मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ पुनर्जन्म –  भाग १ ☆ सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे ☆

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

? जीवनरंग ?

☆ पुनर्जन्म –  भाग १ ☆ सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे☆

कात्रज घाटातल्या गर्दीतून जमेल तशी वाट काढत स्नेहल तिची टू-व्हिलर दामटत चालली होती.

“अहो ताई जरा हळू जा— फुकट धडपडाल “ असं एकदोघांनी तिला ओरडून सांगितलं सुद्धा. पण तिचं कुठेच लक्ष नव्हतं. आज तिला लवकरात लवकर हॉस्पिटलमध्ये पोहोचायचंच होतं. आणि घाट संपल्यानंतर पुढे आणखी १२ कि.मी. वर ते हॉस्पिटल होतं, जिथे ती नुकतीच प्रत्यक्ष प्रॅक्टिस करायला लागली होती.—- हो– ती डॉ. स्नेहल– स्त्री रोग तज्ज्ञ.

कामाचा दांडगा उत्साह आणि सर्वांशीच असणारे आपुलकीचे वागणे, यामुळे त्या हॉस्पिटलमध्ये तिचे नाव आदराने घेतले जाऊ लागले होते. त्यात तिच्या हाताला चांगला गुण  आहे असा लौकिकही मिळायला लागला होता. अगदी खूष होती ती. बाळाला जन्म देईपर्यंत वेदनेने व्याकूळ होऊन अक्षरशः आरडाओरडा करणारी स्त्री, स्वतःचे बाळ पाहताच, सगळे दुःख क्षणात कसे विसरते, आणि  कमालीच्या थकलेल्या तिच्या चेहेऱ्यावर आनंद आणि एक वेगळेच अनामिक समाधान जरा जास्तच ठळकपणाने कसे उठून दिसते, हे खरं तर ती प्रत्येक प्रसूतीच्या वेळी पहात असे. आणि अशा प्रत्येक वेळी तिलाही खूप आनंद आणि समाधान वाटायचं . 

पण आज मात्र तिच्या मनावर एक अनाहूत दडपण आलं होतं. नुकताच सातवा महिना लागलेली एक बाई काल रात्री हॉस्पिटलमध्ये दाखल झाली असल्याचा फोन अगदी पहाटेच आला होता, आणि म्हणून तिला लवकरात लवकर पोहोचायचं होतं. 

स्कुटर पार्क करून जवळजवळ पळतच ती आत गेली. पटकन हात धुवून, ग्लोव्हज आणि एप्रन घालून ती लेबर रूममध्ये गेली— अतिशय कृश आणि अशक्त दिसणारी ती बाई बेडवर अक्षरशः तडफडत होती— बाई कसली– जेमतेम सोळा-सतरा वर्षांची मुलगीच होती ती.  डॉ. स्नेहल तिला तपासायला लागताच त्या मुलीने तिचा हात घट्ट धरून ठेवला— “ आता तुम्ही इथून जाऊ नका डॉक्टर— मला खूप भीती वाटतेय. “– आणि ती एकदम रडायलाच लागली. स्नेहल तिला धीर देत होती.

“ तुझ्याबरोबर कोण आलंय ? ” या प्रश्नाचं ‘ कोणी नाही ‘ असं मानेनेच उत्तर दिलं तिने. आता तिच्या कळाही मंदावल्या होत्या. बाळाचे ठोकेही नीट लागत नव्हते. नॉर्मल प्रसूती होईल अशी कोणतीच चिन्हे दिसत नव्हती. आणि सिझेरिअनसाठी घरच्या कुणाचीतरी लेखी परवानगी घेणे भाग होते. इतक्या वेळात कुणीही तिची चौकशी करायला आले नव्हते. ‘ माझं नाव बेबी ‘ एवढंच ती सांगत होती. आडनाव सांगता येत नव्हतं. दहाबारा मिनिटांनी एक बाई कुठूनतरी आली आणि “ सुटली का नाही बया अजून ?” असं त्रासिकपणे विचारायला लागली. सिझेरियनसाठी सही द्या असं म्हटल्यावर एकदम भडकलीच. “ काही नको. त्याचा खर्च कोण करणार ? मरू दे मेली तर–कायमची पीडा टळेल एकदाची “— असं म्हणत ती बाई झटकन तिथून पसार झाली.

आता त्या मुलीची अवस्था फारच वाईट झाली होती. स्नेहलने क्षणभरच विचार केला– फॉर्मवर स्वतःच सही केली– आणि त्या मुलीला ताबडतोब ऑपरेशन-टेबलवर घेतलं. एक जेमतेम तीन पौंड वजनाची मृतावस्थेतली मुलगी जन्माला आली—’ पण ती जन्माला आली असं तरी कसं म्हणायचं ‘ हा तत्क्षणी मनात आलेला विचार स्नेहलने कसातरी दूर ढकलला. असे जन्मजात मृत मूल तिने पहिल्यांदाच पाहिलं होतं — तिने महत्प्रयासाने स्वतःला सावरलं, आणि ती त्या मुलीकडे वळली. एव्हाना तिची अवस्थाही ‘ मरते की काय ‘ अशी झाली होती. पण स्नेहलने आता त्या मुलीला जगवण्यासाठी आवश्यक ते सर्व उपचार देण्यास सुरुवात केली. संध्याकाळपर्यंत  तिच्या जिवाचा धोका टळला असल्याची खात्री झाली, आणि स्नेहल कितीतरी वेळाने आपल्या खोलीत जाऊन शांतपणे खुर्चीत रेलली.

पण तिचं मन मात्र आता जास्तच अस्वस्थ झालं होतं—‘ कोण असेल ही मुलगी? आणि तिला अशा अवस्थेत सोडून बिनदिक्कत निघून गेलेली ती बाई ? ती हिची आई नक्कीच नसणार — मग कोण असेल ? आणि आपल्याला तिच्या ऑपरेशनची जोखीम स्वीकारावी असं  अचानक का वाटलं ?– याबद्दल  मोठे डॉक्टर नक्कीच रागावणार होते, ते वेगळंच ‘—नियमात बसत नसलं तरीही त्या मुलीशी सविस्तर बोलायचंच असं तिने ठरवूनच टाकलं.

चार-पाच दिवसात त्या मुलीला खूपच बरं वाटायला लागलं. सगळ्याच पेशंटना जेवण-खाण हॉस्पिटलमध्येच दिलं जायचं, ते त्या मुलीसाठी फारच बरं झालं होतं, कारण तिला नुसतं भेटायलाही इतक्या दिवसात कुणीच आलं नव्हतं— आणि कदाचित त्या मुलीला त्यामुळेच लवकर बरं वाटायला लागलं असेल असं स्नेहलला उगीचच वाटून गेलं होतं. संध्याकाळी ड्युटी संपल्यावर स्नेहल  ठरवूनच तिच्या खोलीत गेली, आणि सहज चौकशी करावी तसं तिच्याशी बोलू लागली——

— आणि तिने तिची कहाणीच सांगायला सुरुवात केली—

‘‘ डॉक्टर त्यादिवशी तुम्ही मला माझं नाव विचारत होतात. काय नाव सांगितलं होतं मी?”

‘‘ बेबी… पण फक्त एवढंच सांगितलं होतंस.”

‘‘ हो. कारण तेव्हढंच नाव आहे माझं.”

‘‘ म्हणजे? आडनाव काय ते तरी सांग. ” 

‘‘ म्हणजे मला माझं आडनाव माहितीच नाहीये. कारण माझे वडील कोण आहेत हेच मुळात मला माहिती नाहीये. म्हणजे माझे वडील कोण? हे माझी आईसुध्दा बहुतेक सांगू शकली नसती.”

‘‘अगं…काहीतरीच काय ? ” डॉ. स्नेहल बुचकळ्यात पडली. 

‘‘ हो अहो, खरंच सांगते. कारण माझ्या मोठ्या बहिणीला असं बोलताना ऐकल्याचं मला आठवतंय् ना…”

‘‘ मोठी बहीण? मग कुठे असते ती…?”

‘‘ ढगात…”

‘‘अगं बाई, जरा नीट, मला कळेल असं सांगू शकतेस का काही?”

‘‘ हो सांगू शकते… खूप मोठी स्ष्टोरी आहे ती. पण तुम्हाला जमेल तेवढी थोडक्यात सांगते…”

आता डॉ.स्नेहलही जरा सरसावून बसली…

‘‘डॉ. मी तुम्हाला ताई म्हणू का?”… तिने अगदी अनपेक्षितपणे विचारलं, आणि का कोण जाणे, पण डॉ.स्नेहललाही लगेच ‘हो’ म्हणावंसं वाटलं. 

– क्रमशः भाग पहिला…

© मंजुषा सुनीत मुळे

९८२२८४६७६२

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ ‘आनंदाचे ठसे…’ – भाग – ३ ☆ श्री अरविंद लिमये ☆

श्री अरविंद लिमये

? जीवनरंग ❤️

☆ ‘आनंदाचे ठसे…’ – भाग – ३ ☆ श्री अरविंद लिमये

अनुभूति म्हणजे अनुभवच पण अलौकिक वाटावा  असा अनुभव. सुखद आश्चर्याचा स्पर्श जाणवणारा आणि असह्य दु:खावर अनपेक्षितपणे फुंकर घालावी तशी वेदना शमवणारा ! अनुभूतीचे असे स्पर्श त्या अनुभवात लपलेल्या अनुभूतीच्या चैतन्यदायी प्रकाशाचेच स्पर्श असतात. असा अनपेक्षित स्पर्श जाणवताच मनोमन होणारे विश्लेषण अनुभूतीची साक्ष पटवणारे असते.

क्वचितच कधीतरी अकल्पितपणे एखादा क्षण जणू आपली परीक्षा पहायला आल्यासारखा समोर येऊन जेव्हा उभा रहातो तेव्हा त्या नेमक्या क्षणी आपल्या नैसर्गिक प्रतिक्रियेला आणि कृतीला  अनन्यसाधारण महत्त्व असते. हे असे प्रसंग मोजकेच असले तरी ते आपला कस पहाणारे असतात. त्या कसोटीला उतरणारे अर्थातच अनुभूतीत लपलेल्या अलौकिक आनंदाचे धनी होतात!

मी स्वतःला असा भाग्यवान समजतो कारण अशा अलौकिक आनंदाचे दान अनेक प्रसंगात माझ्या वाट्यास आलेले आहे. त्या अनुभूतीच्या आनंदाचे ठसे मी मनोमन जपून ठेवलेले आहेत!

मी युनियन बँकेच्या सोलापूर (कॅंप) ब्रॅंचचा मॅनेजर म्हणून नुकताच चार्ज घेतला होता तो १९८८ मधला हा प्रसंग. मला अतिशय गूढ, अकल्पित,अतर्क्य अशी अनुभूती देणारा !

त्याचीच ही अनुभव कथा!

‘आनंदाचे ठसे…’ – भाग – ३ 

( पूर्वसूत्र- प्रत्येकाच्याच विचारांचा आणि मनोभूमिकांचा कस पहाणाऱ्या या प्रसंगांचे धागेदोरे भविष्यात घडू पहाणाऱ्या एका अतर्क्याशी जोडले गेलेले आहेत हे त्या क्षणी मला तरी कुठे ज्ञात होते?)

