Category: मनमंजुषेतून

डॉ अभिजीत सोनवणे

© doctorforbeggars 

 मनमंजुषेतून 

☆ डॉक्टर फॉर बेगर्स ☆ गेल्यानंतरचा सोहळा… !!! ☆ डॉ अभिजीत सोनवणे ☆

जगण्या आणि जगवण्याच्या लढाईमध्ये आजपर्यंत माझे सहा एक्सीडेंट झाले आहेत…

जीव वाचला; परंतु कमरेच्या मणक्यात आणि मानेच्या मणक्यात सहा गॅप आहेत… ! 

मध्ये मध्ये ही दुखणी लहान बाळासारखी रडायला लागतात, परंतु जो जो रे बाळा जो म्हणत, मी त्यांना मनातल्या मनात बऱ्याच वेळा झोपवतो… ! 

परंतु थंडीच्या दिवसांमध्ये हाडांची हि काही दुखणी स्वतःही झोपत नाहीत आणि मलाही झोपू देत नाहीत…

डाव्या हातात मुंग्या येतात…. मानेपासून डावा हात इतका दुखतो; की डोळ्यातून पाणी आल्याशिवाय राहत नाही…. ! या त्रासामुळे मोटरसायकल चालवताच येत नाही…. आणि त्यामुळे बऱ्याच वेळा फिल्डवर, भिक्षेकर्‍यांमध्ये जाणे मनाविरुद्ध रद्द करावे लागते…. ! 

मागील महिन्यात दोन-तीन सुट्ट्या अशाच मनाविरुद्ध पडल्या… तिथल्या आज्यांना औषधे देता आली नाहीत हि एक तळमळ… आणि जीव घेण्या पद्धतीने डावा हात दुखतोय ही दुसरी तळमळ… दुहेरी कात्रीत मी सापडलो होतो.

आज मात्र गेलो… मला काय त्रास होतो आहे, याची अर्थातच त्यांना कल्पना नव्हती…. ! खूप दिवसातून मी त्यांना भेटत होतो…. मला बघितल्यावर मग, हातवारे करून माझ्याशी त्या हक्काने कचकचून भांडायला लागल्या… ! 

‘ आमी काय मरायचं का ? तू काय सोताच्या मनाचा मालक हाय का ? तुला काय लाज हाय का ? ‘ वगैरे वगैरे… शंभर गोष्टी त्यांनी मला सुनावल्या… ! 

माझा डावा हात अजूनही नीट उचलत नाही…. तरीही मी मोटरसायकल चालवत गेलो होतो…. ! 

उजवा हात माझ्या डाव्या छातीवर ठेवून, अभिवादन करून, मी त्यांना समजेल अशा भाषेत सांगितलं … ‘माज्या मानंच्या मणक्यामदल्या शिरा चिमटल्या हायेत… माजा डावा हात नीट काम करत न्हायी… तरीबी तुमच्यासाठी गाडी चालवून हितपर्यंत आलो… फकस्त तुमच्यासाटी… ! आणि तुमि माज्याशी भांडायला लागला… ‘ मी काकुळतीने बोललो… ! 

ही वस्तुस्थिती ऐकल्यानंतर त्यांचा चेहरा मात्र लगेच बदलला…

श्रावणात उन्हं असताना पाऊस पडतो आणि पाऊस पडताना लगेच उन्हं पडतात…

…. माझ्या बोलण्यानंतर, रागे भरलेल्या डोळ्यांमध्ये आता पाऊस साठला होता…

क्षणात मोसम बदलला होता… ! 

श्रावणाचा महिना नसताना सुद्धा, भर थंडीतही, मावश्यांच्या डोळ्यातल्या अश्रूंचा पाऊस माझ्या खांद्यावर पडला… ! 

…. मग लगेच एकीने खांदा चोळला… एकीने डावा हात हातात घेऊन त्याला मालिश केले… एकीने डोक्यावर हात ठेवून आला-बला काढली… ! 

…. साधा भीक मागणाऱ्या लोकांचा डॉक्टर मी… पण माझ्या लोकांनी आज मला एखादा राजकुमार असल्याचा फील दिला…. ! 

मी आपला सहज बोलून गेलो, “ एक महिना नाही आलो तर इतकं बोलता… मी जर मेलो बिलो आणि कधी आलोच नाही तर काय कराल ? “

…. या वाक्याने त्यांचा बांध फुटला…

श्रावणाने पुन्हा मौसम बदलला… !

… एक रडायला लागली, डॉक्टरला मरू नको देऊ म्हणून तिने मंदिरापुढे अश्रूंचा अभिषेक केला…

… एकीने रडत देवाला कौल लावला…

… एक आजी रडत देवाशी चक्क भांडायला लागली, “डाक्टरच्या” मणक्यात गॅप दिल्याबद्दल ती त्याला दोष देत होती…. ! 

…… मी भारावून गेलो… माझ्या डोळ्यात पाणी आलं… ! 

मला खूप पूर्वी वाटायचं, आपण मेल्यावर आपल्यासाठी कोणी मनापासुन रडेल का ? 

आपण मेल्यावर आपल्यासाठी कोण कोण रडतं ? हे पाहायची काही सोय आहे का ? 

…. आता, हा प्रसंग पाहिल्यानंतर, माझ्या मृत्यू मागे कोण कोण रडणार याची नोंद माझ्या मनात झाली होती… !

मेल्यावर माझ्या माघारी रडणारी माणसं, आज मी माझ्या जिवंतपणे पाहिली…. ! 

…. पण जाणीव झाली, आपण मेल्यावर आपल्या मागं ज्यांनं रडावं, असं आपल्याला वाटत असेल, त्याला आपल्या जिवंतपणी हसवावं लागतं… ! 

It’s a damn reality…. !!!

असो…

मी माझ्या व्याख्यानात नेहमी म्हणतो…. आपल्याला जेव्हा काहीतरी दुखतं खुपतं त्यावेळी आपल्याला वेदना होतात आणि आपल्या डोळ्यातून पाणी येतं….

