Category: जीवनरंग

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

 जीवनरंग 

☆ बिन आडनावाची पोर – भाग – 3 … श्री चंद्रकांत घाटाळ ☆ प्रस्तुती – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे ☆

(महिन्याचा पगार मिळाला की झालं ..बाकी दुनिया गेली तेल लावत…या तत्वावर काम करा. समजले? मुख्याध्यापक म्हणाले. हो सर! मोहनने मान हलवली .) इथून पुढे —-

दोन तीन महिने मोहनने गावातील लोकांचा अभ्यास केला. मुख्याध्यापक सरांनी सांगितल्याप्रमाणे येथील लोकं खरंच डांबरट तर होतीच, त्याचबरोबर कमालीची अंधश्रध्दाळू होती… चांगल्या गोष्टीला देखील नाहक विरोध करायची..

राईट टू एजूकेशन कायद्याखाली सर्वांना शिक्षण मिळावे म्हणून शाळाबाह्य मुलांच्या सर्व्हेचे काम मोहनकडे आले..त्याने संपूर्ण गाव फिरून जी जी मुलं शिक्षणापासून वंचित आहेत त्यांची सर्वांची नावे नोंदवली व त्या सर्वं मुलांना शाळेत आणले.. यासाठी मोहनने काय काय कसरत केली ती त्यालाच माहिती होती.. कुणी गुरे चरायला जात होते, कोणी पक्षी मारायला, कोणी विटा पाडायला, कोणी मुलं सांभाळायला, तर कोणाला पालकच पाठवत नव्हते ..कोणाच काय ?तर कोणाच काय?….तरी हे सगळं दिव्य पार करुन त्याने सर्वच मुलांना शाळेत आणले..

मोहनला मिळालेल्या माहितीनुसार जंगलात एक घर आहे. तेथे एक शाळाबाह्य मुलगी आहे..मोहनने अधिक चौकशी केली तेव्हा ती भूताळीची मुलगी असल्याचे समजले.. व तेथे न जाण्याचा सल्लाही त्याला मिळाला.. मोहन आधीच विज्ञानवादी असल्याने त्याचे त्या मुलीविषयीचे  कुतूहल जागरुक झाले व उद्याच जंगलातील त्या झोपडीत जाण्याचा निर्णय त्याने घेतला..

पोर.. माय! माय!! करत धावत येवून  शांताला जाऊन बिलगली.. ती भीतीने थरथर कापत होती.. ‘ काय झाल ग पोरी?’ शांताने तिला विचारले… तेव्हा पोरीने झोपडीच्या आवाराकडे बोट दाखवले… शांताने त्या दिशेला पाहिले तर तिला सुद्धा धक्काच बसला….त्या आवारात चक्क एक माणूस उभा होता. किती किती वर्ष झाली होती…  झोपडीच्या आसपास कोणी माणूस फिरकला नव्हता आणि आज चक्क आवारात… शांताचाही स्वतःच्या डोळ्यांवर विश्वास बसत नव्हता.. पोर तर दुसरा एखादा प्राणी पाहिल्यासारखे भ्याली होती.

“ कोणी आहे का घरात?..” मोहनने विचारले… तसं त्याला पाहून आतमध्ये पळताना त्याने त्या मुलीला पाहिलं होतं – पण एक शिष्टाचार म्हणून त्याने विचारले… तशी शांता बाहेर निघाली आणि तिला बिलगून ती पोरही…

“ नमस्कार आजी!..मी मोहन माळी. आपल्या गावातल्या शाळेचा शिक्षक!” ..”आपल्या गावातल्या?” शांताने काहीशा रागात विचारले.. ‘ हो! आपल्या म्हणजे तुमच्या गावातल्या..’  मोहन म्हणाला.. “ हे पहा गुरुजी! ज्या गावाने मला भूताळी ठरवून वाळीत टाकले त्या गावाशी माझा काही संबध नाही- समजल?”… “ठीक आहे आजी! पण तुमच्या मुलीचा तर विचार करा. ती चांगली शिकली तर तिचं भविष्य उज्वल होईल.” मोहनने समजावले… तशी शांता नरमली.. कारण तिला देखिल पोरीच्या भविष्याची फार चिंता सतावत होती.. शांताने मोहनला आत बोलावले.. म्हातारी आणि त्या पोरीनंतर त्या झोपडीत आत जाणारा मोहन पहिलाच माणूस होता… मोहन आत जाऊन पाहतो तर काय?.. त्या लहानश्या झोपडीत कमालीची स्वच्छता होती.. घरात मोजक्याच वस्तू होत्या पण व्यवस्थित जागेवर लावल्या होत्या..  बाजू ला  बकऱ्यांचा गोठा होता.. त्यात एकदोन पिल्ले  म्या.. म्या.. करत होती..म्हातारीने चहा केला त्यात बकरीचे दूध टाकले.. मोहनने चहाचा पहिला घोट घेतला. त्याला आश्चर्य वाटले.चहा मस्त मसालेदार होता… “आजी चहाची चव फार मस्त आहे!..” .” भूताळीचा आहे ना म्हणून!..” ती उपरोधिक स्वरात म्हणाली.. आजीच्या प्रत्येक वाक्यात समाजावर रोष दिसत होता…

“  गुरुजी माझ्या पोरीला शाळेत घेतील का? नाहीतर तिलाही भूताळीची मुलगी म्हणून हाकलून लावतील.”… 

“ आजी! काळ बदलला आहे.. आणि आता तर  सरकारने कायदाच केला आहे की, प्रत्येक मुलाने शिकले पाहिजे..आणि फारच अडचण आली तर मी आहे ना आजी!.. बोला!… मुलीचे नाव काय?..” 

यावर काहीवेळ आजी शांतच राहून म्हणाली.. “ गुरुजी मी या मुलीचे काहीच नाव ठेवलेले नाही… खरं तर याची मला कधी गरजच वाटली नाही.. मी तिला पोरी अशीच हाक मारते!..”……. “असं  कसं आजी?.. काहीतरी नाव तर लिहावंच लागेल?… तुम्ही तिला पोरी म्हणून हाक मारता मग पार्वती लिहू?..”. म्हातारीने मान हलवली…” वडलांचे नाव?”.. पुन्हा आजी शांतच… “आजी वडलांचे नाव?.”. या प्रश्नावर आजी दचकली….तिने मुद्दाम पोरीला बकऱ्या पहायला बाहेर पाठवले… “ काय सांगू गुरुजी.?. “..असं म्हणत तिने त्या मुलीची जन्मकहाणी मोहनला थोडक्यात सांगितली …एखाद्याच्या घरी जर राक्षस जन्माला आला तर.. थोड्याच दिवसांनी तो मोठा होतो आणि घरातील लोकांना व गावातील लोकांना खाऊन टाकतो.. म्हणून त्याला काटयावर टाकून ताणत नेऊन दूर जंगलात नेऊन टाकतात.. ते राक्षसबाळ जोपर्यंत रडत असतं  तोपर्यंत लोक तेथे थांबतात.. रडणं थांबलं की, ‘ काम झालं!’.. असा शब्द बोलून एक नारळ फोडतात.. व निघून येतात…हे सर्वच ऐकून मोहन शॉक झाला…”आजी! हे राक्षस वगैरे असं काहीच नसतं .. स्त्रीच्या गर्भात काही दोष झाला तर विचित्र दिसणारी मुलं जन्माला येतात.त्यात विशेष असे काही नाही! जगात आतापर्यत अशी कितीतरी मुलं जन्माला आली असतील.. पण त्यात कधी ते मूल राक्षस झालं ..आणि त्यांनी माणसं  खाल्ली .. अशी कधी बातमी ऐकिवात नाही आजी!…”  “ हो!…हे मला चांगलंच ठाऊक  आहे गुरुजी !..पण हे गावातल्या लोकांना समजावणार कोण?..कारण तसं असतं  तर पोरीने मला कधीच खाऊन टाकले असते !… आणि आता तुम्हांलाही !”…अस सांगून आजी हसली… आजीचे हे सगळे बोलणे ऐकून मोहनच्या मनात आजी- विषयी  प्रचंड आदर निर्माण झाला …

क्रमशः…

लेखक : चंद्रकांत घाटाळ

संग्राहिका : मंजुषा सुनीत मुळे

९८२२८४६७६२

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

 जीवनरंग 

☆ बिन आडनावाची पोर – भाग – 2 … श्री चंद्रकांत घाटाळ ☆ प्रस्तुती – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे ☆

(ती भुताळी आहे असे ठरवले.. व अगदी दूर जंगलात हाकलून दिले….) इथून पुढे —-

शांता काहीशी मनोरुग्ण होती. मात्र ठार वेडी नव्हती.. तिने त्या घनदाट जंगलात.. एक तोडकी- मोडकी झोपडी बनवली..  ती जंगलातील फळे व इतर काही बाही खाई..पण त्यामुळे तीच पोट कसं भरणार… तिला भूक असह्य होई..म्हणून  तिने रात्री स्मशानात जाऊन  टोप ,ताट, ग्लास आणले.  सुरुवातीला तिला भीती वाटली… पण पोटातील भुकेने तिच्याकडून हे सर्व करवले…. त्यातच ती कंदमुळे शिजवून खाई..आग पेटवायला ती कधी कधी स्मशानातील जळकं लाकूड घेऊन येई.. आता तर स्मशान म्हणजे तिचं दुसरे घर झालं होत.. कारण तिथे तिला मयतावर टाकलेले पैसे, वस्तू, तर कधी कपडे मिळत होते.. त्यामुळे मयत पेटवले त्या रात्री ती हमखास फेरी मारी… गावकऱ्यांनी तिला कितीतरी वेळा स्मशानात पाहिले होते. त्यामुळे आता तर शिक्कामोर्तब झाले की, शांता भूताळी आहे..