सुजाताची समजूत घालून मी तिला परत पाठवलं आणि टेबलवरचा कामाचा ढीग उपसायला सुरुवात केली. घडलेलं सगळं पूर्णतः विस्मरणात जाणं शक्य नव्हतंच तरीही कामांच्या वाढत्या व्यापात हे सगळे प्रसंग, त्यांची जाणीव, आणि आठवण सगळंच थोडं मागं पडलं. पण त्यांची पुन्हा आठवण व्हायला माझ्या आईचं अचानक माझ्याकडे रहायला येणं निमित्त झालं.

माझ्या क्वाॅर्टर्स सर्व सोयींनी युक्त होत्या. तरीही फॅमिली शिफ्ट करणं शक्यच नव्हतं. मग वेकेशन्समधे बायको-मुलगा येऊन सलग रहायचे. तशीच अधून मधून कधीतरी बदल म्हणून आई यायची. आताही आई आली तेव्हा या सर्व घटना प्रसंगांना तीन आठवडे होऊन गेले होते. आई आली तेव्हा माझ्या खिशात फक्त शंभर-दीडशे रुपये होते आणि सेविंग्ज खात्यावर फक्त पाच रुपये! हे लक्षात आलं आणि तेच ‘लिटिल फ्लॉवर’चा प्रसंग आठवायला निमित्त झालं. आई दोन्ही वेळचा स्वैपाक घरीच करणार म्हणजे आवश्यक ते सगळं सामान तातडीने आणणं आलंच. माझी अडचण तिला मोकळेपणाने सांगायची म्हटलं तर घडलेलं सगळं रामायण सविस्तर सांगायला हवं. त्यामुळे पाच-सहा दिवसांनी पगार होणार असल्याने तोवर अत्यावश्यक तेवढ्याच वस्तू मी आणून दिल्यानंतर खिशात शिल्लक राहिली फक्त शंभर रुपयांची एक नोट!

“हे काय? एवढंच सामान?” रात्री जेवणाची तयारी करून ठेवल्यानंतर मी आणलेलं सामान आवरताना आई म्हणालीच.

“अगं,निकडीचं तेवढंच आणलंय. नंतर चांगल्या दुकानातून सवडीने महिन्याचं सगळं सामान आणून देईन”

“हो पण  चहाची पावडर नाही आणलीस ती?”

“अगदीच संपली नाहीये ना?”

“आज अरे घर मालकीणबाई येऊन भेटून गेल्या. संध्याकाळी पलीकडच्या कुलकर्णी आजी आणि वहिनी आल्या होत्या. त्या सगळ्यांना चहा केला ना त्यामुळे आता जेमतेम सकाळच्या दोघांच्या चहापूरतीच असेल.”

ही कुलकर्णी मंडळी पलीकडच्या पोस्टल-कॉलनीतच रहायची.त्यांचा मुलगा प्रमोद कुलकर्णी आमच्या बँकेच्या चाटी गल्ली ब्रँचमधे हेड-कॅशिअर होता. त्यामुळे ओळख झाली, विचार जुळले.आमचं रोज दिवसभर भेटणं व्हायचंच नाही म्हणून मग रात्री जेवणं झाल्यावर आम्ही दोघे कोपऱ्यापर्यंत पाय मोकळे करायला मात्र नियमित जायचो.

“आज प्रमोद आणि मी रात्री फिरायला जाऊ तेव्हा दुकान उघडं असलं तर मी घेऊन येईन. नाहीतर मग उद्या सकाळी नक्की आणेन” मी सांगून टाकलं.खरंतर प्रमोद बरोबर असताना फक्त शंभर ग्रॅम चहापूड कशी मागायची म्हणून मी ते टाळणारच होतो.

पण झालं भलतच.रात्री जेवण  आवरून मी हात धुतले तेवढ्यात प्रमोदची हांक आलीच. मी आईला सांगून निघालो.

“येताना चहा पावडर विसरू नको रेs आण आठवणीनं.” प्रमोदसमोरच आईने सांगितलं. मी ‘हो’ म्हणून वेळ मारून नेली.

कोपऱ्यापर्यंत निवांत फिरुन नेहमीप्रमाणे परत यायला वळणार तोच प्रमोदने मला थांबवलं.

“सर, चहाची पावडर घ्यायची होती ना? ते बघा दुकान उघड आहे. चला..” म्हणत तो जाऊ लागला. त्याच्या मागे मी.

“किती? पाव किलो?” त्यानेच विचारलं. नाईलाजाने मी चालेल म्हणालो आणि खिशातली एकमेव शंभर रुपयांची नोट दुकानदारापुढे केली.

“मोड नाहीये दादा.२५ रुपये सुट्टे द्या ना” दुकानदार म्हणाला. माझ्या ते पथ्यावरच पडलं.

“हो का?सुटे नाहीयेत. राहू दे” मी विषय संपवणार तेवढ्यात प्रमोदने माझ्या हातातली शंभर रुपयांची नोट वरच्यावर काढून घेतली.

” त्या समोरच्या टपरीवर मोड मिळेल सर. तो माझा मित्रच आहे. आलोच मी ” मला कांही बोलताच येईना.आता तिथे त्याला मोड मिळूच नये असा विचार मनात डोकावून गेला तेवढ्यात प्रमोद आलाच.२५ रुपये परस्पर दुकानदाराला देऊन त्यांनी चहाचा पुडा घेतला आणि त्याबरोबर राहिलेल्या नोटाही घडी करून माझ्याकडे सुपूर्द केल्या.

हा वरवर दिसायला किती साधा प्रसंग. पण तोच पुढे स्पर्शून जाणाऱ्या अनुभूतीचे पूर्व नियोजन होते हा विचार आता हे सगळं लिहिताना मनात डोकावतोय आणि त्या विचाराच्या स्पर्शानेच मी भारावून गेलोय.. तसं पाहिलं तर काही दिवसांपूर्वी घडून गेलेल्या ‘लिटिल फ्लाॅवर’ एपिसोडशी या प्रसंगाचा अर्थाअर्थी कांही संबंध असणं शक्य तरी वाटतं का? पण तसा तो होताच एवढं खरं.

यानंतर चारच दिवसांनी पुढची पौर्णिमा होती.शनिवारी कामावरून मी निघणार होतो. शुक्रवारी रात्री झोपण्यापूर्वीच बॅग भरून ठेवली होती.

“पहाटे किती वाजता उठवायचं रे?” आईने विचारलं

“पाच वाजता”

सकाळी लवकर जाऊन पेंडिंग कामं पूर्ण करायची तर पाचला उठणं आवश्यकच होतं. अंथरुणाला पाठ टेकताच गाढ झोप लागली.

अचानक कोणाची तरी चाहूल लागल्यासारखं वाटलं आणि मी जागा झालो.

“कोण आहे?”

“पेपर आलाय रे. इथे टीपाॅयवर ठेवतेय. पाच वाजलेत. ऊठ.”आई म्हणाली.

“पेपर?इतक्या पहाटे?” स्वतःशीच आश्चर्य करीत मी पेपर घेतला. सहज चाळू लागलो. माझी नजर एका पानावर अचानक स्थिरावली.पटकन् उठून मी पॅंटच्या खिशातून लॉटरीचं तिकीट बाहेर काढलं. त्या पेपरमधल्या मिनी-लॉटरीच्या रिझल्टनेच माझं लक्ष वेधून घेतलं होतं. हातातल्या तिकिटावरचा नंबर मी पडताळून पाहू लागलो.माझ्या तिकिटावरील शेवटचे तीन आकडे ४७५ असे होते आणि त्याला १००० रुपयांचं बक्षिस लागलं होतं ! माझा माझ्या डोळ्यांवर विश्वासच बसेना. अनपेक्षित आनंदाच्या लहरींनी मी उत्तेजित झालो. कधी एकदा हे आईला सांगतो असे झालं आणि मी तिला हाका मारू लागलो. पण…? माझा तो हाका मारणारा आवाज आईपर्यंत पोचतच नाहीय असं मला वाटत राहिलं. दूरवर जाऊन प्रतिध्वनींमधे परावर्तित झाल्यासारख्या माझ्याच आवाजातल्या हांका मलाच ऐकू येत राहिल्या आणि मी अस्वस्थ झालो. मला कुणीतरी हलवून उठवतंय असा भास झाला न् मी दचकून जागा झालो.

“पाच वाजले.उठतोयस ना?” असं म्हणत आईच मला उठवत होती. मघाशी मी पाहिलं ते एक स्वप्नच होतं तर.खरंतर पहाटे पडलेले स्वप्न म्हणजे  शुभशकूनच.पण त्याचा आनंद क्षणभरच टिकला.’ मी कधी लाॅटरीचं तिकीट घेतलेलंच नाहीय तर बक्षीस लागेलच कसं?’ या मनात उमटलेल्या प्रश्नाचं माझं मलाच हसू आलं. ‘मनी वसे ते स्वप्न दिसे’ म्हणावं तर झोपताना मी लवकर उठून आवरायच्याच विचारात तर होतो. हे असलं सगळं मनात कुठं काय होतं?आणि तरीही? या अशा स्वप्नांना काही अर्थ नसतो असं वाटलं पण अर्थ होता.ते एक ‘सूचक’ स्वप्न होतं आणि त्याचा नेमका अर्थ अधिकच गूढ होत लवकरच माझ्यापुढे उलगडणारही होता !

त्यादिवशी कामं आवरून घरी जेवायला यायला दोन वाजून गेले.नशीब काल रात्रीच बॅग भरून ठेवली होती. समोरच्या हाताला येईल तो हॅंगर ओढला. घाईघाईने कपडे बदलले आणि बॅग घेऊन बाहेर पडलो. बस सुटता सुटताच कसाबसा आत चढलो. बसायला जागा नव्हतीच. हातातली बॅग वरच्या रॅकवर ठेवणार त्याआधीच कंडक्टर तिकिटासाठी गडबड करू लागला. मी खिशातून पैसे बाहेर काढले. पन्नास रुपयांची नोट कण्डक्टरच्या हातात ठेवली. तिकीट घ्यायच्या गडबडीत हातातल्या बाकी नोटा खाली पडल्या. त्या उचलायला खाली वाकलो तेव्हा लक्षात आलं, त्या नोटांच्या घडीत कसला तरी कागदही दिसतोय. नोटांबरोबर तो कागदही खिशात सरकवला आणि तोल सावरत उभा राहिलो.

नृसिंहवाडीला गेल्यावर प्रसादाच्या नारळाचे पैसे देताना लक्षात आलं तो साधासुधा कागद नव्हता. ते मिनी लाॅटरीचं ५० पैशांचं तिकीट होतं आणि आश्चर्य म्हणजे त्यावरच्या नंबरातले शेवटचे तीन आकडे ४७५च होते ! हे सगळं कसं घडलं याचा थांगच लागेना. मनात आश्चर्य होतं..हुरहूर होती.. उत्सुकता होती आणि अनामिक असा आनंदही! मनाच्या त्याच तरंगत्या  अवस्थेत नतमस्तक होऊन मी दत्तदर्शन घेतलं आणि पायऱ्या चढून वर आलो. बाहेर पडताना वाटेतल्या लॉटरी स्टॉलवर ते तिकीट दाखवलं.

“एक हजार रुपयांचं बक्षीस लागलंय बघा” स्टॉलवाला म्हणाला. ते ऐकताच मनातल्या मनात झिरपू लागलेला आनंद मला लपवताच येईना.

“तिकिटे देऊना?”

“नको.पैसेच द्या “मी म्हंटलं.

