचा आज स्मृतीदिन. 

(६/६/१९०७ – ८/६/८१). 

एम.ए. बी. टी. असूनही श्री. भिडे यांनी शिक्षकी पेशा मात्र स्वीकारला नाही. ते प्रभात फिल्म कंपनीत नोकरी करत असतांना  “ Household Encyclopedia “ आणि विणकाम, पाकशास्त्र , यावरील पुस्तके पाहून, अशा प्रकारची पुस्तके मराठीत असणे आवश्यक आहे या प्रबळ विचाराने त्यांनी त्यासाठीच काम करण्याचे ठरवले.  दोनच दिवसात त्यांनी जवळपास ३५ विषयांची यादी तयार केली. २०/४/३१ रोजी “ व्यावहारिक ज्ञानकोश मंडळा “ची स्थापना झाली, आणि १९३५ साली “ व्यावहारिक ज्ञानकोशा” चा पहिला भाग प्रकाशित झाला. विशेष म्हणजे श्री. भिडे यांनी स्वतः सगळीकडे फिरून त्याची विक्री केली. त्यातले व्यासंगी लेखकांचे उत्तम दर्जाचे लेखन, चित्रे – फोटो यांचा समावेश, सुबक बांधणी, आणि त्यामानाने कमी किंमत, ही या कोशाची वैशिष्ट्ये होती. या कोशाचे एकूण पाच खंड प्रसिद्ध झाले. याचबरोबर “ अभिनव मराठी ज्ञानकोश “ हा स्वातंत्र्योत्तर कालानुरूप नवे ज्ञान देणारा पाच खंडातील कोशही त्यांनी निर्मिला होता. याव्यतिरिक्त त्यांनी  “ बालकोश “ ही लिहिला होता. अशा कोशांच्या संपादनाचे मोठेच काम श्री. भिडे यांनी केले होते. त्यांची “ शैक्षणिक कोश “ निर्मितीची योजना मात्र पूर्णत्वास जाऊ शकली नाही. 

श्री. भिडे हे १९३२ साली सुरू झालेल्या “ सिनेमासृष्टी “ या मराठीतील पहिल्यावहिल्या सिने-नाट्य विषयक नियतकालिकाचे कर्ता करविता होते. सेवक , पुढारी , उषःकाल, या नियतकालिकांसाठीही त्यांनी काम केले होते. तसेच केसरी आणि त्रिकाल या वृत्तपत्रांचे ते वार्ताहरही होते. 

“कलामहर्षी बाबुराव पेंटर“ हे अतिशय गाजलेले चरित्रात्मक पुस्तक, आणि  “फोटो कसे घ्यावेत“, “सावरकर सूत्रे“ इत्यादि त्यांनी लिहिलेली पुस्तके प्रसिद्ध झाली होती . श्री. पु.ल.देशपांडे यांच्या सहकार्याने त्यांनी “ कोल्हापूर दर्शन “ हे पुस्तकही लिहिले होते.

८ जून १९८१ रोजी कर्करोगाने त्यांचे निधन झाले. 

श्री. गणेश रंगो भिडे यांना आजच्या त्यांच्या स्मृतिदिनी विनम्र अभिवादन.

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : विकिपीडिया, महाराष्ट्र टाईम्स.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ६ जून – संपादकीय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

गोपीनाथ गणेश तळवलकर:

ख्यातनाम बालसाहित्यिक गोपीनाथ  तळवलकर यांनी बाल साहित्याबरोबरच प्रौढ साक्षरांसाठीही लेखन केले आहे. कणिका, खंडखाव्य, बालकविता, कादंबरी, आत्मचरित्र असे विपुल लेखन त्यांनी केले आहे.काही वेळेला ते ‘गोपीनाथ’ या टोपण नावानेही लेखन करत असत.

आकाशवाणी पुणे केंद्रावर असताना ते बालविभाग प्रमुख होते. तेव्हा त्यांनी बाल श्रोत्यांसाठी ‘बालोद्यान’  हा  कार्यक्रम सुरू केला होता. तो अत्यंत लोकप्रिय झाला होता. त्यातील नाना हे प्रमुख पात्र ते स्वतः सादर करत असत.

1906 साली आपटे यांनी सुरू केलेल्या ‘आनंद’ या मासिकाचे ते 35 वर्षे संपादक होते.

त्यांची काही पुस्तके याप्रमाणे:

आकाशमंदिर, छायाप्रकाश नंदिता, अनुराग, आनंदभुवन, अशियाचे धर्मदीप, दुर्वांकुर, मराठी शब्द रत्नाकर, वसंतसेवा, शांतिनिकेतन, लिंबोणीच्या झाडाखाली (बालसाहित्य), ज्ञानेश्वरीतील सौंदर्यविश्व (रसग्रहणात्मक पुस्तक), सहस्त्रधारा(आत्मचरित्र).इ.

गोपीनाथ उर्फ नाना यांचे वयाच्या 73व्या वर्षी 2000 साली निधन झाले. आज त्यांचा स्मृतिदिन आहे. त्यांना नम्र अभिवादन !

☆☆☆☆☆

डाॅ.सखाराम गंगाधर मालशे

संपादक, समीक्षक व संशोधनपर लेखन करणारे डाॅ.स.गं.मालशे यांनी,फादर स्टिफन्स यांच्या ‘ख्रिस्तपुराण’ वर विद्यावाचस्पति(डाॅक्टरेट) प्राप्त केली होती. ते काही काळ एस्.एन्.डी.टी. महाविद्यालय व कीर्ती महाविद्यालयात मराठी विभाग प्रमुख होते. महाराष्ट्र साहित्य परिषदचे मुखपत्र साहित्य पत्रिका चे संपादकही होते. तसेच मुंबई मराठी ग्रंथसंग्रहालय व मुंबई साहित्य संघाचे ते अध्यक्ष होते.साहित्यातील संशोधनपर लेखनामुळे त्यांनी स्वतःचे स्थान निर्माण केले होते.

सुरुवातीला त्यांनी व्यंकटेश माडगूळकर यांच्या कथा व हसा आणि लठ्ठ व्हा या दोन पुस्तकांचे संपादन केले. लक्ष्मणशास्त्री जोशी यांच्या सहकार्याने समग्र महात्मा फुले साहित्य संपादित केले. नीरक्षीर हा नाट्यविषयक लेखसंग्रह मार्गदर्शक ठरला आहे.

केशवसुतांच्या कवितांचे हस्तलिखित,सावरकरांच्या अप्रसिद्ध कविता, लोकहितवादीकृत जातीभेद, स्त्री पुरुष तुलना या संहितात्मक पुस्तिका त्यांनी प्रकाशित केल्या. धनंजय कीर यांच्या सहकार्याने म.फुले कृत शेतक-यांचा आसूड, म. फुले समग्र वाड्मय  व अत्रे यांच्या झेंडूची फुले यांचे पुनःप्रकाशन  केले.ऑस्टीन वाॅरेन आणि रेने वेलेक यांच्या ‘थिअरी ऑफ लिटरेचर’ या ग्रंथाचे ‘साहित्य सिद्धांत’ या नावाने रूपांतरही  केले.

त्यांचे अन्य साहित्य:

ललित- आगळावेगळा,आवडनिवड,

बालसाहित्य- चतुराईच्या गोष्टी,जादुचे स्वप्न,विलक्षण तंटे

व्यक्तिचित्रे – ऋणानुबंधाच्या गाठी

कादंबरी – लाडवा

चरित्र – सयाजीराव गायकवाड

नाटक – सुख पाहता

भाषाशास्त्र – भाषा विज्ञान परिचय,भाषाविज्ञान वर्णनात्मक आणि ऐतिहासिक.

डाॅ.मालशे यांचा आज स्मृतीदिन आहे.(1992).त्यांच्या चतुरस्त्र लेखणीला सलाम !

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : विकिपीडिया, बहुविध.काॅम.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. गौरी गाडेकर

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ६ जून – संपादकीय – सौ. गौरी गाडेकर -ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

शांता शेळके

शांता शेळके (12 ऑक्टोबर 1922 – 6 जून 2002) या प्रतिभासंपन्न मराठी कवयित्री, लेखिका, अनुवादिका , साहित्यिका , पत्रकार व प्राध्यापिका होत्या.

आचार्य अत्रेंच्या ‘नवयुग’मध्ये 5वर्षे उपसंपादक म्हणून काम केल्यावर त्या अध्यापनाकडे वळल्या. नागपूरमधील हिस्लॉप महाविद्यालय, मुंबईतील रुईया व महर्षी दयानंद महाविद्यालयात त्या मराठीच्या प्राध्यापिका होत्या.

त्यांनी वेगवेगळ्या प्रकारचे लेखन केले आहे.’कविता स्मरणातल्या’, ‘गोंदण’, ‘तोच चंद्रमा’वगैरेसारखे काव्यसंग्रह, ‘आतला आनंद’, ‘धूळपाटी’ वगैरे ललित लेखसंग्रह,’आंधळी’, ‘ चौघीजणी’, ‘मेघदूत’ वगैरे इंग्रजी/ संस्कृतमधून केलेले अनुवाद, ‘नक्षत्रचित्रे’सारखे व्यक्तिचित्रसंग्रह  अशी त्यांची अनेक पुस्तके प्रसिद्ध आहेत.

शांताबाईंनी असंख्य गीते लिहिली.अगदी ‘किलबिल किलबिल पक्षी बोलती’, ‘खोडी माझी काढाल तर’सारखी बालगीते, ‘गजानना श्री गणराया’सारखी भक्तीगीते,  ‘चांदण्या रात्रीतले ते’पासून ‘शारद सुंदर चंदेरी राती’पर्यंत, ‘शालू हिरवा पाच नि मरवा’पासून ‘मध्यरात्रीला पडे तिच्या’पर्यंत, ‘तोच चंद्रमा नभात’पासून ते ‘वादळवारं सुटलं रं ‘पर्यंत विविध प्रकारची, वेगवेगळ्या भावना व्यक्त करणारी गीते त्यांनी लिहिली आणि ती सर्व गीते रसिकांच्या पसंतीला उतरली, त्यांच्या ओठांवर रूळली.

शांताबाईंवर ‘आठवणीतील शांताबाई’, ‘शांताबाई’, ‘शांताबाईंची स्मृतिचित्रे’, ‘शब्दव्रती

शांताबाई’ वगैरे अनेक पुस्तके लिहिली गेली आहेत.

1996साली आळंदीला भरलेल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद शांताबाईंनी  भूषवले होते.

शांताबाईंना गदिमा गीतलेखन पुरस्कार, ‘मागे उभा मंगेश’साठी सूरसिंगार पुरस्कार, केंद्र सरकारचा उत्कृष्ट चित्रगीत पुरस्कार ( चित्रपट :भुजंग), साहित्यातील योगदानाबद्दल यशवंतराव चव्हाण प्रतिष्ठान पुरस्कार  इत्यादी अनेक पुरस्कार मिळाले.

शांताबाईंच्या सन्मानार्थ शांता शेळके साहित्य पुरस्कार दिला जातो.

☆☆☆☆☆

रामचंद्र दत्तात्रेय रानडे

गुरुदेव रामचंद्र दत्तात्रेय रानडे (3 जुलै 1886 – 6 जून 1957) हे आधुनिक विद्याविभूषित तत्त्वज्ञ व संत होते.

कर्नाटकातील जमखंडीमध्ये त्यांचा जन्म झाला.

मॅट्रिकची परीक्षा उत्तीर्ण करून त्यांनी पहिली शंकरशेठ शिष्यवृत्ती मिळवली.

एम.ए.(तत्त्वज्ञान)च्या परीक्षेत त्यांना ‘परीक्षकापेक्षा परीक्षार्थीला अधिक माहिती आहे’ असा शेरा मिळाला.

फर्ग्युसन व विलिंग्डन महाविद्यालयातील तत्त्वज्ञानाचे प्राध्यापक गंगनाथ झा यांच्या निमंत्रणावरून गुरुदेव रानडे अलाहाबाद विद्यापीठातील तत्त्वज्ञान विभागात अध्यापक म्हणून रुजू झाले. पुढे त्यांनी तिथे अधिष्ठाता व कुलगुरू ही पदेही भूषवली.

गंगनाथ झा यांच्या शब्दांत ‘रानडे लौकिक व पारलौकिक अशा दोन जगात वावरत. म्हणूनच त्यांना ह्याच भौतिक जगात दिव्यानुभूती शक्य झाली.

‘द इव्हॅल्युशन ऑफ माय ओन फिलॉसॉफिकल थॉट्स’चा अपवाद वगळता त्यांनी आपले तत्त्वज्ञान कोठेही न मांडता विविध प्रदेशातील, संस्कृतीतील संतांचे साक्षात्कार अभ्यासून त्यातील साम्यस्थळे दाखवली. ग्रीक व लॅटिन भाषांच्या व्यासंगामुळे व कर्नाटक, महाराष्ट्र, उत्तर प्रदेश येथील वास्तव्यामुळे मराठी, कानडी, हिंदी साहित्याच्या परिशीलनामुळे त्यांच्या चिंतनाचा परीघ विस्तारला.

गुरुदेव रानडेंनी विपुल लेखन केले. त्यातील बहुतांश इंग्रजीत आहे. ‘द इव्हॅल्युशन ऑफ माय ओन फिलॉसॉफिकल थॉट्स’, ‘ अ कन्स्ट्रक्टिव्ह सर्वे ऑफ उपनिषदिक फिलॉसॉफी’, ‘द भगवदगीता ऍज अ फिलॉसॉफी अँड गॉड रिअलायझेशन’, ‘ वेदांत :द कल्मिनेशन ऑफ इंडियन थॉट’, ‘ज्ञानेश्वरवचनामृत’, ‘संतवचनामृत’, ‘तुकारामवचनामृत’ इत्यादी अनेक ग्रंथ त्यांनी लिहिले.

‘इंडियन फिलॉसॉफीकल रिव्ह्यू’ हे त्रैमासिक सुरू  करण्यात त्यांचा मोठा वाटा होता.

त्यांचे निंबाळचे समाधिस्थळ अध्यात्म विद्यापीठ म्हणून प्रसिद्ध आहे. अकॅडेमी ऑफ कंपॅरेटिव्ह फिलॉसॉफी अँड रिलीजन ( बेळगाव) ही संस्था त्यांचे आध्यात्मिक विचार पुढील पिढ्यांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी प्रयत्नशील आहेत.

गुरुदेवांवर ‘गुरुदेव रानडे :साक्षात्काराचे तत्त्वज्ञान व सोपान’, ‘गुरुदेव रानडे :ऍज अ मिस्टिक’ वगैरे आठ मराठी/इंग्रजी पुस्तके प्रसिद्ध झाली आहेत.

चरित्रकार शं. गो. तुळपुळे यांनी ‘परमार्थाचे पाणिनी’ या शब्दांत गुरुदेवांचा गौरव केला आहे.

शांताबाई शेळके व गुरुदेव रामचंद्र दत्तात्रेय रानडे यांच्या स्मृतिदिनानिमित्त त्यांना अभिवादन.

☆☆☆☆☆

सौ. गौरी गाडेकर

ई–अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ :साहित्य साधना, कऱ्हाड शताब्दी दैनंदिनी, विकीपीडिया, मराठी विश्वकोश

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

ई-अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ५ जून -संपादकीय – श्रीमती उज्ज्वला केळकर – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

लक्ष्मण सिद्राम जाधव   (१९४१ – ५ जून २०१९)

लक्ष्मण सिद्राम जाधव  हे स्टेट बॅंकेत अधिकारी होते. त्र्यं. वि. सरदेशमुख यांची कादंबरी ‘डांगोरा एका नगरीचा’ ची मुद्रण प्रत तयार करताना त्यांना खर्यात लेखनाची वैशिष्ट्ये कळली. त्यानंतर त्यांनी वयाच्या ६६ व्या वर्षी ‘होरपळ’ हे आत्मचरित्रात्मक पहिले पुस्तक लिहिले. हे आत्मकथन खूप गाजले. सुनीता दागा यांनी त्याचा ‘दाह’ म्हणून हिंदीत अनुवाद केला. तोही गाजला. त्याबद्दल अनुवादिकेला पुरस्कारही मिळाला. त्यानंतर ‘पराभूत धर्म’, ‘सुंभ आणि पीळ’, ‘मावळतीची उन्हे’ आशा सरस साहित्यकृती निर्माण केल्या.