शांता झोपडीत राही. तिच्या गरजा मर्यादित होत्या.. तिच्याकडे पैसे देखील असायचे.  त्यामुळे ती बाजूच्या दुसऱ्या गावातून धान्य व इतर गरजेच्या वस्तू घेऊन यायची.. आता तर तिने पैसे जमवून बाजूच्या गावातून एक गाभण बकरी आणली होती.. जंगल भरपूर, त्यामुळे तिला चाऱ्याची अडचण नव्हती… असं करता करता आज तिच्याजवळ पाच बकऱ्या होत्या. त्यांना होणारे बोकड ती बाजूच्या गावातील  खाटकाला विकत असे. तिच्या गावातील लोक तिला भूताळी समजायचे, त्यामुळे तिच्या झोपडीच्या आसपास कोणी फिरकत नसे. आणि म्हणून तिच्या बकऱ्या सुरक्षित होत्या…. शांता.. आता बरीच म्हातारी झाली होती.. आज तिला पैशांच्या लोभाने का होईना पण  जिवंत बाळ मिळालं  होतं ..आणि शांता त्याला काटयावरून उचलून घरी घेऊन आली …. तिची सुप्त ममता आता जागृत झाली होती.  तिने त्या बाळाला सांभाळण्याचे ठरवले…..

त्या नवजात मुलीला सांभाळतांना तिचा वेळ कसा जात असे हे शांताला समजत नसे.. तिच्या मायेमुळे आता तिच्या मनात इतर विचार येत नव्हते, आणि  त्यामुळे तिची मानसिक स्थिती सुधारली.. तिची स्वतःशीच बडबड करण्याची सवयही बंद झाली. शांता आता बऱ्यापैकी सामान्य झाली…

दिवस जात होते… शांताची मुलगी म्हणजे तिने काटयावरून आणलेली ..आता बरीच मोठी झाली होती.. शांता समाजाच्या भीतीने तिला जंगलाच्या बाहेर कधीच नेत नसे.. बाजूच्या गावात कधी धान्य किंवा इतर वस्तु आणायला ती एकटीच जाई…ती मुलगी शांताला माय म्हणून हाक मारी.. मात्र शांताने अजून तिचं नाव देखिल ठेवले नव्हते.. पोरी म्हणूनच ती तिला हाक मारत असे…शांता पोरीवर फार फार माया करत असे.. आपल्यानंतर या पोरीचं कसं होणार याचा ती नेहमीच विचार करी.. पोरीचं वय जसं वाढत होतं तसं तिचं शारीरिक व्यंग देखिल कमी होत गेलं …. लहानपणी अंगाच्या तुलनेने मोठं दिसणारं डोकं लहान झालं होतं … डोळे जरा मोठेच आणि काळा रंग कायम होता… बाकी सगळे सामान्य झाले होते. पोरगी लहानपणी जितकी विद्रुप दिसायची तितकी आता दिसत नव्हती… आता ती साधारण पाच -सहा  वर्षाची झाली होती…….. 

— मस्टरवर शाळेतील पहिल्या दिवशीची सही करुन मोहन मुख्याध्यापकांना भेटला. “ या! या!! माळी सर आपले स्वागत आहे.बसा! “ मुख्याध्यापक म्हणाले.

मोहन माळी आत्ताच डी. एड. करुन जि. प. शाळेत  नोकरीला लागला होता. मोहन हुशार, मेहनती व विज्ञानवादी होता. तो अंधश्रद्धा निर्मूलन समितीचा सदस्य होता… आत्तापर्यत त्याने समितीच्या अनेक कार्यक्रमात भाग घेऊन अंधश्रद्धा निर्मूलनाचे काम केले होते.. आज त्याचा शाळेचा पहिला दिवस होता.. नोकरीची पहिली सही करुन तो मुख्याध्यापकसरांच्या समोर बसला होता.. 

“ माळी सर !.. आपली ही शाळा आणि गावातील लोकांबाबत थोड सांगतो.. या गावातील लोक फार डांबरट आहेत. कोणाचे काही ऐकत नाहीत .. आपल्या शाळेची ‘ गाव शिक्षण समिती ‘ तर विचारूच नका.. त्यामुळे, आपण आपले काम भले आणि आपण भले….असे रहायचे. महिन्याचा पगार मिळाला की झालं ..बाकी दुनिया गेली तेल लावत…या तत्वावर काम करा. समजले?”  मुख्याध्यापक म्हणाले. ‘ हो सर! ‘ म्हणत  मोहनने मान हलवली .

क्रमशः…

लेखक : चंद्रकांत घाटाळ

संग्राहिका : मंजुषा सुनीत मुळे

९८२२८४६७६२

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

 जीवनरंग 

☆ बिन आडनावाची पोर – भाग – 1 … श्री चंद्रकांत घाटाळ ☆ प्रस्तुती – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे ☆

‘थोडी कळ काढ ! थोडी कळ काढ बाई !!.’…  बाजूला बसलेली सुईण व दोनचार बायका तिला धीर  देत होत्या…तिला प्रसूती वेदना अगदी असह्य झाल्या होत्या.. कारण बाळ फिरलं होतं ..डोक्याऐवजी पाय खाली आले होते…ती वेदनेने ओरडत होती. कळीने हात पाय मारत होती. शेवटी झाली एकदाची प्रसूती….पण तिला वेदना इतक्या असह्य झाल्या होत्या की.. प्रसूती होताच ती बेशुद्ध पडली..सुईणीने बाळ हातात घेतल्याबरोबर ती समजली…हे बाळ राक्षस आहे.. कारण बाळ दिसायला काळेकुट्ट व विचित्र होते.. त्याचं डोकं बरंच मोठं होत… आणि डोळेही ..बाळाला दातदेखील आले होते.. बाजूच्या बायकांना सुईणीने ती गोष्ट सांगितली व दात देखील दाखवले… बिचारी त्या बाळाची आई… ती तर बेशुद्ध होती.. सुईणीने ही बाब बाळाच्या बापाला  व गावातील इतर लोकांना सांगितली… ते बाळ बघून सगळ्यांची खात्री झाली की, हे नक्की राक्षस आहे.. रूढी- परंपरेप्रमाणे गावातील लोकांनी लागलीच बाभळीच्या काटेरी फांद्या तोडून आणल्या.. व त्यावर ते नुकतंच जन्माला आलेलं  बाळ पातळ कापडात गुंडाळून ठेवले…त्याचबरोबर त्या लहान गोळ्याचे अंग रक्तबंबाळ झाले… बाळ जोर- जोरात रडत होते… मन हेलावून टाकणारे भयंकर दृश्य होते ते.. मात्र त्या निर्दयी लोकांना कसलीही दया-माया नव्हती.. कारण आत्तापर्यंत असे कितीतरी राक्षस त्यांनी काटयावर नेवून जंगलात टाकले होते…गावकऱ्यांनी याही बाळाला तसंच त्या काटयावर ताणत ताणत न्यायला लावले.. तान्ह्या बाळाचा भयंकर रडण्याचा आवाज… …त्या भयानक दृश्याचे वर्णन तरी काय करावं ?…    ..त्याची आई तर बेशुद्धच होती. तिला याविषयी काहीच कल्पना नव्हती… बाप समाजाच्या बंधनात जखडलेला होता. पण  मग ती जर शुद्धीवर असती तर आई म्हणून तिने  याला विरोध केला असता?.. की, समाजाच्या भीतीने तीदेखिल या क्रूर प्रथेला बळी पडली असती.?……

निर्दयी गावकऱ्यांनी ते जिवंत नवजात बाळ काटयावर ताणत दूर जंगलात नेऊन टाकले..आता बाळाचा  रडण्याचा आवाज बंद झाला ..काम झालं ! असं बोलून त्यांनी नारळ फोडला… व…गावकरी परत निघाले….ती जेव्हा शुद्धीवर आली तेव्हा ते बाळ मेलेलेच जन्माला आले.. असं  तिला नवऱ्याने सांगितलं …

… मध्यरात्र झाली ..या भयाण अंधाऱ्या रात्री एक सावली त्या बाळाजवळ येत होती..हळू हळू ती सावली त्या बाळाजवळ आली . ..काटयावरील बाळाला त्या सावलीने चाचपले.. बाळ जिवंत होतं .. त्या सावलीने बाळ उचलले व ती सावली बाळाला  घेऊन गेली…

हळूच झोपडीचे दार उघडले.  म्हातारीने आणलेले बाळ अंथरूण करुन त्यावर ठेवले.. सुरुवातीला म्हातारीने बाळ गुंडाळलेल्या फडक्यात काही मिळते का ते पाहिले…फडके उघडल्याबरोबर तिला दिसले की ते बाळ एक मुलगी आहे, ती मुलगी रक्ताने  पूर्ण माखली होती… त्या असह्य वेदनेमुळे तिची रडण्याची शक्तीही संपली होती… त्या फडक्यात घरच्यांनी  प्रथा म्हणून ठेवलेले पाच पन्नास रुपये म्हातारीला मिळाले.. ते पाहून आपली मेहनत वाया गेली नाही याचे समाधान तिला झाले.. ती उठली .. तिने ते पैसे तिच्या नेहमीच्या पेटीत ठेवले.. व सकाळी काढून माचीवर ठेवलेले बकरीचे  दूध चमच्याने त्या मुलीला पाजायला सुरुवात केली… आणि काय चमत्कार….  त्या मुलीने ते दूध घोट घोट करत प्यायले….हे पाहून म्हातारीला मनोमन आनंद झाला….