…. परंतु जेव्हा दुसऱ्याला वेदना होतात आणि तरीही आपल्या डोळ्यात पाणी येतं… त्याला संवेदना म्हणतात… समवेदना म्हणतात…. ! 

या माझ्या आज्या – मावश्या आज माझ्यासाठी रडल्या… यात मला आनंद नाही…

माझी वेदना; त्यांनी संवेदना आणि समवेदना म्हणून स्वीकारली… यात आनंद आहे ! 

वेदनेपासून संवेदनेकडचा आणि समवेदनेकडचा प्रवास त्यांचा सुरु झाला आहे यात मी सुखी आहे…. ! 

… आता मी कधीही गेलो तरी सुद्धा, आज्यांच्या प्रार्थनेच्या हातात मी जिवंत असेन; याची मला जाणीव आहे….

…. आता माझ्या मागे कोण कोण रडेल याची मला फिकीर नाही…. !

माझ्या जाण्यानंतरचा सोहळा आज मी जिवंतपणे पाहिला… !!! 

डॉ अभिजित सोनवणे

डाॕक्टर फाॕर बेगर्स, सोहम ट्रस्ट, पुणे

मो : 9822267357  ईमेल :  [email protected],

वेबसाइट :  www.sohamtrust.com  

Facebook : SOHAM TRUST

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संभाजी बबन गायके

 

 मनमंजुषेतून 

☆ “सांज संभ्रम !” ☆ श्री संभाजी बबन गायके ☆

 

 रोज गंभीर लिहितो… म्हणून आता हे थोडे हलके फुलके !

रात्र दिवसाच्या हातावर टाळी देऊन अंधाराच्या आणखीन नजीक येत असते. तसेच काहीसे पहाटे सुद्धा होत असते. रात्र निवृत्ती घेऊन निजावयास निघायच्या तयारीत असते जणू!

दिवसा झोपी जाण्याचा अपराध आणि तो सुद्धा दिवस सायंकाळशी मैत्र साधत असल्याच्या वेळी, जो करील तो आयुष्यात एकदा तरी ह्या चकव्यात सपडतोच.

आपल्याला आज अगदी पहाटे उजडण्याच्या वेळी कशी जाग आली याच्या विचारात माणूस पडतो… आणि दिवस उगवायचा जागी रात्र आणखीन गडद होत जाते! मग लोकांनी सांगितल्यावर समजते… तुम्ही दुपारी उशिरा झोपी गेला होतात… आणि सायंकाळी अंधार पडण्याच्या सुमारास जागे झाला आहात!

असा अनुभव किती तरी जणांना आलेला असेल ना?

त्यादिवशी शनिवार होता. अर्धा दिवस शाळा. साडेतीन चारच्या सुमारास घरी आलो, थोडे खाल्ले आणि बिछान्यावर सहज अंग टाकले… डोळा लागला!

रविवारी सकाळी साडे सहा वाजता वर्गशिक्षक आणि क्रीडा शिक्षकही असलेल्या शिक्षकांनी त्यांच्या घराजवळ असलेल्या छोट्या मैदानावर शारीरिक शिक्षणाच्या परीक्षेस बोलावले होते! ते शिक्षक अगदी एकवचनी. जे म्हणतील ते करून दाखवायचे म्हणजे दाखवायचे! गैर हजर राहाल तर सहामाहीत नापास.. असे त्यांनी सांगून ठेवले होते! (त्यावेळी काही पोरं गैरहजर ऐवजी गयहजर म्हणत…. त्यांची तर हे शिक्षक अजिबात गय करीत नसत!)

आणि नापास म्हणजे चक्क नापास.. आणि असे अपराध पुन्हा केले की एक वर्ष पुन्हा त्याच तुकडीत दिवस काढावे लागणार याची निश्चिती!

त्यामुळे मुलं नापास होत नाहीत तर शिक्षक त्यांना नापास करतात… असा (गैर) समज मनात पक्का झाला होता!

बरं… ते शिकवीत असलेल्या विषयाचा तसा पास नापासशी अजिबात संबंध नव्हता हो! पण त्यांच्या विषयात नापास होणे सोडा, पण एखादी कविता पाठ न करण्याचा अपराधही कधी कुणी केलेला… मेरे स्मरण में नहीं!

कल यह कविता मुखोदगत कर के आना! असा शुद्ध हिंदीत त्यांनी दिलेला आदेश सर्वच विद्यार्थी पाळत ! अन्यथा विद्यार्थ्याच्या मुखाची गत काही धड रहात नसे! याला मराठीत पाठ करणे असे म्हणतात. म्हणून आमच्या पाठी सुद्धा हे शिक्षक हिशेबात धरायचे! त्यांच्या हिंदी विषयाने आमची पाठ सोडली नाही. पण आमच्या त्या तुकडीतील विद्यार्थी राष्ट्रभाषेत उत्तम बोलत.

तसेच…. हमारे जमाने में अध्यापक वर्ग से कोई बहस करते नहीं थे… उलट शिक्षकांनी शिक्षा केली असे घरी समजल्यास घरी पुन्हा त्याची पुनरावृत्ती होई! 

तर त्या दिवशी मी सायंकाळी सहा वीस वाजता जागा झालो… दहा मिनिटांत सरांच्या घरी पोहोचणे केवळ अशक्य होते… वर्ष वाया जाणार हे निश्चित! त्यावेळेस रडणे एवढं एकच जमणार होतं. मग.. आईने ‘आपल्याला वेळेत जागे केले नाही’ असा आरोप करायला सुद्धा धजावलो… ! त्यावर आई स्मित हास्य करत राहिली!

घराबाहेर आलो… अंधार होता. पण लोक घराकडे परतत होते… पिंपळाच्या झाडावर कावळे जमा झाले होते… आणि शांत होते!

सहा वीस नंतर उजेड वाढायला पाहिजे होता… पण अंधार वाढू लागला. आणि मग खात्री पटली… रात तो अभी बाकी है मेरे दोस्त !

रविवारी सकाळी पावणे सहा वाजता मी शारीरिक शिक्षणाच्या परीक्षेस तयारीनिशी उपस्थित होतो !