” दीडशे रुपये कमिशन कापावं लागेल”

” चालेल”

कमिशन वजा जाता राहिलेले ८५० रुपये त्याने माझ्या हातावर ठेवले आणि मी शहारलो. नेमके ८५० रुपयेच. माझा विश्वासच बसेना. तसाच तरंगत स्टॅंडवर आलो. कितीतरी वेळ हे सगळं स्वप्नच असेल असंच वाटत राहिलं.

पुढे खूप वेळानंतर मन थोडं स्थिर झालं तेव्हा ‘मी कधीच न काढलेलं ते लॉटरीचे तिकीट माझ्या खिशात आलंच कसं?’ हा प्रश्न मनात प्रथमच उभा राहिला. हे सगळं इतकं सविस्तर सांगायचं कुणाला?माझ्या मनातल्या प्रश्नाचं नेमकं उत्तर देऊ शकेल असं होतंच कुठं कोण? शेवटी प्रमोद कुलकर्णी आमच्याच बँकेचा स्टाफ म्हणून मनातली अस्वस्थता कमी करण्यासाठी मी हे सगळं त्यालाच सांगितलं आणि तो थक्क होऊन माझ्याकडेच पहात राहिला क्षणभर.त्याने जे सांगितलं ते ऐकलं तेव्हा मनाला स्पर्शून गेलेला थरार मला आजही लख्ख आठवतोय!

त्यादिवशी माझ्या हातातली शंभर रुपयांची नोट घेऊन प्रमोद मोड आणायला समोरच्या टपरीवाल्या मित्राकडे धावला होता तेव्हा त्याला मोड मिळालीही होती. पण ते पैसे देताना त्याचा टपरीवाला मित्र त्याला सहज चेष्टेने “काहीतरी घेतल्याशिवाय मोड मिळणार नाही” असं म्हणाला होता आणि त्यावेळी प्रमोदने त्याची चेष्टा करायची म्हणून त्याच्या स्टॉलवरचं फक्त पन्नास पैशांचं एक मिनी लाॅटरीचं तिकीट घेतलं होतं. चहा पावडरचे पंचवीस रुपये देऊन राहिलेल्या नोटांच्या घडीत त्याने तेच तिकीट ठेवलेलं होतं!

हे सगळं असं आणि याच क्रमाने कसं घडलं? याचं तर्काला पटणारं उत्तर माझ्याजवळ नाहीय. पण या सगळ्याच प्रसंगांमध्ये एकमेकात गुंतलेले धागेदोरे आणि त्यांची वीण एवढी घट्ट होती की त्यात लपलेलं एक कालातीत सत्य मला लख्ख जाणवलं. दैनंदिन आयुष्यात सहज घडणाऱ्या साध्या घटना, प्रसंग आणि त्यांच्या क्रमांमधेही  कुणीतरी पेरून ठेवलेला कार्यकारणभाग असतोच. तो समजून घेणं आणि त्या ‘कुणीतरी’ पुढं मनोमन नतमस्तक होणं एवढंच आपण करायचं! चहा पावडर आणायची आठवण आईने नेमकी प्रमोद समोरच करणं, माझ्या मनात नसतानाही पुढाकार घेऊन त्यानेच मला त्या दुकानात घेऊन जाणं, तिथे मोड नाहीये हे समजताच त्याने समोरच्या टपरीवरून सुटे पैसे आणायला प्रवृत्त होणं, तिथे सहजपणे ते लॉटरीचं तिकिट विकत घेणं, नोटांच्या घड्यांत ठेवलेलं ते तिकिट अलगद माझ्या खिशात सुरक्षित रहाणं आणि हे काहीच ध्यानीमनी नसणाऱ्या मला ते सूचक स्वप्न पडणं आणि ते खरं होणं या सगळ्यामागे विशिष्ट असा कार्यकारण भाव नक्कीच होता!

” माय गॉड वील ऑल्सो  रिइम्बर्स माय लाॅस इन वन वे आॅर अदर’ हे अंत:स्फूर्तीने बोलले गेलेले माझे शब्द शब्दशः खरे करण्याची जबाबदारी ‘त्या’चीच होती आणि ती ‘त्या’ने  योग्य रितीने अशी पारही पाडली होती! एरवी हा निव्वळ योगायोग आहे असं म्हणेलही कुणी पण हे असंच घडणार असल्याची सूचक कल्पना अकल्पितपणे माझ्या मनात त्या पहाटेच्या स्वप्नाद्वारे ध्वनित होणं मला खूप महत्त्वाचं वाटतं आणि तेवढंच अतर्क्यही. माझ्या अंतर्मनाचा कण न् कण शूचिर्भूत झाला असल्याची भावना त्या क्षणी त्या अलौकिक अशा अनुभूतीने माझ्या मनात अलगद पेरली होती जी मला अतीव आनंद देऊन गेली होती! त्या आनंदाचा ठसा आजही माझ्या मनावर आपल्या हळुवार स्पर्शाचं मोरपीस अलगद फिरवतो आहे  !!

– पूर्णविराम –

©️ अरविंद लिमये

सांगली

(९८२३७३८२८८)

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ ‘आनंदाचे ठसे…’ – भाग – २ ☆ श्री अरविंद लिमये ☆

श्री अरविंद लिमये

? जीवनरंग ❤️

☆ ‘आनंदाचे ठसे…’ – भाग – २ ☆ श्री अरविंद लिमये

अनुभूति म्हणजे अनुभवच पण अलौकिक वाटावा  असा अनुभव. सुखद आश्चर्याचा स्पर्श जाणवणारा आणि असह्य दु:खावर अनपेक्षितपणे फुंकर घालावी तशी वेदना शमवणारा ! अनुभूतीचे असे स्पर्श त्या अनुभवात लपलेल्या अनुभूतीच्या चैतन्यदायी प्रकाशाचेच स्पर्श असतात. असा अनपेक्षित स्पर्श जाणवताच मनोमन होणारे विश्लेषण अनुभूतीची साक्ष पटवणारे असते.

क्वचितच कधीतरी अकल्पितपणे एखादा क्षण जणू आपली परीक्षा पहायला आल्यासारखा समोर येऊन जेव्हा उभा रहातो तेव्हा त्या नेमक्या क्षणी आपल्या नैसर्गिक प्रतिक्रियेला आणि कृतीला  अनन्यसाधारण महत्त्व असते. हे असे प्रसंग मोजकेच असले तरी ते आपला कस पहाणारे असतात. त्या कसोटीला उतरणारे अर्थातच अनुभूतीत लपलेल्या अलौकिक आनंदाचे धनी होतात!

मी स्वतःला असा भाग्यवान समजतो कारण अशा अलौकिक आनंदाचे दान अनेक प्रसंगात माझ्या वाट्यास आलेले आहे. त्या अनुभूतीच्या आनंदाचे ठसे मी मनोमन जपून ठेवलेले आहेत!

मी युनियन बँकेच्या सोलापूर (कॅंप) ब्रॅंचचा मॅनेजर म्हणून नुकताच चार्ज घेतला होता तो १९८८ मधला हा प्रसंग. मला अतिशय गूढ, अकल्पित,अतर्क्य अशी अनुभूती देणारा !

त्याचीच ही अनुभव कथा!

‘आनंदाचे ठसे…’ – भाग – २ 

(पूर्वसूत्र – एका गंभीर बनू शकणाऱ्या प्रश्नाचं हे सहज सोपं उत्तर होतं. म्हणून मग आठवड्यातले दोन दिवस बँकेत येताना मी स्वतःच  लिटिल फ्लॉवर काॅन्व्हेंट स्कूलमधे जाऊन स्वतः कॅश मोजून घेऊन कॅश व स्लीप बँकेत घेऊन येऊ लागलो)

काही दिवस हे सुरळीत सुरू राहिलं आणि तो अनपेक्षित प्रसंग घडला. एका शुक्रवारची गोष्ट. रिजनल ऑफिसच्या अचानक आलेल्या फोननुसार शनिवारी संध्याकाळी ५.३० वाजता मला ब्रॅंच-मॅनेजर्स मीटिंगसाठी कोल्हापूरला जावं लागणार होतं.रविवारी पौर्णिमा असल्याने सोलापूरला परतण्यापूर्वी माझ्या नित्यनेमानुसार नृसिंहवाडीला दत्तदर्शन घेऊन येणंही शक्य होणार होतं. मीटिंगची आवश्यक ती तयारी रात्री उशीरपर्यंत बसून पूर्ण केली.शनिवारी पहाटे उठून मी बॅग घेऊनच बाहेर पडलो आणि ‘लिटिल फ्लॉवर’मधे जाऊन पैसे मोजून ताब्यात घेतले.पैसे आणि स्लिप ब्रॅंचमधे जाऊन सुजाता कडे सोपवली.

“सुजाता नीट मोजून घे मगच मी निघतो”मी तिला सांगितलं.

ती ‘हो’ म्हणाली. मी केबिनमधे आलो. थोडा वेळ वाट पाहिली. मग न रहावून बॅग घेऊन बाहेर आलो.

“सर, खरंच निघा तुम्ही”

सुजाता म्हणाली तेव्हा माझी सुटका झाली.

कोल्हापूरची मीटिंग चांगली झाली. नृसिंहवाडीचं दत्त दर्शन निर्विघ्नपणे पार पडलं. घरी सर्वांना भेटणं,गप्पा मारणं, फिरणं झालं आणि नेहमीच्या चक्रात अडकण्यासाठी मी रविवारी रात्री उशिराची सोलापूरची बस पकडली. पहाटे साडेपाचच्या सुमाराला घरी पोचलो. साडेआठला ब्रॅंचमधे. रात्रभराच्या जागरणाचा शीण सोबत असल्याने उत्साह फारसा नव्हताच. पण जो होता तो उसना उत्साहही नाहीसा करणारं एक अशुभ आक्रित ब्रॅंचमधे माझी वाट पहात होतं.मी केबिनमधे जाताच माझीच वाट पहात असलेले सुहास गर्दे माझ्यापाठोपाठ केबिनमधे आले.

“गुड मॉर्निंग सर”

“गुड मॉर्निंग.कांही विशेष?”

“विशेष काही नाही सर. पण शनिवारी थोडा घोळच झाला होता”

माझ्या मनात कुशंकेची पाल चुकचुकली.

“कसला घोळ?”

“लिटिल फ्लॉवरच्या कॅशमधे ८५० रुपये शॉर्ट होते.”

“अहो भलतंच काय?कसं शक्य आहे हे?”

“सर,खरंच.५० रुपयांच्या सतरा नोटा कमी होत्या”

एव्हाना सुजाता समोर येऊन खाली मान घालून उभी होती.

“सुजाता, हे काय म्हणतायत?”

“हो सर. ८५० रुपये शॉर्ट होते” तिचे डोळे नेहमीप्रमाणे पाझरू लागले. ती उभीच्या उभी थरथरू लागली. मला संताप अनावर होऊ लागला. मी काही न बोलता डोकं गच्च धरून क्षणभर तसाच बसून राहिलो. संतापाने भरलेल्या जळजळीत नजरेने तिच्याकडे पहात तिला जायला सांगितलं. डोळे पुसत ती केबिन बाहेर गेली. मी व्यवस्थित पैसे मोजून तिच्याकडे दिलेले असताना ८५० रुपये कमी येतीलच कसे? एखाद दुसरी नोट कमी असणंही शक्य नव्हतं आणि चक्क १७ नोटा कमी? मनातला संशयी विचार सुजाताच्या पाठमोऱ्या आकृतीचा पाठलाग करीत राहिला. तिची आर्थिक चणचण,कौटुंबिक प्रश्न,थोड्याच दिवसात येऊ घातलेलं तिचं बाळंतपण.. सगळंच माझ्या मनातल्या संशयाला पुष्टी देत होतं. पण संशयाचा काटा मनात रुतण्यापूर्वीच मी तो उपटून दूर भिरकावून दिला. ‘नाहीs सुजाता असं कांही करणं शक्यच नाही..’ मनाला ठामपणे बजावून सांगितलं. पण मग ‘साडेआठशे रुपये गेले कुठे ‘हा प्रश्न होताच.