  —- शांता….. सासू-सासरे आणि नवऱ्याच्या त्रासाने ती अगदी हैराण झाली होती.. कारण काय तर तिला मूल नव्हते..आतापर्यंत तिला तीन मुलं झाली पण.. जन्माला आल्यावर लगेच ती मेली….ही भुताळी आहे… आपल्या मुलांना खाते ! असे टोमणे सासू नेहमीच तिला मारे.. त्यात सासरा व नवरा हे देखील सामील. ते तिला नेहमीच टोचून बोलत… या  रोजच्या जाचाला शांता अगदी कंटाळून गेली होती.. नेहमी तोच तोच विचार करुन ती मनोरुग्ण झाली.. काही – बाही बडबडायला लागली.. त्यामुळे घरच्यांनी शांताच्या माहेरच्या  लोकांना बोलावून पंचायत भरवली. ती भुताळी आहे असे ठरवले.. व अगदी दूर जंगलात हाकलून दिले….

क्रमशः…

लेखक : चंद्रकांत घाटाळ

संग्राहिका : मंजुषा सुनीत मुळे

९८२२८४६७६२

☆ उंबराचे फुल- संस्कारमूर्ती श्री. एस.बी. पाटील सर भाग – 2 – लेखक – श्री सुभाष मंडले  ☆ प्रस्तुती – श्री मेघशाम सोनवणे ☆

(तितक्यात पुन्हा, ‘किरण दरवाजा उघड’, असा बाहेरून आवाज आला. ) इथून पुढे —–

तसं नाईलाजास्तव किरण पुढे झाला. ‘उघडू का नको, उघडू का नको’ करत दाराची कडी काढली अन् हळूहळू दरवाजा उघडला.

तसं समोर हातात काठी, अन् गंभीर चेहरा करून पाटील सर उभे…!!!

सरांना अशा अवतारात समोर पाहिलं आणि अंधारात चाचपडत चालत असताना अचानक आलेल्या लाईटच्या प्रखर उजेडाने डोळे दिपून जावेत, अन् पुढचं काही दिसायचंच बंद व्हावं, अशी माझी अवस्था झालेली.

महाभारतातील संजय हा आपल्या दिव्य दृष्टीने कुरूक्षेत्रावर घडत असलेल्या युद्धाचा ‘आँखो देखा हाल’ जसं आंधळ्या धृतराष्ट्रला सांगत होता, अगदी तसंच काहीसं त्यावेळी झालं असावं व वरच्या मजल्यावर असलेल्या सभागृहामध्ये आम्ही क्रिकेट खेळतोय, हे त्यांना समजलं असावं.

त्यांच्या हातातली काठी बघून काळजात धस्स् झालं. त्यांचा आम्ही सर्वच जण आदर करत होतो. त्यामुळे त्यांच्या नजरेला नजर द्यायचे आमच्यापैकी कुणाचेच धाडस होत नव्हते.

पाटील सर आत आले. त्यांनी आतून दरवाजा लाऊन घेतला आणि कडी लाऊन घेतली. आता मात्र ते एकेकाला फोडून काढल्याशिवाय राहणार नाहीत. भितीने हृदयाचे ठोके वाढायला लागलेले. माराची भिती होतीच, पण आम्ही त्यांच्या नजरेत गुणी विद्यार्थी होतो. त्यांनी आमच्यावर गुणवंतपणाची पांघरलेली झालर त्यांच्याकडूनच अशी उतरवली जाणार. याची मनाला बोचणी लागलेली. मनात नुस्ती कालवाकालव सुरू झालेली.

पाटील सर काही बोलायच्या आत किरण आतून घाबरून गेलेला, तरीही तोंडावर उसने हसु आणत बोलला, ” सॉरी सर, चुक झाली. पुन्हा असे नाही करणार. एवढ्या वेळी माफ करा.” त्याच्या सुरात सूर मिसळून आम्हीही तोंडावर उसने हसु आणत “सॉरी सर, सॉरी सर” म्हणू लागलो.

“हॉलमध्ये क्रिकेट खेळत होतात, तेही तुम्हाला अभ्यास करत बसायला सांगितलेल्या वेळेत.. अभ्यासाचे कुणालाच गांभीर्य नाही. ही तुम्हा सर्वांना चुक मान्य आहे. चुक केली आहे तर शिक्षा ही मिळायलाच पाहिजे.” एकेकाकडे पाहत, “काय संदिप? निलेश? महेश? उद्धव?…? सुभाष? (इतर वेळी प्रेमाने, गंमतशीरपणे ‘सुभाषलाला’ या नावाने संबोधणारे पाटील सर, आज यावेळी फक्त ‘सुभाष’ या एकेरी नावानेच बोलत होते. फक्त या एकेरी नामोल्लेखानेच मीच माझ्या नजरेत अक्षरशः संपून गेलो. पाण्यात ढेकळ विरघळावा तसा विरघळून गेलो.) काय किरण बरोबर ना? “

आम्ही सगळे अपराधीपणाच्या भावनेने माना खाली घालून निशब्दपणे उभे.

“घे. हात पुढे घे.”, असे म्हणत त्यांनी छडी मारायला वर उचलली.

सर्वांत पुढे किरण होता, त्यामुळे सहाजिकच त्याने घाबरत घाबरत हात समोर केला. छडी जोरात उगारलेली बघून त्याने खसकन हात मागे घेतला. पुन्हा एकदा घाबरत घाबरत हळूहळू हात पुढे केला आणि डोळे गच्च मिटून घेतले.

तो क्षण, ती अवस्था बघून आम्हीही फुलांच्या पाकळ्या चुरगळतात तशी बोटं तळ हातावर चुरगाळत, हातावर फुंकर मारत छडीचा मार घ्यायला सज्ज होत होतो. पण घडले वेगळेच.

अनपेक्षितपणे पाटील सर यांनी छडी मारताना हात मागे घेवू नये, यासाठी किरणच्या हाताची बोटे पकडून धरण्यासाठी स्वतःचा हात पुढे केल्यासारखे करून. किरणच्या हाताच्या वरच्या बाजूला हात केला व स्वतःच्याच तळ हातावर जोर जोराने छडी मारायला सुरुवात केली. 

आम्हाला समोर काय घडतंय हे कळायच्या आत सलग तीन चार छड्या मारून झाल्या होत्या. हाताला झिणझिण्या आल्याने त्यांनी हात खाली घेत दोन वेळ झिंजडला आणि पुन्हा हात वर घेऊन पुन्हा हातावर छडीचा मार घ्यायला सुरुवात केली. 

समोर उभा असलेल्या किरणचे खाडकन डोळे उघडले. किरण आणि अजून दोघा तिघांनी छडी अडवण्याचा प्रयत्न केला, पण त्यांचा हात धुडकावून लावत पुन्हा जोरजोराने हातावर छडीचा मार देऊ लागले. 

आमच्यातल्या एक-दोघांनी पुढे होऊन त्यांचा छडी लागलेला हात पकडला आणि भिजल्या डोळ्यांनी म्हणालो, ” सॉरी सर, सॉरी सर आमची चूक झाली, तुम्हाला असा त्रास करून घेऊ नका? आम्हाला शिक्षा करा.”

“शिक्षा ही व्हायलाच पाहिजे, तुम्हाला नव्हे, तर मला. तुम्ही तुमच्या बाजूने बरोबर असाल. तुमचं काहीच चुकलं नाही, माझीच चुक झाली. मीच माझ्या बाजूने तुम्हाला समजावण्यात कमी पडलोय. आम्ही तुम्हाला संस्कार द्यायला कमी पडलोय, त्यामुळे मला शिक्षा व्हायलाच पाहिजे.”

सरांची अशी भावनिक साद ऐकून काळजाला चिमटा बसला. मनात कालवाकालव झाली. कंठ दाटून आला. क्षणात आमच्या सर्वांचे डोळे पाण्याने डबडबले.

“सर दोन छड्यांच्या जागी चार मारा. आठ मारा. वाट्टेल तितके मारा. आम्हाला वाट्टेल ती शिक्षा करा, पण सर… आमच्यामुळे तुम्हाला असा त्रास करून घेऊ नकोसा. आम्ही आजपासून अजिबात क्रिकेट खेळणार नाही. फक्त अभ्यासच करणार. आमच्यामुळे तुम्हाला त्रास होईल, असे कधी आम्ही वागणार नाही.”, असे म्हणत आम्ही सर्वांनी सरांना हात जोडले आणि काळवंडलेल्या मनाने विनवण्या करत, ‘सॉरी सर, सॉरी सर’, म्हणू लागलो.

सरांनी ज्या हातावर छडीचा मार घेतला होता, त्या गोऱ्या हातावर काही क्षणातच छडीच्या माराने लाल निळसर रंगाचा जाड वळ उमटलेला. त्यावेळची ती दाहकता मनाला अजूनही सुन्न करणारी आहे.

आई आपल्या मुलाला शिक्षा करते व नंतर प्रेमाने आपल्या पोटाशी कवटाळून धरते. काहीसे असेच भाव त्यावेळी सरांच्या डोळ्यात तरळलेले पाणी पाहून मला वाटले. 

त्या दिवशी त्यांनी छडीचा त्यांच्या हातावर नव्हे, तर आमच्या भरकटणाऱ्या मनावर वार केला. विद्यार्थी भावनिकदृष्ट्या शिक्षकांशी जोडले गेलेले असतात, पण शिक्षक सुद्धा तितक्याच भावनिकतेने विद्यार्थ्यांशी जोडलेले असतात, हे त्या दिवशी प्रत्यक्ष अनुभवायला मिळाले.

आदरणीय एस. बी. पाटील सर यांच्या सोबतच्या अशा अनेक आठवणी आहेत, की ज्यामुळे त्यांना संस्कार मुर्ती, उंबराचे फुल (अतिशय दुर्मिळ व्यक्ती) म्हणावंसं वाटतं. ते माझ्यासह प्रत्येकाला माझेच वाटतात.