कृपया उपरोक्त विषय पर आधारित दस से पंधरह वाक्यों में निबंध लिख कर लायें ! 

आपके भी कुछ ऐसे अनुभव होंगे तो जरूर लिखियेगा !

© श्री संभाजी बबन गायके 

पुणे

9881298260

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. ज्योती कुळकर्णी 

 मनमंजुषेतून 

☆ तिची अबोल शिकवण…  ☆ सौ. ज्योती कुळकर्णी ☆

मुलगी सासरी येते तेव्हा एका डोळ्यांत आसूं व दुसर्‍या डोळ्यांत हासूं घेऊनच येते. एका डोळ्यांत माहेर दूर करावे लागल्याचे दुःख तर दुसर्‍या डोळ्यांत नवीन स्वप्न असतात. वियोगाचेच दुःख असले तरी आपण सासरी येतांनाच्या भावना वेगळ्या व मुलगी सासरी पाठवतांनाच्या भावना वेगळ्या असतात.

माझी लेक सासरी गेली व थोड्याच दिवसात मुलगा परदेशात शिकायला गेला त्यावेळी आमचं घरटं खर्‍या अर्थाने रिकाम झालं. मला तर काहीही करण्याचा उत्साह वाटेनासा झाला होता. जगणं जणू काही थांबलं आहे असंच वाटायला लागलं होतं. अगदी अंथरूणच धरलं होत मी.

असं असलं तरी कामं तर करावीच लागत होती. एकदा मला माझ्या स्वयंपाकघराच्या खिडकीतून बुलबुल पक्षाचं घरटं दिसलं. पक्षाचं इवलंस पिल्लू सतत चोच उघडं ठेवून होतं. पक्षीण दिवसभर त्याला भरवायची. हळूहळू ते मोठं झालं. मला रोजच ते बघायचा नादच लागला होता.

त्या पिल्लाला पंख फुटले आणि पक्षिणीने त्या पिल्लाला उडायला शिकवलं व ते घरट्याबाहेर निघालं. ती स्वतः उंच उडवून दाखवून पिल्लाला आणखी उंच उडायला शिकवत होती. ही प्रक्रिया बघतांना मला एक लक्षात आलं; ते पिल्लू अगदी छोटं होतं तरी एकदा घरट्यातून निघाल्यावर परत घरट्यात गेलं नाही. पक्षिणीचं भक्ष्य शोधायला व उडायला शिकवणं अव्याहत चालू होतं. मांजरापासून व इतरांपासून ती रक्षणही व्यवस्थित करत होती.

थोड्या दिवसांनी पंखात पुरेसं बळ आल्यावर पिल्लाचं रक्षण करण्याची तिची जबाबदारी संपली. पिल्लूही स्वतंत्रपणे उडून गेलं व पक्षीणही स्वतःचं नवीन जीवन जगायला स्वतंत्र झाली. दोघांनीही आपलं स्वतंत्र विश्व उभारलेलं असणार होतं.

माझ्याही डोक्यात एकदम उजेड पडला. त्या पाखरांची अबोल शिकवण मला खूप काही शिकवून गेली. मलाही उमगलं; पंख फुटलेल्या आपल्या पाखरांना झेप घेऊ देणच योग्य आहे. आपल्यालाही आपले पुन्हा नवीन विश्व उभारता येते. समाजात; समाजकार्य करण्यासाठी अथवा मन रमवण्यासाठी खूप पर्याय उपलब्ध आहेत.

खरंच ते छोटसं पाखरूं मला खूप मोठी जीवनदृष्टी देऊन गेलं. त्यानी मला नव्यानी जगायला शिकवलं. मग माझ्याही जीवनात मी नव्यानी रंग भरायला सुरवात केली.

☆

© सौ. ज्योती कुळकर्णी

अकोला

मोबा. नं. ९८२२१०९६२४

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. मंजुषा सुनीत मुळे

 मनमंजुषेतून 

☆ उद्धरली कोटी कुळे… लेखक : श्री श्रीनिवास बेलसरे ☆ प्रस्तुती – सौ. मंजुषा सुनीत मुळे ☆

सुमारे ३५/४० वर्षापूर्वीची ही आठवण. औरंगाबाद एम. आय. डी. सी. च्या स्टाफ-क्वार्टर्स स्टेशनजवळच्या औद्योगिक क्षेत्रातच होत्या. त्याकाळी स्वत:चे घर असणे ही गोष्ट दुरापास्तच होती. क्वचित सेवानिवृत्तीनंतर ती शक्य होत असे. त्यामुळे बहुतेक कर्मचारी क्वार्टर्समध्येच राहत. या कॉलनीच्या मागेच एकनाथनगर हा भाग होता.

एकनाथनगर आणि कॉलनीदरम्यानच्या मैदानात हळूहळू एक झोपडपट्टी तयार झाली. छोट्याछोट्या झोपड्यांची गरीब वस्ती! तिथे नेहमी काहीतरी चहलपहल सुरु असे. वेगवेगळ्या सणांना लाउडस्पीकरवरून गाणी लावली जात. लाउडस्पीकर लावूनच लग्ने लागत, कॉलनीतील लोकांना घरात बसूनही मांडवात काय काय घडते आहे ते कळायचे. लग्नातील भांडणे, रुसवेफुगवेही सर्वांना ऐकू येत. आहेराच्या रकमाकी लाउडस्पीकरवरून जाहीर होत.

