डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्‌भगवद्‌गीता — अध्याय ११ — विश्वरूपदर्शनयोग — (श्लोक ४१ ते ५५) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
संस्कृत श्लोक…
सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं हे कृष्ण हे यादव हे सखेति।
अजानता महिमानं तवेदंमया प्रमादात्प्रणयेन वापि ॥४१॥
*
यच्चावहासार्थमसत्कृतोऽसि विहारशय्यासनभोजनेषु ।
एकोऽथवाप्यच्युत तत्समक्षंतत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम्‌ ॥४२॥
*
तव महानता नव्हतो जाणुन प्रमाद घसटीचा
यादवा हे कृष्ण सख्या अजाणता संबोधण्याचा
विनोद विहार शय्या मजसंगे केलीत मायेने
अनमान जाहला माझ्याकडुनी उद्धरा क्षमेने ॥४१,४२॥
*
पितासि लोकस्य चराचरस्य त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान्‌।
न त्वत्समोऽस्त्यभ्यधिकः कुतोऽन्योलोकत्रयेऽप्यप्रतिमप्रभाव ॥४३॥
*
जगत्पित्या हे महाजगद्गुरो देवा पूजनीय अनुपम
त्रैलोक्यी श्रेष्ठ वा नाही कोणी प्रभावी तुमच्या सम ॥४३॥
*
तस्मात्प्रणम्य प्रणिधाय कायंप्रसादये त्वामहमीशमीड्यम्‌।
पितेव पुत्रस्य सखेव सख्युः प्रियः प्रियायार्हसि देव सोढुम्‌॥४४॥
*
प्रसन्न व्हावे क्षमा करावी जगदीश तव चरणी देहार्पण
पिता पुत्राचा सखा सखीचा जैसे करीत अपराध सहन ॥४४॥
*
अदृष्टपूर्वं हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा भयेन च प्रव्यथितं मनो मे।
तदेव मे दर्शय देवरूपंप्रसीद देवेश जगन्निवास ॥४५॥
*
कधी न देखीले तुमच्या या विराटस्वरूप दर्शने
हर्षनिर्भर मनोमनी तैसा व्याकुळ झालो भयाने
जगदीशा परमेशा घ्या आवरून विश्वरूपाला
प्रसन्न व्हा चतुर्भुज विष्णुरूप दर्शन द्या मजला ॥४५॥
*
किरीटिनं गदिनं चक्रहस्तमिच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव।
तेनैव रूपेण चतुर्भुजेनसहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते॥४६॥
*
शिरावरी किरीट हाती गदा तथा चक्र हेच रूप दावा
विश्वस्वरूपा सहस्रबाहो मजला चतुर्भुज रूप दावा ॥४६॥
श्रीभगवानुवाच
मया प्रसन्नेन तवार्जुनेदंरूपं परं दर्शितमात्मयोगात्‌ ।
तेजोमयं विश्वमनन्तमाद्यंयन्मे त्वदन्येन न दृष्टपूर्वम्‌ ॥४७॥
कथित श्रीभगवान
प्रसन्न होउनी तुजवर पार्था तुज दिधले दर्शन
अनादिअंत परम तेजोमय योगशक्तीचे प्रमाण
तुझ्या आधी ना कधी पाहिले कोणी या रूपाला
करुनी तुझिया वरी अनुग्रह दाविले विराट रूपाला ॥४७॥
*
न वेदयज्ञाध्ययनैर्न दानैर्न च क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रैः।
एवं रूपः शक्य अहं नृलोके द्रष्टुं त्वदन्येन कुरुप्रवीर ॥४८॥
*
दानाने ना वेदाध्ययनाने कर्माने ना उग्र तपाने
विश्वरूप हे माझे पार्था कुणा ना गोचर अन्य कशाने ॥४८॥
*
मा ते व्यथा मा च विमूढभावोदृष्ट्वा रूपं घोरमीदृङ्‍ममेदम्‌।
व्यतेपभीः प्रीतमनाः पुनस्त्वंतदेव मे रूपमिदं प्रपश्य ॥४९॥
*
नकोस होऊ व्याकूळ ना होई बुद्धीभ्रष्ट विक्राळ रूपाने
त्यागुनिया भय प्रीतीने तुष्ट होई चतुर्भुज माझ्या रूपाने ॥४९॥
संजय उवाच
इत्यर्जुनं वासुदेवस्तथोक्त्वा स्वकं रूपं दर्शयामास भूयः ।
आश्वासयामास च भीतमेनंभूत्वा पुनः सौम्यवपुर्महात्मा ॥५०॥
कथित संजय
कथूनी ऐसे वासुदेवे दाविले चतुर्भुज रूप अर्जुनासी
पुनरपि होउनी सौम्यस्वरूपी धैर्य दिधले कौन्तेयासी ॥५०॥
अर्जुन उवाच
दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन।
इदानीमस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृतिं गतः॥५१॥
कथित अर्जुन
दर्शनाने तव सौम्यस्वरूपी मानवी हे जनार्दना
चित्ता लाभले स्थैर्य माझिया स्वाभाविकता मन्मना॥५१॥
श्रीभगवानुवाच
सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मम।
देवा अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शनकाङ्‍क्षिणः॥५२॥
कथित श्रीभगवान
दर्शन झाले तुजला पार्था सुदर्शनधारी चतुर्भुज रूपाचे
देवदेवता दर्शनाकांक्षी दुर्लभ सहजी ना कुणा व्हायचे ॥५२॥
*
नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया।
शक्य एवं विधो द्रष्टुं दृष्ट्वानसि मां यथा ॥५३॥
*
तुला जाहले दिव्य दर्शन चतुर्भुज या रूपाचे
वेद तप वा दान यज्ञे दृष्टी गोचर नच व्हायाचे ॥५३॥
*
भक्त्या त्वनन्यया शक्य अहमेवंविधोऽर्जुन ।
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्वेन प्रवेष्टुं च परन्तप ॥५४॥
*
भक्तीनेच केवळ अनन्य परन्तपा साध्य चतुर्भुज दर्शन
ज्ञान तयाचे प्रवेश तयात होई तयाने अद्वैताचे दिव्य ज्ञान ॥५४॥
*
मत्कर्मकृन्मत्परमो मद्भक्तः सङ्‍गवर्जितः ।
निर्वैरः सर्वभूतेषु यः स मामेति पाण्डव ॥५५॥
*
कर्म समर्पित माझ्या ठायी माझ्या चरणी लीन
मोहाचा ना सङ्ग जयाला मम भक्तीने परिपूर्ण
चराचरांप्रति वैरभाव ना सौहार्दाने जो युक्त
अनन्यभक्तीयुक्त अर्जुना तयासि मी होतो प्राप्त ॥५५॥
*
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायांयोगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे विश्वरूपदर्शनयोगो नामैकादशोऽध्यायः ॥११॥
☆
ॐ श्रीमद्भगवद्गीताउपनिषद तथा ब्रह्मविद्या योगशास्त्र विषयक श्रीकृष्णार्जुन संवादरूपी विश्वरूपदर्शनयोग नामे निशिकान्त भावानुवादित एकादशोऽध्याय संपूर्ण ॥११॥
अनुवादक : © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
