Category: ई-अभिव्यक्ति – संवाद

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ १२ सप्टेंबर – संपादकीय – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे– ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

श्री. विनायक लक्ष्मण भावे

मराठी लेखक, प्राचीन मराठी साहित्याचे संशोधक व इतिहासकार म्हणून प्रसिद्ध असलेले श्री. विनायक लक्ष्मण भावे यांचा आज स्मृतिदिन.  (६ नोव्हेंबर १८७१; – १२ सप्टेंबर १९२६). 

श्री भावे यांचे बालपण आणि शालेय शिक्षण ठाणे येथे झाले होते. शाळेत असताना जनार्दन बाळाजी मोडक या त्यांच्या शिक्षकांमुळे त्यांना प्राचीन मराठी काव्याची गोडी लागली आणि  त्यांनी जुन्या कवितासंग्रहांचा संग्रह करायला सुरुवात केली. मग याच छंदामुळे प्रेरित होऊन श्री. भावे यांनी १ जून १८९३ रोजी, म्हणजे वयाच्या अवघ्या बावीसाव्या वर्षी, ठाणे शहरातल्या मराठी ग्रंथ संग्रहालयाची स्थापना केली. इ.स. १८८७ मध्ये, म्हणजे ते मॅट्रिकच्या वर्गात असतांना त्यांच्या वडिलांनी त्यांना इतिहासाचे पुस्तक विकत आणून दिले नाही, हेही या संग्रहालयाच्या स्थापनेसाठी त्यांना उद्युक्त करणारे एक महत्वाचे कारण ठरले होते.  

सन १८९५ मध्ये भावे मुंबईतून बी.एस्‌.सी. झाले. नंतर त्यांनी अनेक वर्षे मिठागरे चालवण्याचा व्यवसाय केला.

इ.स. १८९८ पासून वि.ल.भावे यांनी खऱ्या अर्थाने सार्वजनिकरित्या लेखनास सुरुवात केली आणि त्यांचा वाङ्‌मयाच्या इतिहासासंबंधीचा ९८ पानी निबंध, ‘ ग्रंथमाला ’ या मासिकातून १८९८-१८९९ या कालावधीत प्रकाशित झाला. या निबंधात पेशवाई – अखेरपर्यंतचा मराठी वाङ्‌मयाचा इतिहास त्यांनी थोडक्यात सांगितला आहे.

१९०३ साली त्यांनी ‘ महाराष्ट्र कवी ‘ हे मासिक काढले आणि ‘ उत्तम संपादक ‘ अशी नवी ओळख त्यांना मिळाली.  त्या मासिकातून भावे यांनी दासोपंत, सामराज, नागेश आदी कवींचे जुने ग्रंथ संशोधित स्वरूपात प्रसिद्ध केले. काही कारणाने १९०७ साली हे मासिक बंद पडले. पण त्यानंतर महानुभावांच्या सांकेतिक लेखनाची ( म्हणजे सकळ आणि सुंदरी या गुप्त लिप्यांची ) किल्ली हस्तगत करून त्यांनी महानुभावांच्या पोथ्या बाळबोध लिपीत प्रकाशित केल्या. 

याच विषयासंदर्भातला  ‘महाराष्ट्र सारस्वत‘ हा त्यांचा ग्रंथ अतिशय लोकप्रिय झाला होता. या ग्रंथाच्या दुसऱ्या आवृत्तीत (इ.स.१९१९) वि.ल.भावे यांनी वाचकांना  ‘महानुभाव  पंथ आणि त्यांचे वाङ्‌मय‘ यांचा सविस्तर परिचय करून दिला. महाराष्ट्र सारस्वत हा ग्रंथ इतका गाजला की ते महाराष्ट्र सारस्वतकार या उपाधीनेच ओळखले जाऊ लागले. 

ऐतिहासिक कागदपत्रांच्या प्रकाशनासाठी  त्यांनी ‘ मराठी दप्तर ’ नावाची स्वतंत्र संशोधन संस्था काढली. त्या संस्थेतर्फे त्यांनी १९१७ व १९२२ साली दोन ‘रुमाल’ प्रसिद्ध केले. तसेच अज्ञानदास यांच्या अफजलखानाच्या पोवाड्यातील ऐतिहासिक प्रसंगावर एक ५३ पानी निबंध लिहून तो प्रकाशित केला. त्यांनी ‘ विद्यमान ’ नावाचे मासिकही काढले होते. 

त्यांनी नेपोलियनचे चरित्र प्रथमच मराठीत आणले ही विशेषत्वाने सांगण्यासारखी आणखी एक गोष्ट. 

सारस्वतकार वि.ल. भावे यांचे प्रकाशित साहित्य—-

• अज्ञानदासाचा अफजलखान वधावरचा पोवाडा (१९२४ मध्ये संपादित)
• चक्रवर्ती नेपोलियन (चरित्र-१९२१-२२)
• तुकारामबुवांचा अस्सल गाथा (भाग १ला, १९१९; भाग २रा, १९२०)
• दासोपंतांचे गीतार्णव (संशोधित आवृत्ती)
• नागेश कवींचे सीतास्वयंवर (संशोधित आवृत्ती)
• महानुभावीय महाराष्ट्र ग्रंथावली-कविकाव्यसूची (१९२४)
• महाराष्ट्र सारस्वत
• वच्छाहरण (महानुभावीय काव्य, संपादन १९२४)
• शिशुपालवध(महानुभावीय काव्य, संपादन १९२६)
• मराठी दफ्तर, रुमाल पहिला, लेखांक १ – श्रीमंत महाराज भोसले यांची बखर (शेवगावकर बखर). 
• मराठी दफ्तर, रुमाल दुसरा , लेखांक १ ते ४. 
• श्री शिवाजी महाराजांचा पहिला पराक्रम (५३ पृष्ठांचा निबंध)
• सामराजाचेरुक्मिणीस्वयंवर (संशोधित आवृत्ती)

सारस्वतकार श्री. वि. ल. भावे यांना आजच्या त्यांच्या स्मृतिदिनी विनम्र आदरांजली.

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ :साहित्य साधना – कराड शताब्दी दैनंदिनी, गुगल, विकिपीडिया

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर ≈

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ८ सप्टेंबर – संपादकीय – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे– ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

बगळ्यांची माळ फुले अजुनी अंबरात — किंवा — त्या तरुतळी विसरले गीत — तसेच —

राहिले ओठातल्या ओठात वेडे शब्द माझे — किंवा — आज राणी पूर्वीची ती प्रीत तू मागू नको —

– अशी एकाहून एक सुंदर, तरल भावगीते, आणि हळुवार भावनांनी बहरलेली प्रेमगीते लिहिणारे प्रसिद्ध मराठी कवी आणि गीतकार श्री. वामन रामराव तथा वा. रा. कांत यांचा आज स्मृतिदिन.  (ऑक्टोबर ६, १९१३ – सप्टेंबर ८, १९९१) 

श्री. कांत यांचा जन्म नांदेड येथे झाला. त्यांचे प्राथमिक व माध्यमिक शिक्षण नांदेड येथे झाले. इंटरपर्यंतचे शिक्षण हैदराबाद येथे झाले. पण त्यानंतर त्यांना शिक्षण अर्धवट सोडावे लागले. अर्थात त्यांच्या काव्यप्रतिभेमध्ये त्यामुळे काहीच फरक पडला नाही आणि उणीव तर अजिबातच राहिली नाही असे आवर्जून सांगायला हवे.  