इथेच ६ डिसेम्बर आणि १४ एप्रिलच्या आधी एकदोन दिवसापासून भीमगीते लावली जात. महापरीनिर्वाण दिन बराचसा गांभीर्याने पाळला जायचा. मात्र १४ एप्रिलला मोठ्या सणाचा आनंद, उत्साह, सगळ्या वातावरणात जाणवायचा. त्याकाळी ऐकलेली गाणी अशा दिवसात नेहमी आठवतात. त्यातले छान ठेका असलेले, ‘पहा पहा मंजुळा हा माझ्या भिमरायाचा मळा’ आपोआप गुणगुणले जायचे. ‘भीमराया घे तुझ्या या लेकरांची वंदना’ हे काहीशा गंभीर सुरातले गाणेही सुरेश भटांच्या मनस्वी कवितेमुळे गोडच वाटायचे. त्यातले धृवपद प्रत्येक वेळी एक सुंदर चित्र उभे करायचे. समोर जणू बाबासाहेबांचा पुतळा नसून तेच उभे आहेत आणि स्वच्छ पिवळ्या कफन्या घालून तरुण भिक्कु त्यांना उभे राहून गुरुवंदना देत आहेत असे दृश मनासमोर तरळायचे. या गीतातील- 

‘कोणते आकाश हे, तू आम्हा नेले कुठे,

तू दिलेले पंख हे, पिंजरे गेले कुठे?

या भरा-या आमुच्या, ही पाखरांची वंदना’ 

हे कडवे आले की पुन्हा भटांची चित्रमय शैली अनेक चित्रे मनासमोर उभी करायची. त्यापुढचे कडवे तर अंगावर शहारे आणायचे-

कालचे सारे मुके, आज बोलू लागले,

अन तुझ्या सत्यासवे, शब्द तोलू लागले.

घे वसंता, घे, मनांच्या मोहरांची वंदना..

भटांनी बाबासाहेबांच्या कार्यामुळे घडून आलेल्या बदलाचे फक्त ६ शब्दात किती प्रभावी वर्णन केले होते- “कालचे सारे मुके, आज बोलू लागले, ”! त्याशिवाय बाबासाहेबांना वसंत ऋतूंची उपमा आणि अनुयायांना मोहराची उपमा म्हणजे खास ‘सुरेश भट टच’ होता! एक जण माणसांच्या आयुष्याचे सोने करणारा महामानव तर दुसरा शब्दांचे सोने करणारा परीस!

बहुतेक भीमगीतात बाबासाहेबांनी वंचित समाजाला मिळवून दिलेल्या नव्या जीवनाबद्दलची कृतज्ञता व्यक्त झालेली असते. कधीकधी ती इतकी उत्कट, हृदयातून आलेली, असते की तिचे रुपांतर भक्तीभावनेपर्यंत होते.

भटांच्या गाण्यात त्यांनी केवळ शब्दांनी बाबासाहेबांचे असेच किती भव्य शिल्प उभारले होते, पहा-

तू उभा सूर्यापरी, राहिली कोठे निशा,

एवढे आम्हा कळे, ही तुझी आहे दिशा,

मायबापा घे उद्याच्या अंकुरांची वंदना…

सूर्याच्या नुसत्या दर्शनाने सुप्त बीजातून अंकुर फुटतात ही किती सार्थ प्रतिमा!

असेच एक सुंदर भीमगीत लिहिणा-या महान कवीशी माझा अगदी जवळून परिचय होणार होता हे मला तेंव्हा ठाऊक नव्हते. त्यानंतर बरोबर १५वर्षांनी मी त्या कवीच्या घरी राहिलो, त्यांच्याबरोबर जेवण केले आणि नाशिकच्या मुक्त विद्यापीठात मुलाखतीला गेलो. यामागे होते आमच्या औरंगाबादच्या सरस्वती भुवन महाविद्यालयातील कवी आणि विचारवंत असलेले माझे मित्र प्रा. ऋषिकेश कांबळे! त्यांनीच मला विद्यापीठाचे बोलावणे आले तेंव्हा रहायची व्यवस्था व्हावी म्हणून चिठ्ठी देवून वामनदादांकडे पाठवले होते.

‘चल ग हरिणी तुरु तुरु, चिमण्या उडती भुरू’ ‘ह्यो ह्यो ह्यो पाहुणा, सखूचा मेहुणा’ ‘सांगत्ये ऐका’ या सिनेमातील ‘सांगा या वेडीला, माझ्या गुलछाडीला, हिच्यासाठी आलो मी सासुरवाडीला’ यासारखी लोकप्रिय गाणी किंवा

‘नदीच्या पल्याड बाई झाडी लई दाट,

तिथूनच जाई माझ्या माहेरची वाट’

सारखे मधुर भावगीत लिहिणारे दादा एका झोपडपट्टीवजा वस्तीत पत्र्याच्या घरात, राहत. तेच ‘उद्धरली कोटी कुळे, भीमा तुझ्या जन्मामुळे’चे कवी आहेत हे मला माहित नव्हते. श्रावण यशवंते यांनी गायलेले त्या गाण्याने बाबासाहेबांच्या आयुष्याचे संपूर्ण फलित चार कडव्यात मांडले!

उद्धरली कोटी कुळे भीमा तुझ्या जन्मामुळे,

एक ज्ञान ज्योतीने कोटी कोटी ज्योती,

तळपतात तेजाने तुझ्या धरतीवरती,

अंधार दूर तो पळे, भीमा तुझ्या जन्मामुळे.

मुळात लोकशाहीर असल्याने वामनदादांच्या प्रत्येक रचनेत गेयता आणि ठेका आपोआप यायचा. त्यांनी केलेले वर्णन इतके यथार्थ, आणि तरीही काव्यमय होते की ज्याचे नाव ते!

जखडबंद पायातील साखळदंड,

तडातड तुटले तू ठोकताच दंड,

झाले गुलाम मोकळे, भीमा तुझ्या जन्मामुळे…

“झाले गुलाम मोकळे, भीमा तुझ्या जन्मामुळे” ही ओळ ऐकताना आपोआपच डोळे ओलावत. बाबासाहेबांच्यापूर्वी केवढ्यातरी समुदायाला कोणतेच अधिकार नव्हते. साधे माणूस म्हणून जगणेही नशिबी नव्हते. जातीयता आणि भेदाभेदाची कीड लागलेल्या समाजवृक्षाला बाबासाहेबांनी स्वच्छ केले, शुद्ध केले, त्याला पुन्हा नवी पालवी आणवली आणि समतेची, प्रगतीची, गोड फळे सर्वांना चाखायला दिली. हे सगळे दादा किती कमी शब्दात सांगतात पहा-

कुजे वृक्ष तैसाच होता समाज,

हिरवीहिरवी पाने अन तयालाच आज.