ज्युनिअर कॉलेजचे शिक्षण पूर्ण होऊन आज पंधरा-सोळा वर्षे झालीत, तरीही तेथे मिळालेल्या पुस्तकी शिक्षणाचा उपयोग पैशाच्या जगात किती होतोय, हे स्पष्टपणे सांगता येणार नाही, पण बिघडण्याच्या काळात आम्हाला घडवण्याचं काम मात्र पाटील सर आणि तेथील सर्व शिक्षकांनी केले; हे ठामपणे सांगता येईल.

आदरणीय रहमान एम. शिकलगार सर (physics), संजय बी. पाटील सर (Chemistry), शबनम मनेर मॅडम (English), अंजली शिंदे मॅडम( Biology), सुवर्णा पाटील मॅडम (Math’s), विजय सातपुते सर (मराठी), यांनी शिक्षणासोबतच शहाणपणाची, संस्कारांची जी भक्कम शिदोरी दिली आहे. ती अजून भरून उरली आहे, असं मला वाटतं.

— समाप्त —

लेखक : श्री सुभाष मंडले.

 (९९२३१२४२५१)

संग्राहक : श्री मेघशाम सोनवणे

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

☆ उंबराचे फुल- संस्कारमूर्ती श्री. एस.बी. पाटील सर भाग – 1 – लेखक – श्री सुभाष मंडले  ☆ प्रस्तुती – श्री मेघशाम सोनवणे ☆

सुख हे एखाद्या वार्‍यासारखे फुंकर मारून मनाला सुखाचा ओलावा देते, तर दु:खाचे वारे हे उन्हाळ्यातल्या गरम वार्‍यासारखे चटके देऊन जाते. आयुष्यात आलेली सुख दु:खं ही झोपाळ्यासारखी कधी मागे, तर कधी त्याच वेगाने पुढेही निघून जातात. मात्र अशा दोन्ही वेळेस मनाला कसे सावरावे, हे सांगणारे क्षण कधीच विसरता येत नाहीत. त्यापैकीच एक २००५ सालीची ही गोष्ट‌‌…

सायन्सला ॲडमिशन घेतल्यानंतर सुरवातीला केमिस्ट्री विषयातील रासायनिक संयुगे, त्यांची रेणूसूत्रे पाहिली  की वाटायचं लॅबमधील अनेक रसायनांची डोक्यात नुसती घुसळणच सुरू होईल की काय… पण शरीराने उंच, धडधाकट, ऐन पस्तीशीत अभिनेत्यासारखे दिसणारे पाटील सर यांनी वर्गात पाऊल टाकले, की एक खांदा किंचितसा उडवून हसतमुख चेहऱ्याने सर्वांवर नजर फिरवायचे आणि नंतर शिकवायला सुरुवात करायचे. केमिस्ट्रीतील प्रत्येक मुद्दा, जसं विनोदी किस्सा सांगितला जातो तसं ते सांगायचे. यामुळे केमिस्ट्री विषयासह सरांची आणि विद्यार्थ्यांची चांगलीच केमिस्ट्री जुळलेली. त्यामुळे शिकत असताना कधी कोणाच्या डोक्यात रंगीत, गुलाबी दुनियेचा ‘केमिकल लोच्या’ होण्याचा प्रश्नच उद्भवला नाही.

बारावीत असताना एके दिवशी वर्गात त्यांनी ‘तुला शिक्षण घेऊन पुढे काय व्हायचे आहे?’, हे प्रत्येक विद्यार्थ्याला विचारले होते. काहींनी ठरवून, तर काहींनी पुढचा काय सांगतोय ते ऐकून, कुणी डॉक्टर, कुणी इंजिनिअर अशी वेगवेगळी उत्तरे दिली. अनेकांच्या निरनिराळ्या उत्तरांवर सर्व जण हसायचे. (मी सुद्धा नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी जसे नाव कमावले, तसं ‘ मी सुभाषचंद्र होईन ‘,असे सांगितले होते. हे असं वेगळंच उत्तर ऐकून अजूनच सगळे हसायला लागले.) 

सायन्सच्या वर्गात आम्ही जवळपास साठ एक विद्यार्थी असू. त्या सर्व विद्यार्थ्यांचे संपूर्ण नाव, गाव यांची सर्व माहिती पाटीलसर यांना माहीत होती. इतकंच नव्हे, तर आम्हाला सायन्सला केमिस्ट्री विषय शिकवणारे पाटीलसर अकरावी-बारावी आर्टस् , कॉमर्सच्या वर्गातील सुद्धा तीन साडेतीनशे मुला-मुलींना त्यांच्या नाव, आडनावावरून ओळखत होते. यावरून त्यांचा प्रत्येक विद्यार्थ्याप्रती असणारा ऋणानुबंध लक्षात येईल…

पाटीलसर कधी कुणाला रागाने बोललेत किंवा ओरडलेत, असं सहसा कधी मी बघितलं नाही. पण योग्य वेळी समोरच्याला बरोबर लागतील अशा ‘शब्दांच्या कोपरखळ्या’ मात्र ते हसत हसत देत असत. वर्गात प्रश्नोत्तराच्या तासाला त्यांच्या हातात अंगठ्याच्या जाडीची, हातभर लांबीची छडी असायची. उत्तर चुकले तरी चालेल, पण प्रत्येकाला बोलतं करायचे आणि उत्तरच न देणाऱ्याला मात्र प्रसाद घ्यावा लागायचा. 

त्यांच्या तासाला खेळीमेळीच्या वातावरणामुळे त्यांनी छडी मारलेल्याचे विद्यार्थ्यांना एवढे विशेष काही वाटत नसायचे. त्यांच्या हातातली नुसती छडी जरी बघितली, तरी आमच्या डोक्यातली कॉलेजची सारी हवा निघून जायची. वाटायचं ‘आम्ही कॉलेजमध्ये नसून, अजून हायस्कूलमध्येच आहोत !’

दुपारी बारा वाजता कॉलेज सुटायचे. त्यानंतर पाच वाजेपर्यंत फिजिक्स, केमिस्ट्री, बायोलॉजी या तीन विषयांची प्रॅक्टिकल्स असायची . 

बारावीच्या परीक्षेत सर्वच्या सर्व विद्यार्थी पास झाले पाहिजेत, यासाठी लॅबमध्ये प्रॅक्टिकल नसेल त्या दिवशी सुद्धा सगळ्यांना दुपारी बारानंतर संध्याकाळी किमान पाच वाजेपर्यंत सक्तीने अभ्यास करत बसायला सांगितले गेले होते.

सर्व जण एकाच ठिकाणी बसल्यामुळे अभ्यास कमी, गप्पाच जास्त रंगत होत्या, त्यामुळे कॉलेजच्या तीन मजली इमारतीत सर्वांना सुट्टे सुट्टे बसून अभ्यास करायला लावले होते.

आमचं बारावीचे महत्वाचे वर्ष चालू असूनही, आम्ही दुपारनंतर कॉलेजबाहेरच्या शेताजवळ एका मैदानावर क्रिकेट खेळत असायचो. शिक्षकांच्या सक्तीमुळे आमच्या क्रिकेट खेळण्यावर मर्यादा आलेल्या. यामुळे अनेकांची बांधून ठेवल्यासारखी अवस्था झाली होती.

क्रिकेट खेळण्याच्या वेडामुळे दोघा तिघांनी यावरही शक्कल लढवली. कॉलेज इमारतीच्या तिसऱ्या मजल्यावर एक सभागृह आहे. तिथे काही कार्यक्रम असेल तरच बसण्याची व्यवस्था करून तो खूला केला जात असे. बाकी वेळी तो हॉल पूर्ण मोकळा व बंद असायचा.

एकाने जुन्या मोडलेल्या बेंचचे बॅटच्या आकाराचे फाळकूट व बॉल घेतला व पाच सहा जणांसोबत त्या हॉलमध्ये पोहचलो. बॉलने बाजूच्या स्लायडींग खिडक्यांच्या काचा फुटतील, हे लक्षात आल्यावर रबरी बॉल ऐवजी खोडरबरचा बॉल म्हणून उपयोग केला. 

एक टप्पा आऊट नियमानुसार खेळात रंगत येत होती. किरण कांबळे, निलेश सावंत, उद्धव महाडिक, संदिप शिंदे, अभिजित बाबर, मिलिंद आंबवडे, महेश सावंत, गणेश महाडिक…इ. आणि मी. असे सात आठ जण सलग दोन तीन दिवस क्रिकेट खेळत होतो. रोज दुपारी बारा नंतर आम्ही कुठे गायब होतोय हे कुणालाच माहीत नसायचे. 

एके दिवशी, नेहमीप्रमाणे हॉलमध्ये दरवाजा, खिडक्या बंद करून आम्ही क्रिकेट खेळू लागलेलो, तितक्यात बाहेरून कुणीतरी दरवाजावर थाप मारत आवाज देऊ लागलं. आवाजावरून अभिजित शिंदे आहे असे जाणवत होते. ‘मी पण तुमच्यासोबत खेळायला आलोय. मला आत घ्या’ म्हणून तो बाहेरून विनंत्या करत होता, पण आदल्या दिवशी आम्ही त्याला ‘खेळायला चल’ म्हणून आग्रह केला होता, तरीही तो आला नाही. त्यामुळे त्याला आत घ्यायचंच नाही, असे म्हणत त्याला तरसवण्यासाठी आम्ही दरवाजा उघडलाच नाही.

खेळताना दंगामस्ती, आवाजाने हॉल नुसता दणाणून गेला होता. दरवाजा, खिडक्या बंद असल्याने आमचा आवाज बाहेर, खालच्या मजल्यावर जात नाही, याची दोन दिवसांपूर्वी आम्ही खात्री करून घेतली होती. सगळे बिनधास्त, मजामस्ती करत क्रिकेट खेळण्यात दंग होतो.