साधारण १९६० आणि ७० च्या दशकात मराठीमध्ये “ भावगीत “ हा भावप्रधान काव्यरचनेचा प्रकार– जो खरंतर खूप पूर्वीपासूनच ‘ भावगीत ‘ हे नामानिधान न लावता लिहिला जात होता – तो रसिकांपर्यंत विशेषत्वाने पोहोचला, रुळला, लोकप्रिय झाला, आणि रसिकांच्या मनात घट्ट रुजलाही. श्री. वा.रा.कांत हे त्यावेळच्या अग्रगण्य भावगीतकारांपैकी एक अग्रणी. अतिशय आशयगर्भ आणि हळुवार शब्दरचना असणाऱ्या काव्यरचना करणारे अलौकिक प्रतिभावंत, आणि लोकप्रिय कवी आणि गीतकार ही त्यांची अगदी ठळक ओळख सुरुवातीपासूनच निर्माण झाली,आणि आता रसिकांच्या मनात ती कायमची ठसली गेली आहे.   

‘विहंगमाला’ या नियतकालिकाचे संपादक (१९२८) तसेच विहंग प्रेसचे व्यवस्थापक म्हणून त्यांनी काही काळ काम केले होते.  त्यानंतर निजाम सरकारच्या शेतकी खात्यात लिपिक म्हणून नोकरी केली होती. (१९३३-१९४५). नंतर त्यांनी निजाम सरकारच्याच आकाशवाणी हैदराबाद व औरंगाबाद केंद्रांत मराठी विभागप्रमुख म्हणून जवळपास पंधरा वर्षे कार्यभार सांभाळला. (१९४५- १९६०). त्यानंतर १९६०-१९७० अशी दहा वर्षे भारतीय आकाशवाणीच्या विविध केंद्रांवर मराठी विभागप्रमुख म्हणून त्यांनी काम पाहिले. शेवटी आकाशवाणीच्या मुंबई केंद्रातून ते सेवानिवृत्त झाले.  

श्री. कांत यांचे प्रकाशित साहित्य —-

काव्यसंग्रह 

दोनुली, पहाटतारा, बगळ्यांची माळ, मरणगंध (नाट्यकाव्य), मावळते शब्द, रुद्रवीणा, वाजली विजेची टाळी, वेलांटी, शततारका, सहज लिहिता लिहिता, फटत्कार, मावळते शब्द 

कविता, भावगीते याबरोबरच त्यांनी नाटयलेखन, अनुवाद, समीक्षा , अशाप्रकारचे गद्य लेखनही केले होते. 

‘अभिजात‘, आणि ‘रसाळ वामन‘ अशा टोपण नावांनीही त्यांनी काही लिखाण केलेले होते. 

श्री. कांत यांना पुढील पुरस्कार प्राप्त झाले होते —–

१९६२-६३ ‘वेलांटी ‘ या काव्यसंग्रहास महाराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार

१९७७-७८ ‘मरणगंध ‘ या नाट्यकाव्यास महाराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार

१९७९-८० ‘ दोनुली’ या काव्यसंग्रहास महाराष्ट्र शासनाचा ‘केशवसुत ‘ पुरस्कार

१९८९-९० ‘मावळते शब्द’ या काव्यसंग्रहास महाराष्ट्र शासनाचा ‘केशवसुत’ पुरस्कार 

तसेच त्यांना पुढील सन्मान देऊन गौरविण्यात आले होते —-

१९८८ महाराष्ट्र साहित्य परिषद, पुणे यांच्यातर्फे उत्कृष्ट वाङ्मयसेवेसाठी सन्मान

१९८९ महाराष्ट्र साहित्य परिषद, हैदराबाद यांच्यातर्फे उत्कृष्ट वाङ्मयसेवेसाठी सन्मान

१९८९ महाराष्ट्र राज्य साहित्य संस्कृती मंडळातर्फे प्रदीर्घ वाङ्मयसेवेसाठी गौरववृत्ती देऊन सन्मान

वा.रा. कांत यांचे एक छोटेखानी चरित्र -” कविवर्य वा.रा.कांत “ – या नावाने कृ.मु. उजळंबकर यांनी लिहिले आहे आणि कालिंदी प्रकाशनाने ते प्रसिद्ध केले आहे.

माझी उन्हे मावळली आहेत …. माझी फुले कोमेजली आहेत 

कालचा प्रकाश, कालचा सुवास…. मात्रा वेलांटीत शोधत आहे 

शंभर वर्षांनंतर कोण माझी कविता वाचीत आहे ? …… 

— अशा भावना जरी त्यांनी स्वतः त्यांच्या अखेरच्या दिवसात व्यक्त केल्या असल्या, तरी खरा मराठी रसिक मात्र तो स्वतः हयात असेपर्यंत श्री. कांत यांची मनाला थेट भिडणारी भावकाव्ये विसरणे अशक्य आहे यात शंका नाही. 

श्री वा. रा. कांत यांना आजच्या त्यांच्या स्मृतिदिनी अतिशय भावपूर्ण आदरांजली.

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ :साहित्य साधना – कराड शताब्दी दैनंदिनी, गुगल, विकिपीडिया

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर ≈

सौ. उज्ज्वला केळकर

ई-अभिव्यक्ती – संवाद ☆ ५ ऑगस्ट -संपादकीय – सौ. उज्ज्वला केळकर – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

रॉय किणीकर म्हणजेच रघुनाथ रामचंद्र किणीकर॰ यांनी मराठीत कविता नाटके, एकांकिका, कथा, कादंबरी, बालसाहित्य लिहिले. साहित्याचे अनुवादही केले. ते पत्रकार होते. त्यांचा जन्म १९०७ सालचा. त्यांचे बरेचसे वास्तव्य कर्नाटकातील गुलबुर्गा इथे झाले. पुढचा काही काळ ते पुणे, औरंगाबाद इथे राहिले.

औरंगाबादहून प्रसिद्ध होणार्या  दै. अजिंठाच्या रविवारच्या आवृत्तीचे ते संपादक होते. रविवार पुरवणीत ते ललित लेखन करत. रात्र आणि उत्तररात्र हे त्यांचे कवितासंग्रह विशेष गाजले. शैलीबद्ध रुबाया ही त्यांची खासियत होती.