अमृताची आली फळे, भीमा तुझ्या जन्मामुळे..

अभंगात संत जसे शेवटच्या ओळीत आपले नाव टाकत, उर्दू शायर शेवटची ओळ स्वत:लाच उद्देशून लिहित, तसे दादाही त्यांचे नाव गाण्यात चपखलपणे गुंफत-

काल कवडीमोल जिणे वामनचे होते,

आज जुळे जगताशी प्रेमाचे नाते,

बुद्धाकडे जग हे वळे, भीमा तुझ्या जन्मामुळे..

बाबासाहेबांनी दिलेल्या घटनेच्या आधारे आपण प्रगतीच्या दिशेने केवढेतरी अंतर कापले आहे. तरीही परस्पर-सामंजस्याच्या अभावाच्या पार्श्वभूमीवर वामनदादांची ही ओळ- ‘आज जुळे जगताशी प्रेमाचे नाते’ विचार करायला लावते. युद्धाच्या छायेत वावरणारे आजचे जग पाहता ‘बुद्धाकडे जग हे वळे, भीमातुझ्या जन्मामुळे’ ही ओळ महत्वाची ठरते. जुनी गाणी आजही केवढा सकारात्मक, रचनात्मक संदेश घेऊ उभी आहेत. आपण तो किती स्वीकारतो हाच खरा प्रश्न आहे.

☆

लेखक : श्री श्रीनिवास बेलसरे.

 ७२०८६३३००

प्रस्तुती – सौ. मंजुषा सुनीत मुळे

सुश्री प्रभा हर्षे

 मनमंजुषेतून 

☆ संयम — – लेखिका – अनामिका ☆ प्रस्तुती – सुश्री प्रभा हर्षे ☆

आमच्या काळात लहानपणापासून संयम या गुणाचा नकळत विकास झाला, बालपणापासूनच अनेक गोष्टीसाठी मन मारायला शिकलो आम्ही. वाट पहायला शिकलो आम्ही….. धीर धरणे हा शब्द प्रयोग अक्षरशः जगलो आम्ही.

उदा. सणवार आले की स्वयंपाक घर सुगंधाने दरवळत असे, सर्व पदार्थ देवाला नैवेद्य दाखवून खायचे, उष्टे करायचे नाहीत, नवीन कपडे देवाला दाखवून चांगला दिवस बघुन घालायचे, नवीन कपड्याची घडी मोडणे हा एक सोहळाच असे जणूकाही. यात एक विशेष बाब अशी की, आपले नविन कपडे कोणाला तरी घडी मोडायला देणे…. खूप मानाचे, आनंदाचे, प्रेमाचे समजले जाई… बहुतेक महिला आपली नवीन साडी घरातील किंवा बाहेरील मैत्रीण, बहीण वगैरे… नवीन साडीची घडी मोडायला देत असत.

एवढेच कशाला आपण एखादा पदार्थ कर असे आईला सांगितलं तर तो काही ताबडतोब होत नसे, वाट बघावी लागायची, जे ताटात असेल ते, मुकाट खावे लागे. भाजी आवडत नाही म्हणून तक्रार केली तर दुसरी भाजी तयार करून मिळणार नाही याची खात्री असे, मग काय… चटणी किंवा लोणच्या बरोबर गपचुप भाकरी खायची. कोणताही हट्ट फारसा पुरविला जात नसे. कोणतीही गोष्ट सहजपणे मिळत नसे, पालक सरळ नाही म्हणत असत त्यामुळे नकार देखील पचवायला शिकलो आम्ही ! 

अन्न, वस्त्र, निवारा, आरोग्य, शिक्षण अशा मूलभूत बाबीं मधे तडजोड करायला शिकलो.

आठवडी बाजारातून खाऊ आणल्यास, आईवडील त्या खाऊचे सर्व मुलांच्यात समान वाटप करत, कोणी एक मूल त्या खाऊला हात लावत नसे. सर्वजण सोबत तो खाऊ खात असत. एकट्याने खाण्याची प्रथा नव्हती, सवय नव्हती.

शेअरिंग…… आपोआप होत असे. शिकवण्याची गरज नव्हती.

वह्या, पुस्तके, पाटी, पेन्सिल आणि दप्तर ही एकमेकांचे वापरत असत. तसेच मोठ्या भावा बहिणीचे कपडे घट्ट झाले की, धाकट्या नी घालायचे. अंथरूण पांघरूण ही एकत्रच असायचे.

Sharing is caring आज मुलांना शिकवावे लागते, ते आम्ही सहजपणे जगलो आहोत.

शाळेत जाताना पाण्याची बॉटल नेण्याची प्रथा नव्हती, किंबहुना घरात बॉटल च नसतं. शाळेत नळाचे पाणी सुट्टीमध्ये प्यायचो.

म्हणजे अधेमधे तहान लागली तर सुट्टी होण्याची वाट पाहायची, मन मारायची, संयम ठेवायची सवय लागली. आणि आज मुलं तास चालू असताना टीचर समोर सहजपणे बॉटल तोंडाला लावतात.

खरे तर याच संयमाचा आपल्याला जीवनात खूप खूप फायदा झाला आहे याची आता खूप जाणीव होतेय, मात्र हाच संयम आपण पुढच्या पिढीला नाही शिकवू शकलो ही खंत वाटते.

त्यांना ‘दोन मिनीट ‘ही सवय लागली… इन्स्टंट पदार्थ खायची सवय लागली, इन्स्टंट जीवन जगायची सवय लागली.

“इन्स्टंट जमान्यातील इन्स्टंट पिढी ” घडवली आपण…. ! आजची पिढी Use and throw हे तत्त्व सहजपणे शिकली. आम्ही मात्र Use and use पद्धतीने काटकसर, बचत करत, कंजूष झालो….

…. असे इतरांना वाटते !

कालाय तस्मै नमः.

लेखक : अज्ञात 

प्रस्तुती –  सुश्री प्रभा हर्षे 

पुणे, भ्रमणध्वनी:-  9860006595

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. गौरी गाडेकर

 मनमंजुषेतून 

☆ मी माझ्याच प्रेमात… – लेखिका : सुश्री संध्या बेडेकर ☆ सौ. गौरी गाडेकर ☆

काल माझा सत्तरावा वाढदिवस मोठ्या थाटामाटात संपन्न झाला.

हॉटेलात कशाला?? घरीच करु या की, असं वगैरे मी काही म्हणत नाही. किती बिल आलं? हे विचारण्याच्या भानगडीत मी पडत नाही.

आजकाल घरातील प्रत्येक event खूप मजेत पार पडतो. काही टेन्शन नसते. आता राज्य पुढच्या पिढीचे आहे.

आता फ्रंट सीट वर मुलगा, सून बसले आहेत. जनरेशन गॅप भरपूर, म्हणून सर्वच पद्धती बदलल्या आहेत. ते जे म्हणतात ते मी सहर्ष ऐकते.

मी एक गोष्ट नक्की ठरवली आहे •••

जमाने के साथ चलो. नेहमी टीमचा मेंबर रहायचं.

 

कोणाला जेवायला बोलावायचे आहे तर आपण यावेळेस डेक्कनवरील त्या नवीन हॉटेलमध्ये जाऊ. मुलांच्या सुविधेनुसार ते जी वेळ, जागा ठरवितात आणि आम्ही दोघे तयार होतो.

आम्ही नवीन जगाशी adjust झालो आहोत….

आमच्या वेळेस ••• एवढा खर्च का? ••• घरात नाही करता येत का?? •••काय सारखं बाहेर जेवायचं?••• कामाचा कंटाळाच आहे. ••• 

 

या सर्व गोष्टी अजिबात बोलत नाही. रडगाणी गात नाही. काय गरज आहे? आजपर्यंत खूप कष्ट केले. खूप पैसे वाचविले. तो काळ वेगळा होता. पगार जेमतेम होते. येणारे जाणारे भरपूर असत. तेव्हा या आधुनिक पद्धतीचे प्रचलन नव्हते आणि परवडणारे पण नव्हते.

आता मजेत रहायला मिळतंय. घरात सर्व कामाला मावशी आहे. On line बरीच कामं होतात. मग बिघडलं कुठे ? 

 

पन्नास वर्षांपूर्वी जीवनाची परिभाषा आजच्या तुलनेत वेगळी होती. एवढे आधुनिक विचार नव्हते. मनोरंजनाची परिभाषा वेगळी आणि सीमित होती. नातेवाईकांचे घरी येणे, भरपूर दिवस राहणे या सामान्य गोष्टी होत्या. कर्ज काढणे वगैरे गोष्टी नव्हत्या. अंथरूण पाहून पाय पसरावे ही गोष्ट मनावर एवढी बिंबवली होती, की ती लक्ष्मण रेषा ओलांडायला हिम्मत लागायची. हॉटेलिंगची गणना मौजमस्ती मध्ये होत असे. एवढी चमकधमक ही नव्हती. एवढ्या सोयी सुविधा नव्हत्या. झोमॅटो, स्वीगीचा जन्म झाला नव्हता.

 

अर्ध अधिक आयुष्य या परिस्थितीत गेलं. म्हणजे त्याचं मला अजिबात दुःख नाहीये. तेव्हा पण मी मजेतच होते. परिस्थिती प्रमाणेच वागले. आता जबाबदारी संपली आहे, असं जरी मी म्हणत असले तरी अजूनही मी मुलांकडे घराकडे लक्ष देतेच.

 

जुन्या गोष्टींचा पाढा वाचत बसण्यापेक्षा, आताचे दिवस enjoy करायचे. तेव्हा आरशात स्वतःला बघायला वेळ मिळायचा नाही. आता माझा फोन नेहमी सेल्फी मोड मध्येच असतो. माझे माझे फोटो काढायचे ‌आपल्याच नादात रहायचे.

 

स्वतः मध्ये रमता आलं, की स्वतःपेक्षा बेस्ट option दुसरा कोणीच वाटत नाही.

प्रेशर कुकर सारखं जगायचं. बाहेर किती ही आग लागू दे, आत किती ही प्रेशर असू दे, शिट्या वाजवत जगायचं मजेत.

…. हे सगळं समजेपर्यंत बराच काळ निघून गेला, इतका की आयुष्याची सत्तर वर्षे संपली त्यावेळी मोबाईल नव्हते. मोबाईल आल्यावरही माझ्या हातात येईपर्यंत वेळ गेलाच.

काळ बदलत गेला, तसे माझ्या आजूबाजूचे रिंगण वाढत गेलं. अनेक गोष्टी समजत गेल्या. स्वतःचा आनंद कशात आहे? हे आपल्यालाच शोधायचे असते, हे खूप उशीरा कळलं….

 

स्वतः कसं जगायचं? हे आपणच ठरवायचं असतं म्हणे. हे समजायला आणि पचायला बराच वेळ लागला. घरच्या आजूबाजूच्या आपल्याच माणसांमध्ये एवढी बिझी असायचे की मला मीच शोधता आले नाही. आपल्या स्वतःसाठी वेळ देणे हे चूक नाही, हा गुन्हा नाही. हे फार उशिरा कळलं.

 

मला चांगलं आठवतंय ••• अजयच लग्न झालं होतं तेव्हा त्याने अनिताला सांगितले होते, ‘ की माझ्या आई बाबांनी खूप कष्ट केले आहेत. लहानपणी मी पैशाची चणचण बघितली आहे. म्हणूनच महागड्या वस्तू स्वस्त वाटेपर्यंत कष्ट करायचे आणि तसे पैसे कमवायचे हे मी ठरवलं होतं. आई बाबांनी आणि मी स्वतः शिक्षणावर लक्ष दिलं, त्यामुळे आज मी चांगल्या नोकरीत आहे. माझे म्हणणे असेही नाही की तू घरची कामं कर. दोघीही मजेत रहा. ’

 

अजय अनिताने आमच्या दोघांचे दिवस पालटले.