“सुहास, मला पूर्ण खात्री आहे. मी ती कॅश दोनदोनदा मोजून घेतली होती. त्या कॅशमधे फरक असणं शक्यच नाही. दुसऱ्या कुठल्यातरी रिसीटमधे चूक असेल. कांहीतरी गफलत  नक्कीच झाली असेल.हा प्रश्न धसाला लावलाच पाहिजे”

“त्याची खरंच काही गरज नाहीये सर. प्रॉब्लेम आता मिटलाय.पैसे वसूल झालेत.”.   

“वसूल झाले म्हणजे?कसे? कुणी भरले?”

“सर, मी ‘लिटिल फ्लॉवर’ला फोन करून त्याच दिवशी सांगितलं.तुम्ही मीटिंगसाठी कोल्हापूरला गेला आहात हेही बोललो. त्यांनी आढेवेढे न घेता लगेच पैसे पाठवले सर”

ऐकून मला धक्काच बसला. काय बोलावं, कसं रिअॅक्ट व्हावं समजेचना.मिस् डिसूझाना फोन करण्यासाठी रिसिव्हर उचलला खरा, पण माझाच हात थरथरू लागला. डायल न करताच मी रिसिव्हर ठेवून दिला. सुहास गर्देने बाहेर जाऊन स्वतःचं काम सुरू केलं पण जाताना मात्र त्याच्याही नकळत तो मलाच आरोपीच्या पिंजऱ्यात उभं करून गेलाय असंच मला वाटू लागलं. कारण पैसे मोजून घेणारा मी होतो! मी शांतपणे डोळे मिटून मान मागे टेकून बसलो. स्वस्थता नव्हतीच. माझ्यासमोर उभं राहून मिस्  डिसोझा संशयग्रस्त नजरेने माझ्याकडेच पहातायत असा भास मला झाला आणि मी दचकून भानावर आलो. खूर्ची मागे सरकवून ताडकन् उभा राहिलो. काहीतरी करायला हवं होतं पण काय करावं ते सुचत नव्हतं. अस्वस्थ मनाला प्रकाश दाखवू पहाणारा एक विचार सळसळत वर झेपावला आणि केबिनचं दार ढकलून मी बाहेर आलो.

“सुजाता, मी त्या दिवशी ‘आधी कॅश मोजून घे मगच मी जातो” असं तुला सांगितलं होतं ना?” तिने भेदरून माझ्याकडे पाहिलं. माझा चढलेला आवाज ऐकून सर्व स्टाफ मेंबर्स चमकून माझ्याकडे पहात राहिले. सुहास गर्देची बसल्या जागी चुळबूळ सुरू झाली.

“सुहास, कॅश शॉर्ट आहे हे तुमच्या कधी लक्षात आलं?”

“सर, सुजाताच्या काउंटरला शनिवारी खूप गर्दी होती.त्यामुळे तुम्ही दिलेली कॅश बरोबरच असणार म्हणून तिने ती न मोजता तशीच बाजूला सरकवून ठेवली होती आणि सगळ्यांत शेवटी ती मोजली तेव्हा त्यात पन्नास रुपयांच्या सतरा नोटा कमी असल्याचं लक्षात आलं”

“म्हणून मागचा पुढचा विचार न करता तुम्ही थेट मिस् डिसोझांना फोन केलात?”

“साॅरी सर “

त्यांच्यासमोर डोके आपटून घेण्यात काही अर्थच नव्हता. मिस् डिसोझांना तातडीने फोन करणं गरजेचं होतं पण माझं धाडस होईना. स्वतःच एखादा भयंकर गुन्हा केल्यासारखं मलाच अपराधी वाटू लागलं. त्यांना समक्ष जाऊन भेटणंच गरजेचं होतं. तेही आत्ताच. या क्षणी. पण जाऊन सांगणार काय? रिक्त हस्तानं जाणंही योग्य वाटेना. पगार व्हायला अजून बरेच दिवस अवकाश होता. त्या काळी ८५० रुपये ही कांही फार किरकोळ रक्कम नव्हती. आपल्या सेव्हिंग खात्यात पुरेसा बॅलन्स असेल? हा विचार मनात आला आणि मी खसखन् आमचं स्टाफ लेजर ओढलं. माझ्या सेव्हिंग खात्याचा फोलिओ ओपन केला. पाहिलं तर नेमका ८५५ रुपये बॅलन्स होता. त्या काळी पाच रुपये मिनिमम बॅलन्स ठेवायला लागायचा. मी लगोलग विथड्राॅल स्लिप भरून ८५० रुपये घेतले आणि बाहेरचा रस्ता धरला.

मिस् डिसोझांच्या कपाळावर सूक्ष्म आठी होती. चेहऱ्यावरचं स्मितहास्य विरून गेलं होतं. नेहमीची शांत नजर गढूळ झाली होती. त्यांनी समोर बसण्याची खूण केली.

“येस्..?”त्यांनी त्रासिकपणे विचारलं.”

“मी मीटिंगसाठी कोल्हापूरला गेलो होतो मॅडम. आज पहाटेच आलो. सकाळी  ब्रॅंचमधे गेलो तेव्हा सगळं समजलं. माय स्टाफ शुड नॉट हॅव रिकव्हर्ड दॅट अमाऊंट फ्रॉम यू. आय अॅम रियली सॉरी फॉर दॅट”

त्यांच्या कपाळावरच्या आठ्या अधिकच वाढल्या.

“सोs.., नाऊ व्हॉट मोअर यू एक्सपेक्ट फ्राॅम अस?” त्यांनी चिडून विचारलं.

मी काही न बोलता शांतपणे माझ्या खिशातले ८५० रुपये काढले. ते अलगद त्यांच्यापुढे ठेवले.

“व्हॉट इज धिस?”

“त्यांनी तुम्हाला फोन करून ते पैसे रिकव्हर करायला नको होते. बट दे वेअर इनोसंट. त्यांची चूक मला रेक्टिफाय करू दे. प्लीज. तुमच्याकडून मी पैसे मोजून माझ्या ताब्यात घेतले त्या क्षणीच तुमच्यापुरता तो व्यवहार पूर्ण झाला होता. पुढची जबाबदारी मीच स्वीकारायला हवी.सो प्लीज अॅक्सेप्ट इट”

“बट व्हॉट अबाउट दॅट शाॅर्टेज? समवन ऑफ युवर स्टाफ मस्ट हॅव प्लेड अ मिसचिफ”

“नाॅट नेसेसरीली. ती एखादी साधी चूकही असू शकेल कदाचित. त्याचा शोध घ्यायला हवा आणि मी तो घेईन”

“इट मीन्स यू आर पेईंग धीस अमाउंट आऊटऑफ युवर ओन पॉकेट”

“आय हॅव टू”

त्यांच्या कपाळावरच्या आठ्या एकदम विरून गेल्या. गढूळ नजर स्वच्छ झाली. त्यांच्या चेहऱ्यावरचं नेहमीचं प्रसन्न स्मितहास्य पाहून मी समाधानाने उठलो.निघणार   तेवढ्यात त्यांनी मला थांबवलं.

“वेट अ मिनिट. लिसन मि.लिमये, फॉर मी हा प्रश्न फक्त पैशाचा कधीच नव्हता. हिअर इज ह्यूज अमाऊंट ऑफ इनफ्लो फ्रॉम अॅब्राॅड रेग्युलरली. तेव्हा ८५० रुपये ही रक्कम माझ्यासाठी खूप लहान होती. पण प्रश्न तत्त्वाचा होता. विश्वासाचा होता. तरीही विथ एक्स्ट्रीम डिससॅटिस्फॅक्शन त्यादिवशी मी त्यांच्या मागणीनुसार आठशे पन्नास रुपये पाठवले होते कारण त्या क्षणी आय डी नॉट वॉन्ट टू मेक इट अॅन इश्यू. इट्स नाईस यू हॅव कम पर्सनली.सोs नाऊ धीस मॅटर इज ओव्हर फाॅर मी. प्लीज डोन्ट वरी फॉर माय लॉस.आय ॲम शुअर माय गॉड वील गिव्ह इट बॅक टू मी इन वन वे आॅर अदर”

त्या मनापासून बोलत होत्या. पण मला ते स्वीकारता येईना.

“मॅडम प्लीज. मलाही असाच ठाम विश्वास वाटतो आहे. माय गॉड ऑल्सो वीर स्क्वेअर अप माय लाॅस  इन धीस आॅर दॅट वे. मी आत्ता हे पैसे स्वतः देतो आहे ते केवळ कर्तव्य भावनेने आणि फक्त माझ्या स्वतःच्या समाधानासाठी. मला त्याचीच गरज आहे मॅम. प्लीज अॅक्सेप्ट इट…प्लीज”

त्या हसल्या.अव्हेर न करता त्यांनी ते पैसे स्वीकारले. तरीही ८५० रुपये गेले कुठे ही रुखरुख माझ्या मनात होतीच. पण तीही फार काळ टिकली नाही. कारण मी परत बँकेत येताच सुहास गर्दे सुजाताला घेऊन माझ्यापाठोपाठ माझ्या केबिनमधे आले. सगळी चूक सुजाताची होती आणि तिला ती कन्फेस करायची होती.

समोरची गर्दी कमी झाल्यावर त्या दिवशी सुजाताने लिटिल फ्लॉवरची कॅश मोजायला घेतली.पन्नास रुपयांची पॅकेटस् मोजायला सुरुवात करणार तेवढ्यात पेट्रोल पंपाचा माणूस नेहमीप्रमाणे ड्राफ्ट काढण्यासाठी कॅश भरायला आला. शनिवारचा हाफ डे.कॅशअवर्स संपत आलेले. त्याला तातडीने ड्राफ्ट हवा होता. सुजाता भांबावली. तिच्या रुटीन मेडिकल चेकअपची अपॉइंटमेंट असल्याने काम आवरून तिलाही निघण्याची घाई होती. त्यामुळे लिटिल फ्लॉवरची कॅश पूर्ण न मोजता तशीच बाजूला सारून तिने पेट्रोल पंपाची कॅश मोजायला घेतली. त्यात एक रुपयापासून शंभर रुपयांपर्यंतच्या नोटांचा खच. ती कॅश मोजून झाली तेव्हा तिच्या लक्षात आलं त्यात ८५० रुपये जास्त आहेत. तिने पुन्हा सगळी कॅश मोजून खात्री करून घेतली आणि मग शिक्का मारलेली रिसीट आणि जास्तीचे आलेले ८५० रुपये पेट्रोल पंपाच्या माणसाला परत केले. त्यानंतर लिटिल फ्लाॅवरची कॅश मोजायला घेतल्यावर तिच्या लक्षात आलं की ती ८५० रुपयांनी कमी आहे. अर्धवट मोजून आधी बाजूला सरकवून ठेवताना त्यातल्या पन्नास रुपयांच्या सतरा नोटा अनवधानाने पेट्रोल पंपाच्या    कॅशमधे मिक्स झाल्या होत्या. म्हणूनच ती कॅश ८५० रुपयांनी जास्त येत होती. हे जाणवलं तेव्हा सुजाता घाबरुन गेली होती.