त्यांनी काही नाटकातूनही कामे केली होती. ‘ये गं ये गं विठाबाई हे त्यांचे नाटक गाजले. ते सहाय्यक नाट्यदिग्दर्शकही होते.

रॉय किणीकर यांचे प्रकाशित साहित्य –

नाटके – किती रंगला खेळ, खजिन्याची विहीर, ये गं ये गं विठाबाई

एकांकिका – मंगळसूत्र, देव्हारा, साऊंड ट्रॅक

कादंबरी – कोणार्क

कथा – आंधळे रंग, पांगळ्या रेषा

निबंध – शिल्पायन

अनुवादित – इथे जगण्याची सक्ती आहे, एकदा अशीच रात्र येते, दर्यावर्दी कोलंबस

रॉय किणीकर यांच्या ‘ये गं ये गं विठाबाई’ या नाटकाला महाराष्ट्र सरकारचे ६३ सालचे नाट्यलेखनासाठीचे परितोषिक मिळाले.

रॉय किणीकर माणूस आणि साहित्य हे त्यांच्यावरील पुस्तक, त्यांचे चिरंजीव अनिल किणीकर यांनी लिहिले.

आज त्यांचा स्मृतिदिन. त्यानिमित्त त्यांच्या प्रतिभेला प्रणाम.  

☆ ☆ ☆ ☆ ☆

सौ. उज्ज्वला केळकर

ई–अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : साहित्य साधना – कराड शताब्दी दैनंदिनी, गुगल, विकिपीडिया

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

ई-अभिव्यक्ती – संवाद ☆ ३ सप्टेंबर – संपादकीय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

माधव काटदरे:

माधव काटदरे हे निसर्गकवी म्हणून ओळखले जात असले तरी त्यांनी अनेक ऐतिहासिक व व्यक्तीपर काव्यलेखन केले आहे. काही शिशुगीते व विनोदी कविताही त्यांनी रचल्या आहेत.

छ. शिवाजीमहाराज, शाहूमहाराज, सवाई माधवराव, मस्तानी हे त्यांच्या काव्याचे विषय होते. पानपतचा सूड, तारापूरचा रणसंग्राम, जिवबादादा बक्षी या त्यांच्या काही ऐतिहासिक कविता. याशिवाय गोविंदाग्रज, ना. वा. टिळक, लकवी, कवी विनायक यांवरही त्यांनी कविता लिहिल्या होत्या. रवींद्रनाथ टागोर यांच्या काही कवितांचा अनुवादही त्यांनी केला होता.

गीतमाधव, धृवावरील फुले, फेकलेली फुले आणि माधवांची कविता हे त्यांचे काव्यसंग्रह.

‘हिरवे तळकोकण’ या दीर्घ, निसर्ग कवितेमुळे त्यांना खूप प्रसिद्धी मिळाली.

तीन सप्टेंबर एकोणीसशे अठ्ठावनला त्यांचे निधन झाले. त्यांच्या स्मृतीस अभिवादन.

☆☆☆☆☆

अनंत हरी गद्रे

पत्रकरिता, नाटिकालेखन, जाहिरातलेखन, समतेचा पुरस्कार व त्याप्रमाणे आचरण अशा विविध पैलूंनी नटलेले व्यक्तिमत्व म्हणजे अनंत हरी गद्रे. त्यांचा जन्म रत्नागिरी जिल्ह्यातील देवरूखचा. पुणे येथे शिक्षण पूर्ण केले. रा. ग. गडकरी व श्री. म. माटे हे प्रसिद्ध साहित्यिक त्यांचे सहाध्यायी   होते. त्यांना अध्यात्मिक ज्ञानाची ओढही होती. किर्तनाच्या माध्यमातून ते  महापुरूषांवर आख्याने देत.

ज्या काळात दीर्घ काळ चालणारी नाटके लिहिली जात व बघितली जात, त्या काळात त्यांनी दीड, दोन, तीन तासाच्या नाटिका लिहून नाटकाला सुटसुटीत स्वरूप प्राप्त करून दिले. प्रेमदेवता हे त्यांचे पहिले नाटक 1930 ला आले व लोकांनी उचलून धरले. आद्य नाटिका लेखक असा त्यांचा गौरव झाला.

त्यांचे भाषेवर प्रभुत्व होते. वाक्प्रचारातंचे भांडारच त्यांच्या कडे होते. शब्दांवर हुकूमत होती. या सर्वाचा उपयोग करून घेऊन त्यांनी ग्राहकाला जिंकून घेतील अशा जाहिराती करण्यास सुरूवात केली. अनेक हिंदी व मराठी नाट्य व चित्रपट निर्मात्यानी त्याचा उपयोग करून घेतल्या. त्यांच्या जाहिरातीचे वेगळेपण व कौशल्य यामुळे लोक त्यांना जाहिरात जनार्दन म्हणू लागले.

लो. टिळक आणि अच्युतराव कोल्हटकर यांना आदर्श मानून त्यांनी पत्रकारिता सुरू केली. कोल्हटकरांच्या ‘संदेश’ ची जबाबदारी त्यांनी उचलली. चार ओळींची बातमी न देता, प्रसंगाचे   वर्णन करून बातमी देण्याच्या पद्धतीमुळे त्यांच्या बातम्यातील वेगळेपण लोकांना जाणवू लागले. पुढे मौज साप्ताहिकातील त्यांची संपादकीयेही लोकप्रिय होऊ लागली. 1934मध्ये त्यांनी ‘निर्भिड’ हे साप्ताहिक सुरू केले. त्यातून ते सामाजिक समतेचा पुरस्कार करू लागले. स्पृश्यास्पृश्य, केशवपन यासारख्या विषयांना विरोध करून लिहू लागले. समतेसाठी सत्यनारायण सुरू करून अनिष्ट प्रथांना कृतीतून विरोध केला. या चळवळीत त्यांना र. धों. कर्वे, सावरकर, सेनापती बापट, शंकराचार्य, डाॅ. कुर्तकोटी या सारख्यांचा पाठींबा मिळाला. प. सत्यनारायणाच्या प्रसादासाठी ते सर्वांना परवडणारी झुणकाभाकर प्रसाद म्हणून वाटू लागले. अस्पृश्य समजल्या जाणा-या लोकांच्या पायाचे तिर्थ प्राशन करू लागले. झुणकाभाकर चळवळींचे ते जनक ठरले.

साहित्य संपदा:

नाटिका: आई, कुमारी, पूर्ण स्वातंत्र्य, घटस्फ़ोट, पुणेरी जोडा, प्रेमदेवता इ.

नाटक: कर्दनकाळ, पाहुणा, मूर्तिमंत सैतान, स्वराज्यसुंदरी इ.

सन्मान:

मराठी नाट्यसंमेलन, मुंबई

चे 1930 साली अध्यक्षपद.