 

लग्नानंतर अजयला नवीन कार घ्यायची होती तेव्हा आम्ही त्याला सिक्स सीटर कार घे, म्हणजे अनिताचे आई बाबा पण आपल्या बरोबर सहज बाहेर जाऊ शकतील, असा सल्ला दिला. आज बरेचदा आम्ही सर्व एकत्र बाहेर जातो.

 

दोन्ही आई बाबांना मुलं छान सांभाळतात.

 

आधी TV नंतर मोबाईलने आज जगण्याची दशा, दिशा, गती सर्वच बदललंय, विचारांमध्ये तर क्रांतीच आली आहे.

 

आज ज्येष्ठांसाठी आपले शौक, आपल्या इच्छा पूर्ण करण्यासाठी अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत ‌

वाचक मंच, जेष्ठ नागरिक संघ अनेक गोष्टी आहेत.

पुढच्या पानावर काही तरी भारी लिहिलं असेल या विचाराने मी रोज एक पाऊल पुढे टाकते.

खूप विचार करत बसत नाही. कोणी सोबत केली तर With you नाही तर Without you.

असा सरळ सोप्पा हिशोब ठेवते.

सध्या मी माझ्याच प्रेमात आहे. मस्त बिनधास्त जगतेय.

एक लक्षात आलंय •••

शेवटी रोजचे खात्यात जमा झालेले १४४० मिनिटे मी कसे घालवायचे? हे माझं मलाच ठरवायच आहे.

लेखिका : संध्या बेडेकर

प्रस्तुती : सौ. गौरी गाडेकर

संपर्क – 1/602, कैरव, जी. ई. लिंक्स, राम मंदिर रोड, गोरेगाव (पश्चिम), मुंबई 400104.

फोन नं. 9820206306

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री शीला पतकी 

 मनमंजुषेतून 

☆ आठवणीतले झाकीरजी… ☆ सुश्री शीला पतकी ☆

तबलानवाझ पद्मविभूषण झाकीर हुसेनजी यांच्या मृत्यूची बातमी वाचली… टीव्हीवर ऐकली …. खूप वाईट वाटलं. आणि मनातल्या त्यांच्या आठवणी उफाळून आल्या. त्यातल्या काही अनमोल आठवणी व्यक्त केल्याशिवाय आज खरंच रहावत नाहीये…  

१९८३ साली सेवासदन संस्थेचा ६0 वा वर्धापनदिन होता… म्हणजे हिरक महोत्सव. या निमित्ताने अनेक कार्यक्रमांचे आयोजन करण्यात आले होते. त्यातला सर्वाधिक संस्मरणीय ठरलेला कार्यक्रम होता शास्त्रीय संगीताचा. या कार्यक्रमात फार मोठे कलाकार सहभागी झाले होते. हे कलाकार एवढे दिग्गज होते की, मुळात एवढे मोठे कलाकार सोलापुरात आणि सेवासदनच्या कार्यक्रमात यायला कबूल कसे झाले असा प्रश्न सर्वांना पडला. पण तो प्रायोजित कार्यक्रम होता. इंडियन टोबॅको कंपनीने हा तीन दिवसांचा कार्यक्रम प्रायोजित केला होता. तीन दिवसांच्या या कार्यक्रमाला आय. टी. सी. संगीत संमेलन असे नाव होते. त्यात सहभागी झालेले कलाकार जागतिक कीर्तीचे होते.

प्रतिमा बेदी यांचे नृत्य, झाकीर हुसेन यांची तबल्याची साथ आणि स्वतंत्र तबला वादन, व्ही जी जोग  यांचे व्हायोलीन वादन, डॉ. किचलू यांचे गायन अशी कलाकारांची मांदियाळी सांगितली तरी या कार्यक्रमाची उंची लक्षात येईल. कार्यक्रमाची तयारीही तशीच केलेली होती. मंडप टाकला होता. तिकिटे लावली होती.  सर्वात पुढचे तिकिट १00 रुपयांचे होते. आता १00 रुपयांचे काही वाटणार नाही पण मी १९८३ चे दर सांगत आहे. तेव्हा १00 रुपये ही मोठी रक्कम होती. मात्र कलाकार सर्व दर्जेदार असल्यामुळे तरीही तिकिट विक्री अल्पावधीतच पूर्ण झाली होती.

कार्यक्रम जानेवारी महिन्यात होता. या काळात पाऊस पडेल असे ध्यानी मनी स्वप्नीसुद्धा वाटले नव्हते.  पण व्ही. जी. जोग यांचे व्हायोलीन वादन आणि झाकीर हुसेन यांचा तबला यांची जुगलबंदी होणार होती त्या दिवशी अचानकच पावसाला सुरुवात झाली. काय करावे असा प्रश्न पडला. मग ताबडतोब निर्णय घेतला आणि कार्यक्रमाचे स्थळ बदलून रंगभवन असे केले. तिकिट विक्री थांबवावी लागली कारण रंगभवन सभागृहाची क्षमता मंडपाएवढी नव्हती.  कसे का असेना पण तिथे ही जुगलबंदी सुरू झाली.

 या विलक्षण रंगलेल्या जुगलबंदीची आठवण अजूनही मला आहे. ती संपली तेव्हा पं. विष्णुपंत जोग यांनी  शेवटी टिंग असा आवाज केला तर झाकीर हुसेन यांनी हातातला हातोडा तबल्यावर आपटून ठप्प असा आवाज केला. जुगलबंदीचा शेवट टाळ्या घेऊन गेला.  ही जुगलबंदी संपून पुढचा गाण्याचा कार्यक्रम सुरू झाला. पण पंडितजी म्हणजे जोग यांनी आता विश्रांतीची गरज आहे असे म्हटल्यामुळे त्यांना त्यांच्या मुक्कामाच्या ठिकाणी नेऊन सोडावे लागले. 