काही वेळाने अजून जोरजोरात दरवाजा थपथपाटत ,”अरे खेळायचं बंद करून लवकर बाहेर या. दरवाजा उघडा. सर इकडेच यायला लागले आहेत.” असा अभिजितने आवाज दिला. आपली क्रिकेट खेळायची हौस अजूनही पूर्ण होऊ शकते, या आशेने तो सरांचा धाक दाखवून, दरवाजा उघडण्यासाठी खोटं बोलत असेल व दरवाजा वाजवत असेल म्हणून आम्ही कुणीही तिकडे लक्ष न देता आम्ही आमच्या क्रिकेटच्या खेळात गुंग झालो.

काही वेळानंतर दाराच्या फटीतून मोठ्याने वेगळ्याच आवाजात दोघा तिघांची नावे घेतलेल्याचा कानावर हलकासा आवाज आला, तसं  सगळे जागच्या जागी स्तब्ध, शांत झाले. आवाज खूपच ओळखीचा होता. कुणीतरी हातातली लाकडी फळी घाई गडबडीत कुठेतरी लपवली आणि सर्वजण बंद दरवाजाजवळ गेलो.

दरवाजा उघडायला पुढे कोणीही धजावेना. प्रत्येक जण एकमेकांच्या आडोश्याला दडत होता. पुढे कोणी व्हायचं 

हा गहन प्रश्न निर्माण झालेला. तितक्यात पुन्हा, ‘किरण दरवाजा उघड’, असा बाहेरून आवाज आला. 

क्रमशः...

लेखक : श्री सुभाष मंडले.

 (९९२३१२४२५१)

संग्राहक : श्री मेघशाम सोनवणे

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. अमृता देशपांडे

 विविधा 

☆ डोळ्यांतले पाणी…भाग – 3 ☆ सौ. अमृता देशपांडे  ☆

प्रसंग साधेच. सर्व सामान्यांच्या  घरात घडणारे. पण त्यातल्या डोळ्यातल्या पाण्यानं भावनांचं गहिरेपण कळतं.

40वर्षापूर्वी ची गोष्ट. रमण 18 वर्षाचा, BSc पहिल्या वर्षाला अॅडमिशन घेतली होती. सुशिक्षित आणि सुसंस्कृत आईवडील. समाजात त्यांना खूप मान. पण हा सामाजिक मान आणि त्यांची आर्थिक परिस्थिती म्हणजे एका काठीची दोन टोकं. कधीच एकमेकांना न मिळणारी.  काॅलेजला जायचे म्हणजे पुरेसे कपडे तरी पाहिजेत. अगदी छानछोकी नाही तरी जेमतैम दोन पॅन्ट आणि शर्ट! भाऊ भाऊ एकमेकांचे कपडे वापरायचे.  होती जी पॅन्ट, ती पण जुनी झालेली. त्यादिवशी रमणची रोजची बस चुकली. प्रॅक्टिकल चुकले म्हणून प्रोफेसर रागावले. घरातून निघताना काही खाल्लं नव्हतं, म्हणून  कॅन्टीनमध्ये गेला तर खिशात पैसे नव्हते. तसाच काॅलेजवर परतला, दुस-या तासाला उशीर नको म्हणून गेटवरून उडी मारून शाॅर्टकट घ्यायला गेला,  तर पॅन्ट खिशापासून गुडघ्यापर्यत टर्रकन फाटली. रमणच्या डोळ्यांसमोर अक्षरशः अंधार झाला. तडक निघाला आणि पॅन्टचा तुकडा सावरत घरी आला. सकाळ पासून घडलेल्या घटनांनी तो अस्वस्थ झालाच होता. त्यात हे संकट! अचानक घरी आलेला बघून आणि त्याचा गोरापान चेहरा तांबडा लाल झालेला बघून ताईनं जवळ जाऊन विचारलं, काय झालं रे?  तेव्हा पॅन्ट दाखवून ताईला मिठी मारून रडायला लागला. त्या रडण्यात दुःख होतं, ते त्याच्या आवाक्यात नसणा-या आर्थिक परिस्थिती चं. प्रोफेसरांच्या सर्वांसमोर रागावण्याचं, वडिलांच्या धाकाचं, आणि उद्या काय? या नैराश्यपूर्ण प्रश्नाचं.  असे अनेक तरूण आहेत रमणसारखे,  अगतिक,  आणि परिस्थितीनं गांजलेले..त्यांच्या डोळ्यातले पाणी नैराश्याचं, असहाय्यतेचं! 

जर रमण त्यावेळी रडला नसता, त्यानं स्वतःच्या भावना रडून मुक्त केल्या नसत्या तर त्याच्या मनात चीड, राग, अशा वैफल्यग्रस्त वृत्ती निर्माण झाल्या असत्या.  त्यातून आईवडिलांना रागाने बोलणे, अपमान करणे,  त्यांच्या पासून दूर जाणे हे घडलं असतं.  पण रडून मोकळा झाल्यामुळे त्याचं मन त्या क्षणी तरी शांत झालं. नंतर तो परिस्थिती चा समजूतदारपणे विचार करेल,  जे घडलं ते स्वीकारून त्यातून मार्ग काढण्याचा प्रयत्न करेल.आणि तेच योग्य असेल ना?

डोळ्यातल्या पाण्याचं योग्य वेळी उतरणं माणसाला सद्सद्विवेक बुद्धी स्थिर ठेवायला मदत करते.

(क्रमशः… प्रत्येक मंगळवारी)

© सौ. अमृता देशपांडे 

पर्वरी – गोवा

9822176170

☆ लेडीज फर्स्ट — भाग – 1 – लेखक – अज्ञात  ☆ प्रस्तुती – सौ.बिल्वा शुभम् अकोलकर ☆

शोभना, विजय आणि त्यांचा मुलगा रोहित, असं हे त्रिकोणी, सुखी दिसणारं कुटूंब. विजय बँकेत मॅनेजर, शोभना एका नावाजलेल्या शाळेत मुख्याध्यापिका. 

शोभना म्हणजे शिस्तप्रिय, स्पष्टवक्ती आणि कामात अतिशय sincere अशी तिची ओळख होती. रोहित तिच्याच शाळेत आठवीत शिकत होता, पण कधीही त्याला शाळेत विशेष वागणूक मिळाली नाही, ना कुठेही शिस्तीत सवलत मिळाली.

शोभना रोज गाडीने शाळेत जात असे पण रोहित बाकीच्या मुलांबरोबर व्हॅनमधेच येत असे. शाळेत बऱ्याचशा मुलांना तर माहीतही नव्हते की रोहित आपल्या मुख्याध्यापक मॅडमचा मुलगा आहे म्हणून.

शोभनाने तिच्या कामाच्या आणि शिस्तीच्या बळावर शाळेला खूप चांगले नाव मिळवून दिले होते.

शाळेचा कामाचा ताण सांभाळूनही शोभनाने घराकडे दुर्लक्ष होऊ दिले नव्हते, विशेषतः रोहितचे खाणे, पिणे, त्याचा अभ्यास, कपडे अगदी कुठेही ती कमी पडली नव्हती.

विजय मात्र तिच्या अगदी विरुद्ध. बँकेचे काम आणि वेळ मिळाल्यास वाचन यामधेच त्याचा वेळ जात असे. घरातले काम करणे त्याला कधीच जमले नाही. 

नाही म्हणायला तो कधीतरी कामात मदत करायचे ठरवायचा पण मदत होण्यापेक्षा गोंधळच जास्त होत असे. आणि ह्यावरून मात्र त्याला  शोभना खूप बोलत असे. रागाच्या भरात कधीकधी अपमान देखील करत असे. असे झाले की मग तो गच्चीवर जाऊन एकांतात विचार करत बसत असे आणि आपण खूप अपराधी असल्याची भावना त्याच्या मनात येत असे.

रोहित मात्र असे प्रसंग पाहून खूप खिन्न होत असे.

परवा तसाच प्रसंग घडला. घरी पाहुणे येणार म्हणून शोभनाने विजयला बँकेतून येताना आंबे आणायला  सांगितले. घरी आल्यावर शोभनाने ते आंबे पाहिले आणि खूप भडकली. “अहो तुम्हाला काही समजतं का? उद्या पाहुणे येणार आणि तुम्ही एवढे कडक आंबे घेऊन आलात?  एक काम धड करता येत नाही.” 

विजय म्हटला ,”अगं, मागच्या वेळी मी तयार आंबे आणले तरी तू रागावली होती म्हणून आज कडक आणले.”     

“अरे देवा, काय करू या माणसाचं. अहो तेव्हा आपल्याकडे मुलं राहायला येणार होती, त्यांना पंधरा दिवस खाता यावे म्हणून कडक आंबे हवे होते. तुम्ही पुरुष ना, घरामध्ये शून्य कामाचे.” 

आणि मग शोभनाची गाडी घसरली. “तुम्हा पुरुषांना तर काहीही करायला नको घरासाठी. घर आम्हीच आवरायचं, सगळ्यांची खाण्यापिण्याची व्यवस्था करायची, मुलांची तर सगळी जबाबदारी स्त्रीचीच. तुमचा काय  रोल असतो सांगा बरं, मुलांच्या जन्मात आणि संगोपनात ; ‘तो’ एक क्षण सोडला तर? मुलांना नऊ महिने पोटात वाढवायचं, आणि प्रसूतीसारख्या जीवघेण्या प्रसंगाला सामोरे जायचं.  बरं एवढ्यावरच सगळं थांबत नाही, जन्मानंतरही त्यांचं फीडिंग, त्यांचं सगळं आवरणं, मग थोडे मोठे झाल्यावर शाळा, अभ्यास, डबे सगळं सगळं स्त्रीनेच बघायचं, पुरुष कोणती जबाबदारी घेतो सांगा?”