शंकराचार्यांनी ‘समतानंद’ ही उपाधी दिली.

पुरस्कार: मुंबई मराठी पत्रकार संघातर्फे समतानंद अ. ह. गद्रे पुरस्कार दिला जातो. तो आतापर्यंत अनेक नामवंताना मिळाला आहे.

वयाच्या 77व्या वर्षी 1967 मध्ये त्यांचे निधन झाले. आज त्यांचा स्मृतीदिन.

या चतुरस्त्र साहित्यिकास विनम्र अभिवादन!

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ :विकिपीडिया.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

हेमन्त बावनकर   

☆ ई-अभिव्यक्ति: संवाद ☆ ई-अभिव्यक्ति “श्रेष्ठ हिन्दी ब्लॉग 2022” एवं “Top 30 Most Popular Bloggers From Pune 2022″में दर्ज ☆

प्रिय मित्रों,

यह वेबसाइट स्वान्तः सुखाय बिना किसी अपेक्षा के प्रारम्भ की जिसका साक्षी आपका अपार  स्नेह एवं प्रतिसाद है। हमारे सम्माननीय लेखक गण का सतत साहित्यिक सहयोग एवं एवं प्रबुद्ध पाठक गण का अपार स्नेह एवं प्रतिसाद ही है जिसने ई-अभिव्यक्ति परिवार को सर्वोच्च उपलब्धियां प्रदान की हैं।

मुझे आपसे यह जानकारी साझा करते हुए अत्यंत हर्ष हो रहा है कि- आपकी प्रिय वेबसाइट www.e-abhivyakti.com ने निम्न दो महत्वपूर्ण उपलब्धियां हासिल की हैं।

[1]  श्रेष्ठ हिंदी ब्लॉग 2022 Top Blogs: Best Hindi Blogs 2022 (indiantopblogs.com)

  

[2]   Pune Blogs – Top 30 Most Popular Bloggers From Pune on IndiBlogHub

विगत 26 अप्रैल 2020 को  ई-अभिव्यक्ति परिवार को निम्न दो विशिष्ट उपलब्धियों से सम्मानित किया गया था। पहला इंडिया बुक ऑफ़ रिकार्ड्स में नाम दर्ज होना एवं दूसरा Directory of Most Popular Blogs in India में स्थान पाना।

[1]

[2]

मैं अभिभूत हूँ और इन पंक्तियों को लिखना मेरे जीवन के अत्यंत भावुक क्षणों में एक हैं। 4 वर्ष  पूर्व जब गुरुवर डॉ राजकुमार तिवारी ‘ सुमित्र’ जी के निम्न आशीर्वचन से ई-अभिव्यक्ति का शुभारम्भ किया था जिसे मैंने गुरुमंत्र की तरह लिया और प्रयास करता हूँ कि- उसका सतत पालन करूँ –

सन्दर्भ : अभिव्यक्ति 

संकेतों के सेतु पर, साधे काम तुरन्त ।
दीर्घवयी हो जयी हो, कर्मठ प्रिय हेमन्त ।।

काम तुम्हारा कठिन है, बहुत कठिन अभिव्यक्ति।
बंद तिजोरी सा यहाँ,  दिखता है हर व्यक्ति ।।

मनोवृत्ति हो निर्मला, प्रकट निर्मल भाव।
यदि शब्दों का असंयम, हो विपरीत प्रभाव।।

सजग नागरिक की तरह, जाहिर हो अभिव्यक्ति।
सर्वोपरि है देशहित, बड़ा न कोई व्यक्ति ।।

–  डॉ राजकुमार “सुमित्र”

हिंदी एवं मराठी प्रबुद्ध पाठकों का विशाल समूह हमें नित नए प्रयोग के लिए प्रेरित करते रहता है। इस सन्दर्भ में आप शीघ्र ही नवीन तकनीक से सुसज्जित ई-अभिव्यक्ति का दीपावली विशेषांक-2022 आत्मसात कर सकेंगे। हम ई-अभिव्यक्ति में नवीन सकारात्मक तकनीकी एवं साहित्यिक प्रयोगों के लिए कटिबद्ध हैं।

   

हेमन्त बावनकर

2 सितम्बर 2022

≈संपादक मंडळ (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव, भोपाल / श्री जय प्रकाश पाण्डेय, जबलपुर≈

≈संपादक (अँग्रेजी) – कैप्टन प्रवीण रघुवंशी (नौसेना मेडल), पुणे≈

≈संपादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर, सांगली / श्री सुहास रघुनाथ पंडित, सांगली / सौ. मंजुषा सुनीत मुळे, सांगली / सौ. गौरी गाडेकर, मुंबई≈

सौ. गौरी गाडेकर

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ २ सप्टेंबर – संपादकीय – सौ. गौरी गाडेकर,  ई–अभिव्यक्ती (मराठी)

वि. स. खांडेकर (11 जानेवारी 1898 – 2 सप्टेंबर 1976)

हे मराठी कादंबरीकार व लेखक होते.

खांडेकरांचा जन्म सांगलीत झाला.

ते काही वर्षे शिक्षकी पेशात होते.

त्यांनी ‘अमृतवेल’, ‘उल्का’, ‘ययाति’ वगैरे एकूण 16 कादंबऱ्या,6नाटके, सुमारे 250 ललित लेख,100 निबंध, ‘देवता’, ‘धर्मपत्नी’, ‘लग्न पाहावे करून’ वगैरे पटकथा आणि कित्येक टीकाटिपण्या लिहिल्या.

लालित्यपूर्ण भाषा, रम्य कल्पना, कोटीबाजपणा, समाजहिताचा प्रचार, समाजजीवनावर भाष्य, माणुसकीचा गहिवर, माणसावरील अपार श्रद्धा ही त्यांच्या लेखनाची वैशिष्ट्ये होती.

वि. स. खांडेकर 1941 साली सोलापूरला भरलेल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष होते.

त्यांच्या ‘ययाति’ कादंबरीसाठी त्यांना 1960मध्ये साहित्य अकॅडमी पुरस्कार व 1974मध्ये ज्ञानपीठ पुरस्कार मिळाला.

1968मध्ये खांडेकरांना पद्मभूषण पुरस्कार मिळाला.

कोल्हापूरच्या शिवाजी विद्यापीठाने त्यांना डी. लिट. बहाल केली.

सुनिलकुमार लवटे यांनी खांडेकरांचे चरित्र लिहिले. डॉ. अनंत लाभसेटवार यांच्या नागपूर येथील न्यासाने त्यांना अर्थसाहाय्य केले.

☆☆☆☆

शिरीष व्यंकटेश पै (15 नोव्हेंबर 1929 – 2 सप्टेंबर 2017)

या कवयित्री, लेखिका, पत्रकार व नाटककार होत्या.

त्या आचार्य अत्रेंच्या कन्या. त्यांचे पती व्यंकटेश पै हे वकील होते.