“पेट्रोल पंपावरचा माणूस रोज बँकेत येणाराच आहे ना?”

“नाही सर. रोज दिवाणजी येतात.शनिवारी ते नसल्याने दुसरा नोकर आला होता”

“हो पण मग प्रॉब्लेम काय? पेट्रोल पंपाचे मालक आपल्या ओळखीचे आहेत ना?”

सुहास गर्दे मान खाली घालून बोलू लागले,

“हो सर.मी इतर दोघा तिघांना घेऊन शनिवारी आधी त्यांच्याकडेच गेलो होतो सर पण.. पण त्या नोकराने सरळ हात वर केले.८५० रुपये सुजाताने दिलेच नव्हते म्हणाला. मालकांनी दमात घेतल्यावर पॅन्टचे खिसे उलटे करून दाखवू लागला. रडून भेकून कांगावा सुरू केलान्”

“म्हणून तुम्ही मिस डिसोझांना फोन केलात? ती चूक कॅश काउंटिंगमधल्या चुकीपेक्षाही जास्त गंभीर होती सुहास..” कशी ते मी त्यांना समजावून सांगितलं. तिथं मी गेल्यावर जे घडलं त्या सगळ्याची त्यांना कल्पना दिली. ऐकताना सुजाताची मान शरमेने खाली गेली होती‌. तिचे डोळे भरून आले होते. ती असहाय्यपणे उठली. थोडी रेंगाळली. मग केबिनचं दार ढकलून जड पावलांनी बाहेर गेली. पुन्हा आत आली आणि मुठीत घट्ट आवळून धरलेली शंभर रुपयांची नोट माझ्यापुढे करून उभी राहिली.

“सर”.. तिचा आवाज भरून आला. “तुम्ही होतात म्हणून त्यावेळी मला सांभाळून घेतलंत. माझ्याऐवजी तुम्ही स्वतः पैसे भरलेत. त्यावेळेस खरंतर ते मी  भरायला हवे होते पण तेव्हा तेवढे पैसे नव्हते माझ्याजवळ. पण आता दर महिन्याला असे थोडे थोडे करून मी ते परत करणाराय सर”.

मी मनातून थोडासा हललो. याच सुजाताबद्दल क्षणभर कां होईना पण माझ्या मनात संशय निर्माण झालेला होता या कल्पनेनेच मला अस्वस्थ वाटू लागलं.

नकळत घडत गेलेल्या प्रसंगांच्या या दीर्घ मालिकेचा हा समाधानकारक समारोप आहे असं मला वाटलं पण ते तसं नव्हतं. मी सुजाताची समजूत काढली. तिने पैसे परत करायची आवश्यकता नाहीय हे तिच्या गळी उतरवण्याचा प्रयत्न केला. पण तिला ते पटेना. माझे म्हणणं नाईलाजाने स्वीकारल्यासारखी ती उठली. मला वाटलं या सगळ्याच प्रकरणाला मी अतिशय योग्य पद्धतीने पूर्णविराम दिलाय. पण तो पूर्णविराम नव्हता तर अर्धविराम होता हे मला खूप नंतर समजलं. कारण प्रत्येकाच्याच विचारांचा आणि मनोभूमिकांचा कस पहाणाऱ्या या प्रसंगाचे धागेदोरे भविष्यात घडू पहाणाऱ्या एका अतर्क्याशी जोडले गेलेले आहेत हे त्या क्षणी मला तरी कुठे ज्ञात होतं?

क्रमश:.. 

©️ अरविंद लिमये

सांगली

(९८२३७३८२८८)

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ ‘आनंदाचे ठसे…’ – भाग – १ ☆ श्री अरविंद लिमये ☆

श्री अरविंद लिमये

? जीवनरंग ❤️

☆ ‘आनंदाचे ठसे…’ – भाग – १ ☆ श्री अरविंद लिमये

अनुभूति म्हणजे अनुभवच पण अलौकिक वाटावा  असा अनुभव. सुखद आश्चर्याचा स्पर्श जाणवणारा आणि असह्य दु:खावर अनपेक्षितपणे फुंकर घालावी तशी वेदना शमवणारा ! अनुभूतीचे असे स्पर्श त्या अनुभवात लपलेल्या अनुभूतीच्या चैतन्यदायी प्रकाशाचेच स्पर्श असतात. असा अनपेक्षित स्पर्श जाणवताच मनोमन होणारे विश्लेषण अनुभूतीची साक्ष पटवणारे असते.

क्वचितच कधीतरी अकल्पितपणे एखादा क्षण जणू आपली परीक्षा पहायला आल्यासारखा समोर येऊन जेव्हा उभा रहातो तेव्हा त्या नेमक्या क्षणी आपल्या नैसर्गिक प्रतिक्रियेला आणि कृतीला  अनन्यसाधारण महत्त्व असते. हे असे प्रसंग मोजकेच असले तरी ते आपला कस पहाणारे असतात. त्या कसोटीला उतरणारे अर्थातच अनुभूतीत लपलेल्या अलौकिक आनंदाचे धनी होतात!

मी स्वतःला असा भाग्यवान समजतो कारण अशा अलौकिक आनंदाचे दान अनेक प्रसंगात माझ्या वाट्यास आलेले आहे. त्या अनुभूतीच्या आनंदाचे ठसे मी मनोमन जपून ठेवलेले आहेत!

मी युनियन बँकेच्या सोलापूर (कॅंप) ब्रॅंचचा मॅनेजर म्हणून नुकताच चार्ज घेतला होता तो १९८८ मधला हा प्रसंग. मला अतिशय गूढ, अकल्पित,अतर्क्य अशी अनुभूती देणारा !

त्याचीच ही अनुभव कथा!

‘आनंदाचे ठसे…’ – भाग – १

रहिवासी क्षेत्रातली ती ब्रॅंच. त्यामुळे ग्राहकांच्या सोयीसाठी कामांची सकाळी ८.३० ते १२ आणि दुपारी २ ते ६ अशी डबलशिफ्ट होती. ब्रॅंचमधे चालत पाच मिनिटात पोचता येईल इतक्या जवळच्या कृषीनगर कॉलनीत माझ्या क्वाॅर्टर्स. त्यामुळे जाण्यायेण्याचा त्रास काहीच नव्हता.या एका अनुकूल गोष्टीच्या तुलनेत तिथली आव्हाने मात्र दडपण वाढवणारीच होती. ते रहिवासी क्षेत्र असल्यामुळे कर्ज वितरण आणि ठेवी संकलन या दोन्ही आघाड्यांवर यश मिळवणे ब्रॅंच मॅनेजर म्हणून माझ्यासाठी खूप अवघड आणि आव्हानात्मक होते.मी चार्ज घेऊन चार-सहा दिवसच झाले असतील आणि एक वेगळंच नाट्य आकार घेऊ लागलं !

त्या नाट्यातला मीही एक महत्त्वाचा भाग असणार होतो आणि माझी कसोटी पहायला निमित्त होणार होते ते माझेच स्टाफ-मेंबर्स आणि ग्राहक याची  मला त्यावेळी कल्पनाही नव्हती.     

नेमकं सांगायचं तर एका अलिखित नाटकाचं आमच्याकरवी ते जणूकांही नकळत घडणारं उत्स्फुर्त सादरीकरण असणार होतं जसंकाही!

ब्रँचमधे स्टाफ तसा पुरेसा होता. जवळजवळ सगळेच अनुभवी. अपवाद फक्त रिसिव्हिंग कॅश काऊंटरवरची  सुजाता बोबडे. नुकतीच जॉईन झालेली. त्यामुळे कामाची फारशी माहिती नाही आणि त्यामुळे आत्मविश्वासाचाही अभाव. अर्थात हेडकॅशिअर श्री सुहास गर्दे नियमांवर बोट ठेवून काम न करता तिला स्वतःचे काम सांभाळून मदत करायचे म्हणून रोजचं रुटीन व्यवस्थित सुरू होतं एवढंच. एरवी सुजाताच्या वर्क-कॉलिटी बद्दल मी फारसा समाधानी नव्हतो. खरं तर कुठल्याच व्यक्तीबद्दलचे पूर्वग्रह मी जाणीवपूर्वक नेहमीच तपासून पहात असे.गप्पांच्या ओघात मला मिळालेली माहिती सुदैवाने माझे तिच्याबद्दलचे पूर्वग्रह बदलणारी ठरली होती. रिझर्व्हड् कॅटेगरीतून निवड होऊन एक वर्षापूर्वी ती ब्रॅंचला जॉईन झाली होती.लगेचच नात्यातल्या एका मुलाशी तिचं लग्नही ठरलं होतं. तो एमबीबीएस करत होता. त्याचं शिक्षण पूर्ण होईपर्यंत लग्न करायला त्याच्या घरचे तयार नव्हते आणि तोवर थांबायला हिच्या घरचे. यातून मध्यममार्ग निघतच नाहीय असं पाहून त्या दोघांनीही एक धाडस केलं. घरच्या विरोधाला न जुमानता लग्न करायचं ठरवलं. त्याच्या घरच्यांना हे अर्थातच मान्य नव्हतं. खूप विचार करून त्यांनी मग परस्पर रजिस्टर लग्न केलं. त्याच्या शिक्षणाची आणि घर खर्चाची सगळी जबाबदारी सुजाताने स्वीकारली आणि वेगळं बि-हाड केलं. नवऱ्याचं शिक्षण आणि तिची तारेवरची कसरत सुरू झाली.नवऱ्याचं एमबीबीएसचं शेवटचं वर्ष होतं. मी जॉईन झालो त्याच दिवशी तिचा मॅटर्निटी-लिव्हचा अर्ज माझ्या टेबलवर आला होता! मी ज्या नाट्यपूर्ण प्रसंगाची आठवण सांगणार आहे त्यामध्ये हीच सुजाता बोबडे अतिशय महत्त्वाची भूमिका बजावणार होती हे मात्र तेव्हा मला माहिती नव्हतं!

ब्रॅंचचा चार्ज घेऊन झाल्यावर मी महत्त्वपूर्ण ग्राहकांना भेटून त्यांच्याशी संवाद साधायला सुरुवात केली. माझ्या घरापासून ब्रॅंचपर्यंतच्या रस्त्यावरच असणाऱ्या ‘लिटिल फ्लॉवर कॉन्व्हेंट स्कूल’ चा नंबर मी मनोमन तयार केलेल्या महत्त्वपूर्ण ग्राहकांच्या यादीत सर्वात वरचा होता. या संस्थेच्या बचत खात्यात बरीच मोठी रक्कम शिल्लक असे. शिवाय आठवड्यातून दोनतीनदा तरी थोड्याफार रकमांचा भरणा त्यात नियमितपणे होत असायचा.

आमच्या लहान ब्रॅंचसाठी तर अशा ग्राहकांना सांभाळणे गरजेचेच होते. त्या दिवशी सकाळी थोडं लवकर निघून मी  मिस् डिसोझांना भेटण्यासाठी प्रथमच त्या संस्थेत गेलो. मिस् डिसोझा या तेथील प्रिन्सिपल कम् व्यवस्थापक. अतिशय शांत आणि हसतमुख. प्रसन्न चेहरा आणि आदबशीर वागणं. कॉन्व्हेट मधील स्टाफ नन्सची कार्यतत्पर लगबग आणि लक्षात यावी, रहावी अशी काटेकोर शिस्त मी प्रथमच अनुभवत होतो. प्रकर्षाने जाणवणारी प्रसन्न शांतता आणि मेणबत्तीच्या प्रकाशात अधिकच तेजोमय भासणारी येशूची मूर्ती माझ्या मनावर गारुड करतेय  असं मला वाटू लागलं!