सारे कलाकार राजधानी हॉटेलवर उतरले होते. मी आणि तडवळकर सर गाडी घेऊन त्यांना सोडायला निघालो. सभागृहाच्या दारात आलो पण पंडितजींच्या चपलाच सापडेनात. खूप शोधाशोध केली पण चपलेचा पत्ता लागला नाही. शेवटी पंडितजी म्हणाले, “चलो हमे आज यहाँसे नंगे पाव जाना पडेगा.” असे म्हणून आम्ही बाहेर पडलो. सभागृहाच्या बाहेर नंगे पाँव पंडितजी आणि आम्ही गाडीत बसण्याच्या तयारीत असतानाच झाकीर हुसेन तिथे धावत धावत आले.

….. ते ओरडले, “ पंडितजी रुकिये, आपकी चप्पल मिल गयी है. “ आणि असे ओरडतच ते ती चप्पल आपल्या छातीशी धरून घेऊन आले. चप्पल खाली टाकली आणि त्यांच्या पायाशी बसून त्यांना ते चप्पल घालण्याची विनंती करायला लागले. पंडितजींच्या डोळ्यातून तर अश्रूंच्या धारा कोसळायला लागल्या. ते म्हणाले, “ आपने मेरी चप्पल सीनेसे लगायी  है !”  त्यावर झाकीर हुसेन म्हणाले, “ तो क्या हुआ ? मला तुमची चप्पल उराशी लावता आली हे माझे नशीब आहे. “

खरा कलाकार किती नम्र असतो याचे ते दर्शन घडून आम्हालाही गहिंवरून आले. आमच्या समोर एक अविस्मरणीय घटना घडत होती. तिचे साक्षी आम्हीच होतो. याचे वाईटही वाटले. कलाकाराच्या विनयशीलतेचा हा प्रसंग जगाला दिसायला हवा होता असे वाटले कारण झाकीर हुसेनच काय पण कोणा सामान्य माणसालाही अशी कोणा कलाकाराची चप्पल हृदयाशी धरण्यात कमीपणाच वाटला असता. ती सापडल्यावर कोणाकडून तरी ती पाठवून दिली असती. 

हा प्रसंग घडताना स्वच्छ चांदणे पडले होते आणि साक्षात चंद्र या घटनेचा साक्षीदार होता. कोणीही  व्यक्ती दिसते कशी आणि कपडे कशी घालते याचा तर प्रभाव पडतोच पण, तो चिरकाल टिकत नाही. मात्र कोणीही माणूस आपल्या वर्तनातून व्यक्त होतो तेव्हा त्याचा खरा आणि दीर्घकाळ टिकणारा प्रभाव पडत असतो.

तो क्षण मी आजही विसरू शकत नाही. 

कमालीचा कलावंत … भारतीयांचा अभिमान …  विलक्षण नम्र माणूस … असा माणूस आपल्यातून गेला आहे.  असा तबलापटू होणे नाही ..  त्यांच्या वागण्यातील  सुसंस्कृतपणा, बोलण्यातील मार्दव भारावून टाकणारे होते.  सेवासदनमधील आम्ही भाग्यवंत माणसं … आमचा त्यांच्याशी जवळून परिचय झाला … बोलता आलं … पाहता आलं … ऐकता आलं…!

अशा ह्या महान कलावंताला भावपूर्ण श्रद्धांजली !!!!!

© सुश्री शीला पतकी

माजी मुख्याध्यापिका सेवासदन प्रशाला सोलापूर 

मो 8805850279

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’

 मनमंजुषेतून 

☆ रंग मनाचे… ☆ श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’☆

☆

कोकणांतील एक गावात गायत्रीचा जन्म झाला. पु. ल देशपांडे यांनी ‘अंतु बरवा ‘चे केलेलं वर्णन आणि गायत्रीच्या बाबांचे केलेले वर्णन यात फार फरक नसावा. एक काळ होता, तेव्हा अर्धी अधिक घरे पेंढ्यांनी शाकारलेली, एखादं दुसरे घर कौलारू असायचे. गावात एखाद दुसरा श्रीमंत असायचा, बाकीचे सर्व गरीब. त्यामुळे गरिबीची कोणाला लाज वाटतं नव्हती. कोकण आणि गरिबी या एकाच नाण्याच्या दोन बाजू समजल्या जायच्या.

गायत्रीच्या कुटुंबात ६ जण. आई वडील आणि चार भावंडे. ही सर्वात मोठी, मग दोन बहिणी आणि दोन भाऊ. वडिलांची शेती/वाडी. काटकसरीने संसार करुन त्यांनी चारी मुलांना शिकविले. उपवर झाल्यावर गायत्रीच्या लग्नाचा विचार सुरू झाला. बरेच प्रयत्न केल्यानंतर तिचे लग्न ठरले. सासर शहरात होते. शहरात कधीही न राहिलेली मुलगी आता कायम शहरात राहण्यासाठी जाणार होती..

लग्न झालं, संसार सुरू झाला. मग सामान्य घरात ज्या गोष्टी घडतात त्या घडू लागल्या. सासू आणि सून…. हे एक न उलगडणारं कोडं आहे. दोघींची बाजू ऐकली तर आपल्याला दोघींचे म्हणणे पटते, बाजू कोणाची घ्यायची? समजूत कशी काढायची आणि सल्ला काय द्यायचा ? तिची घुसमट व्हायला लागली. गाव दूर, संपर्काचे साधन नाही. पत्र टाकले तर घरात सर्वांना कळणार. त्यामुळे तिने ‘मौन’ राहायचे ठरवले.

एकदा तिचा भाऊ आला तिला भेटायला. भावाशी तिचं नातं एकदम घट्ट होतं. भाऊ वयाने तिच्यापेक्षा लहान होता, पण तिची समजूत काढण्याइतपत विचारी होता. त्याने सर्व ऐकून घेतले आणि एकच वाक्य बोलला, “ ताई !! प्रत्येक जण आपल्या कुवतीनुसार बोलत असतो…. कुत्रा भुंकणार, मांजर म्याव म्याव करणार….. “ 

… या एका वाक्याने गायत्रीला उभारी आली…. मग गायत्री कधीच दुःखी झाली नाही.

☆

© श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’

थळ, अलिबाग

मो. – ८३८००१९६७६

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर ≈