लक्ष्मण सिद्राम जाधव यांची पुस्तके –

कविता संग्रह

१. केतकीची फुले, २. गुदमरलेले शालीन जगणे, ३. परतीचे पक्षी, ४. पाथेय

किशोर कादंबरिका – तुमचा खेळ होतो पण , शूर जवान

आत्मचरित्र – सूळकाटा ( होरपळच्या पुढचा भाग )

पुरस्कार – १.  महाराष्ट्र शासनाचा चा २०११-२०१२ सालचा आत्मचरित्रासाठीचा लक्ष्मीबाई टिळक पुरस्कार ‘होरपळ’ साठी मिळाला.

२.        महाराष्ट्र शासनाचा, दलित साहित्य अण्णाभाऊ साठे पुरस्कार, ‘सुंभ आणि पीळ’ या पुस्तकासाठी २०१४ साली मिळाला.

३.        ‘सुंभ आणि पीळ’ या पुस्तकासाठीच मृत्युंजयकार शिवाजी सावंत पुरस्कार २०१५साली मिळाला.

४.       महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचा वा. म. जोशी पुरस्कार ‘सुंभ आणि पीळ’ या पुस्तकासाठी २०१५ मध्ये मिळाला.

५.       सोलापूरचा, डॉ. निर्मलकुमार फडकुले प्रतिष्ठानचा साहित्य सेवा पुरस्कार त्यांना २०१६मध्ये मिळाला.

☆ ☆ ☆ ☆ ☆

ग. ह. खरे ( १०जानेवारी १९०१- ५जून ८५ )

ग. ह. खरे हे महाराष्ट्रातले नावाजलेले इतिहास संशोधक होते. दक्षिणेतील मध्ययुगीन इतिहास, शिवकालीन महाराष्ट्र , महाराष्ट्रातील दैवते, मूर्तिविज्ञान इ. विषयांवर त्यांनी संशोधनात्मक विपुल लेखन केले. त्यांनी मराठी फारसी भाषेतील, ऐतिहासिक काळातील कागदपत्रांची संपादनेही केली.

संशोधकाचा मित्र, मूर्तिविज्ञान, महाराष्ट्राची चार दैवते इ. पुस्तके त्यांनी लिहिली. भारत इतिहास मंडळाचे ते अध्यक्ष होते. त्यांनी मंडळाला २०,००० पोथ्या, ५००० नाणी, १५० चित्रे, ३० ताम्रपट व शेलालेख मिळवून दिले.

पुणे विद्यापीठाने त्यांना १९८४ साली सन्माननीय डी. लिट. पदवी दिली. पुणे विद्यापीठाच्या इतिहास विभागातर्फे डॉक्टरेट पदवीसाठी मार्गदर्शक व परीक्षक म्हणूनही त्यांनी काम केले.

लक्ष्मण सिद्राम जाधव व ग. ह. खरे यांचा आज स्मृतीदिन. त्या निमित्त त्यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली.  

☆ ☆ ☆ ☆ ☆

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

ई–अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : साहित्य साधना – कराड शताब्दी दैनंदिनी, गूगल विकिपीडिया

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ४ जून – संपादकीय – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

 १९ व्या शतकातले प्रसिद्ध भाषांतरकार व कवी रावसाहेब गोविंद वासुदेव कानिटकर यांचा आज स्मृतिदिन. 

( ९/१/१८५४–४/६/१९१८ ). 

काही वर्षें मुंबई उच्च न्यायालयात वकील म्हणून, आणि नंतर सरकारी न्यायालयात मुन्सफ म्हणून कार्यरत असणारे   

रावसाहेब कानिटकर हे उत्तम अनुवादक आणि कवी तर होतेच, आणि त्याचबरोबर चित्रकला आणि संगीत या कलांचेही ज्ञाते होते. १९०६ साली पुण्यात भरलेल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद त्यांनी भूषविले होते. 

त्यांची अनुवादित पुस्तके अशी—-

मॅक्समुल्लर यांच्या “ Origin and growth of religion “ या पुस्तकाचा मराठी अनुवाद – सन १८८३. 

शेक्सपिअरच्या “ हॅम्लेट “ या प्रसिद्ध नाटकाचा – “ वीरसेन “ किंवा “ विचित्रपुरीचा राजपुत्र “ या नावाने अनुवाद – सन १८८३. 

शेक्सपिअरच्याच -“ टाईमन ऑफ अथेन्स “ , “ कोरिओलेनस “ , आणि “ मर्चंट ऑफ व्हेनिस “ या नाटकांचेही मराठी अनुवाद . 

जॉन स्टुअर्ट मिलच्या “ Subjection of women “ या पुस्तकाचा -” स्त्रियांची परवशता  “ या नावाने अनुवाद –

 सन १९०२ . 

“ गीतांजली “– हा रवींद्रनाथ टागोर यांच्या गीतांजलीचा गद्य मराठी अनुवाद – सन १९१३ – “ अनुवादाचा आदर्श नमुना “ अशी या पुस्तकाची ओळख सांगितली जात असे. 

त्यांच्या प्रसिद्ध काव्यरचना —

“ श्रीमंत नारायणराव पेशवे यांचा वध “ हे दीर्घकाव्य – सन १८७८.  

“ अकबर बादशहा “ – दीर्घकाव्य – सन १८७९. 

“ संमोहलहरी “ – दीर्घकाव्य – सन १९००.

“ कविकूजन “ हा स्फुट कवितांचा संग्रह, जो त्यांच्या मृत्यूनंतर त्यांच्या कन्या अनुताई घोरपडे यांनी १९३३ साली प्रकाशित केला. या संग्रहाच्या प्रस्तावनेत त्यांनी श्री. कानिटकर यांचे अल्पचरित्र प्रसिद्ध केलेले आहे . 

रावसाहेब गोविंद वा. कानिटकर यांना विनम्र आदरांजली.   

☆☆☆☆☆

आचार्य धर्मानंद कोसंबी

“ The prominant Indian buddhist scholar “ अशीच ज्यांची ओळख होती, असे आचार्य धर्मानंद कोसंबी यांचाही आज स्मृतिदिन. (९/१०/१८७६ – ४/६/१९४७). गोव्यातील सांखवल या खेड्यातल्या एका सनातनी सारस्वत ब्राह्मण कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला होता. लहानपणापासूनच ज्ञानग्रहणाची उत्कट आस असणाऱ्या कोसंबी यांनी त्यासाठी घर सोडून जाण्याचा प्रयत्नही अनेकदा केला होता. आणि पुढेही याच हेतूने खूप भ्रमंतीही केली होती. बौद्ध धर्माचा अभ्यास आणि संस्कृत आणि पाली या दोन भाषांमध्ये प्राविण्य मिळवण्याचा ध्यास ही तेव्हा त्यांच्यासाठी मोठी प्रेरणा ठरली होती. पुढे पाली भाषेतून बुद्ध धर्माचे शिक्षण घेण्यासाठी ते नेपाळला गेले होते. पण या धर्माची तिथली निराशाजनक स्थिती पाहून तिथून ते आधी कलकत्त्याला आणि मग सिलोन ( श्रीलंका ) इथे गेले. तिथल्या विद्योदय विद्यापीठात त्यांनी या विषयाचे रीतसर शिक्षण घेतले, आणि १९०२ साली बौद्धभिक्षू म्हणून त्यांना दीक्षा देण्यात आली. तिथून बर्मा इथे जाऊन त्यांनी बौद्ध धर्माविषयीच्या ब्रह्मी भाषेतल्या पुस्तकांचा तौलनिक अभ्यास केला. सात वर्षांनी भारतात परत आल्यावर कलकत्ता, बडोदा, आणि पूर्ण पश्चिम भारतात त्यांनी या विषयावर अनेक व्याख्याने दिली. अध्यापनही केले. शेवटी ते पुण्याच्या फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये रुजू झाले. हार्वर्ड विद्यापीठातले डॉ. जेम्स वूड हे तेव्हा संस्कृत, अर्धमागधी आणि पाली या विषयातील तज्ञाच्या शोधातच होते. त्यांच्या आमंत्रणावरून श्री. कोसंबी हार्वर्डला गेले. तिथेच त्यांनी लिहिलेले  “ विशुद्धीमग्ग “ हे बौद्ध तत्वज्ञानावरचे पुस्तक नंतर फार गाजले. तिथे ते रशियन भाषाही शिकले . त्याबरोबर मार्क्सवाद जाणून घेण्यातही त्यांना फार रुची वाटत होती. १९२९ साली ते रशियाला गेले. लेनिनग्राड विद्यापीठात पाली भाषा शिकवण्याचे कामही त्यांनी केले. भारतात स्वातंत्र्य चळवळ सुरु झाल्यावर ते भारतात परतले. एकीकडे गुजरात विद्यापीठात विनावेतन अध्यापन करत, त्यांनी मिठाच्या सत्याग्रहासाठी स्वयंसेवक गोळा करण्यास सुरुवात केली. या सत्याग्रहासाठी त्यांनी सहा वर्षे तुरुंगवास भोगला. पण बौद्धधर्माचा मूलगामी शोध घेणे मात्र त्यांनी थांबवले नाही. नंतरच्या काळात त्यांनी मुंबईत अनेक बहुजन-विहारांची स्थापना करून बौद्ध भिक्षूंच्या राहण्याची सोय उपलब्ध करून दिली. गोवा मुक्ती संग्रामासाठी ते फार आग्रही होते. आमरण उपोषण करत असतांना त्यांचा मृत्यू झाला. 

आचार्य कोसंबी यांचे प्रकाशित साहित्य —-

१. “ जातककथा “ — मराठीत लिहिलेल्या बुद्धकथा — याचे अनेक भाग आहेत. 

२. “ निवेदन “ हे आत्मचरित्र 

३. “ भगवान बुद्ध “ हा बुद्ध-चरित्रात्मक ग्रंथ –  अनेक भाषांमध्ये याचा अनुवाद झालेला आहे. 

४. “ बोधिसत्व “ हे मराठी नाटक. 

५. “ विसुद्धिमग्ग “ हा पाली भाषेतील ग्रंथ . 

–दोन हजार वर्षांपेक्षाही जास्त काळ अर्ध्या जगात प्रचलित असणाऱ्या विवेकवादी बौद्धधर्माला, नव्या युगाच्या प्रेरणांशी सुसंगत असा नवा पाया पुन्हा रचून देण्याचे मोठेच काम करणाऱ्या आचार्य कोसंबी यांना आदरपूर्वक श्रद्धांजली.

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : विकिपीडिया, महाराष्ट्र टाईम्स.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ३ जून – संपादकीय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

रामचंद्र वामन पटवर्धन

रामचंद्र वामन उर्फ राम पटवर्धन यांचे शिक्षण रत्नागिरी व मुंबई येथे झाले.मराठी व संस्कृत या भाषा घेऊन त्यांनी एम्.ए.केलं.त्यानंतर त्यांनी मुंबईत सिडनेहॅम,रूईया,पोद्दार,सिद्धार्थ व एम.डी.महाविद्यालयात मराठीचे अध्यापन केले.शिक्षण घेत असताना त्यांना श्री.पु.भागवत,न.र.फाटक यांच्यासारखे गुरू लाभले.पुढे श्री.पु.भागवतांच्या सूचनेनुसार त्यांनी मौज या साप्ताहिकाचे संपादक पद स्विकारले.तिथे 1960 पर्यंत त्यांनी कार्यकारी संपादक म्हणून काम पाहिले.नंतर 1960पासून सत्यकथा चे संपादक पद हे मासिक बंद पडेपर्यंत सांभाळले होते.

त्यांनी काही पुस्तकांचे संपादनही केले होते.मारूती चित्तमपल्ली यांच्या ‘चकवा चांदण’,मीना प्रभू यांचे ‘माझे लंडन’,अचला जोशी यांचे ‘आश्रम नावाचे घर’,आणि शांता शेळके यांचा ‘अनोळख’ हा काव्यसंग्रह ही ती पुस्तके होत.

संपादनाशिवाय त्यांनी काही पुस्तकांचे अनुवादही केले आहेत.मार्जोरी राॅलिंग्ज यांच्या द इयरलिंग चे ‘पाडस’ या नावाने पुस्तक अनुवादित केले आहे.योगाचार्य बी.के.अय्यंगार यांच्या योगविद्या विषयीचे पुस्तक ‘योगदिपिका’ हे नावाने अनुवादित केले आहे.

संपादन काळात त्यांनी अनेक नव लेखकांना प्रोत्साहन दिले .त्यातील आशा बगे, दीपा गोवारीकर,सानिया,नामदेव ढसाळ यासारखी नावे सर्वश्रुत आहेत.

अनुवाद आणि मुख्यतः संपादन क्षेत्रात स्वतःचे स्थान निर्माण करणा-य् राम पटवर्धन यांचे वयाच्या 86 व्या वर्षी 2014 ला निधन झाले.आज त्यांचा स्मृतीदिन आहे.

मौज,सत्यकथा सारख्या मराठीतील नामवंत नियतकालिकांचे संपादक कै.राम पटवर्धन यांना आदरपूर्वक प्रणाम !

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : विकिपीडिया, महाराष्ट्र टाईम्स.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

ई-अभिव्यक्ती -संवाद ☆ १ जून -संपादकीय – श्रीमती उज्ज्वला केळकर – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

गोपाल नीलकंठ दांडेकर (८ जुलै १९१६ – १ जून १९९८)

गोपाल नीलकंठ दांडेकर हे गोनीदा म्हणून सर्वपरिचित आहेत. ते एक अंनुभावसनपन्न, सृजनशील, रसिक वृत्तीचे भटकण्याची आवड असलेले कलंदर कलावंत होते. ते दुर्गप्रेमी आणि कुशल छायाचित्रकारही होते.

गोनीदांचा जन्म परतवाडा इथे झाला. १२व्या वर्षी शिक्षण सोडून त्यांनी स्वातंत्र्य चळवळीत उडी घेतली. पुढे ते गाडगे महाराजांच्या सहवासात आले. त्यांचा संदेश त्यांनी गावोगावी पोचवला. नंतर त्यांनी वेदांताचा अभ्यास केला. १९४७पासून त्यांनी लेखन कार्यावर उपजीविका करायचे ठरवले. त्यांनी पुढील आयुष्यात कुमार साहित्य, कादंबर्याी, ललित गद्य, चरित्र, आत्मचरित्र, प्रवास वर्णन, धार्मिक, पौराणिक इ. विविध प्रकारचे लेखन केले.  

कादंबरीचे अभिवाचन –

गोनीदांनी १९७५ साली कादंबरीच्या अभिवाचनाचा अभिनव प्रयोग सुरू केला. ग्यानेश्वर यांच्या जीवनावरील मोगरा फुलाला या कादंबरीपासून ही सुरुवात झाली. पुढे शितू, पडघवली. मृण्मयी, पवनाकाठचा धोंडी इ. अनेक कादंबर्यां अभिवाचन संस्कृतीतून वाचकांच्या भेटीला आल्या. त्यांचा हा उपक्रम त्यांच्या नंतरही त्यांच्या कुटुंबियांनी ( वीणा देव, विजय देव, रूचीर कुलकर्णी ) पुढे चालू ठेवला.

गोनीदांचे साहित्य –

बालवाङ्मय – आईची देणगी

कादंबरी – १.आम्ही भगीरथाचे पुत्र, २. शितू, ३.पडघवली, ४. पूर्णामायची लेकरं, मृण्मयी इये. १७ कादंबर्याो त्यांनी लिहिल्या. त्यापैकी ‘माचीवरला बुधा ‘ , जैत रे जैत, ‘देवकीनंदन गोपाला’ या कादंबर्यांनवर चित्रपट निघाले.  

चरित्र- आत्मचरित्र –

दास डोंगरी रहातो. गाडगे महाराज, तुका आकाशाएवढा इ. ६ पुस्तके

ललित गद्य –  छंद माझे वेगळे , त्रिपदी

ऐतिहासिक – कादंबरीमय शिवकाल – यात हे तो श्रींची इच्छा, झुंजर माची, दर्याभवानी, बाया दर उघड इ. छोट्या छोट्या कादंबर्यां चा समावेश आहे.

प्रवास आणि स्थल वर्णन – कुणा एकाची भ्रमण गाथा, दुर्ग दर्शन, महाराष्ट्र दर्शन इ. ११ पुस्तके

धार्मिक, पौराणिक, संत चरित्रे –श्रीगणेशपुराण, संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम इ. १४ पुस्तके

गौरव – अकोला येथे १९८१ साली झालेल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते.