मी स्वतःची ओळख करून दिली. मिस् डिसोझांनी माझं हसतमुखाने स्वागत केलं. गप्पांच्या ओघात मी चांगल्या सहकार्य आणि सेवेबद्दल त्यांना आश्वस्त करून त्यांच्याकडूनही सहकार्याची अपेक्षा व्यक्त केली तेव्हा मात्र त्या थोड्या गंभीर झाल्या. त्यांच्या चेहऱ्यावरचा प्रसन्नपणा लोपला. नजरेतलं हास्यही अलगद विरून गेलं. पण हे सगळं क्षणभरच. लगेचच त्यांनी स्वतःला सावरलं आणि….

“सी.. मिस्टर लिमये…” त्या बोलू लागल्या.

आमच्या ब्रॅंचमधील सेवेबद्दल त्या फारशा समाधानी नव्हत्या.कोणताही आक्रस्ताळेपणा किंवा आदळआपट न करता त्यांच्या मनातली नाराजी त्यांनी अतिशय सौम्य पण स्पष्ट शब्दात आणि तेवढ्याच डिसेंटली व्यक्त केली.

हाकेच्या अंतरावर असणाऱ्या आमच्या ब्रॅंचमधे आठवड्यातून दोन दिवस, हातातली कामं बाजूला ठेवून त्यांची स्टाफ-नन् पैसे भरायला बँकेत येई.साधारण २५-३० हजार रुपयांचा भरणा करून परत जायला तिला पंधरा-वीस मिनिटांऐवजी किमान दोन तास तरी लागत. घाईगडबडीच्या कामांमधला एवढा अनावश्यक दीर्घकाळ एका स्टाफला स्पेअर करणं मिस् डिसोझाना शक्यच नव्हतं. तत्पर सेवेची, सरळ-साधी अपेक्षा होती त्यांची आणि त्यात मी लक्ष घालावं अशी त्यांनी विनंती केली. बँकेतला एखादा कॅशियर पाठवून आठवड्यातले दोन दिवस इथून कॅश कलेक्ट करणं शक्य होईल कां असंही त्यांनी विचारलं. यातून मार्ग काढायचं आश्वासन देऊन मी त्यांच्या निरोप घेतला.

हा प्रसंग मॅनेजर म्हणून माझ्या दृष्टीने तसा साधा,नेहमीच घडणारा..पण यावेळी मात्र अचानक मिळालेल्या वेगळ्याच कलाटणीमुळे माझी कसोटी पहाणारं नाट्य निर्माण होणार होतं आणि त्यात सुजाता बोबडे इतकाच या मिस् डिसोझांचाही सहभाग असणार होता याची मला कल्पनाच नव्हती.

दोन कॅश काउंटर्सपैकी एक थोडा वेळ बंद ठेवून तो कॅशिअर स्पेअर करणं मला प्रॅक्टिकल वाटत नव्हतं.कारण तसं करायचं म्हटलं तरी इथे पाठवणार कुणाला तर त्या सुजाता बोबडेला.तेही तिच्या अशा अवस्थेत.मला ते रास्त वाटेना.त्यांची कॅश घ्यायला दोन दोन तास कां लागतात हे जाणून घ्यावे या उद्देशाने मी सुजाताला केबिनमधे बोलावलं.’लिटिल् फ्लॉवर’ चा विषय काढताच ती बावरली.

“त्यांची कॅश मी नाही सर सुहास गर्दे घेतात”

“कां?”

ती गप्प बसली. तिचे डोळे भरून आले.

“ठीक आहे.तू जा.सुहासला पाठव.मी त्याच्याशी बोलेन”

ती उठली. खाल मानेनं केबिनबाहेर गेली. त्या क्षणी मला तिचा भयंकर राग आला आणि तिची कींवही वाटली.

सुहास गर्देंकडून जे समजलं ते ऐकून मला आश्चर्यच वाटलं. प्रश्न मी समजत होतो तेवढा गंभीर नव्हताच. एरवी स्ट्रिक्ट डिसिप्लिन असणाऱ्या मिशनरी सिस्टीममधल्या ‘लिटिल फ्लॉवर’ मधील स्टाफ नन्स आणि मिस् डिसोझांनाही बँकिंग व्यवहारातल्या मूलभूत नियमांची प्राथमिक जाणही फारशी नव्हती. रोख भरणा करण्यासाठी आणलेल्या नोटा उलट सुलट कशाही लावलेल्या असायच्या. शिवाय पैसे भरायच्या स्लिपमधे नोटांचे विवरणही बिनचूकपणे भरलेले नसायचे. त्यामुळे या सगळ्या दुरुस्त्या स्वतः करून त्या स्टाफ ननसमोर पैसे मोजून घेताना तिला थांबायला तर लागायचंच शिवाय त्या कामात गुंतून पडल्यामुळे सुजाताच्या काऊंटरसमोर ग्राहकांची हीs गर्दी व्हायची आणि सुजाता भांबावून जायची. म्हणून मग ते काम सुहास गर्देने स्वतःकडे घेऊन सुजाताचा प्रश्न सोडवला आणि त्या स्टाफ ननला हे प्रोसेस वेळोवेळी समजावून सांगूनही काही उपयोग न झाल्यामुळे ‘लिटिल फ्लावर’ चा प्रश्न मात्र लटकूनच राहिला होता. तो आता मलाच पुढाकार घेऊन सोडवणं भाग होतं.

पूर्व नियोजित वेळ ठरवून मी पुन्हा मिस् डिसोझांची भेट घेतली. त्यांना या सर्व नियम व त्रुटी समजावून सांगितल्या. त्याचं महत्त्व विशद केलं. त्या दिवशीची भरणा करायची रोख रक्कम व स्लिप मागवून घेतली. त्यांनी स्टाफ ननलाही समोर बसवून सगळं समजून घ्यायला सांगितलं. नोटा कशा अरेंज करायच्या,कशा मोजायच्या व त्यांचं विवरण स्लिपमधे कसं भरायचं हे मी स्वतः करून दाखवलं.

“ही  कॅश आणि स्लिप मी आता घेऊन जातो. वेळ मिळेल तेव्हा स्टाफ ननला पावती घेण्यासाठी पाठवून द्या” असं सांगून मी त्यांचा निरोप घेतला. कॅश व स्लिप बॅंकेत जाताच सुजाताच्या ताब्यात दिली. थोड्या वेळाने स्टाफ नन येऊन काऊंटर स्लिप घेऊन दोन मिनिटात परतही गेली. एका गंभीर बनू पहाणाऱ्या प्रश्नाचं सहजसोपं उत्तर सर्वांसाठीच सोईचं होतं हे लक्षात आलं आणि मग आठवड्यातून दोन दिवस बँकेत येताना त्यांच्याकडे जाऊन कॅश व्यवस्थित मोजून घेऊन मीच ती बँकेत आणू लागलो.

क्रमश:.. 

©️ अरविंद लिमये

सांगली

(९८२३७३८२८८)

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ अ ल क … ☆ म. ना. दे. (श्री मयुरेश देशपांडे) ☆

? जीवनरंग ?

☆ अ ल क … ☆ म. ना. दे. (श्री मयुरेश देशपांडे) 

०१  अलक   

     त्या भंगाराच्या दुकानात

     त्याला एक गाडी सापडली.

 

     बापाने चाके दुरूस्त करून दिली,

     आईने बॅटरी घालून दिली.

 

     आणि मग काय,

     गाडीच्या वेगाने

     त्याची कळीही खुलली.

 

०२  अलक

     “निवृत्त ती होत आहे

      आणि तणाव तुझ्या चेहऱ्यावर दिसत आहे.”

 

     “हो तर, तिची नोकरी होती

      म्हणूनच मी व्यवसाय करू शकलो.”

 

०३ – अलक

     “मला खात्री आहे, तूच मला वाचवणार”,

      शस्त्रक्रिये पूर्वी त्याचा हात हातात

      घेऊन माई म्हणाल्या.

     “तुझे बारसे जेवले आहे मी.”

 

      त्याला त्याचे बारसे आठवो ना आठवो,

      स्पर्श तेवढा विश्वास देऊन गेला.

 

०४ – अलक

     भर पावसातही

     ती छत्री तिरकी करून

     चालत होती.

 

     तिची अर्धी बाजू

     भिजताना पाहून

     तिला छत्री सरळ करायला

     सांगणार इतक्यात

     तिच्या दुसऱ्या बाजूला

     तिचा लहान मुलगा दिसला.

 

०५ – अलक

     एकेक फांदी तोडत बसण्यापेक्षा

     त्याने थेट झाडाच्या मुळावरच

     घाव घालायचे ठरवले.

 

     नकळत एक नेम चुकला आणि

     कुऱ्हाडीची आणि पायाची भेट झाली.

लेखक : म. ना. दे.

(होरापंडीत मयुरेश देशपांडे)

जुनी सांगवी.पुणे

+९१ ८९७५३ १२०५९ 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 5 ☆ श्री आनंदहरी ☆

श्री आनंदहरी

?जीवनरंग ?

 ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 5 ☆  श्री आनंदहरी  ☆ 

” मी इथे बसलो तर चालेल ना ? “

आवाजाने मी ‘ नक्षत्रांच्या देण्यातून ‘, विचारातून भानावर आलो. आवाजाच्या रोखाने पाहिले. माझ्यापेक्षा अंदाजे पाच-सहा वर्षांनी लहान वाटणारी व्यक्ती मलाच विचारत होती, ‘मी इथे बसलो तर चालेल ना ?’

मला कितीतरी वर्षांपूर्वीचा प्रसंग आठवला. मी ही कबीरबाबांना असाच प्रश्न विचारला होता.

” बसा हो.”

” धन्यवाद ! आपण ? “

” मी ? मी, सूर्य ढळलेला माणूस ! “

पूर्वीचा प्रसंग ऐकून नकळत माझ्या तोंडून मला त्यावेळी बाबांनी दिलेले उत्तरच बाहेर पडले.

माझ्या उत्तराने ती व्यक्ती चमकली आणि माझ्या शेजारी येऊन बसत म्हणाली,

” तुम्ही बाबांना भेटला होतात ?  ओळखत होतात त्यांना ? “

” एकदा भेट झाली होती.. पण अजूनही लक्षात आहे. त्यालाही झाली असतील पंचवीसेक वर्षे.”

” पंचवीस वर्षे ? कसे शक्य आहे ? त्यांना जाऊन तर सत्तावीस वर्षे झाली. “

” वर्षांचा हिशेब आठवणीत कुठे राहतो ? आठवणीत फक्त क्षणांची गर्दी असते. काही मोजक्याच क्षणांचीच गर्दी. बाबांची भेटही तशीच. काही क्षण घडलेली. त्यांचे नावही मला ठाऊक नव्हते. मी त्यांना मनोमन कबीरबाबा असे नावही दिले होते. मी त्यांना नाव विचारले होते, नाही असे नाही  तेंव्हा त्यांनी हेच उत्तर दिले होते, ‘ सूर्य ढळलेला माणूस ! ‘

” हो. ते शब्द नेहमी त्यांच्या तोंडात असायचे. “

ते म्हणायचे नाव काहीही असले तरी आपली खरी ओळख हीच असते. उगवत्या सूर्याचे कौतुक असते. कोवळी कोवळी किरणे मनाला उल्हासित करतात, एखाद्या बालकासारखी. मध्यानीचा सूर्य आपल्या मस्तीतच तळपत असतो. आपण साऱ्या जगाला प्रकाश देतो याची त्याला जाणीव झालेली असते. कुटुंबातील कर्ता-सवरता माणूस असाच असतो… आणि सूर्य मावळतीला गेला की आपला अस्त जवळ आला असल्याची जाणीव त्याला होत असावी. त्याने आपल्याला प्रकाश दिला आहे याची कृतज्ञतापूर्वक जाणीव इतरांना असत नाही. ते फक्त मावळत्या सूर्याची शोभा पहात असतात.  त्यांना तो सूर्य क्षितीजपार झालेला, मावळलेला पहायचा असतो. त्यांच्या दृष्टीने त्याची उपयुक्तता संपलेली असते. उगवत्या सूर्याची प्रतीक्षा त्यांच्या मनात असते.