त्या बी.ए., एल एल. बी. झाल्या होत्या.

त्या सुमारे 25 वर्षे वृत्तपत्र व्यवसायात होत्या.सुरुवातीला ‘मराठा’मध्ये पत्रकार, मग ‘नवयुग साप्ताहिका’च्या व पुढे ‘दैनिक मराठा’च्या वाङ्मयीन पुरवणीच्या आणि नंतर ‘दैनिक मराठा’च्या संपादक होत्या. वृत्तपत्रातून त्यांचे अग्रलेख, पुस्तक परीक्षणे, मुलाखती व वाङ्मयीन लेख प्रसिद्ध होत. त्यांनी स्फुटलेखन व राजकीय लेखनही केले.

त्यांची भाषा प्रगल्भ होती.

त्या चांगल्या वक्त्या होत्या. संयुक्त महाराष्ट्राच्या आंदोलनात त्यांनी प्रखर भूमिका निभावली.

सन 1975मध्ये त्यांनी ‘हायकू’ हा जपानी अल्पाक्षरी काव्यप्रकार मराठीत आणून लोकप्रिय केला.

शिरीष पैंनी ‘कांचनगंगा’, ‘खडकचाफा’, ‘चैत्रपालवी’ इत्यादी 14 कथासंग्रह लिहिले.

त्यांचे ‘कस्तुरी’, ‘एकतारी’, ‘एका पावसाळ्यात’आणि विविध हायकूसंग्रह इत्यादी 20 काव्यसंग्रह प्रसिद्ध झाले आहेत.

याशिवाय त्यांचे ‘आतला आवाज’, ‘आजचा दिवस’, ‘मैलोनमैल’, ‘अनुभवांती’ वगैरे ललितलेखसंग्रह, तसेच ‘पपा’, ‘वडिलांचे सेवेसी’, ‘वडिलांना आठवून’ हे व्यक्तिचित्रसंग्रह प्रसिद्ध आहेत. त्यांनी सुमारे 10 पुस्तकांचा व गीतेच्या आठव्या अध्यायाचा अनुवाद केला आहे.

‘वडिलांच्या सेवेसी’,’मी माझे मला’, ‘ऋतूचित्र’ या पुस्तकांसाठी त्यांना राज्यसरकारचे पुरस्कार मिळाले.

‘एका पावसाळ्यात’ या कवितासंग्रहाला महाराष्ट्र राज्य सरकारचे ‘केशवसुत पारितोषिक’ मिळाले.

प्रभात चित्रपट कंपनीचा खास पुरस्कारही त्यांना मिळाला.

‘हायकू’ निर्मितीसाठी महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचा खास पुरस्कार त्यांना मिळाला.

प्रदीर्घ साहित्यसेवेसाठी ज्योत्स्ना देवधर, शरतचंद्र आणि अक्षरधन पुरस्कार त्यांना मिळाले.

वि. स. खांडेकर व शिरीष पै यांचा आज स्मृतिदिन आहे. त्यानिमित्त त्यांना आदरांजली.🙏🏻

☆☆☆☆

सौ. गौरी गाडेकर

ई–अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : साहित्य साधना, कऱ्हाड शताब्दी दैनंदिनी, विकीपीडिया

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर ≈

सौ. उज्ज्वला केळकर

 ई-अभिव्यक्ती – संवाद ☆ २८ ऑगस्ट -संपादकीय – सौ. उज्ज्वला केळकर – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

शंकर उर्फ काका बडे ( ३मार्च १९४७ – १ सप्टेंबर २०१६ )

शंकर उर्फ काका बडे हे यवतमाळयेथील वर्हा्डी कवी. वर्हा डी बोलीभाषेत त्यांनी कविता लिहिल्या. ते कविता आणि किश्श्यांचे एकपात्री कार्यक्रम करत. वर्हााडच्या ग्रामीण जीवनातील अनुभव त्यांनी बॅरिस्टर गुलब्या या एकपात्री प्रयोगातून साकारले. महाराष्ट्रात याचे ३०० प्रयोग झाले.

आकाशवाणी, दूरदर्शन, वृत्तपत्र आणि दिवाळी अंक यातून त्यांनी लेखन केले.

भाग्योदय मंडळाच्या शिवरंजनी आर्केस्ट्रात निवेदक म्हणून त्यांनी काम केले.  

शंकर उर्फ काका बडे यांचे कविता संग्रह –  १.    इरवा, २. आससा वर्हााडी माणूस, ३. मुगुट

इतर लेखन – धपाधूपी आर्णी येथे २१-२३ फेब्रुवारी २०१४ मध्ये झालेल्या ६३व्या विदर्भ साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते.

☆ ☆ ☆ ☆ ☆

शंकरराव गंगाधर जोशी (१७ मे १८८७ – १ मे १९६९)

शंकरराव गंगाधर जोशी संगमनेरयेथीलजुन्या पिढीतील बहुश्रुत, सामाजिक, राजकीय कार्यकर्ते, शिक्षणतज्ज्ञ व द्रष्टे होते. ते  निष्ठावान देशभक्तही होते. त्यांच्या प्रयत्नामुळे नगर जिल्ह्याच्या ग्रामीण भागात उच्चा शिक्षणाची मुहूर्तमेढ रोवली गेली. तत्कालीन प्रायमरी ट्रेनिंग कॉलेज व संगमनेर महाविद्यायाचे ते प्रवर्तक व संस्थापक होते. संगमनेर शहराच्या सर्वांगीण विकासासाठी त्यांनी अनेक उपक्रम सुरू केले.

शंकरराव गंगाधर जोशी लेखन – संपादन

१.    चित्रकलेवरी काही पुस्तके, २.हिदी शब्दकोश, म्हणी, व्याकरणविषयक पुस्तके, ३. हिन्दी काहवत कोश, ४. स्वतंत्र भारत संकीर्तन, ५. अहमद जिल्ह्याचा इतिहास

 हिन्दी काहवत कोश या पुस्तकाला व्हार्नाक्युलर ट्रान्सलेटर सोसायटीचा पुरस्कार  मिळाला होता.

☆ ☆ ☆ ☆ ☆

काशिनाथ त्र्यंबक तेलंग ( ३० ऑगस्ट १८५०- १सप्टेंबर १८९३ )

  काशिनाथ त्र्यंबक तेलंग हे न्यायाधीश होते. लेखक व संपादक होते. सुधारक विचारसरणीचे होते. १८८९ साली ते मुंबई उच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश झाले. १८९२ साली मुंबई विद्यापीठाचे कुलगुरू झाले. मराठी, इंग्रजी, संस्कृत या भाषांवर त्यांचे प्रभुत्व होते.