विजय निरुत्तर. तरी शोभनाचं संपलेलं नव्हतं. 

“तुम्ही काय फक्त पैसे कमवून आणता, पण आता तर स्त्रियासुद्धा काम करतात, त्यामुळे त्याचीही तुम्ही काही फुशारकी मारू शकत नाही.”

आज मात्र विजय खूपच दुखावला गेला, शोभनाच्या  बोलण्यात  agresiveness   असला तरी तथ्य देखील होते. स्वतः अगदी useless असल्याची भावना त्याला येत होती. 

तो आपल्या नेहमीच्या एकांताच्या जागी जाऊन बसला. तेवढ्यात रोहित खेळून आला व त्याने पाहिले, आपले बाबा एकटे गच्चीत बसले आहेत व त्याच्या लक्षात आले, काय घडले असेल ते.

असेच काही दिवस गेले आणि एके दिवशी रोहित त्याच्या बाबांना म्हटला, ” बाबा, उद्या आमच्या शाळेत वक्तृत्व स्पर्धा आहे, मी पण भाग घेतला आहे. माझी इच्छा आहे तुम्ही पण यावे. येणार ना?”

विजयने होकार दिला. खरं म्हणजे त्याची कुठल्याही समारंभात जायची इच्छा नव्हती. पण रोहितचं मन राखण्यासाठी त्याने जायचं ठरवलं.

वक्तृत्व स्पर्धेत आठवी ते दहावीपर्यंतच्या विद्यार्थ्यांनी भाग घेतला होता आणि स्पर्धेला विद्यापीठाचे कुलगुरु प्रमुख पाहुणे म्हणून येणार होते. शाळेसाठी आणि विशेषतः शोभनासाठी ही फार महत्वाची बाब होती. विषय होता

‘माझी सर्वात प्रिय व्यक्ती.’

भाषणं सुरू झाली. विजय शेवटच्या रांगेत बसला होता. मुलांनी खूप तयारी केली होती.  जवळजवळ सगळ्या मुलांची सर्वात प्रिय व्यक्ती ‘आई’ च होती. खूप सुंदर भाषणं सुरू होती. बऱ्याचश्या मुलांना पालकांनी भाषण लिहून दिल्याचं जाणवत होतं, तरी मुलांची स्मरण शक्ती, बोलण्यातले उतार चढाव, श्रोत्यांच्या नजरेत बघून बोलणं, प्रत्येक गोष्ट खरोखर कौतुकास्पद होती. 

क्रमशः…

लेखक : अज्ञात 

संग्राहिका : बिल्वा अकोलकर

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. उज्ज्वला केळकर

जीवनरंग 

☆ गंगेत घोडं न्हालं– भाग 4 … (भावानुवाद) – सुश्री सुषमा मुनींद्र ☆ सौ. उज्ज्वला केळकर ☆

(मागील भागात आपण पाहिलं- घरात निराशेचं वातावरण. पुन्हा एकदा अपयश. आता इथून पुढे)

श्रेष्ठीची बेफिकिरी तर पहा. श्रेयसला खुशाल टकलू म्हणून त्यचा अपमान केला. त्या लोकांना पुण्याला पाठवल्यावर श्रेष्ठी म्हणाली,  `ते लोक कॉल करणार नाहीत. तुम्ही कॉल करून त्यांच्यापुढे `आपला काय निर्णय झालाय’,  असं म्हणत आजिबात गयावया करायची नाही.

एक आठवडा उलटला.

श्रेष्ठीच्या बोलण्यामुळे लज्जित होऊन, कॉल करून श्रेयसच्या वडलांची माफी मागण्याचे धाडसही त्यांना झाले नाही. ते शिथील होऊन बसले होते,  एवढ्यात श्रेयसचाच कॉल आला. हरेकृष्णशी तो आदराने बोलला व  श्रेष्ठीचा मोबाईलचा नंबर विचारला. उमेदीचा पदर धरत हरेकृष्णांनी नंबर दिला. अनुराधाने कॉल करून तिला थोडं सभ्यपणे बोलायला सांगितलं. श्रेष्ठीने तिकडे दुर्लक्ष केलं. श्रेयस ज्या टोनमध्ये बोलेल,  त्याच टोनमध्ये बोलायचं तिने ठरवलं. त्याने झटका दिला,  ही पण देईल. तो आखडला,  ही पण आखडेल. तो सभ्यपणे बोलला,  ही पण तशीच बोलेल. श्रेयसच्या कॉलने तिला काहीसा धक्काच बसला होता. नकारात्मक कारणाने नव्हे,  श्रेयसच्या सकारात्मक भावामुळे.

श्रेष्ठी त्या दिवशी तू माझा मोठा इंटरव्ह्यू घेतला होतास, मी जाणून घेऊ इच्छितो, मी रिक्रूट झालो की नाही?

`म्हणजे?’

`मी जेव्हा तुझ्या घरातून बाहेर पडलो,  तेव्हा खूप संतापलो होतो. तिरस्काराने भारलो गेलो होतो. वाटत होतं, तुला फोन करावा आणि काही कठोर गोष्टी तुला ऐकवाव्या. माझा उतरलेला चेहरा बघून वहिनींनी माझी चेष्टासुद्धा केली. म्हणाल्या ‘माकडाला हिरा मिळतोय आणखी काय पाहिजे?’ पण माझा राग जेव्हा शांत झाला,  तेव्हा वाटलं, तुझ्या स्पष्टवक्तेपणामुळे मला राग यायला नको, उलट प्रेरणा मिळायला हवी.’

`म्हणजे?’

`तू मला टकलू म्हणून माझ्यातील उणेपणा दाखवलास, पण…’

`मला टकलू म्हणायचं नव्हतं, बस,  जीभ घसरली.’

`ती घसरली नसती, तर मी माझे विचार बदलू शकलो नसतो. आता वाटतय,  रिजेक्शन मुलीला किती निराश करत असेल. मुलाकडचे लोक छोट्या छोट्या उणिवा दाखवत बसतात किंबहुना शोधत असतात,  ज्या सामान्यत: लक्षातही येत नाहीत. असं करून ते आपली घमेंड,  मूर्खपणा किंवा सणक वा  आपला फालतूपणा शाबीत करत असतात. खरंच सांगतो,  नीतावहिनीच्या बाबतीत मला पहिल्यांदाच वाईट वाटलं.’

`म्हणजे?’

दादाचा साखरपुडा झाला होता. बाबांनी अचानक वहिनीच्या बाबांकडे कार मागितली आणि त्यांनीही कार दिली कारण विवाह मोडला,  तर बदनामी होईल. इतकं  होऊनही आई वहिनीवर खूश नाही. काही न काही कमतरता तिच्यात काढतेच. आता मला वहिनीबद्दल खूप सहानुभूती वाटू लागलीय.’

`सो स्वीट!’

`आता मला माझ्या तिन्हीही मोठ्या बहिणींची आठवण येते. त्यांच्या लग्नाच्या वेळी आई-बाबांना खूप त्रास सहन करावा लागला होता. मधल्या बहिणीच्या लग्नाच्या वेळी निमंत्रण पत्रिकासुद्धा छापून झाल्या होत्या आणि मुलाकडच्यांकडून फर्मान आलं, आणखी कॅश हवी.  बाबांनी लग्न मोडलं. मुलाकडच्यांना वाटलं नाही की बाबा एवढे फर्म राहतील. मग मुलाकडच्यांनी पुन्हा पुन्हा कॉल केले. आमच्याही निमंत्रण पत्रिका छापल्या आहेत. आमचीही बदनामी होईल. आपल्याला जे द्यायचं असेल, ते द्या, न द्या पण हा विवाह होऊ दे, पण बाबांनी ऐकलं नाही. त्यानंतर तिचा दुसरा विवाह ठरला. चांगला झाला पण मधल्या काळात घरावर जी शोककळा पसरली होती,  जे उदास वातावरण पसरलं होतं,  आमची जी बदनामी झाली होती, त्या सगळ्याची तू नकळत आठवण करून दिलीस. मला माहीत आहे,  मुलं काही देवदूत नसतात. त्यांच्यातही काही उणिवा असतात. ते टकलू असू शकतात.’

`म्हंटलं नं जीभ घसरली.’

`तुझा हाच प्रामाणिकपणा मला आवडला. तू मला पसंत आहेस.’

`जाड असूनही?’

`जर तुला माझं टक्कल पसंत असेल तर!’

`मी या दाखवण्या-बघण्याच्या कार्यक्रमाला अगदी उबून गेलेय. मी लग्न करणार नाही.’

`तुझ्या दारावर धरणं धरून बसेन. मग तर करशील ना? आणि हो, व्यायाम, डाएट वगैरे करू नकोस. मला तू जाडच असलेली आवडलीयस.’

श्रेष्ठी खो खो करत हसू लागली.

`आपणसुद्धा केस उगवणारी क्रीम,  तेलं वगैरे अजमावून बघू नका.  टकलू असल्यामुळे बुद्धिमान वाटताय.’

श्रेयसनेही मोठ्याने हसत म्हंटलं,  मग तर तुझाही विजय झाला आणि माझाही… होय की नाही?’ 

 – समाप्त –

मूळ हिंदी कथा –  तुम्हारी भी जय, हमारी भी जय – मूळ  कथा लेखिका – सुश्री सुषमा मुनींद्र  

अनुवाद – सौ. उज्ज्वला केळकर

संपर्क – 176/2 ‘गायत्री’, प्लॉट नं 12, वसंत साखर कामगार भवन जवळ, सांगली 416416 मो.-  9403310170

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. उज्ज्वला केळकर

जीवनरंग 

☆ गंगेत घोडं न्हालं– भाग 3 … (भावानुवाद) – सुश्री सुषमा मुनींद्र ☆ सौ. उज्ज्वला केळकर ☆

(मागील भागात आपण पहिलं- पाहुण्यांची शोधक नजर श्रेष्ठीवर. बायो-डाट्यामुळे खूप काही माहीत आहे.)

श्रेयसच्या कमी शिकलेल्या आईने तूझं नाव काय? वगैरे प्रश्न विचारण्याचा मूर्खपणा केला नाही. तिने विचारलं,

एम. बी. ए. कुठल्या कॉलेजमधून केलंस?’

`सिम्बी! सिम्बॉयसिस पुणे.’

जमाना पूर्णपणे बदलला आहे पण संकोच आणि लज्जा हे प्राचीन आणि शाश्वत असे भाव आहेत. तीन शब्द बोलण्यात श्रेष्ठीसारखी दमदार मुलगी घाबरून गेली. श्रेयसकडे शोधक नजरेने पाहत तो आपल्या निकषात फिट बसतो की नाही,  हे बघण्याचं साहस तिला झालं नाही. ती बेता-बेताने, तिरक्या नजरेने श्रेयसकडे पाहत होती. श्रेयस मात्र तिच्याकडे सरळ सरळ थेट पाहत होता. त्याला कोणी निर्लज्ज नाही म्हणणार. पण तिने मात्र धीटपणे त्याच्याकडे पाहीलं तर लोकांना वाटेल, किती धीटपणे याच्याकडे पाहते आहे. मुलगी चालू दिसतीय.’

श्रेयसचे वडील म्हणाले, `तू पुण्यात जॉब करतेयस. श्रेयस दिल्लीत आहे. कसं जमणार?’

श्रेष्ठी म्हणाली, `किती तरी मुली जॉब करतात. मॅनेज होतं.’

`नीति (श्रेयसची वहिनी) नोकरी नाही करत.’ असं म्हणत श्रेयसचे वडील असे हसले की त्यावरून कळत नव्हत की ते तिला नोकरी करू देतील, की नाही?  श्रेष्ठीला वाटलं, म्हणावं, ‘ कदाचित नीति माझ्यासारखी डिझर्विंग नसेल,  कदाचित तिला नोकरी करण्याची इच्छा नसेल,  कदाचित नोकरी मिळू शकली नसेल.’ पण ती काहीच बोलली नाही. मुलगी चालू आहे, असंच वाटेल ना!

जेवण झाल्यावर हर्ष श्रेष्ठीला आणि श्रेयसला गच्चीवर सोडून आला. श्रेयस श्रेष्ठीला काही विचारू इच्छित असेल,  तर विचरावं. कुणालाही पसंत- नापसंत करण्याच्या दृष्टीने बघणं मोठं नाजुक असतं. श्रेयसने आत्तापर्यंत किती तरी मुलींना छेडलय. एका मुलीवर एकतर्फी प्रेम केलं. दोन मुलींच्या बाबतीत ब्रेकअप झाला. तीन मुलींना नाकारलं. दोन मुलींना विचारासाठी वेळ हवा, म्हणून लटकत ठेवलं. यावेळी काहीसा असमंजस होऊन शांत बसलाय. आत्मविश्वसाने परिपूर्ण असलेल्या श्रेष्ठीने रोमिओ टाईप असलेल्या तिच्या इमिजिएट बॉसच्या चुकीच्या इराद्यांना नेस्तनाबूत केलय. इच्छुक उमेदवारांच्या मुलाखती ती दक्षतेने घेते,  पण यावेळी काय करावं, बोलावं, ते न सुचल्यामुळे ती शांत बसलीय. श्रेयस तिच्याकडे निरखून बघतोय,  पण ती त्याच्याकडे मुळीच बघत नाही.

अखेर श्रेयसनेच बोलायला सुरुवात केली. `आपण पुण्यात नोकरी करता. मी दिल्लीत. इतकं दूरवरं अंतर. आपल्या फॅमिली लाईफवर त्याचा परिणाम होणार.

दोघांनी मिळून अ‍ॅजेस्ट केलं, तर नाही परिणाम होणार! मी मॅनेजमेंटला रिक्वेस्ट करीन की मला दिल्ली ऑफीसला पाठवा किंवा मग मी जॉब सोडून देईन आणि दिल्लीत दुसर्‍या जॉबसाठी प्रयत्न करेन.’  असं बोलता बोलता श्रेष्ठी निर्णायक नजरेने श्रेयसकडे पाहू लागली.

उंच आहे. देखणा आहे. समोरचे केस गळून पडले आहेत पण त्यामुळे भव्य दिसणारं त्याचं कपाळ तो बुद्धिमान असल्याचं दर्शवतय.

`नोकरी सोडू इच्छित नाहीस?’

`मुलींना स्वत:ला सिद्ध करण्याची संधी मिळाली पाहिजे.’

`मी आपल्याला कसा वाटलो?  पसंत आहे?’

श्रेष्ठीला त्याचा प्रश्न अकस्मिक कमी,  अस्वाभाविक जास्त वाटला. आत्तापर्यंत ज्या ज्या मुलांशी तिचा संबंध आला होता, ते तिला पसंत … किंबहुना नापसंत करण्यासाठी आले होते. हा पहिला आहे, जो स्वत:ला पसंत करण्यासाठी आलाय. श्रेष्ठीला वाटलं थोडी चेष्टा , मस्करी करावी. `आमच्याप्रमाणे तुम्हीही तुमच्या कल्पना, कामना थोड्या खालच्या स्तरावर आणल्या आहेत का? म्हणजे स्वत:ला पसंत करवण्याची वेळ आली.’  पण ती तसं काही बोलली नाही. आई म्हणाली होती,  `नम्रतेने बोल. वाग.’  मग ती एवढंच म्हणाली, `प्रथम आपण सांगा.’

श्रेयसने भुवया उंचावल्या. मुलगी विचारसंपन्न आहे. सावधपणे उत्तर देते आहे.

`मी आपल्या स्टाईलने प्रभावित झालोय. पण आपण थोड्या जाड आहात. पुढे आणखीही जाड होऊ शकाल. जाडी जरा कमी करायला हवी.’

श्रेष्ठीच्या लक्षात आलं,  मुलांनी आपल्या अपेक्षा किती का खाली आणलेल्या असेनात,  त्यांच्या अहंकारात फरक पडत नाही. आत्तापर्यंतचे अनुभव, अनुमान तिच्या देहात दबाव टाकू  लागले. अजूनपर्यंत बोलणी पक्की झालेली नव्हती. कारण देण्या-घेण्याबद्दल मुलाकडच्यांच्या दृष्टीने काही जमलं नव्हतं. पण आत्तापर्यंत कोणी मुलाने तिच्या तोंडावर ती जाड असल्याबद्दल सांगितलं नव्हतं. हा मोठा धूर्त,  कावेबाज दिसतोय. सरळ जाड म्हणतोय. मागून काय काय म्हणेल?  याला धडा शिकवायलाच हवा.

 `आपण थोडे टकलू आहात.

 `म्हणजे?’

 `मी एक्सरसाइज आणि डाएट कंट्रोल करून माझी जाडी कमी करीन. आपण केस कुठून आणणार?’

`म्हणजे?’

 श्रेयस चकित. त्याची बोटे अभावितपणे आपल्या डोक्यावरून फिरू लागली. त्याला वाटलं होतं,  ही मुलगी प्रफुल्लित होऊन म्हणेल,  `उद्यापासून व्यायाम सुरू करते. ही केसपतनाची गोष्ट कुठून आली?

 `माझ्यातला उणेपणा दाखवतेस?’

 `आपण पण दाखवलात ना?  आपल्याला सगळं चांगलं हवं,  तसं मलाही सगळ चांगलंच हवं.’

बोलता बोलता श्रेष्ठीला वाटलं, आपला आत्मविश्वास परत आलाय. इकडे श्रेयसला वाटलं,  आपण श्रेष्ठता हरवून हीन झालोय. असल्या तोंडाळ मुलीबरोबर आयुष्य काढणं … नो मॅन. ही मुलगी मूर्ख आहे. अहंकारी आहे. असल्या मुली लाईन मारण्यासाठी ठीक आहेत. विवाहासाठी नाही. त्याचं तोंड उतरलं. पुढे काही विचारण्याचं साहस त्याला झालं नाही. मग म्हणाला,     `खाली लोक आपली वाट पाहत असतील.’

खाली येऊन खोलीत गेल्यावर श्रेष्ठीने पाहीलं, पाहुण्यांना द्यायची पाकीटं अनुराधा उचलू लागलीय. श्रेष्ठीने अनुराधाचा हात धरला,

`आई तू नुकसान करून घेतीयस. बोलणं फायनल झालं नाही. हे सगळं द्यायचं नाही.’

`श्रेष्ठी, प्रभाव चांगला पडेल, म्हणून तर…’

`काही पैसे वगैरे देऊन पाठवून द्या. हे कपडे वगैरे मी नाही देऊ देणार!’

अनुराधाने श्रेष्ठीच्या अस्वाभाविक मुद्रेकडे पाहीलं. पण चौकशी वगैरे करण्याची ही वेळ नव्हती. ती रुपये घातलेली पाकीट घेऊन बैठकीत आली. हरेकृष्णंनी कपड्यांबद्दल नजरेच्या भाषेने विचारले. अनुराधाने गप्प बसण्याची खूण केली.

घरात निराशेचं वातावरण. पुन्हा एकदा अपयश. 