” आयुष्यभर खस्ता काढून थकली-भागलेली माणसे अशीच…. “

” हो. फक्त अडचण ठरणारी. कुणीही उठ म्हणले की उठावे लागणारी..”

माझ्या मनात घरातील प्रसंग तरळून जाऊ लागले.

” तुम्हांला सांगतो, खूप वाईट वाटते हो , बाबांची आठवण आली की.. या वयात अपेक्षा असतात त्या काय आणि किती ? पण आम्ही त्याही पूर्ण करू शकलो नाही. प्रेमाने दोन शब्द बोलायला, विचारपूस करीत दोन क्षण जवळ बसायलाही आम्हांला वेळ मिळाला नाही.. वेळ मिळाला नाही म्हणणेही चुकीचेच आहे. आम्हांला जाणीवच झाली नाही कधी त्याची. “

” त्यावेळी तुम्ही मध्यान्ही तळपत होता ना ! हे असेच असते हो … फार वाईट वाटून घेऊ नका. ही जगराहाटीच आहे. एक विचारू ? “

” विचारा. “

” ही चुकल्याची जाणीव तुम्हांला कधी झाली ? सूर्य ढळल्यावरच ना ? “

क्षणभर विचारात पडून तो म्हणाला,

” खरं सांगायचं तर हो. “

मी हसलो. मी पहिल्यांदा इथं आलो तेंव्हा माझी आणि बाबांची भेट झाली. त्यानंतर बाबा पुन्हा इथं आलेच नाहीत. अनंताच्या प्रवासाला निघून गेले.. इथल्या प्रवासाच्या अंतिम स्टेशनवर पोहोचले.. त्यांचा इथला प्रवास संपला. सूर्य क्षितीजपार गेला.  आज तो इथं आला म्हणजे… म्हणजे माझाही हा प्रवास संपत आलाय. आता उद्यापासून इथं यायचं कारण नाही, कुणाला अडचण वाटायचे कारण नाही.. कुणाच्या टी-पार्ट्या, कुणाचं रॅप-पॉप.. कुठंच अडचण नाही.

मनाला खूप बरं वाटू लागले… मोकळं मोकळं. जणू कसले तरी ओझे उतरून बाजूला ठेवून दिल्यासारखे, डोक्यावरून  उतरल्यासारखे.  

अंतिम स्टेशन जवळ आल्याचे जाणवले तसा प्रवासाचा सारा शीण उतरून गेल्यासारखे वाटू लागले.. एकदम ताजे-तवाने. माझा सूर्य आता क्षितिजापार चाललाय.

उद्या तो माझी वाट पाहिल, परवा वाट पाहिल, काही दिवस वाट पाहिल अन  वाट पाहण्याचं पुन्हा विसरूनही जाईल.. पण तो मात्र इथं येतंच राहील.. पुन्हा कुणीतरी नवागत इथं येईल. त्याला विचारेल,

‘ इथं बसले तर चालेल का ? ‘

तो विचारणाऱ्याकडे नजर टाकून म्हणेल,

‘ बसा. कुणीही तुम्हांला, ‘ इथून उठा, ‘ म्हणणार नाही. ‘

थोड्या वेळाने तो नवागत त्याला विचारेल,

‘ आपण ? ‘

तो म्हणेल,

‘ सूर्य ढळलेला माणूस. ‘

अन् दिशांदिशांमधून प्रतिध्वनी उमटत राहतील,

‘ सूर्य ढळलेला माणूस !’

‘ सूर्य ढळलेला माणूस !! ‘

‘सूर्य ढळलेला माणूस !!! ‘

◆ समाप्त

© श्री आनंदहरी

इस्लामपूर जि. सांगली

८२७५१७८०९९

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 4 ☆ श्री आनंदहरी ☆

श्री आनंदहरी

?जीवनरंग ?

 ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 4 ☆  श्री आनंदहरी  ☆ 

“बाबा, लवकर या हं ! अंधार पडायच्या आत या… आणि जाता -येता वाहनाकडे लक्ष ठेवा.. वाहने किती वाढलीत हल्ली. “

पूर्वी फ़िरायला निघालो की सुनबाई रोज म्हणायची ते आठवले.  आता ती काहीच बोलली नाही. हल्ली ती माझे सगळेच बोलणे ऐकूनही न ऐकल्यासारखे करते. जणू मी दुसऱ्या कुणाशीतरी बोललोय. मी तिचे पूर्वीचे वाक्य आठवताच हसलो.. स्वतःशीच.

अलीकडे वस्ती किती वाढलीय. पूर्वी इकडे चिटपाखरूही नसायचे. आता तर रोज नवे एखादे घर होताना दिसतेच. किती ही वाहने ? रस्त्यावरून चालायचीही भीती वाटते. कितीही पाहून रस्ता ओलांडायचा म्हणले तरी रस्ता ओलांडेपर्यंत एखादे वाहन, निदान मोटरसायकल तरी येतेच. तो अगदी जवळ येऊन करकचून ब्रेक दाबून गाडी उभी करतो. त्यावेळी नेमके गोंधळल्यासारखे होते हो. पाय ही अचानक लटपटू लागतात. तोल जातोय की काय असे वाटू लागते. येणाऱ्या वाहनाचा अंदाजही न आल्याने पावले जागीच थबकतात तीच नेमकी त्या वाहनासमोर येऊन. अपराधीपणाचा भाव मनात येऊन भीतीने त्या वाचनाकडे नजर जाते. ते थांबलेले आहे हे पाहून थोडा धीर येतो. थोडे जलद चालून रस्ता पार करावा असा विचार मनात येतो. वाहनाचा चालक काही बोलत नसतो, नुसता पहात असतो पण त्याची नजर म्हणत असते,

 ‘धड चालता येत नाही तर मरायला येतात कशाला रस्त्यावर ? काही झाले, चुकून धक्का-बिक्का लागला तर नस्ता ताप. ‘

 त्याच्याकडे पाहून ओशाळवाणे हसत रस्ता ओलांडतो तेंव्हा जरा धीर येतो. वस्ती संपून नदीजवळ पाऊलवाटेवर आले की बरे वाटते.

 आता चालायला या पाऊलवाटाच बऱ्या. पावसाळ्यात निसरड्या असतात पण पावसाळ्यात बाहेर पडायला जमतंच नाही.. बाहेर पडावे असे कितीही वाटत असले तरी.

 पाऊलवाटेच्या उतारावरून काठीचा आधार घेत हळूहळू चालत नदीकाठच्या कातळावर आलो आणि टेकलो. अलीकडेच डाव्या बाजूला रेल्वेचा पूल झालाय.. कितीतरी उंच. कधीतरी नेमकी याचवेळी एखादी मालगाडी धडधडत पुलावरून जाते. आत्ताही इंजिनच्या शिट्टीचा आवाज ऐकू आला. नजर पुलकडे गेली. मालट्रक लादलेली मालगाडी धडधडत पुलावरून जात होती. आपल्याच गतीत, जगाची फिकीर नसल्यासारखी. साऱ्यांचे तसेच असते. जो तो आपआपल्या गतीने धावत असतो, मनात एखादे स्टेशन ठरवून. तिथे पोहोचले की पुढचे स्टेशन खुणावू लागते, साद घालू लागते. मग पुन्हा त्या स्टेशनच्या ओढीने पुन्हा धावणे सुरू. जीवनातील कितीतरी स्टेशने पार केली तरी धावणे सुरूच असते. दिसणारी, हवीहवीशी वाटणारी , खुणावणारी स्टेशने संपतात.. गती मंदावते. कुणाला हवेसे वाटणारे, कुणाला नकोसे वाटणारे एकच स्टेशन उरलेले असते, जिथे सर्वांचाच प्रवास संपत असतो.. पण ते स्टेशन कधी येईल कुणालाच माहीत नसते.. आपल्याही नकळत आपले शेवटचे स्टेशन येते आणि प्रवास संपून जातो. प्रवास संपल्याचे आपल्यालाही कळत नाही. दुरून स्टेशनचे दिवे मात्र लुकलुकत असतात, खुणावत असतात. प्रवासाच्या संधिकाळाची ही वेळ असते. मनात हुरहूर दाटून आलेली असते. दिल्या-घेतल्या क्षणांच्या आठवणींचा कल्लोळ असतो. काहीतरी द्यायचे , काहीतरी घ्यायचे, काहीतरी करायचे राहून गेलेले असते.

कुठूनतरी कानात स्वर गुणगुणतात,

‘गेले द्यायचे राहुनी, तुझे नक्षत्रांचे देणे..’

‘नक्षत्रांचे देणे ‘  हे शब्द कानात, मनात रुणझुणत राहतात.

क्रमशः...

© श्री आनंदहरी

इस्लामपूर जि. सांगली

८२७५१७८०९९

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 3 ☆ श्री आनंदहरी ☆

श्री आनंदहरी

?जीवनरंग ?

 ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 3 ☆  श्री आनंदहरी  ☆ 

चहा घ्यावा असे वाटू लागले पण सूनबाईची चाहूल लागत नव्हती. कदाचित तिला झोप लागली असावी. सुखी आहे. आवाजाच्या एवढया गदारोळातही झोप लागली म्हणजे खरंच सुखी आहे.

खरेच झोप लागलीय की….?

काही वेळाने सूनबाईचा तिच्या खोलीतूनच चिडका आवाज आला तसा टेप खटकन बंद झाला. टेपचा आवाज बंद झाल्यावर सारे कसे एकदम शांत शांत वाटू लागले.

कितीतरी वेळ दुखऱ्या गुडघ्यांना प्रेमाने कुरवाळत बसून राहिलो. निदान त्यांचा तरी काही असहकार नको. तो काही आता परवडण्यासारखा नाही.

” मम्मी, मला चहा…”

नातवाचा आवाज ऐकला. सूनबाईच्या स्वयंपाकघरातील वावरण्याची चाहूल लागली.

आतातरी चहा येईल म्हणून वाट पहात बसलो.

चहाचा कप जवळच्या तिपायीवर आढळून सुनबाई निमूटपणे आत गेली होती.

कपबशीतूचा चहा आणताना बशीमध्ये चहाचा थेंबही सांडलेला मला आवडत नाही. तसे झाले तर पूर्वी

‘ साधा चहाचा कपही आणता येत नाही नीट ? ‘ 

असा मी चिडायचो पण आता काहीच बोललो नाही. अलीकडे चहा असाच मिळतो, निम्मा-अर्धा बशीत सांडलेला.चहाची कपबशी उचलून मुकाट चहा प्यायला सुरवात केली. चहा पिऊन संपायचा होता तितक्यात आतून सूनबाईचा आवाज ऐकू आला. ती नातवाला ओरडून सांगत होती,

” पसारा आवरून ठेव सारा. आमच्या मंडळाची टी पार्टी आहे आपल्याकडे. आत्ता अर्ध्या – पाऊण तासात येतील साऱ्यांजणी..”