काशिनाथ त्र्यंबक तेलंग यांचे साहित्य क्षेत्रातील योगदान –

इ.स. १८७० मधे त्यांनी शंकराचार्य यांचे चरित्र हा निबंध लिहिला. १८७२ मधे रामायणावर एक अभ्यासपूर्ण निबंध लिहून, डॉ. वेबर यांनी रामायणावर मांडलेला सिद्धांत खोडून टाकला. भागवद्गीतेवरही अभ्यासपूर्ण निबंध लिहून, लेरिंगर यांचे भागवद्गीतेवरचे प्रतिपादन तर्कशुद्ध पद्धतीने खोडून काढले.

१८७४ साली मुंबई सरकारसाठी भर्तृहरीची नीति आणि वैराग्य ही शतके एकत्र करून पुस्तक लिहिले. १८८४ साली मुंबई सरकारसाठी विशाखादत्त याच्या ‘मुद्राराक्षस’ या संस्कृत नाटकाची सटीप आवृत्ती लिहिली. त्यांना मातृभाषेचा अभिमान होता. ‘स्थानिक राज्यव्यवस्था’ आणि ‘शहाणा नेथन ( अनुवादीत) ही पुस्तके त्यांनी मराठीत लिहीली.

मराठी लोकांना विविध विषयांचे ज्ञान मिळावे, म्हणून त्यांनी ‘हिंदू युंनियन क्लब’तर्फे ‘हेमंतोत्सव ‘ व्याख्यानमाला सुरू केली. मराठी साहित्याच्या विकासासाठी स्थापण्यात आलेल्या, ‘महाराष्ट्र भाषा संवर्धक मंडळ’ या संस्थेचे तेलंग संस्थापक होते. 

काशिनाथ तेलंग यांच्या स्मृतिप्रित्यर्थ दिले जाणारे पुरस्कार –

1. एल्फिस्टन कॉलेजमधे ‘तेलंग विंग’ या नावाने वसतिगृहाची इमारत बांधण्यात आली. आहे.
2. माटुंगायेथील एका रस्त्याला ‘तेलंग मार्ग’ असे नाव देण्यात आले आहे.

☆ ☆ ☆ ☆ ☆

आज शंकर उर्फ काका बडे, शंकरराव जोशी आणि न्या. काशीनाथ तेलंग या तिघांचा स्मृतिदिन आहे. त्या निमित्त या तिघांना सादर वंदन.  

☆ ☆ ☆ ☆ ☆

सौ. उज्ज्वला केळकर

ई–अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : साहित्य साधना – कराड शताब्दी दैनंदिनी, गुगल, विकिपीडिया

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ ३१ ऑगस्ट – संपादकीय – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

भारतातील पहिल्या बालशिक्षण तज्ञ श्रीमती ताराबाई मोडक यांचा आज स्मृतीदिन. 

 (१९-४-१८९२ ते ३१-८-१९७३) 

यांचे आईवडील प्रार्थना समाजाचे अनुयायी असल्याने घरात आधुनिक – प्रगत वातावरण होते. पण पुनर्विवाहित आईची मुलगी म्हणून समाजाकडून त्यांना अनेकदा हेटाळणी सहन करावी लागली.  १९०२ साली त्यांनी पुण्याच्या हुजूरपागेत प्रवेश घेतला. पण शाळेच्या वसतीगृहात त्यांना प्रवेश नाकारला गेला. तरीही त्यांना आपल्या कौटुंबिक पार्श्वभूमीचा नेहेमीच अभिमान वाटत असे. १९०६ साली वडील गेल्यावर, त्यांना मुंबईत यावे लागले, आणि त्या इंग्रजी माध्यमाच्या ‘अलेक्झांडर गर्ल्स स्कूल’ मध्ये जायला लागल्या. लवकरच शाळेत रुजल्या. आणि पाश्चात्य समाजाच्या संपर्कात आल्या. वातावरणातला तो बदल त्यांना खूप काही शिकवून गेला. पुढे फिलॉसॉफी विषयात  B.A. केले. 

प्रार्थनासमाजामुळे त्यांचे विचार आणि जीवनमानही प्रगत झाले. अशा अभिरूची संपन्न जीवनशैलीने त्यांना प्रतिकूल परिस्थितीतही जगण्याचे बळ मिळाले. त्यांना विविध छंद होते. त्या टेनिस, बॅडमिंटन उत्तम खेळत. विविध विषयांवर वैचारिक देवाणघेवाण करण्यातही त्यांना विशेष रस होता. लग्नानंतर त्या अमरावतीला रहायला गेल्या. तेव्हा त्या तिथल्या पहिल्या स्त्री पदवीधर होत्या. १९१५ साली अमरावतीला मुलींसाठी सरकारी हायस्कूल सुरू झाले. तिथे त्यांनी काही काळ नोकरी केली. 

संसारातून विभक्त झाल्यानंतर, १९२१ साली राजकोटच्या बार्टन फीमेल ट्रेनिंग कॉलेजमध्ये ‘प्राचार्य’ म्हणून त्यांना बोलावण्यात आले. ही नोकरी उत्तम असली तरी आव्हानात्मक होती. त्यासाठी विशेष शिकवणी लावून त्यांनी गुजराती भाषा शिकून घेतली. त्यांच्या कामात व्यवस्थापनाचाही मोठा भाग होता. त्याचे तंत्रही त्यांनी जिद्दीने आत्मसात केले. पण काही कारणाने दोन वर्षांनी त्यांनी ती नोकरी सोडली. 

याच दरम्यान श्री. गिजुभाई बथेका यांच्या भावनगर येथील शिक्षण प्रयोगांविषयी त्यांना माहिती मिळाली. आणि त्या भावनगरला गेल्या. हे गृहस्थ मॉन्टेसरी शिक्षणपद्धती नुसार बालशिक्षणात प्रयोग करत होते. त्यासाठी  त्यांची  सहकारी म्हणून ताराबाईंनी काम करायला सुरूवात केली. त्या दोघांची ही भेट ‘ऐतिहासिक’ ठरली असेच म्हणायला हवे. कारण भारतातल्या बालशिक्षणाची ती नांदी ठरली; आणि त्यांनी बालशिक्षणाला मूर्तरूप देण्याचा प्रयत्न सुरू केला. त्या काळात शिक्षणालाच फारसे महत्त्व नव्हते. त्यात बालशिक्षण ही कल्पना तर गौणच होती, आणि त्याचे महत्त्व पटवून देणे हा ‘वेडेपणा’ होता. ताराबाईंना समाजाची ही मानसिकता माहिती होती. त्यामुळे त्यांच्या विचारांना शास्त्रीय बैठक असेल तरच लोकांना काहीतरी पटेल, या विचाराने त्या दोघांनी शास्त्राचा आधार असणा-या मॉन्टेसरी शिक्षण पद्धतीचा अभ्यास करून, त्याला भारतीय रूप देण्याचा प्रयत्न सुरू केला… आणि आज बालशिक्षण हे एक शास्त्र म्हणून मान्यता पावले आहे. 