पुरस्कार –

१. ‘स्मरणगाथा’ साथी साहित्य अॅरकॅडमीचा पुरस्कार – १९७६

२. महाराष्ट्र शासनाचा उत्कृष्ट वाङ्मय निर्मिती  पुरस्कार

३.  महाराष्ट्र शासन आणि केंद्र शासन यांचा उत्कृष्ट चित्रपट कथा पुरस्कार

४. महाराष्ट्र गौरव पुरस्कार – १९९०

५. जीजामाता पुरस्कार- १९९०

स्मृती पुरस्कार – गोनीदांनी वयाच्या पंचाहत्तरीत चांगल्या लेखकाला मृण्मयी पुरस्कार देण्याचे चालू केले. त्यांच्यानंतर त्यांच्या कुटुंबियांनी १९९९ पासून हा पुरस्कार गोनीदांच्या नावे देणे सुरू ठेवले. तसेच त्यांच्या पत्नी नीरा दांडेकर यांच्या स्मरणार्थही सामाजिक क्षेत्रात केलेल्या महत्वाच्या कामाबद्दल पुरस्कार  दिला जातो.

☆ ☆ ☆ ☆ ☆

श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर ( २९ जून १८७१ – १ जून १९३४ )

श्री. कृ. कोल्हटकर यांनी  मराठीत विनोदी लेखनाची परंपरा रुजवली. ते नाटककार, कवी आणि समीक्षकही होते. ‘बहू असोत सुंदर संपन्न की महा…’ हे सुप्रसिद्ध गीत त्यांच्याच लेखणीतून उतरले.

श्री. कृ. कोल्हटकर यांना लहानपणापासूनच नाटकाची आवड होती. त्यांनी त्या वयात अनेक नाटके पाहिली. शालेय शिक्षण पूर्ण झाल्यावर पुण्यात डेक्कन कॉलेजमध्ये शिकताना  शि.म.परांजपे, एस.एस.देव, वी.का.राजवाडे यासारखे शिक्षक त्यांना शिकवायला होते. त्यांचा खूप प्रभाव कोल्हटकरांवर पडला. १८९१ मध्ये ‘मृच्छ्कटिकम्’ या नाटकात त्यांनी प्रथमच काम केले. शिकत असतानाच त्यांनी ‘विक्रम शशिकला’ या नाटकावर लिहिलेली समीक्षा ‘विविधज्ञानविस्तार’ मध्ये प्रसिद्ध झाली. १८८७मध्ये ते एल.एल.बी. झाले व अकोला येथे व्यवसाय करू लागले.      

 श्री. कृ. कोल्हटकर यांची साहित्य संपदा –

नाटके – १. गुप्तमंजुषा , २. जन्मरहस्य, ३. परिवर्तन, ४. मातीविकार, ५. मूकनायक ६. वधूपरीक्षा इ. १२ नाटके त्यांनी लिहिली.

विनोदी लेखसंग्रह – १. सुदामयाचे पोहे, २. अठरा धान्याचे कडबोळे

कादंबरी – ज्योतीषगणीत, श्यामसुंदर

गौरव –

१.        पुणे येथे झालेल्या दुसर्या्  कविसंमेलनाचे ते अध्यक्ष होते.

२.        १९२७ साली झालेल्या १३व्या साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते.     

३.        ते ज्योतिषतज्ज्ञही होते. तिसर्याद ज्योतिष परिषदेचे ते अध्यक्ष होते.  

श्री. कृ. कोल्हटकर यांच्यावरील साहित्य

१.  गंगाधर देवराव खानोलकर यांनी त्यांचे चरित्र लिहिले आहे.

२. कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर यांनी ‘श्री. कृ. कोल्हटकर- व्यक्तिदर्शन’ हे समीक्षात्मक पुस्तक लिहीले आहे. 

 गो. नी. दांडेकर आणि श्री. कृ. कोल्हटकर या दोघा प्रतिभावंतांचा आज स्मृतीदिन. त्या निमित्त त्यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली.  

☆ ☆ ☆ ☆ ☆

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

ई–अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : साहित्य साधना – कराड शताब्दी दैनंदिनी, गूगल विकिपीडिया

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ३१ मे – संपादकीय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

दिवाकर कृष्ण केळकर:

मराठी लघुकथेचे शिल्पकार श्री. दिवाकर कृष्ण केळकर यांचा जन्म कर्नाटकातील गुंटकल येथे झाला.त्यांनी मुंबई,पुणे आणि सांगली येथे आपले शिक्षण पूर्ण केले.नंतर हैद्राबाद येथे वकिलीचा व्यवसाय सुरू केला.

‘अंगणातला पोपट’ ही त्यांची पहिली कथा मनोरंजन या मासिकातून 1922 मध्ये प्रसिद्ध झाली. त्यानंतर तीन कथासंग्रह,दोन कादंब-या आणि एक नाटक त्यांनी लिहीले.पण    मराठीतील लघुकथा हेच त्यांचे प्रमुख लेखन म्हणावे लागेल.भावनाविष्कार हे त्यांच्या कथांचे वैशिष्ट्य होते.त्यांच्या कथेमुळे मराठी कथेला मनोदर्शनाचे तिसरे परिमाण लाभले असे सुप्रसिद्ध लेखक भालचंद्र फडके म्हणतात.

मुंबई येथे 1950 साली भरलेल्या महाराष्ट्र साहित्य संमेलनातील कथा संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते.1954 मध्ये लातूर येथे भरलेल्या मराठवाडा साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते .

श्री.केळकर यांची साहित्य संपदा:

कथासंग्रह—

समाधी व इतर सहा गोष्टी

रूपगर्विता व इतर  गोष्टी

महाराणी व इतर कथा

कादंबरी—

किशोरीचे ह्रदय

विद्या आणि वारूणी

नाटक—

तोड ही माळ

मराठीतील दीर्घ कथा लघुकथेकडे घेऊन जाणा-या दिवाकर कृष्ण यांचा आज स्मृतीदिन(1973)आहे.

☆☆☆☆☆

माधव  यशवंत गडकरी

माधव गडकरी या नावाने प्रसिद्ध असलेले लेखक व पत्रकार यांचा आज (2006)स्मृतीदिन.

सुमारे साठ वर्षे त्यांनी पत्रकारितेसाठी खर्च केली. विविध नियतकालिके,साप्ताहिके यामध्ये त्यांनी उपसंपादक,संपादक,स्तंभलेखन,वृतकलेखन अशा विविध जबाबदा-या समर्थपणे पेलल्या.त्यांची वृत्तपत्रीय कारकीर्द महाराष्ट्र टाईम्स,गोमांतक,मुंबई सकाळ,लोकसत्ता,सांज लोकसत्ता अशा नामवंत समुहातून झाली.निर्झर,क्षितीज,निर्धार ही त्यांची स्वतःची नियतकालिके.1992मध्ये ते लोकसत्ता प्रकाशन समुहातून निवृत्त झाले.परंतु त्यांचे विविध सदरांतील लेखन चालूच होते.याशिवाय 1955ते1962 या काळात त्यांनी दिल्ली आकाशवाणीत नोकरीही केली.

पत्रकार या नात्याने त्यांनी जगातील अनेक देशांना भेटी दिल्या व आपल्या लेखनातून वाचकांना जगातील अनेक घडामोडींचे दर्शन घडवले. इंग्लंड, जर्मनी, अमेरिका, पोर्तुगाल, माॅरिशस, क्यूबा, जपान, अफगाणिस्तान, तुर्कस्तान अशा अनेक लहान मोठ्या देशांना त्यांनी भेटी दिल्या होत्या.

प्रकाशित साहित्य:—

अष्टपैलू आचार्य अत्रे

असा हा गमक

असा हा महाराष्ट्र ..दोन भाग

इंदिरा ते चंद्रशेखर

एक झलक पूर्वेची

गाजलेले अग्रलेख

गुलमोहराची पाने

चिरंतनाचे प्रवासी

प्रतिभेचे पंख लाभलेली माणसे

सत्ता आणि लेखणी

कुसुमाग्रज गौरव…इ.इ इ .

प्राप्त पुरस्कार   :—-

पद्मश्री, पुढारीकार जाधव पुरस्कार, अनंत हरी गद्रे पुरस्कार, भ्रमंती पुरस्कार, लोकश्री,आचार्य अत्रे, संवाद,भारतकार हेगडे देसाई पुरस्कार.

प्रतिभा सम्राट रा.ग.गडकरी पुस्तकासाठी व्ही.एच.कुलकर्णी पुरस्कार, गोवा अकॅडमीचा सोनार बांगला या पुस्तकासाठी पुरस्कार,

मराठी साहित्य परिषद पुरस्कार, याशिवाय महाराष्ट्र राज्य सरकारचे अनेक लेखन पुरस्कार त्यांना प्राप्त झाले आहेत.

आज त्यांच्या स्मृतीदिनी त्यांना विनम्र अभिवादन.

☆☆☆☆☆

डाॅ.मधुकर सु.पाटील

अत्यंत प्रतिकूल  परिस्थितीतही प्रथमपासून शैक्षणिक गुणवत्ता प्राप्त करून श्री.म.सु.पाटील यांनी मराठी साहित्यात एक उत्तम काव्यसमीक्षक व वैचारिक लेखक म्हणून आपले स्थान निर्माण केले आहे.शिक्षण पूर्ण झाल्यावर त्यांनी मनमाड महाविद्यालयात प्राध्यापक पद स्विकारले व तेथूनच प्राचार्य पदावरून निवृत्त झाले.

त्यांची कवितेवरील समीक्षा ही विशेष उल्लेखनीय होतीच पण त्याबरोबरच त्यांचा संत साहित्य  व दलित साहित्य यांचाही सखोल अभ्यास होता.त्यांनी काही पुस्तके,अनुवादीतही केली होती.’स्मृतीभ्रंशानंतर’ या अनुवादित पुस्तकाला 2014 चा साहित्य अकादमीचा पुरस्कार मिळाला होता. तसेच सर्जनप्रेरणा आणि कवित्वशोध या पुस्तकाला 2018 चा साहित्य अकादमी पुरस्कार मिळाला होता.2007मध्ये झालेल्या को.म.सा.परिषदेच्या उल्हासनगर येथील दहाव्या कोकण साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते. अनुष्टुभ हे मासिक चालू करून त्यांनी अनेकांना लिहीते केले.

साहित्य संपदा:—

इंदिरा यांचे काव्यविश्व

दलित कविता व दलित साहित्याचे सौंदर्यशास्त्र

बदलते कविसंवेदन

सर्जनप्रेरणा आणि कवित्वशोध

ज्ञानेश्वरीचा काव्यबंध

ज्ञानेश्वरीचा तृष्णाबंध

लांबचा उगवे आगरी(आत्मचरित्र) इ.इ.

2019 साली वयाच्या 88व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.

त्यांच्या स्मृतीस अभिवादन!

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : मराठी विश्वकोश, विकासपिडीया, विकिपीडिया, महाराष्ट्र टाईम्स.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