हा इशारा आपल्यालाच आहे हे कळलं. तिच्याकडे कुणी येणार असले की तिला आपण घरात नको असतो. आपली अडचण होते.

गुडघे ‘ चदरिया झिनी रे झिनी ‘ आळवत असतात. कुठेही जायची इच्छा नसते पण जायला तर हवंच…  टी पार्टी आहे ना घरात.. सूनबाईची !

‘ बाबा, थांबा ना थोडावेळ. माझ्या मैत्रिणी येणार आहेत तुमची ओळख करून घ्यायला. ‘

सूनबाईचा पूर्वीचा आग्रह आठवला. उगाचंच. मनाला अलीकडे भूतकाळात, जुन्या आठवणीत रमायचा चाळाच लागून राहिलाय.

उठायला हवे. ‘बाहेर पडेस्तोवर चांगला अर्धा तास जाईल.

आता काठी घेण्यासाठी कुणी आठवण करण्याची आवश्यकताच उरलेली नाही, पण आठवणीने घड्याळ मात्र घ्यावे लागते. अलीकडे त्याचे आणि आपले सख्य तरी फारसे कुठे उरलंय ? बऱ्याचदा त्याची आठवणच होत नाही. पूर्वी तसे नव्हते.. मिनिटामिनिटाला त्याची आठवण व्हायची, त्याच्याकडे लक्ष जायचे. त्याच्या गतीबरोबर आपली गती मिळवणे तेंव्हा जमायचं.   ते तसेच चालते.. आपली चाल मात्र मंदावलीय. आता ते कितीही धावत असले तरी आपल्याला फारसा फरक पडत नाही. फक्त फिरायला जाताना आपण आठवणीने हातात बांधतो. आठवण झाली नाही तर ते ही नाही.

” चला, राजे हो !”

मी कुरकुरणाऱ्या, कटकटणाऱ्या गुडघ्यांना म्हणालो. हो. त्यांनी सोबत द्यायलाच हवी ना ?

” सुनबाई, फिरून येतो गं ! “

चपला पायात सरकवता सरकवता जरा मोठ्याने म्हणालो.

क्रमशः...

© श्री आनंदहरी

इस्लामपूर जि. सांगली

८२७५१७८०९९

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 2 ☆  श्री आनंदहरी ☆

श्री आनंदहरी

?जीवनरंग ?

 ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 2 ☆  श्री आनंदहरी  ☆ 

” समजेल, तुलाही समजेल ते.. खरे तर तशी वेळ येऊ नये तुझ्यावर.. पण काय नेम, उद्याचा काहीच भरवसा देता येत नाही. बहुतेकांवर ती वेळ येते. स्वतःलाच स्वतःची अडचण वाटू लागते.. आणि मग कबीर आठवतो. मग तो जागा शोधू लागतो. कुणी उठ म्हणणार नाही, उठवणार नाही अशी जागा. आधी स्वतः बांधलेल्या स्वतःच्या घरात तशी जागा शोधू लागतो. स्वतःच्या घरात जागा मिळत नाही, दारात जागा मिळत नाही. कुणाच्या मनात जागा उरत नाही.. सगळीकडूनच उठवतात रे ! मग वावटळीत पाचोळा भरकटावा तसे भरकटत रहावे लागते. हं ! एक जागा असते, तिथे सारेच घेऊन जातात. स्वतःच्या हातांनी. आपले ओझे खांद्यावर वाहवत. आपली प्रतिष्ठापना केल्यासारखे त्या जागेवर बसवतात, झोपवतात. तिथून मात्र ‘उठ’ म्हणत नाहीत कोणी. पण तो भाग्याचा क्षण प्रत्येकाला वेळेवर लाभतोच असे नाही. ज्यांना नाही लाभत ते भरकटत राहतात .., इथे .. तिथे. पण इथे या ठिकाणी तसे नाही, इथे कसे, यावे वाटले तर यावे.  बसावे. उठावे वाटले तर उठावे नाहीतर बसून राहावे. कोणाची काहीच हरकत नसते. “

” बाबा, घरी वाट पहात नाहीत का ? “

” पाहतात ना ! सूर्य ढळल्यावर सूर्य केंव्हा बुडतोय याचीच सर्वजण वाट पहात असतात. एकदा का सूर्य बुडाला की त्यांचीही अडचण सरते.. पण क्षितिजावर सूर्य किती काळ रेंगाळेल हे काही सांगता येत नाही कुणाला. आपल्या हातात थोडेच असते ते ? “

गड नदीच्या पाण्यात अंधाराच्या सावल्या न्हाऊ लागल्या तसा मी उठलो आणि त्यांना म्हणालो,

” बाबा, अंधारून आले. चला निघुया आता. उशीर झाला आणखी तर वाट दिसायची नाही. “

तो हसला.

” तू जा. तुला अजून परतीच्या वाटा दिसतायत. “

” आणि तुम्ही ? “

” येणार तर.. यायलाच हवे. “

त्याच्या स्वरांत हतबलता विसावलेली होती. नकळत त्या बोलण्याला कारुण्याची झालर चिकटली होती. त्याचे ते अगम्य बोलणे माझ्या मनाच्या कप्प्यात कुठेतरी दडून राहिले होते.

मी कधीमधी फिरायला तिथेच जायचो.  गड नदीतील त्याच विशाल कातळावर विसावायचो.  मावळतीची शोभा न्याहाळायचो आणि अंधारून यायला लागले की परतायचो.  मला पुन्हा कधी ते बाबा दिसले नाहीत पण तिथे गेले की मला त्या बाबांची , त्या कबीरबाबांची आठवण यायचीच. हो. कबीरबाबाच. त्यांचे नावही मला ठाऊक नव्हते पण माझ्या मनाने, माझ्याही नकळत त्यांचे कबीरबाबा असे नामकरण केलेले होते.

दुपारी जरा कुठे डोळा लागतोय न लागतोय तोच नातवाने मोठ्या आवाजात टेप सुरू केला.

” अरे ss अरे, आवाज जरा कमी करा..”

मी जागेवरूनच ओरडलो पण माझा आवाज काही त्यांच्यापर्यंत पोहोचला नाही. पोहोचला नाही म्हणजे तसा त्याच्या कानापर्यंत पोहोचला असणार पण मनापर्यंत पोहोचला नाही. तयार काही टेपचा आवाज कमी केला नाही.

त्या रॉक-पॉपच्या आवाजात दुपारची झोप, वामकुक्षी झालीच नाही. नुसते पडून राहावे असेही वाटेना म्हणून उठायचा प्रयत्न करू लागलो तर गुडघे कुरकुरायला लागले. अलिकडे गुडघ्यांनाही आपला भार पेलवेना झालाय वाटते.. उगाच मनात विचार आला.

पावसाची काहीही चिन्हे नसताना अचानक वळीव बरसावा तशी अचानक ओळ मनात बरसली.

‘ चदरिया झिनी रे झिनी..’

पुन्हा कबीरच.

क्रमशः...

© श्री आनंदहरी

इस्लामपूर जि. सांगली

८२७५१७८०९९

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 1 ☆  श्री आनंदहरी ☆

श्री आनंदहरी

?जीवनरंग ?

 ☆ ‘सूर्य ढळलेला माणूस…’ – भाग – 1 ☆  श्री आनंदहरी  ☆ 

‘सूर्य ढळलेला माणूस..’

वाक्य विचित्र वाटलं ना ? मलाही ते तसंच वाटलं होते. ते वाक्य ऐकताच मी त्यांच्याकडे पाहिले होते ते अगदी चमत्कारिक नजरेने.

‘हा माणूस वेडा तर नाही ना ? ‘

माझ्या मनात त्यांचे ते वाक्य ऐकून पहिला प्रश्न निर्माण झाला होता तो हाच.

पण तो तर वेडा असल्यासारखा दिसत नव्हता. आता वेडेपण दिसता क्षणी ओळखता येते असे थोडंच आहे. दिसण्यात वेडेपणा न दिसणारे कितीतरी भेटतातच. तसाच तो असावा असें मला क्षणभर वाटून गेले, अगदी क्षणभरच. मी त्याच्या डोळ्यांत रोखून पाहिले. डोळ्यांत कुठेही वेडेपणाची किंचितशी झाकही दिसून येत नव्हती. उलट त्याचे डोळे डोहासारखे दिसले शांत, निस्तब्ध, कोणतेही तरंग नसणारे! एखाद्या शांत, संयमी, विचारी माणसाचे डोळे असेच असतात काय ? मला ठाऊक नाही पण वेडेपणा पाहण्यासाठी मी त्याच्या डोळ्यांत रोखून पाहिले तेंव्हा त्याच्या डोळ्यांत पाहताना का कुणास ठाऊक पण मला तो शांत, संयमी, विचारी असावा असे वाटू लागले आणि मग त्याचे  ‘ सूर्य ढळलेला माणूस ‘ या शब्दांचे मात्र गूढ वाटू लागले.

” काय म्हणालात बाबा ? ‘सूर्य ढळलेला माणूस ‘? म्हणजे ? मी काही समजलो नाही. “

तो गृहस्थ हसला. हसण्यातही गूढ असावे असे वाटावे तसा.

मी तिथे बसू नये म्हणून तर त्यांनी मला तसे उत्तर दिले नसावे ? हा विचार मनात येताच मी तिथून उठू लागलो. मी उठतोय हे पाहून तो म्हणाला,

” बस. इथून उठ असे तुला कुणीही म्हणणार नाही. “

” म्हणजे बाबा ? “

” अरे, कबिरानेच सांगितले आहे ना,

” ऐसी जगह बैठीये, कोई न कहे उठ ।’  ही तशीच जागा आहे बघ. इथून उठ असे कोणीही म्हणत नाही. “

” म्हणजे ? कोणीतरी ,कधीतरी इथून उठ असे म्हणेलच ना ? “

” नाही. कुणीच म्हणत नाही. इतकी वर्षे बसतोय मी इथे पण आजवर कुणीसुद्धा म्हणले नाही मला तसे…”

तो बोलायला लागला होता पण त्याच्या पहिल्या गूढ वाक्याबद्दलचे कुतूहल अजूनही माझ्या मनात होते. ‘ सूर्य ढळलेला माणूस.’ त्याचे नंतरचे बोलणे मात्र एखाद्या विचारवंतासारखेच वाटत होते.

” तुला इथून उठवण्यात कुणाचा काही फायदा असेल तरच ते तुला उठ म्हणतील ना ? “

तो पुढे म्हणाला. मनात विचार आला, खरेच जर एखाद्या ठिकाणी आपली अडचण होत असेल तरच आपल्याला तिथून उठवतात. इथे कुणाला आपली अडचण होणार आहे?  झालीच अडचण तर ती त्यालाच होईल.

” तुम्हांला पण माझी अडचण होणार नाही ? “

” मला ? “

तो हसला. स्वतःशीच हसल्यासारखा.

” मला आता माझीच अडचण वाटू लागलीय..  आणि स्वतःला स्वतःची अडचण वाटू लागते ना, तेंव्हा दुसऱ्या कुणाचीच अडचण वाटत नाही. “

” स्वतःला स्वतःचीच कधी अडचण वाटते का बाबा ? “

क्रमशः...

© श्री आनंदहरी

इस्लामपूर जि. सांगली

८२७५१७८०९९

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares