Category: इन्द्रधनुष्य

 इंद्रधनुष्य 

☆ “याला म्हणतात नशीब ”… लेखक : श्री द्वारकानाथ संझगिरी ☆ प्रस्तुती – सुश्री मीनल केळकर ☆

पुण्यात जन्मली, आई-वडिलांनी अनाथालयात सोडलं, तीच मुलगी बनली ऑस्ट्रेलियाची कॅप्टन.

नियती आणि नशिबापेक्षा कोणी मोठं नसतं. एखादी गोष्ट नियतीच्या मनात असेल, तर ती घडून राहते. राजाच्या घरात जन्माला येऊनही, एखादी व्यक्ती कमनशिबी ठरते. पण तेच रस्त्यावर जन्मलेलं एक अनाथ मुल ही मोठं इतिहास घडवून जातं. जेव्हा आपल्याला हे समजतं, तेव्हा नियती आणि नशिबाच्या पुढे काही चालत नाही, ही गोष्ट आपल्या लक्षात येते.

पुण्यासारख्या मोठ्या शहराच्या एका कोपऱ्यात जन्मलेल्या अनाथ मुलीची ही गोष्ट आहे. कारण जन्मानंतर आई-वडिलांनी अडचणींमुळे तिला शहरातील अनाथालयात सोडलं होतं. पण नियतीने या मुलीच्या नशिबात काहीतरी वेगळच लिहून ठेवलं होतं. आज या मुलीला जन्म देणारे आई-वडील आतल्या आत भरपूर रडत असतील, कारण ते आज जन्म दिलेल्या मुलीला भेटू शकत नाहीत.

ही गोष्ट आहे, ऑस्ट्रेलियाचा प्रसिद्ध यशस्वी क्रिकेटपटू (Lisa Sthalekar) लीजा स्टालगरची.

१३ ऑगस्ट १९७९ रोजी पुणे शहरातील एका छोट्याशा कोपऱ्यात लीजाचा जन्म झाला. लीजाचा स्वीकार करणं, तिच्या आई-वडिलांना शक्य नव्हतं, ही मुलगी म्हणजे आपल्यासाठी अडचण आहे, असं त्यांना वाटलं. त्यामुळे सकाळी सकाळी त्यांनी पुण्यातील श्रीवास्तव अनाथालयात या मुलीला सोडलं. अनाथालयाने या गोंडस मुलीचं लैला असं नामकरण केलं.

त्या दिवसांमध्ये हरेन आणि सू नावाचं एक अमेरिकन जोडपं देश भ्रमंती करण्यासाठी भारतात आलं होतं. या जोडप्याला पहिल्या पासून एक मुलगी होती. भारतात एका मुलाला दत्तक घेण्याच्या उद्देशाने हे जोडपं इथे आलं होतं. ते सुंदर मुलाच्या शोधात आश्रमात आले. त्यांना मनासारखा मुलगा मिळाला नाही. त्यावेळी ‘सू’ ची नजर लैलावर पडली. त्या मुलीच्या निरागस चेहरा आणि आकर्षक डोळ्यांनी हरेन आणि सू ला तिच्या प्रेमात पाडलं.

कायदेशीर प्रक्रियेनंतर त्यांनी लैलाला दत्तक घेतलं. ‘सू’ ने लैलाच नाव बदलून ‘लीज’ केलं. ते पुन्हा अमेरिकेला निघून गेले. काही वर्षानंतर हे जोडपं ऑस्ट्रेलिया सिडनी येथे स्थायिक झालं.

हरेनने लीजला क्रिकेट खेळायला शिकवलं. घरातील पटांगणातून लीजने क्रिकेट सुरु केलं. नंतर पुढ जाऊन ती गल्लीतल्या मुलांसोबत क्रिकेट खेळू लागली. लीजला क्रिकेटचा प्रचंड वेड होतं. पण तिने तिच्या शिक्षणाला देखील तितकच महत्त्व दिलं. लीजने अभ्यासा बरोबर क्रिकेट प्रशिक्षण सुरु ठेवलं. पुढे तिने ऑस्ट्रेलियातील स्थानिक क्रिकेट स्पर्धांमध्ये खेळायला सुरुवात केली. आता लीजपेक्षा तिची बॅटच जास्त बोलत होती.

पुढे जाऊन तिने ऑस्ट्रेलियाच्या राष्ट्रीय संघात स्थान मिळवलं, अनेक रेकॉर्ड आपल्या नावावर केले. प्रत्येक माणूस आपलं नशीब घेऊन जन्माला येतो. आई-वडिलांनी तिला अनाथालयात सोडलं. नियती तिला अमेरिकेत घेऊन गेली.

हीच लीज ऑस्ट्रेलियाची कॅप्टन बनली. आज जगातील महान महिला क्रिकेटपटूंमध्ये तिची गणना होते.

लेखक : श्री द्वारकानाथ संझगिरी 

प्रस्तुती : सुश्री मीनल केळकर

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ अंजली दिलीप गोखले

 इंद्रधनुष्य 

☆ सैनिकांची मावशी… अनुराधाताई – लेखक – श्री निरेन आपटे ☆ प्रस्तुती – सौ अंजली दिलीप गोखले ☆

अनुराधाताई 

“मी तिरंगा फडकावून येईन किंवा तिरंग्यात झाकून मला आणले जाईल!” अशी प्रतिज्ञा सैन्यातील जवान करतात आणि युद्धभूमीवर आपलं शौर्य दाखवतात. त्यांचं शौर्य घराघरात नेण्याचं काम ‘लक्ष्य’ फाऊंडेशन करत आहे आणि ह्या फाऊंडेशनची स्थापना केली आहे सौ. अनुराधा प्रभुदेसाई ह्यांनी. ह्याच अनुराधाताईंना भारताचा सैनिक ‘ मावशी ‘ नावाने ओळखतो. सैनिकांच्या मावशीचा आणि त्यांच्या कार्याचा हा वेध घेतला आहे निरेन आपटे ह्यांनी.

सीमेवर एक जवान चुकून भूसुरुंगवार पाय पडल्यामुळे जखमी होतो. अनुराधाताईंना ते कळते. त्या काळजीपोटी त्याला फोन करतात. तो फोन उचलून म्हणतो, ” जय हिंद मावशी. मी अगदी फिट आहे. सुरुंगवार पाय पडल्यावर स्फोट झाला आणि माझा एक पाय माझ्या डोळ्यांसमोर आकाशात तुटून उडाला. आणखी काही जखमा झाल्या आहेत, पण मी फिट आहे!” एक पाय गमावलेला जखमी जवान स्वतःला फिट म्हणवतो. ही कथा अनुराधाताई आपल्याला सांगतात आणि आपले डोळे अभिमानाने चमकतात आणि पाणवतातही. भारतीय सैन्य म्हणजे धैर्य आणि शौर्याचं प्रतीक. पण सिनेस्टारच्या कथा जशा आपल्यापर्यंत पोहोचतात तशा ह्या सैनिकांच्या कथा आपल्यापर्यंत पोहोचत नाहीत. आपण फक्त १५ ऑगस्टला त्यांची आठवण काढतो आणि नंतर विसरून जातो.

अनुराधाताई बँकेत नोकरीला होत्या तेव्हा त्याही फक्त १५ ऑगस्टला सैन्याची आठवण काढायच्या. एकदा त्या कारगिलला पर्यटक म्हणून गेल्या आणि त्या भेटीने त्यांचं जीवन बदललं. तिथे सैनिकांच्या शौर्याच्या कथा ऐकल्या आणि अनुराधाताईंनी मनात ठरवून टाकलं की समाज आणि सैनिक ह्यांच्यात जे अंतर आहे ते मी कमी करेन. त्यातून त्यांनी लक्ष्य फाऊंडेशनची स्थापना केली आणि आज त्या भारतीय सैनिक सामान्य लोकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी विविध कार्यक्रम करतात. त्या स्वतः एकेका सैनिकांबद्दल बोलतात तेव्हा अंगावर रोमांच उभे राहतात. मराठी, हिंदी आणि इंग्लिश अशा तिन्ही भाषांमधून त्या बोलतात. तसेच सैनिकांना भेटण्यासाठी, सैनिकांशी बोलण्यासाठी त्या पर्यटकांना लद्दाख, कारगिल इत्यादी ठिकाणी घेऊन जातात. सैनिकांच्या विधवा पत्नीला समाजातून पाठबळ मिळवून देतात. महत्वाचं म्हणजे सामान्य भारतीय सैनिकांच्या पाठीशी आहेत हे सैनिकाला जाणवू देतात.