भावनगरच्या वास्तव्यातच त्यांच्यातली लेखिकाही त्यांना सापडली. १९२२ साली नूतन बालशिक्षण संघाची म्हणजे ‘मॉन्टेसरी’ संघाची स्थापना झाली… त्यांच्यातर्फे ‘शिक्षण पत्रिका’ हे मासिक प्रकाशित केले जाऊ लागले. आणि संपादकाचे काम अर्थातच् ताराबाईंकडे आले. हिन्दी आणि मराठी या दोन्ही आवृत्ती ताराबाईंमुळेच नियमित प्रकाशित होऊ लागल्या. तिथे ताराबाईंनी काही पुस्तकांचे लेखन केले. शंभरपेक्षाही जास्त पुस्तकांचे संपादन केले. मॉन्टेसरी संमेलने भरवली. आणि ‘बालशिक्षण’ हे त्यांचे कार्यक्षेत्रच होऊन गेले. 

शिक्षणाला पावित्र्याची किनार हवी हे जाणून त्यांनी बालघरांचे रूपांतर बालमंदिरांमध्ये केले. त्यात भारतीय नृत्ये, कला प्रकार, अभिजात संगीत, लोकगीते यांचा समावेश केला. बालकांच्या विकासाबरोबरच त्यांच्या व्यक्तिस्वातंत्र्याला ही विशेष अर्थ आहे हे जाणून… या सर्व विचारांचा आणि संकल्पनांचा मेळ बालशिक्षणात साधला. एकीकडे शिक्षकांना प्रशिक्षण देण्यास सुरूवात केली. त्या जोडीने पालक आणि शासन या दोन्हींच्या प्रबोधनाचे कामही केले. आता त्यांना खेड्यातील बालशिक्षणाचा ध्यास लागला होता. त्यासाठी अत्यावश्यक असणारी साधने बनवण्याची जबाबदारीही त्यांनी सहजपणे स्वीकारली.

पुढे मुंबईला आल्यावर, त्यांनी या सगळ्या कल्पनांवर आधारित अशी ‘शिशुविहार’ शाळेची १९३६ साली स्थापना केली; आणि भविष्यात जास्त बालशिक्षकांची गरज भासणार हे लक्षात घेऊन तिथेच ‘बाल अध्यापक विद्यालयांची’ स्थापना केली. या दोन्ही संस्थांचे पुढच्या दहा वर्षांचे नियोजनही करून ठेवले. हळूहळू त्यांच्या या प्रयोगांना ग्रामीण संदर्भांचे आणि आदिवासींच्या संदर्भाचे परिमाण मिळाले, कारण मुंबई नंतर बोर्डी, तसेच कोसबाड इथे त्यांनी हे काम सुरू केले. असा हा प्रवास पुढे हरिजनवाड्या, कुरणशाळा, घंटाशाळा, अंगणवाडी असा होत होत शेवटी आदिवासी समाजात शिक्षण प्रसार आणि रोजगारनिर्मिती करण्यापर्यंत झाला. 

ताराबाईंचे हे फार मोठे योगदान लक्षात घेऊन, १९६२ साली केंद्रसरकारने ताराबाईंना ‘पद्मभूषण’ हा प्रतिष्ठेचा नागरी सन्मान प्रदान केला. शिक्षणतज्ञ या नात्याने त्यांनी अनेक पदे भूषविली, अनेक मान-सन्मान त्यांना मिळाले. १९४६ ते १९५१ त्या मुंबई राज्याच्या विधानसभा सदस्या होत्या. प्राथमिक शाळा पाठ्यपुस्तक समितीवर त्यांनी अनेक वर्षे काम केले. अखिल भारतीय बालशिक्षण विभागाच्या त्या दोन वेळा अध्यक्ष होत्या. म.गांधींनी त्यांच्या बुनियादी शिक्षण पद्धतीचा आराखडा तयार करण्याचे कम ताराबाईंना सोपवले होते. या विषयावर इटलीत झालेल्या आंतरराष्ट्रीय परिषदेत त्यांनी भाषण केले होते.

विशेष म्हणजे ताराबाईंच्या ‘शिशुविहार’ मध्ये आता दोन नाविन्यपूर्ण उपक्रम राबवले जातात – १) मुलांना बचतीची सवय लागावी म्हणून ‘शिशु-बँकेची’ योजना, २) निरक्षर पालकांसाठी साक्षरतेचे वर्ग चालवणे. 

ताराबाई मोडक यांचे प्रकाशित साहित्य : नदीची गोष्ट / बालकांचा हट्ट / बालविकास व शिस्त / बिचारी बालके / सवाई विक्रम . 

सौ. ललितकला शुल्क यांनी ताराबाई मोडक यांचे लिहिलेले चरित्र प्रसिद्ध आहे. 

बालशिक्षणासाठी पुरे आयुष्य झोकून देणा-या श्रीमती ताराबाई मोडक यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली.

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ :साहित्य साधना – कराड शताब्दी दैनंदिनी, गुगल, विकिपीडिया

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर ≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

ई-अभिव्यक्ती – संवाद ☆ ३० ऑगस्ट – संपादकीय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित – ई – अभिव्यक्ती (मराठी) 

वि. ग. कानिटकर

वि. ग. कानिटकर हे मराठीत इतिहास, चरित्र, कथा, कादंबरी आणि अनुवादित साहित्य निर्मिती करणारे विचारवंत लेखक होते. त्यांचा जागतिक राजकारणाचा चांगला अभ्यास होता. अनेक जागतिक व्यक्तीमत्वांची चरित्रे त्यांनी लिहीली आहेत.

बी. ए. व बी. एस.सी. शिक्षण पूर्ण केल्यावर त्यानी अकौंटंट जनरल च्या ऑफिसमधे नोकरी केली व त्याच वेळी लेखनही चालू ठेवले. त्यांच्या लेखनाची सुरूवात नियतकालिकांमधून झाली. माणूस या साप्ताहिकात मुक्ताफळे या नावाचे सदर व ललित मासिकातून गप्पांगण हे सदर त्यांनी लिहिले होते. अनेक कन्नड, हिंदी, इंग्रजी साहित्याचा त्यांनी मराठी अनुवाद केला आहे. ग्यानबा आणि रा. म. शास्त्री या टोपणनावाने त्यांनी बरेच लेखन केले आहे.

उत्कृष्ट साहित्य निर्मितीसाठी त्यांना राज्य शासनाचा तीन वेळा पुरस्कार मिळाला आहे. शिवाय अनेक खाजगी पुरस्कारही त्यांना मिळाले आहेत.

‘मनातले चांदणे’ हा त्यांचा पहिला कथासंग्रह. त्यांचे अन्य साहित्य असे:

 कथासंग्रह: आणखी पूर्वज, आसमंत, कळावे लोभ असावा, जोगवा, पूर्वज, लाटा, सुखाची लिपी.

कादंबरी: होरपळ, शहरचे दीवे, खोला धावे पाणी, कालखुणा.

अनुवाद: अकथित कहाणी, अयोध्या आणि हिंदु समाजापुढील प्रश्न, एका रात्रीची पाहुणी

अन्य: ॲडाॅल्फ हिटलरची प्रेमकहाणी, अब्राहम लिंकन-फाळणी टाळणारा महापुरूष, इस्रायल-युद्ध युद्ध आणि युद्धच, नाझी भस्मासूरचा उदयास्त, श्री नामदेव चरित्र, फाळणी-युगांतापूर्वीचा काळोख, महाभारत-पहिला इतिहास, माओ क्रांतिचे चित्र आणि चरित्र. . . इत्यादी.

30ऑगस्ट2016 लि श्री. कानिटकर यांचे निधन झाले. त्यांच्या स्मृतीस नम्र अभिवादन!.

☆☆☆☆☆

शंकर गोपाळ तुळपुळे

शं. गो. तुळपुळे हे मराठी भाषा व संत वाड़्मयाचे अभ्यासक व संशोधक होते. सोलापूर येथील दयानंद महविद्यालयात ते मराठी विभाग प्रमुख होते. नंतर ते पुणे विद्यापीठातही मराठी विभाग प्रमुख होते.

साहित्यनिर्मिती:

मराठी ग्रंथ निर्मितीची वाटचाल, गुरू देव रा. द. रानडे चरित्र व तत्वज्ञान

सहलेखन– रमण महर्षि

संपादन व लेखन- 

प्राचीन मराठी कोरीव लेख, मराठी वाड़्मयाचा इतिहास: इ. स. 1350 पर्यंत.

संतवाणीतील पंथराज, श्रीकृष्ण चरित्र, पाच संतकवी, महानुभाव गद्य, दृष्टांत पाठ, प्राचीन मराठी गद्य, यादवकालीन मराठी भाषा, मराठी निबंधाची वाटचाल, स्मृतिस्थळ, 

मराठी भाषेचा तंजावरी कोश.

श्री. तुळपुळे यांचे वयाच्या 80 व्या वर्षी 1994 मध्ये निधन झाले. आज त्यांच्या स्मृती दिनी त्यांना  अभिविदन !

☆☆☆☆☆

कवी बी अर्थात नारायण मुरलीधर गुप्ते

संख्यात्मक दृष्ट्या अत्यंत कमी पण दर्जात्मक दृष्ट्या अत्यंत उत्तम कविता लेखन करणारे कवी नारायण मुरलीधर गुप्ते यांनी ‘बी ‘ या टोपणनावाने कविता लेखन केले. प्रेम, कौटुंबिक, सामाजिक आशयाच्या त्यांच्या कविता प्रसिद्ध आहेत. त्यांनी काही भाषांतरेही केली आहेत.

1891 मध्ये ‘प्रणय पत्रिका’ ही त्यांची पहिली कविता ‘करमणूक’ मध्ये प्रसिद्ध झाली. ‘फुलांची ओंजळ’ हा त्यांचा पहिला काव्यसंग्रह तर ‘पिकलं पान’ हा दुसरा काव्यसंग्रह त्यांच्या मृत्यूनंतर प्रसिद्ध झाला. या दोन्ही संग्रहात मिळून त्यांनी फक्त 49 कविता लिहील्या. पण त्यांच्या काव्यचाफ्याचा  गंध रसिकांच्या मनात अजूनही दरवळत आहे.

माझी कन्या(गायी पाण्यावर काय म्हणूनी आल्या ), चाफा बोलेना, बकुल, दीपज्योती, बंडवाला, कविवंदन, वेडगाणे या त्यांच्या गाजलेल्या कविता.

आज त्यांच्या पंचाहत्तर वा स्मृतीदिन. ! काव्यज्योती निमाली असली तरी चाफा, बकुल मागे सोडून जाणा-या व माझी कन्या मधून बापाच्या भावनांना शब्दरूप देणा -या या कवीस शतशः प्रणाम !

☆☆☆☆☆

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ :विकिपीडिया.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. गौरी गाडेकर

ई -अभिव्यक्ती -संवाद ☆ २९ ऑगस्ट – संपादकीय – सौ. गौरी गाडेकर,  ई–अभिव्यक्ती (मराठी) 

बाबा पदमनजी मुळे

बाबा पदमनजी मुळे ऊर्फ बाबा पदमनजी (1831 – 29 ऑगस्ट 1906) हे मराठीतील ख्रिस्ती साहित्याचे जनक मानले जातात.

बेळगावमध्ये कोकणी – मराठी हिंदू कुटुंबात बाबांचा जन्म झाला.

ख्रिश्चन मिशनरी शाळेत शिकत असताना त्यांना ख्रिश्चन धर्मात रुची निर्माण झाली.

नंतर ते मुंबईत आले.बॉम्बे स्कॉटिश मिशनच्या विल्सन स्कूलमध्ये शिक्षण घेतल्यानंतर मुंबईतीलच फ्री चर्च हायस्कूलमध्ये ख्रिस्ती धर्माशी संलग्न विषय शिकवू लागले.

 मध्यंतरी धर्मांतर करून ते ख्रिस्ती झाले.

ते मराठी ख्रिस्ती धर्मप्रसारक होते.

विक्टोरिया प्रेस हा त्यांचा स्वतःच्या मालकीचा प्रिंटिंग प्रेस होता. त्यांनी विविध ख्रिश्चन जर्नल व मासिके प्रसिद्ध केली.

त्यांनी बायबल (नवा करार) या ग्रंथाचा पहिला अनुवाद व त्यावरील एतद्देशीय ख्रिश्चनांचे भाष्य प्रकाशित केले. त्यामुळे त्यांनाही प्रसिद्धी मिळाली.

त्यांनी शंभराहून अधिक पुस्तके लिहिली.

त्यांची ‘यमुनापर्यटन’ ही कादंबरी मराठीतील पहिली स्वतंत्र सामाजिक कादंबरी असल्याचे मानले जाते.

‘अरुणोदय’ हे त्यांचे आत्मचरित्र प्रसिद्ध आहे.

याव्यतिरिक्त त्यांची ‘स्त्रीविद्याभ्यास’, ‘व्यभिचारनिषेधक बोध’, ‘कुटुंबसुधारणा’, ‘महाराष्ट्रदेशाचा संक्षिप्त इतिहास’, ‘कृष्ण आणि ख्रिस्त यांची तुलना’, ‘नव्या करारावर टीका’ वगैरे विविध विषयांवरील पुस्तकेही प्रसिद्ध आहेत.

☆☆☆☆

सौ. गौरी गाडेकर

ई–अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : साहित्य साधना, कऱ्हाड शताब्दी दैनंदिनी

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर ≈