आपल्या भाषणातून त्या म्हणतात, ” आपण आपल्या घरात सुरक्षित आहोत. कारण तिथे बॉम्ब हल्ले होत नाहीत, शत्रूने माईन्स पेरलेले नसतात आणि कोणीही आपल्यावर स्नाइपरमधून गोळी घालत नाही. आणि आपल्याला हे स्वातंत्र्य मिळत ते सैनिकांमुळे. आपल्याला freedom मिळालं आहे, पण ते free नाही. त्यासाठी मायनस 56 डिग्री तापमानात, रात्रीच्या मिट्ट काळोखात सैनिक पहारा देत आहेत. “

अनुराधाताई बोलू लागल्या की सैन्यातील अनेक किस्से सांगू लागतात. आधी आपल्याला लेफ्टनंट कर्नल गोयलचा फोटो दाखवतात. तो नाच करताना दिसतो. दुसऱ्या फोटोमध्ये तो बुलेटवर दिसतो. पण ह्या फोटोमागचं सत्य काही निराळं असतं. ह्या २५ वर्षाच्या सैनिकाला श्रीनगरच्या भागात जाऊन अतिरेक्यांचा खात्मा करायचं काम दिलेलं असतं. तो तिथे जातो, पण अतिरेक्यांनी पेरलेल्या माईनवर त्याचा पाय पडतो आणि स्फोट होऊन त्याच्या पायाचे तुकडे होतात. त्याला वाचवायला दुसरा शीख सैनिक पुढे येतो तेव्हा हा आज्ञा देतो ” आगे मत आना. नही तो मै कोर्ट मार्शल कर दूंगा”. ही आज्ञा तो देतो कारण आणखी माईन्स दडवलेले असू शकतात आणि त्यात त्या शीख सैनिकाचा जीव जाऊ शकतो. पण तो शीख सैनिकही काही कमी नसतो. तो स्वतःचा फेटा काढतो आणि लेफ्टनंट कर्नल गोयलचा पाय बांधून त्याला दवाखान्यात नेतो. लक्षात ठेवा, शीख माणूस कधीही आपला फेटा उतरवत नाहीत. पण इथे त्याने तो उतरवला, आपल्या साथीदारांचा, एका निडर बहाद्दराचा जीव वाचवण्यासाठी!

लेफ्टनंट कर्नल गोयलच स्वप्न होतं मुलाला फुटबॉल शिकवणं. पाय तुटल्यावर तो मुलाला फुटबॉल कसा शिकवणार? पण परिस्थितीला शरण जाईल तो सैनिक कसला ? गोयलने कृत्रिम पाय लावला आणि तो सैन्यात प्रशिक्षक बनला. धावू लागला, खेळू लागला. पोहू लागला आणि पॅराग्लाईडींगही केलं.

त्याने म्हटलं आहे, “When people doubted my ability to walk, I decided to fly.”

नागालँड हा भारताचा भाग आहे. पण तिथे भारतीय सैन्याचा इतका दुस्वास करत असत की इंडियन आर्मी हे नाव जरी काढलं तरी ठार मारायचे. सामान्य नागालँडकर भारताचा अविभाज्य भाग आहे हे मानायला तयार नव्हते. तरीही एक तरुण भारतीय सैन्यात भरती झाला. सोबत आणखी काही नागालँडच्या तरुणांना आणले. पुढे हा मुलगा लद्दाखमधे युद्धात शहीद झाला. त्याला महावीर चक्र मिळालं. त्याचं हे सीमा नसलेलं काम अनुराधाताई अभिमानाने सांगतात तेव्हा आपला उर भरून आल्याशिवाय राहत नाही. पुढची कथा असते कॅप्टन मनोज पांडेची. कॅप्टन पांडे शहीद झाला. देशासाठी बलिदान देण्याआधी त्याने म्हटलं-एखादं ध्येय इतकं उत्तुंग असतं की त्यात मिळालेलं अपयशही तितकंच उत्तुंग असतं. मनोज पांडे वयाच्या २३ व्या वर्षी धारातीर्थी पडला.

भारतीय सैनिकांच्या लढवय्या वृत्तीचं दर्शन घडवताना त्या १९७१ च्या संघर्षाचा आवर्जून उल्लेख करतात. अनेक सैनिकांनी आपलं बलिदान देऊन बांग्लादेशाची निर्मिती केली. सैनिकांनी एका देशाची निर्मिती केली अशी उदाहरणे फार दुर्मिळ आहेत. हे धैर्य आपल्या सैनिकांनी दाखवलं आहे आणि ही माहिती अनुराधाताईंमुळे आपल्याला कळते. त्यांच्या तोंडून कॅप्टन महेंद्रनाथ मुल्ला ह्यांचा किस्सा ऐकताना सैनिकांचं मनोबल काय असतं त्याची प्रचिती येते. १९७१ च्या युद्धात आयएनएस खुकरी ह्या बोटीवर महेंद्रनाथ हे कॅप्टन होते. पाकिस्तानच्या पाणबुडीने ह्या बोटीवर हल्ला केला. त्यामुळे बोटीचं नुकसान झालं. बोट बुडायला आली होती. म्हणून कॅप्टन महेंद्रनाथ ह्यांनी बोटीमधील सेलरला दुसऱ्या बोटीवर नेलं. शेवटचा सेलर उरला, त्याला स्वतःच लाईफ जॅकेट दिलं. सगळी बोट रिकामी झाल्यावर ते स्वतः डेकवर सिगारेट पीत शांत बसले आणि बुडणाऱ्या बोटीसोबत समुद्रात विलीन झाले. काही झालं तरी कॅप्टन बोट सोडत नाही ह्या सैनिकी परंपरेला ते जागले. भारतीय सैनिक आपलं कर्तव्य बजावताना स्वतःच्या प्राणापेक्षा कर्तव्य श्रेष्ठ समजतात.

कारगिलमध्ये युद्ध झालं तेव्हा पर्वतावर चढाई करणाऱ्या प्रत्येक सैनिकाला माहित होतं की आपला वर जायचा मार्ग आहे, पण आपण पुन्हा खाली कधीही येणार नाही. तरीही ते वीर न डगमगता शत्रूवर तुटून पडले. ह्यात कर्नल थापर ह्यांचा मुलगाही होता. एकदा एका २६ जुलैला अनुराधाताई कारगिल येथे वीर जवानांच्या स्मृतीसाठी बनवलेल्या विजय स्तंभाजवळ उभ्या होत्या. तेव्हा तिथे कर्नल थापरही आले. आपल्या शहीद झालेल्या मुलाला सलामी द्यायला हा पिता तिथे आला होता आणि ताठपणे उभा राहून अनुराधाताईंना म्हणाला, ” बेटा, डोळ्यात अश्रू नाही आणायचे. माझ्या मुलाचं कौतुक करायचं. ” कॅप्टन थापर ह्यांचं धैर्य पाहून आपणही नतमस्तक होतो. त्या धैर्यासमोर कारगिलचा हिमालयही थिटा वाटू लागतो. आज कॅप्टन थापर आपल्या शहीद मुलाने लिहिलेलं शेवटचं पत्र अभिमानाने वाचून दाखवतात. ज्या वयात मुलाला आशीर्वाद द्यायचे त्या वयात ते मुलाला सलामी देत आहेत.

इथे पदमा गोळेंची एक कविता अनुराधाताई म्हणून दाखवतात:

” बाळ, चाललासे रणा घरा बांधिते तोरण,

पंचप्राणांच्या ज्योतींनी तुज करिते औक्षण.

नाही एकही हुंदका मुखावाटे काढणार,

मीच लावुनी ठेविली तुझ्या तलवारीस धार”

सैनिकाचे पालक असे खंबीर असतात. मुलाच्या तलवारीला धार लावून देतात. तो रणातून कदाचित जिवंत येणार नाही हे माहित असूनही!

अनुराधाताईंचं काम पाहून नेव्हीमधील सैनिकांनी त्यांना पाणबुडीमध्ये आमंत्रण दिलं होतं. ती पाणबुडी पाहून त्या थक्क झाल्या. कारण पाणबुडीत हलता येणार नाही अशी जागा होती. तरीही जिथे फक्त १० जण उभे राहू शकतात, तिथे ४२ जण जातात. एकदा ५६ जण गेले आणि तेही तीन महिने. पाणबुडी पाण्यात जाते तेव्हा त्यांचा जगाशी काहीही संपर्क राहत नाही. आपण २४ तास मोबाईल वापरतो आणि हे सैनिक अनेक महिने पाण्याखाली कोणत्याही संपर्काशिवाय कर्तव्य करत असतात. काम करून हे सामान्य माणसांना संदेश देत असतात की तुमच्या उद्यासाठी आम्ही आमचा आजचा दिवस देत आहोत. हे सैनिक लढाई होते तेव्हा फक्त प्राण पणाला लावून नव्हे तर प्राण देऊन लढतात. ते रोज स्वतःचा स्वयंपाक करतात. त्यांच्यातील काही डॉक्टर असतात जे आसपासच्या समाजाच्या आरोग्याची काळजी घेतात, बांधकाम तज्ज्ञ असतात ते डोंगराळ भागात रस्ता-पूल उभारतात. अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत ते Locवर उभे असतात. तरीही म्हणतात-Romancing Loc…

सैनिकांचं हे कठोर जीवन लोकांपर्यंत पोहोचवण्याचं काम अनुराधाताई ‘लक्ष्य’ फाऊंडेशनच्या माध्यमातून करत आहेत. त्यासाठी त्यांनी “सैनिक” हे पुस्तक लिहिलं आहे. त्याचा इंग्लिशमध्ये “soldier ” नावाने अनुवादही झाला आहे. हे पुस्तक त्यांनी सैनिकांच्याच हस्ते प्रकाशित केलं. सैनिक समाजाला समजला पाहिजे त्यासाठी ही धडपड आहे. गेली 15 वर्ष अनुराधाताई ही धडपड करत आहे. शिवाजी महाराजांची कवने गाणारे जसे भाट आहेत, तशा त्या सैनिकांच्या भाट बनून काम करत आहेत.

पण त्यांची इच्छा वेगळीच आहे. त्यांना असं वाटतं की समाजाला, सामान्य माणसाला सैनिक इतका समजावा की लक्ष्य फाऊंडेशनच काम बंद व्हावं.

चला, सैनिक समजावून घेऊ आणि अनुराधाताईंचं काम लवकर पूर्ण करू!!

सैनिक आणि त्यांची ही मावशी इतरांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी तुम्ही हा लेख पुढे पाठवू शकता.

लेखक : श्री निरेन आपटे

संग्रहिका : सौ. अंजली दिलीप गोखले 

मोबाईल नंबर 8482939011

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

 इंद्रधनुष्य 

 

☆ ‘आनंदवन प्रयोगवन’ – लेखिका : सुश्री सुलभा तांबडे ☆ माहिती प्रस्तुती– सौ. श्रीमती उज्ज्वला केळकर ☆

डॉ. विकास व डॉ. भारती यांच्या सोबत दोन – तीन तास गप्पा मारल्या नंतर त्यांची खरी ओळख होते. बाबा आमटे यांच्यासारखा वाटवृक्ष असल्यामुळे विकास यांच्या कार्याची ओळख फारशी समाजाला झाली नाही. याची सल त्यांच्या बोलण्यातून जाणवली. पण आनंदवन व सोमनाथ प्रकल्पातील सर्व कल्पकता ही विकास यांची आहे. ते स्वतः अभियंता आहेत.

आनंदवन बाबा आमटेनी सुरु केले ते कुष्ठरोग्यासाठी तिथे त्यांना स्वावलंबी बनविण्यासाठी विविध प्रकल्प राबविले जातात. प्रचंड मोठा आणि विस्तीर्ण आवार तोही प्लास्टिक मुक्त. कुठेही कसलाही केरकचरा नाही. असं हे आनंदवन आणि तिथे जे जे प्रकल्प राबविले ते समजून घ्यायचे असतील तर “आनंदवन प्रयोगवन “ हे पुस्तक वाचलंच पाहिजे.

पुस्तकाच्या नावाप्रमाणेच इथे अनेक यशस्वी प्रयोग केले आहेत, तेही माफक खर्चात व भविष्यातही इतर खर्च करावा लागणार नाही हा दृष्टीकोण ठेवून. स्वयंपाक घरातील बाहेर पडणाऱ्या कचऱ्यापासून गोबर गॅस चालवला जातो. त्यामुळे गॅस खर्च वाचतो. शिवाय त्या कचऱ्याची योग्य विल्हेवाट लावली जाते. स्वयंपाकघर एकच सर्वांनी तिथेच वेळेत येऊन जेवायचे असा नियम आहे. सर्वच हातांना काम करण्याची संधी असल्यामुळे त्या प्रोजेक्ट चे नाव संधीनिकेतन असे आहे. इथे काम करणाऱ्या लोकांना कुणाला हात नाही, पाय नाही, हात आहे तर बोटं नाहीत, डोळे असून कमी दिसते, कान असून ऐकायला येत नाही तरीही हे सर्व निरंतर कार्यमग्न. अनेक प्रकारच्या वस्तू इथे बनविल्या जातात त्याची विक्रीही केली जाते.

५० भाग माती, ४०भाग वाळू, १०भाग सिमेंट अशा मिश्रणापासुन विटा तयार करून त्या सावलीत वाळवून नंतर ४ ते ५ दिवस पाणी मारून त्या बांधकामाला वापरल्या आहेत. त्यामुळे आजतागायत गळती नाही, पंखा लागत नाही. अगदी कमी खर्चात घरं बांधली आहेत.

सोमनाथ २५० एकराचा शेती प्रकल्प. इतक्या मोठया क्षेत्रात केवळ एकच विजेची मोटार. सभोवताली जंगल असल्यामुळे जमिनीत पाण्याचे प्रमाण आहे. थोड्याश्या उंचवट्यावर पाणी अडवले आहे आणि तिथे बंधारा घातला आहे. हा बंधारा बांधण्यासाठी शेजारच्या खेड्यापाड्यातील सहा महिने प्लास्टिक कचरा, खराब ट्रकच्या मोठ्या टायर  असे गोळा केले. सिमेंट काँक्रीटच्या मिश्रणामध्ये  गोळा केलेला प्लास्टिक कचरा क्रश करून बंधाऱ्यावर ठेवलेल्या टायरमध्ये  भरला. टायरची मांडणी तीन पायऱ्यांप्रमाणे केल्याने पर्यटकांना झऱ्याचा अनुभव घेता येतो. या बंधाऱ्यातील पाणी गुरुत्वाकर्षण शक्तीचा वापर करून सिमेंटच्या बांधलेल्या पाठामधून संपूर्ण शेतीवर फिरवले जाते. या जमिनीचाच 21 एकराचा भाग उंचावर असल्यामुळे तिथे फक्त विजेची मोटर वापरली जाते. या प्रकल्पावरती पोस्ट ऑफिस आहे. इथे कुणाचे पत्र  येत नाही. पण पोस्टात अनेक कष्ट करणाऱ्या लोकांच्या ठेवी   आहेत. शेती कसायला दिली जाते. वाट्याला आलेल्या जमिनीवर आतल्या बाजूला भातशेती व बाहेर तूर लावली जाते. तुरीचे उत्पन्न त्या राबणाऱ्या शेतकऱ्याला. जेव्हा हा प्रकल्प सुरू केला त्या वेळेला या प्रकल्पातील धान्य भाजीपाला लोक घ्यायला कचरत होते. आज तिथे तिथल्या पिकाला प्रचंड मागणी आहे. हेमलकसा व आनंदवन इथली गरज भागल्यानंतर राहिलेला उत्पादित माल विकला जातो.

इथल्या अर्ध्या भागावर जंगल निर्माण केले आहे. दरवर्षी १ मे ते १५ मे उन्हाळी शिबिर घेतले जाते. या शिबिरातील मुलं-मुली नवीन झाडे लावणे, जंगलाची साफसफाई करणे या सर्व गोष्टी करत असतात. त्यामुळे तिथे घनदाट जंगल तयार झाले असून या जंगलात आपल्याला प्राणी देखील आढळतात.

‘गोकुळ‘ हे अनाथ बालकांसाठी चालवले जाते. अंध व मूकबधिरांसाठी देखील येथे शाळा आहेत.

२०० लोकांचा वाद्यवृंद आहे. या वाद्यवृंदाचे अनेक ठिकाणी कार्यक्रम झालेले आहेत. हे सर्व कलाकार कुष्ठरोग बाधित आहेत.

आनंदवन मध्ये सूतकताई, विणकाम, लाकूड काम, पत्र्यापासून विविध वस्तू तयार करणे, संगीत यांचेही शिक्षण दिले जाते. आज तिथे शास्त्र, कला, वाणिज्य व कृषी या चार शाखांचे महाविद्यालय असल्याने आसपासच्या खेड्यातील असंख्य मुलं आनंदवनशी जोडली आहेत.

मुक्तीसदन बरेच रोगी बरे होऊन जातात पण काही तिथेच रेंगाळतात अशांसाठी मुक्तीसदन मध्ये त्यांची राहण्याची सोय केली आहे.

उत्तरायण वृद्धांसाठी वानप्रस्थाश्रम यालाच ज्ञानपेढी असे नाव आहे. मृत व्यक्तीला दफन केले जाते आणि त्यावरती लगेच एक झाड लावले जाते. त्यामुळे तिथे बगीचाच तयार झाला आहे.

 ‘Give them a chance not a charity’ या तत्वानुसार इथे काम सुरु आहे.

हे पुस्तक तर वाचण्यासारखे आहेच पण त्याहीपेक्षा तिथे जाऊन पहाणं हे भारीच आहे.

(..या पुस्तकाचे लेखक आहेत स्वतः श्री. विकास आमटे)

लेखिका : सुश्री सुलभा तांबडे

प्रस्तुती : उज्ज्वला केळकर 

संपर्क – निलगिरी, सी-५ , बिल्डिंग नं २९, ०-३  सेक्टर – ५, सी. बी. डी. –  नवी मुंबई , पिन – ४००६१४ महाराष्ट्र

मो. 9403310170, email-id – [email protected] 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संभाजी बबन गायके

 इंद्रधनुष्य 

☆ कर्तव्य ‘रेखा’ ओलांडताना ! ☆ श्री संभाजी बबन गायके ☆

शेगाव रेल्वे स्टेशन. संध्याकाळची शेवटची एक्सप्रेस निघून गेली आणि काही मिनिटांतच फलाट रिकामा झाला. रेखताईंची ड्युटी थोड्याच वेळात ड्युटी संपणार होती. आता युनिफॉर्म बदलून सिव्हिल ड्रेस चढवायचा आणि घराकडे निघायचे अशा विचारात असतानाच त्यांना ती दिसली… फलाटावरील शेवटच्या एका बाकड्यावर काहीशा विचारमग्न अवस्थेत… शून्यात नजर लावून! रेखाताईंनी आपल्या चेंजिंग रुमकडे जाण्याचा विचार बदलला. तिच्याकडे काही पिशवी वगैरे दिसत नव्हती. सोबत कुणीही नव्हते आणि इतक्यात कोणतीही प्रवासी गाडी या स्टेशनवर थांबणार नव्हती… शिवाय ती बाई दोन जीवांची दिसत होती… दिवस भरत आलेले!

ताईंनी तिच्याजवळ जाऊन तिला हटकले तर म्हणाली “आत्या येणार आहे.. तिला घ्यायला आलेय!”. “एक्स्प्रेस तर मघाशीच निघून गेली की तुझ्यासमोरूनच! नाही आली का तुझी आत्या?” त्यावर ती बाई निरुत्तर झाली… तिला बाई म्हणायचं कारण तिच्या गळ्यात असलेलं ते मंगळसूत्र! लग्नाला एका वर्षापेक्षा जास्त दिवस उलटले असतील असं वाटतं नव्हतं. एकोणीस- वीस वर्षांची पोरच ती!

ती खोटं बोलते आहे हे ताईंनी अनुभवाने ओळखलं. तिला जरा जरबेच्या आवाजातच सांगितले… ”घरी जा.. आणि रिक्षेने जा! अशा अवस्थेत तुझं पायी जाणं बरोबर नाही!” 

“कुठे राहतेस?” या प्रश्नावर तिने तिचे राहण्याचे ठिकाण सांगितले. याच गावातल्या स्टेशनवर GRP मध्ये म्हणजे General Railway Police खात्यात खूप वर्षे सेवा करीत असल्याने आणि जवळपास राहत असल्याने ताईंना सारा परिसर चांगलाच माहित होता. सहज चालत जाण्यासारखे अंतर तर नव्हतं.. आणि गर्भारपणात आणि ते ही दिवस भरत आल्याच्या दिवसांत तर नव्हतंच नव्हतं!

   ती पोर हळूहळू पावलं टाकीत स्टेशनच्या बाहेर जायला निघाली. स्टेशनच्या पाय-या उतरून बाहेर पडली आणि तिथेच घुटमळली. ताईंचे तिच्यावर लक्ष होतंच. ती पोरगी काही रिक्षात बसली नाही. ती काही घरी जाण्याच्या मन:स्थितीमध्ये असेल असं दिसत नव्हतं!

ताई स्टेशन सोडून तिच्या मागोमाग निघाल्या. तशी ती फार दूर गेलेली नव्हती. पण आपण तिचा पाठलाग करतो आहोत, असे तिला वाटू नये म्हणून ताईंनी आपला वेग कमी ठेवला होता. अन्यथा तिने भलतंच काही केलं असतं.. अशी शक्यता होती.

ताईंचा सहकारी विशाल जाधव त्याची ड्युटी संपवून स्टेशन बाहेर पडत होता. ताई स्टेशन सोडून बाहेर का पडत आहेत.. आणि ते सुद्धा युनिफॉर्मवर.. हे त्याला समजेना.

नियमानुसार ताईंची जबाबदारी सस्टेशनच्या हद्दीपुरती मर्यादित होती. पण का कुणास ठाऊक आज त्यांना या मर्यादेबाहेर जावंसं वाटलं. असंच होतं त्यांच्याबाबतीत. का कुणास ठाऊक पण काही विपरीत घटना घडायची असली की त्यांचं मन त्या ठिकाणी जा असं सुचवायचं. गेल्या कित्येक वर्षांच्या सेवेत त्यांनी कितीतरी अपघात, आत्महत्या पाहिल्या होत्या. जमेल त्यांना स्वतःहून मदतीचा हात दिला होता. अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीतही जीवापाड मेहनत करून त्या रेल्वे पोलिसात भरती झाल्या होत्या आणि आज हवालदार पदावर पोहोचल्या होत्या. आज यावेळी स्टेशनबाहेर पडताना ताईंनी वरीष्ठांना कल्पना दिली नाही.. कारण एकतर ड्युटी संपली होती आणि तेव्हढा वेळच नव्हता!

त्यांच्यापुढे चालणारी ती पोरगी तिच्या घराच्या रस्त्याकडे वळणार नाही हे त्यांनी ताडले.

“ताई, इकडे कुठं स्टेशन सोडून?” विशालने विचारले. तो तिला ताई म्हणायचा! “ती समोर चाललेली पोरगी बघतलीस का? तिचा काहीतरी भलताच विचार दिसतोय. एक काम कर… तुझ्या अंगावर सिविल ड्रेस आहे. तू तिच्या मागोमाग चाल… मी मागून येतेच.. मला युनिफॉर्म वर बघून तिला संशय येईल! आणि लोकही विनाकारण गर्दी करतील” 

आणि तिला शंका होती तसंच झाली… ती पुढं चालणारी घराच्या दिशेने न वळता गजानन महाराजांच्या मंदिराच्या मागील बाजूने गेलेल्या दुस-या रेल्वे ट्रॅकच्या दिशेने निघालेली होती… त्या मार्गावरून यावेळी ब-याच ट्रेन्स जात-येत असतात… आणि त्याबाजूला तशी कुणाची गजबजही नसते. काही वेळातच अंधार पडणार होता. आता या दोघांनीही आपल्या पावलांचा वेग वाढवला. ती पोरगी सारखी मागे वळून बघत होती… तिला आपण दिसू नये म्हणून ताई एखाद्या आडोशाला जात… आणि पुन्हा पाठलाग सुरू करत. येणा-या जाणा-यांना विनाकारण संशय येऊ नये याची काळजी घेत ते दोघे तिच्या दिशेने निघाले. कारण विनाकारण आरडाओरडा केला असता तर ती पोरगी भेदरली असती आणि काही भलतंच होउन बसलं असतं! त्या पोरीचं लक्ष नव्हतंच. ट्रॅक वरचे दोन्ही बाजूंचे सिग्नल हिरवे झालेले होते… ट्रेन तिथून जाण्याची वेळ झालीच होती.. कोणतीही ट्रेन काही क्षणांत तिथे पोहोचणार होती!  

आता मात्र हे दोघेही पळत निघाले… तिचं लक्ष नव्हतंच.. आवाज देऊनही काही उपयोग नव्हता… विशाल दादाने पुढे धावत जाऊन तिला रुळावर जाण्याच्या आधीच आडवे होऊन तिचा रस्ता रोखून धरला…. तेंव्हा ती भानावर आली! ताई क्षणार्धात तिच्याजवळ पोहोचल्या!

“काय विचार आहे? घरी जायचं सोडून इकडं कशाला आलीस? मरायचंय पोटातल्या बाळाला सोबत घेऊन?” या प्रश्नांची तिच्याकडे उत्तरे होतीच कुठे? डोळे अश्रूंनी डबडबले आणि पाठोपाठ जोराचा हुंदका उमटला गळ्यातून. ताईंनी तिच्या खांद्यावर थोपटले आणि मग तिला स्वतःच्या खांद्यावर डोके ठेवू दिले! 

“शांत हो! काय झालं मला सांगशील? तुझ्या नव-याचा मोबाईल नंबर दे! त्याने तुला असं एकटीला घराबाहेर पडू दिलंच कसं?” एवढ्यात एक मालगाडी भरधाव अप ट्रॅकवरून धडधडत निघून गेली! त्या पोरीनं त्या गाडीकडे एकदा पाहिलं आणि डोळे मिटून घेतले!

बराच वेळ झाल्यावर तिने कसाबसा नव-याचा नंबर सांगितला. ताईंनी आपल्या मोबाईलवरून त्याला कॉल लावला. पलीकडून हॅलो असे काळजीच्या सुरातील प्रत्युत्तर ऐकताक्षणीच ताईचा रागाचा पार चढला…. ”असशील तिथून आणि असशील तसा निघून ये… !” तिचा नवरा होता फोनवर. त्याने कसाबसा ठिकाण विचारले आणि तो बाईकवर निघाला…. ”लगेच पोहोचतो, मॅडम!”

तो पर्यंत त्या बाजूने जाणारे काही बघे तिथे थांबून झाला प्रकार समजून घेण्याच्या प्रयत्नात होते. ताईंनी त्यांना पिटाळून लावले. त्या पोरीचा नवरा पोहोचलाच… घामाघूम होऊन. ती घरातून निघून बराच वेळ झाला होता आणि तो तिला गावभर शोधत होता. ती मोबाईल घरीच ठेवून बाहेर पडली होती.. घरात काहीतरी कटकट निश्चित झाली असावी!

ताईंनी त्याला झापझाप झापलं. या पोरीच्या जीवाला याच्यापुढं काही झालं ना तर पहिलं तुला आत टाकीन.. असा सज्जड दम दिला! “अरे, या दिवसांत व्याकूळ असतात पोरी. त्यांना समजून घ्यायला पाहिजे की नको? तुझ्याही बहिणी असतीलच की लग्न करून सासरी गेलेल्या? त्यांच्या सासरच्यांनी त्यांना असं वागवलं तर चालेल का तुला? तुझ्या घरच्यांना समजावून सांग…. म्हणावं…. ही सुद्धा कुणाची तरी लाडकी लेक आहे!” 

तो खाली मान घालून सारं ऐकून घेत होता. त्याच्याही डोळ्यांत पाणी होतं… आज आपण बायको आणि मूल अशी दोन माणसं गमावून बसलो असतो, याची जाणीव त्याला झालेली दिसत होती. ताईंनी एका कागदाच्या तुकड्यावर स्वतःचा मोबाईल नंबर लिहून तिच्याकडे दिला. “घरी जाऊन आधी तुझ्या मोबाईलमध्ये हा नंबर सेव्ह कर आणि कधी गरज पडली तर विनासंकोच फोन कर.. आणि असा वेडेपणा पुन्हा कधीच करू नकोस…. बाळ झाल्यावर सगळं काही ठीक होईल!” 

त्या पोरीचा नवरा रेखाताईंचे, विशालदादांचे पुन्हा पुन्हा आभार मानून बायकोला बाईकवर घेऊन सावकाश गाडी चालवत तिथून निघाला. ती पोरगी ताईंकडे पहात हात हालवत राहिली… नजरेआड होईतोवर! 

इकडे ताई स्टेशनकडे लगबगीने निघाल्या. ताई स्टेशनबाहेर गेल्याचं कुणाच्या लक्षात आलं नव्हतं. ताईंनीही कुणाला काही सांगितलं नाही.. out of the way आणि out of jurisdiction जाऊन काम करण्याची परंपरा तशी कमीच आपल्याकडे!

युनिफॉर्म बदलून ताई घराकडे निघाल्या! गजानन बाबांच्या मंदिरासमोरून जाताना त्यांनी कळसाकडे पाहून हात जोडले… आणि आरती सुरू झाल्याचा शंख वाजू लागला…. ताईंची सेवा गजानन महाराजांच्या चरणी रुजू झाली होती ! रेखाताईंनी आजवर अशा अनेक लोकांना बचावले आहे. त्यांचे आशीर्वाद त्यांनी प्राप्त केले आहेत. त्याचे एक ताजे उदाहरण म्हणजे रेखताईंचे पती नुकत्याच झालेल्या एका गंभीर अपघातातून अगदी थोडक्यात बचावले आहेत. चांगल्या कर्मांची फळे परमेश्वर आपल्याला देतोच, अशी रेखाताईंची श्रध्दा आहे. त्यांच्या अनुभवांचे संकलन त्या करणार आहेत. सकारात्मक गोष्टींचा प्रसार व्हावा, म्हणून मी हा लेख त्यांच्या संमतीने लिहिला आहे. यात प्रसिद्धी मिळवण्याचा हेतू नाही.

(नुकत्याच केलेल्या शेगाव-पुणे रेल्वे प्रवासात GRP हवालदार रेखाताई वानखेडे नावाच्या कर्तव्यदक्ष अधिकारी महिलेशी संवाद करण्याचा योग आला. त्यांच्याकडून अशा कितीतरी गोष्टी ऐकायला मिळाल्या. प्रसंगी आपल्या कार्यक्षेत्राच्या बाहेर अर्थात ‘आऊट ऑफ वे ‘ जाऊन केवळ माणुसकीच्या भावनेतून समाजाची सेवा करणारी माणसं आपल्या भोवती आहेत, याचा आनंद झाला. त्यांनी सांगितलेल्या अनेक अनुभवांपैकी हा एक अनुभव थोडेसे लेखन स्वातंत्र्य घेऊन सुहृद वाचकांसाठी उपलब्ध करून दिला आहे. रेखाताईंना, विशाल जाधव यांना तुम्ही मनातून का होईना… आशीर्वाद, शुभेच्छा द्यालच, कौतुकाचे चार शब्द लिहाल, अशी खात्री आहे ! ) 

© श्री संभाजी बबन गायके 

पुणे

9881298260

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्रीमती अनिता जयंत खाडीलकर

इंद्रधनुष्य 

☆ यशाची यशस्विता… ☆ संग्राहक – श्रीमती अनिता जयंत खाडीलकर ☆

काही वर्षापूर्वी एक माणूस खाकी अर्धी चड्डी घालून मुंबई सेंट्रलच्या डेपोमध्ये गाडीतून उतरला. मालवणहून मुंबईत तो पहिल्यांदाच आलेला असतो….

उतरताच मुंबईने त्याला आपला रंग दाखवला, त्याची पिशवी चोरीला जाते. आता करायचे काय ह्या मायानगरीत? असा प्रश्न त्याच्या मनात आला..

मुंबईत एकमेव माणूस ओळखीचा माणूस आणि आधार तो म्हणजे गंगाधर. खिश्यात पैसा नाही, मग चालत गंगाधरचे घर गाठले. त्याकाळी दुसर्‍याला आधार देण्याची प्रथा होती. दुसर्‍या दिवशी गंगाधरने त्याला ह. रा. महाजनी (लोकसत्ता दैनिकचे संपादक आणि अभिनेता रविंद्रचे वडील)च्या पुढ्यात उभे केले, कारण त्याला नोकरीची गरज होती. या अर्धचड्डीत उभ्या असलेल्या माणसाला महाजनीने नाव, गाव विचारले आणि ते ऐकताच महाजनी म्हणाले, अरे शब्दकोडे सोडवून पाठवतोस तो तूच का.. ?

मग आजपासून शब्दकोडे रोज बनवून देणे, हीच तुझी नोकरी. अश्यातर्‍हेने पोटापाण्याचा प्रश्न तर सुटला होता. पुढे वेळ मिळेल तेव्हा, ज्योतिष शास्त्राचा अभ्यास करून त्याने नाव कमावले आणि त्यामुळे त्याची ओळख महाराष्ट्राच्या मान्यवर लोकांबरोबर झाली..

पुढे स्वस्थ न बसता दिनदर्शिका काढली, ती सुरुवातीला दुसर्‍याकडून छापून घेतली, पण नंतर स्वतःची प्रेस काढून, दिनदर्शिका प्रकाशित केली. दिनदर्शिकाचे मागचे पान रिकामे असे, म्हणून त्यावर भविष्य आणि अनेक गृहोपयोगी गोष्टी छापल्या. त्यामुळे दिनदर्शिकेची लोकप्रियता  आणि खप खूप वाढला, मग दुसर्‍या भाषेत पण, दिनदर्शिका छापणे सुरू केले. खूप पैसा मिळवल्यावर दादर इथे एक इमारत विकत घेतली. ज्या इमारतीमध्ये आज पारसी लोक त्याचे भाडेकरू आहेत…

ही यशोगाथा आहे मालवणहून आलेल्या एका मराठी तरुणाची, ज्यांचे नाव आहे…

“कालनिर्णयकार.. “

“आदरणीय ज्योतिर्भास्कर जयंत साळगावकर” यांची आणि त्यांना सुरुवातीच्या काळात मदत करणारा तो सद्गृहस्थ गंगाधर म्हणजे “कवि गंगाधर महांबरे”..

एका मराठी माणसाची ही यशोगाथा केवळ प्रेरणा मिळावी म्हणून थोडक्यात सादर…

लेखक : अज्ञात 

संग्राहक : श्रीमती अनिता जयंत खाडीलकर

सह्याद्री अपार्टमेंट, खाडीलकर गल्ली, बालगंधर्व नाट्यमंदिर समोर, ब्राह्मणपुरी, मिरज,जि. सांगली

मो 9689896341

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

सौ. कुंदा कुलकर्णी ग्रामोपाध्ये 

 इंद्रधनुष्य 

☆ महर्षि कृतु… ☆ सौ कुंदा कुलकर्णी ग्रामोपाध्ये ☆

ब्रह्मदेवाने स्वतः आणखी प्रजा विस्तार करण्यासाठी अनेक ऋषी उत्पन्न केले. त्यांना प्रजापती  ऋषी असे म्हणतात. त्यापैकीच एक कृतु हे प्रजापती ऋषी. ते ब्रह्मदेवाचे मानसपुत्र होते. ब्रह्मदेवाच्या हातातून त्यांचा जन्म झाला.

ब्रह्मदेवाच्या आज्ञेवरून त्यांनी दक्ष प्रजापती आणि क्रिया यांची कन्या सन्नती हिच्याशी विवाह केला. उभयतांना बालीखिल्य नावाचे साठ हजार पुत्र झाले. त्या पुत्रांचा आकार अंगठ्याएवढा होता. ते सगळे सूर्याचे उपासक होते. ते सदैव सूर्याच्या रथाच्या समोर आपले मुख करून चालत रहात. सूर्याची स्तुती करत. ते सारे ब्रम्हर्षी होते. त्यांची तपस्या आणि शक्ती सूर्य देवाला मिळत असे.

एकदा महर्षी कश्यप ऋषींनी यज्ञ करण्याचे ठरवले. त्यांनी महर्षी कृतुंना सांगितले ,या यज्ञात आपण ब्रम्हाचे स्थान ग्रहण करा. महर्षी कृतुंनी ते मान्य केले. आपल्या साठ हजार पुत्रांना घेऊन ते यज्ञ स्थळी आले. तेथे देवराज इंद्र आणि कृतूंचे पुत्र यांच्यामध्ये वाद सुरू झाला. महर्षी कृतु आणि महर्षी कश्यप दोघांनी मध्यस्थी केली. कृतुंच्या  पुत्रांनी पक्षी राज गरुडाला महर्षी कश्यपांना पुत्र रूपात देऊन टाकले.

महर्षी कृतुंना दोन बहिणी होत्या . त्यांची नावे पुण्य आणि सत्यवती अशी होती. महर्षी कृतु आणि सन्नती यांच्या एका मुलीचे नावही पुण्य होते.

सर्वप्रथम ब्रह्मदेवांनी एकच वेद निर्माण केला. त्यानंतर महर्षी कृतुंनी वेदांचे चार भागात विभाजन करण्यासाठी त्यांना मदत केली. पुढे वराहकल्प युगात महर्षी कृतुच वेदव्यास या नावाने जन्माला आले.

स्वयंभुव मनु आणि शतरूपा यांचा पुत्र उत्तानपाद. उत्तानपादाचा पुत्र ध्रुव. ध्रुववर महर्षी कृतुंचे खूप प्रेम होते. जेव्हा ध्रुव अपमानित होऊन अढळस्थान मिळवण्यासाठी बाहेर पडला, तेव्हा तो प्रथम महर्षी कृतु यांच्याकडेच आला. कृतु ऋषींनी त्याला विष्णूची आराधना करण्यास सांगितले. देवर्षी नारदांनी पाठिंबा दिला. त्यामुळेच ध्रुवाला अढळस्थान मिळाले. ध्रुवावर खूप प्रेम असल्यामुळे महर्षी कृतु अखेर धृवाकडेच गेले. म्हणूनच आजही ध्रुवताऱ्याच्या जवळ कृतु ऋषींचा  तारा आहे.

पुराणात महर्षी कृतुंबद्दल अनेक कथा आहेत. महर्षी अगस्ती यांचा पुत्र ईधवाहा याला त्यांनी दत्तक घेतले होते. शिवाय महाराज भरतने देवांच्या चरित्राविषयी त्यांना अनेक प्रश्न विचारले होते. महर्षींनी त्यांच्या शंकांचे समाधान केले. अशा या थोर महर्षींना कोटी कोटी प्रणाम.

लेखिका : सौ. कुंदा कुलकर्णी ग्रामोपाध्ये 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

 इंद्रधनुष्य 

फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो

(४ डिसेंबर, इ. स. १९४३) नंदाखाल, ठाणे जिल्हा, महाराष्ट्र – (२५ जुलै २०२४ राहत्या घरी निधन)

☆ वसई मधील साने गुरुजी… फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो ☆ प्रस्तुती – सौ. श्रीमती उज्ज्वला केळकर  ☆

हे महाराष्ट्रातल्या वसई येथील कॅथॉलिकपंथीय ख्रिस्ती धर्मगुरू व मराठी लेखक होते. ख्रिस्ती व ज्यू धर्म हे त्यांचे प्रमुख अभ्यासविषय असून त्यांविषयी त्यांनी मराठीतून लेखन केले.

इ. स. २००७ या कालखंडात सुवार्ता या प्रामुख्याने मराठी कॅथॉलिक समाजाशी संबंधित असलेल्या वार्तापत्राचे मुख्य संपादक होते. त्यांचे शिक्षण नंदाखाल येथील संत जोसेफ मराठी हायस्कुलात झाले. इ. स. १९७२ साली त्यांनी कॅथॉलिक धर्मगुरुपदाची दीक्षा घेतली. त्यांनी पुणे विद्यापीठातून समाजशास्त्रात बी. ए., तर धर्मशास्त्रात एम. ए. केले.

फ्रान्सिस दिब्रिटो हे ख्रिस्ती धर्मगुरू असले, तरी त्यांची खरी ओळख ती नाही. दिब्रिटो हे पर्यावरणाचे रक्षणकर्ते, गुंडशाहीविरुद्ध आवाज उठविणारे कार्यकर्ते आणि सुजाण, सजग आणि सामाजिक भान असलेले व्यक्तिमत्त्व अशी आहे. ’सुवार्ता’ या मासिकाद्वारे त्यांनी सामाजिक प्रबोधनाचे अनेक वेगवेगळे विषय मांडले आणि काही उपक्रमही राबवले. त्यामुळे हे मासिक केवळ ख्रिस्तीधर्मीयांसाठी न राहता मराठी साहित्यातही या मासिकाचा स्वतंत्र ठसा उमटला. ’हरित वसई संरक्षण समिती’ च्या माध्यमातून फ्रान्सिस दिब्रिटो यांनी पर्यावरण संरक्षण, जतन आणि संवर्धनाची मोठी चळवळ उभी केली. वसईतील ’राजकारणाचे गुन्हेगारीकरण आणि गुन्हेगारीचे राजकारण’ यांच्या विरोधातही त्यांनी पुढाकार घेतला आणि मोठी मोहीम राबविली होती. संघर्षयात्रा ख्रिस्तभूमीची हे पुस्तक लिहिण्यासाठी दिब्रिटो यांनी बराच काळ इस्रायलमध्ये राहून संशोधन केले होते.

फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो यांचे प्रकाशित साहित्य 

1. आनंदाचे अंतरंग : मदर तेरेसा
2. ओअ‍ॅसिसच्या शोधात (प्रवासानुभव, मूळ – दैनिकातील सदर). इंग्रजी रूपांतर ‘इन सर्च ऑफ दि ओॲसिस’; अनुवादक – फ्रान्सिस दिब्रिटो+रेमंड मच्याडो)
3. ख्रिस्ताची गोष्ट (चरित्र)
4. ख्रिस्ती सण आणि उत्सव
5. तेजाची पाऊले (ललित)
6. नाही मी एकला (आत्मकथन)
7. संघर्षयात्रा ख्रिस्तभूमीची : इस्रायल व परिसराचा संघर्षमय इतिहास
8. सुबोध बायबल – नवा करार (’बायबल दि न्यू टेस्टॅमेंट’ या पुस्तकाचा मराठी अनुवाद)(पृष्ठसंख्या – ११२५)
9. सृजनाचा मळा
10. सृजनाचा मोहोर
11. परिवर्तनासाठी धर्म (वैचारिक)
12. मुलांचे बायबल (चरित्र)

सन्मान

• सुबोध बायबल- नवा करार’ या पुस्तकासाठी त्यांना साहित्य अकादमीचा २०१३ सालचा राष्ट्रीय अनुवाद पुरस्कार मिळाला आहे.
• फ्रान्सिस दिब्रिटो हे पुणे येथे झालेल्या १५व्या मराठी ख्रिस्ती साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष होते.
• प्राचार्य शिवाजीराव भोसले स्मृती सन्मान (१४-७-२०१७)
• उस्मानाबाद येथे जानेवारी २०२०मध्ये ९३व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद
• जळगावला भरलेल्या अकराव्या राज्यस्तरीय सूर्योदय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद.

माहिती प्रस्तुती : उज्ज्वला केळकर 

संपर्क – निलगिरी, सी-५ , बिल्डिंग नं २९, ०-३  सेक्टर – ५, सी. बी. डी. –  नवी मुंबई , पिन – ४००६१४ महाराष्ट्र

मो. 9403310170, email-id – [email protected] 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

 इंद्रधनुष्य 

☆ ‘तू छुपी है कहाँ, मैं तडपता यहाँ… – लेखिका : सुश्री कल्पना मुळगावकर सबनीस ☆ प्रस्तुती – सौ. श्रीमती उज्ज्वला केळकर  ☆

प्रख्यात चित्रकार रघुवीर मुळगावकर हे गिरगावात भाटवडेकर बिल्डिंग मध्ये राहावयास आले, तेथे त्यांनी स्टुडिओ उभारला त्याचे नाव होते.. ‘मुळगावकर आर्ट स्टुडिओ’ मासिके, कॅलेंडर, या वरील देवांची चित्रे यांची मागणी इतकी वाढली की कामे पुरी करायला दिवस अपुरे पडू लागले, मध्यरात्रीपर्यंत ते चित्रात मग्न असायचे.

हातातील कुंचला, व मंगेशाच्या आशीर्वादाने  त्यांनी शून्यातून विश्व उभे केले, लक्ष्मी प्रसन्न होत होती. घरात दोन गाड्या दोन नोकर आले. याच सुमारास त्यांनी सी शोअरवर वाळकेश्वरला कमल बिल्डिंग मध्ये सातव्या मजल्यावर ब्लॉक घेतला. वांद्र्याच्या गर्द झाडीत एक छोटासा  बंगलाही घेतला..

त्यानंतर आम्ही वाळकेश्वरच्या प्रशस्त, हवेशीर फ्लॅट मध्ये राहण्यास आलो. पप्पा सकाळी गिरगावात स्टुडिओ मध्ये कामास जायचे, व सायं सहा वाजेपर्यंत परत यायचे. पण ते नाराज दिसू लागले. ते आईला म्हणायचे, “आपण सारे गिरगावात परत जाऊ या “.

आता एव्हडा सारा हलवलेला संसार पुन्हा गिरगावात हलवण्यास आई तयार नव्हती. शेवटी त्यांनी आईला मनातील खरे खरे सांगितले.

“त्या स्टुडिओत मी एकटा काम करायला बसलो की, मला काही सुचत नाही. ना काही नव्या कल्पना सुचत,

ना काही स्फूर्ती येत. तू जवळपास असल्याशिवाय, तुझ्या बांगड्यांचा किणकिणाट ऐकल्या शिवाय, तुझ्या केसातल्या मोगऱ्याचा सुगंध दरवळत असल्याशिवाय माझा ब्रश मला साद देत नाही.. “

झालं …  आम्ही पुन्हा गिरगावात आलो.

यावरुन एक आठवण आली…..

एकदा निर्माते दिग्दर्शक व्ही शांताराम पप्पांच्या स्टुडिओत काही कामासाठी आले होते. एकापेक्षा एक सुंदर चित्रे पाहून त्यांनी विचारले,

” मुळगावकर, तुम्ही मॉडेल तर घेत नाही, मग इतके सुंदर चेहरे, हा कमनीय बांधा कोणावरून रेखाटता?”

” मी माझ्या बायकोवरुन ही चित्रे काढतो ” पप्पांचे उत्तर..

व्ही शांताराम याना ते पटल्यासारखे दिसले..

मग पुढे कधीतरी त्यांच्या एका चित्रपटाच्या प्रीमियर शो ची आम्हाला चार तिकिटे मिळाली. आम्ही चौघे चित्रपट पाहण्यासाठी गेलो. त्या वेळेस शांतरामानी माझे आईस पाहिले. माझी आई दिसायला छान होती. गोरीपान, नऊवारी साडी, केसांचा अंबाडा, त्यावर फुलांचा गजरा, ठेंगणीच …. पण ती काही मुळगावकरांच्या चित्राइतकी सुंदर नव्हती. मात्र पप्पानी सांगितलेले ऐकून चित्रपटाची कथा-कल्पना शांताराम बापूंच्या मनात रुजली असावी. तो चित्रपट म्हणजे ‘ नवरंग ‘.

या चित्रपटात एका प्रतिभावंत कवीला आपल्या  बायकोला पाहुन सुंदर सुंदर कल्पना सुचत असत. तो आपल्या सामान्य रुप रंग असलेल्या बायकोत मोह घालणारी ‘मोहिनी’ पाहतो. त्याच्या सुंदर सुंदर कविता त्याला राजकवी बनवतात, तो प्रसिद्धीच्या शिखरावर पोहचतो. पण त्याचवेळी त्याच्या बायकोला त्याच्या सुंदर कविता वाचून, कोणातरी सुंदरीला पाहूनच या कविता लिहिल्या असव्यात असा संशय येऊन ती त्याला सोडून कायमची माहेरी जाते..

इथे तिच्या विरहाने या कवीचे कविता लिहिणे बंद होते. एकही ओळ त्याला सुचत नसते. राजदरबारात त्याला कविता पेश करण्याची फर्माईश होते. रिकाम्या हाताने रिकाम्या डोक्याने तो राजदरबारात मध्यावर उभा राहतो, वेड्यासारखा डोके हातात धरून. त्याच्या डोळ्यांतून अश्रू वहात असतात. सारा दरबार स्तब्ध असतो. पूर्ण शांतता असते. त्या शांततेत त्याला त्याच्या बायकोच्या पैंजणाचा आवाज ऐकू येऊ लागतो. तिला दरबारात आणले गेलेले असते. त्या आवाजाने ती कुठेतरी जवळपास  आहे एव्हडे त्याला पुरते.

त्याला पुन्हा स्फूर्ती येते व तो एक सुंदर कविता दरबारात पेश करतो-

” तू  छुपी है कहां, मै तडपता यहां.. !”

भारावलेला तो बावरा कवी मूर्च्छित होण्याआधी जाहीरपणे सांगतो की ….

” जमुना तुही है, मेरी मोहिनी.. “

सांगायचे काय तर, त्यांच्या एका साध्या सुध्या बायकोत त्यांना त्यांच्याच चित्रातील सुंदर चेहऱ्याच्या, टपोऱ्या डोळ्यांच्या कमनीय बांध्याच्या, भुरळ घालणारे हास्य असणाऱ्या, ‘ मला बायको हवी तर अशी ‘ अशी तरुण पुरुषांच्या मनाला आस लावणारी स्त्री दिसत होती.

……. ती एका अभिजात कलावंताची अनुभूती होती..

लेखिका – सौ कल्पना मुळगावकर-सबनीस

(रघुवीर मुळगावकर यांच्या कन्या)

प्रस्तुती – सौ. उज्ज्वला केळकर

संपर्क – निलगिरी, सी-५ , बिल्डिंग नं २९, ०-३  सेक्टर – ५, सी. बी. डी. –  नवी मुंबई , पिन – ४००६१४ महाराष्ट्र

मो. 9403310170, email-id – [email protected] 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डाॅ. निशिकांत श्रोत्री 

 इंद्रधनुष्य 

☆ श्रीमद्‌भगवद्‌गीता — अध्याय १२ — भक्तियोग — (श्लोक १ ते १0) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆

संस्कृत श्लोक… 

अर्जुन उवाच 

एवं सततयुक्ता ये भक्तास्त्वां पर्युपासते । 

ये चाप्यक्षरमव्यक्तं तेषां के योगवित्तमाः ॥ १ ॥

कथित अर्जुन 

कोण भक्त श्रेष्ठ योगवेत्ता समजावा भगवाना

निरंतर सगुण भक्त वा करितो ब्रह्म उपासना ॥१॥

श्रीभगवानुवाच 

मय्यावेश्य मनो ये मां नित्ययुक्ता उपासते । 

श्रद्धा परयोपेतास्ते मे युक्ततमा मताः ॥ २ ॥

कथित श्रीभगवान

मजठायी करुनी एकाग्र अपुल्या मनास ध्यानात

श्रेष्ठ योगी श्रद्धेने मज सगुणस्वरूपा भजतात ॥२॥

*

ये त्वक्षरमनिर्देश्यमव्यक्तं पर्युपासते । 

सर्वत्रगमचिन्त्यं च कूटस्थमचलं ध्रुवम्‌ ॥ ३ ॥ 

सन्नियम्येन्द्रियग्रामं सर्वत्र समबुद्धयः । 

ते प्राप्नुवन्ति मामेव सर्वभूतहिते रताः ॥ ४ ॥

*

संयम ज्याचा गात्रांवरती ध्यान मनबुद्धीतीत 

निराकार अचल शाश्वत अविनाशी ब्रह्म्यात

कल्याणास्तव चराचराच्या सदैव जे तत्पर

समानभावी योगी विलीन होत माझ्यात अखेर ॥३,४॥ 

*

क्लेशोऽधिकतरस्तेषामव्यक्तासक्तचेतसाम्‌ ॥ 

अव्यक्ता हि गतिर्दुःखं देहवद्भिरवाप्यते ॥ ५ ॥

*

गुंतला देहाभिमानी त्या ब्रह्मप्राप्ती कष्टप्रद मार्गाची 

सच्चिदानंदघन निराकार ब्रह्मसाधना अधिक कष्टाची  ॥५॥

*

ये तु सर्वाणि कर्माणि मयि संन्यस्य मत्पराः । 

अनन्येनैव योगेन मां ध्यायन्त उपासते ॥ ६ ॥

*

मत्परायण भक्त कर्मे अर्पण करिती मजला

अनन्य भक्तियोग उपासना ही सगुणरूपाला ॥६॥

*

तेषामहं समुद्धर्ता मृत्युसंसारसागरात्‌ । 

भवामि नचिरात्पार्थ मय्यावेशितचेतसाम्‌ ॥ ७ ॥

*

माझ्याठायी गुंतविता पार्था अपुले चित्त

तयासी भवसागरातुनि करितो मी मुक्त  ॥७॥

*

मय्येव मन आधत्स्व मयि बुद्धिं निवेशय । 

निवसिष्यसि मय्येव अत ऊर्ध्वं न संशयः ॥ ८ ॥

*

एकाग्र करुनी मन माझ्यात करी मतीला स्थिर

ममांतरी संशयातीत स्थान असेल तव निरंतर ॥८॥

*

अथ चित्तं समाधातुं न शक्नोषि मयि स्थिरम्‌ । 

अभ्यासयोगेन ततो मामिच्छाप्तुं धनञ्जय ॥ ९ ॥

*

नसेल निश्चल होत तव मन माझ्या ठायी स्थिर

योगाभ्यासे मम प्राप्तीची धनञ्जया इच्छा कर ॥९॥

*

अभ्यासेऽप्यसमर्थोऽसि मत्कर्मपरमो भव । 

मदर्थमपि कर्माणि कुर्वन्सिद्धिमवाप्स्यसि ॥ १० ॥

*

असशील जरी असमर्थ तू योगाभ्यासाशी

माझ्यास्तव कर्मपरायण होई मम प्राप्तीशी ॥१०॥

 ☆

अनुवादक : © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री

एम.डी., डी.जी.ओ.

मो ९८९०११७७५४

श्री सुनील देशपांडे

 इंद्रधनुष्य 

☆ Lee Kuan Yew – लेखक – अज्ञात ☆ प्रस्तुती – श्री सुनील देशपांडे ☆

Lee Kuan Yew

१९६७ मध्ये जेव्हा Singapore हे Malaysia पासून वेगळे झाले तेव्हा Singapore एक जंगल होते. Mumbai पेक्षा हि लहान असलेल हे एक बेट. Natural resources नाही, कोळश्याच्या किंवा aluminium च्या खाणी नाही, उद्योग धंदे नाही, इतकेच काय तर प्यायचे पाणी पण नाही. प्यायचे पाणी त्यांना Malaysia कडून ५ रुपये लिटरने विकत घ्यावे लागे. उद्योगाच्या नावावर फक्त मासेमारी.

ज्या दिवशी Singapore हे Malaysia  पासून वेगळे करण्यात आले, त्या दिवशी एक माणूस ढसढसा रडला. आता आपल्या देशाचे काय होनार ह्या चिंतेत त्याने स्वतःला १२ दिवस एका खोलीत कोंडून घेतले आणि बाहेर पडला तो एक निर्धार घेवुन. त्याने सरकार स्थापन केले, मंत्रिमंडळात हुशार लोक नेमले आणि लोकांना सांगितलं कि तुम्ही फक्त माझ्या पाठीशी उभे राहा. 

अत्यंत खंबीर आणि दूरदृष्टी असलेल्या ह्या एका माणसाने पुढील काळात मग Singapore  चा असा काही कायापालट केला कि आज Singapore  हे Asia  मधील सर्वात समृद्ध राष्ट्र म्हणून मानल जात. त्या एका माणसाच्या Vision , Policies आणि Determination मुळेच. Singapore चं आज जन्मलेलं मूल सुद्धा करोडपती आहे. जगातल्या मोठ्यातल्या मोठ्या कंपन्या रोज Singapore च्या दरवाज्यात उभ्या असतात, उद्योग सुरु करण्याचं application घेवुन. त्या एका माणसामुळे आज  सिंगापुर citizens ला एवढा मान आहे कि जगातल्या १७० देशात Singaporeans ना  VISA-Free एन्ट्री आहे ! त्या माणसाचे नाव आहे Lee Kuan Yew, Singapore चे पहिले पंतप्रधान.                   

वयाच्या ९१ व्या वर्षी आजाराने त्यांचे निधन काही वर्षांपूर्वीच झाले, त्यांच्या अंत्ययात्रेला 99% सिंगापूरवासी शामील होते, हा एक वर्ल्ड रेकॉर्ड आहे..!!! केवळ एक माणूस एखाद्या संपूर्ण देशाचं भविष्य कसं बदलवू शकतो ह्याचं Lee Kuan Yew पेक्षा उत्तम उदाहरण कदाचितच असावे. 

बहुधा अशी लोकं प्रेरणा देण्यासाठीच जन्माला येतात…. त्यांचा एकच संदेश ……                     

“ धर्मवादी व जातीवादी राहण्यापेक्षा ध्येयवादी राहा. “

*

© श्री सुनील देशपांडे

नाशिक मो – 9657709640 ईमेल  : [email protected]

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