क्रमशः…

मूळ हिंदी कथा –  तुम्हारी भी जय, हमारी भी जय – कथा लेखिका – सुश्री सुषमा मुनींद्र  

अनुवाद – सौ. उज्ज्वला केळकर

संपर्क – 176/2 ‘गायत्री’, प्लॉट नं 12, वसंत साखर कामगार भवन जवळ, सांगली 416416 मो.-  9403310170

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. उज्ज्वला केळकर

जीवनरंग 

☆ गंगेत घोडं न्हालं– भाग 2 … (भावानुवाद) – सुश्री सुषमा मुनींद्र ☆ सौ. उज्ज्वला केळकर ☆

(मागील भगत आपण पहिलं- मुलगी आयुष्यभर मुलाच्या आणि त्याच्या परिवाराच्या तैनातीत राहत असते.’ आता इथून पुढे )

`श्रेष्ठी,  तू भोळी आहेस. अशा अनेक गोष्टी आहेत,  ज्या तुला वाईट वाटेल म्हणून आम्ही सांगितल्या नाहीत. एका मुलाच्या वडलांनी तुझ्या बाबांना असं सांगितलं की एकदाचा विवाह करून तुम्ही तुमच्या मुलीपासून सुटका मिळवाल. तिचं जगणं-मरणं,  आजारपण,  औषधं वगैरेंचा खर्च आयुष्यभर आम्हाला करावा लागेल.

श्रेष्ठी जवळ जवळ किंचाळलीच. `ओ गॉड.. असले हिशेब…. आई, मी लग्नंच करत नाही.’

`जिथे योगायोग असेल,  तिथे सहजपणे संबंध जुळतील. कशाला त्रास करून घेतेस?’     

`माझं लग्नं जुळत नाही, म्हणून मी त्रास करून घेतेय, असा विचार तू का करतेयस आई?  मी माझ्या नोकरीत खूश आहे. खरंच मी लग्नं करणार नाही.’

`एकट्या मुलीनं राहणं काही सोपं नाही. नातेवाईक तर, श्रेष्ठीचं लग्नं कधी करणार… कधी करणार,  म्हणून विचारून विचारून जीव घेताहेत.’

`आपण थोडं शहरी,  थोडं ग्रामीण असल्याची शिक्षा भोगतोय. सरंजामशाहीचे संस्कार आपल्याकडून सुटत नाहीयेत. आपण स्वत:ला खूप आधुनिक मानतो,  तरीही हे संस्कार अपभ्रंशाच्या रुपात आपल्यात आहेतच. तू आणि बाबा मुलाच्या घरच्यांपुढे हात जोडत फिरता आणि इकडे माझ्या ऑफीसमधल्या काही मुली लीव्ह इन रिलेशनशीपमधे आहेत आणि खूश आहेत. त्यांना काहीच अडचण वाटत नाही.’

`श्रेष्ठी, कुठलीही पद्धत किंवा प्रथा अशी असत नाही, की ज्यात अडचणी असत नाहीत.’

`पण या मुली माझ्याप्रमाणे आपलं प्रदर्शन मांडत नाहीत. मुलाकडचे लोक मोठे चलाख असतात. त्यांना सुंदर,  सुशिक्षित,  आरोग्यसंपन्न,  चांगले रीती-रिवाज असलेली मुलगी पाहिजे. लाखांनी हुंडादेखील पाहिजे. तरीही त्यांचा रुबाब असा की जणू ते मुलीचा उद्धार करताहेत. आत्मविश्वास असणारी मुलगी आपला आत्मविश्वास हरवून बसेल,  याचा ते विचार करत नाहीत. मला मुलाकडच्यांची कृपा नको. मी लग्न करणार नाही.’

घरात पूर्वी आनंदाचं मौजमस्तीचं वातावरण असायचं. आता घरावर मृत्यूची शोकळा पसरलीय. श्रेष्ठीचा जो आत्मविश्वास पूर्वी माता-पित्यांना प्रभावित करायचा,  तो आता द्रवित करू लागला आहे. सगळ्यांच्या अपेक्षा पूर्ण करणारा मुलगा आकाशपुष्पासारखा असतो. आकाशपुष्प मिळवण्याचा हट्ट सोडला नाही,  तर श्रेष्ठी आत्मविश्वास हरवून बसेल. तडजोड कुणाला करावी लागत नाही?  आपली कल्पना आणि कामना थोडी खाली आणायला हवी. आता जो श्रेयस आपले आई-वडील,  भाऊ-वहिनीबरोबर श्रेष्ठीला बघायला येणार आहे, तो एकुलता एक नाही,  पण अनुराधाला संतोष वाटतोय,  कारण श्रेयसचे वडील,  कृषी महाविद्यालयाचे निवृत्त प्राचार्य आहेत. फायनान्समधे एम.बी.ए. केलेल्या श्रेयसचं पॅकेज पंध्रा लाखाचं आहे. इकडे श्रेष्ठीचं मात्र डोकं  थंड झालेलं नाही. अनेकदा आर्जवं,  विनंत्या केल्यानंतर ती यायला तयार झाली.

`येतेय आई,  पण मुलाकडच्यांनी दांभिकपणा दाखवला,  तर चांगली अद्दल घडवीन!’

`मुलीकडच्यांनी नम्र असायला हवं.’

`नम्रतापूर्वक अद्दल घडवीन.’

श्रेष्ठी आल्यानंतर अनुराधा मनाने त्या वातावरणात गेली. श्रेष्ठी आणि श्रेयस, नावं मॅच होताहेत.

हरेकृष्णांना आनंद झाला की नाही सांगता येत नाही. `मी पत्रिका चांगल्या जुळल्यात,  यावर खूश आहे. अनुराधा तू नावं मॅच होताहेत, यावर खूश हो.’

अनुराधाला उमेद वाटतीय. `चांगले लोक आहेत. पत्रिका जुळल्या आहेत. आधीच अपेक्षा सांगितली,  ते बरं झालं,  नाही तर लोक मुलगी बघतात, मग देण्या-गेण्याच्या गोष्टी करतात. जमलं नाही,  तर पत्रिका जुळत नाही,  ही सबब आहेच सांगायला. आम्ही म्हंटलं की आमचा पत्रिकेवर विश्वास नाही,  तर म्हणतात, `पण आमचा आहे ना!’ 

`चांगली तयारी कर. चांगला प्रभाव पडला पाहिजे.’

`माहीत आहे मला. श्रेयस, त्याचे वडील आणि भाऊ यांना सूटाचे कापड आणि ११००रुपये,  त्याची आई आणि वहिनी यांना प्युअर सिल्कची साडी आणि ११००रुपये,  लोक भले वाटले,  तर मुलाच्या आईला आंगठीदेखील देईन.’

मुलाकडच्या लोकांसाठी हॉटेलमध्ये दोन रूम बुक केल्या आहेत. मैहर जवळच आहे,  तेव्हा शारदा मंदिरात जातील. मैहरला जाण्यासाठी हॉटेलच्या माध्यमातून मोठी गाडी बुक केलीय. श्रेष्ठीचा मोठा भाऊ आणि वहिनी मिर्जापूरला रहातात,  त्यामुळे ते येऊ शकले नाहीत,  पण तिचा धाकटा भाऊ हर्ष तत्परतेने सगळ्या तयारीला लागलाय. हर्षने आपल्या बाईकवरून श्रेयसला आणि हरेकृष्णनी आपल्या कारमधून बाकीच्या सगळ्यांना स्टेशनवरून हॉटेलमध्ये आणलं. बाप-लेकांचा चेहरा असा होत होता की जसे काही ते या लोकांना कृतार्थ करत आहेत.

संध्याकाळी बाईक आणि कारमधून सगळ्यांना घरी आणण्यात आलं. हरेकृष्ण बाहेरूनच `अनुराधा… अनुराधा’ म्हणून हाका मारू लागले. अनुराधा अशा त्वरेने बाहेर आली की जशी काही ती हाक ऐकण्यासाठी लालचावलेली आहे. तिने लवून लवून सगळ्यांना  चरणस्पर्श केला. श्रेयस आणि त्याचे भाऊ-भावजय वयाने लहान होते,  तरीही त्यांनी मोकळेपणाने चरणस्पर्श करून घेतला. नमस्कार वगैरे व्यवस्थित पार पडल्यानंतर पाहुण्यांनी बैठकीत पदार्पण केलं. त्यांच्या एकंदर वागण्यात चौकसपणा आहे. बैठकीची लांबी-रुंदी, एकंदर सजावट बघून देण्या-घेण्यासंबंधी काही अनुमान काढलं जाईल. अशा प्रसंगी साधारणपणे ठरलेल्या गोष्टीच बोलल्या जातात. त्याबद्दल बायो-डाटामध्ये स्पष्टपणे लिहिलेलं असतं खरं तर.

`हरेकृष्ण जी आपला मुलगा काय करतो?  सून कुठली आहे?  आपलं मूळ गाव?  आपल्या कुटुंबात आणखी कोण कोण आहेत?’

हरेकृष्ण आणि अनुराधा कधी स्मितहास्य करत,  तर कधी मोठ्याने हसत सांगतात. खरं तर या सगळ्या गोष्टी श्रेष्ठीच्या बायोडाटात लिहिलेल्या आहेतच. पण अशा प्रसंगी मुलीकडच्यांना सकारण,  अकारण हसावं लागतंच. मंडळी मोकळी-ढाकळी,  मिळून मिसळून वागणारी आहेत,  हे पाहुण्यांना कळायला हवं. प्रश्नांची उत्तरे देताना ते पाहुण्यांच्या चेहर्‍यावरचे भाव जाणून घेण्याचा प्रयत्न करताहेत. अर्थात त्यांना हेही माहीत आहे की मुलाकडच्यांच्या चेहर्‍यावरील भाव सहजपणे जाणता येत नाहीत. हे लोक जितकं  अधीक इथे विचारतात,  त्यापेक्षा मोबाईलवर जास्त विचारतात. समोरासमोर बोलताना वागण्या-बोलण्यात शालीनता आणावी लागते. सेल फोनवर बेफिकीरी चालू शकते. विचारणार्‍याच्या चेहर्‍यावरची प्रतिक्रिया दिसत नाही,  ना उत्तरे देणार्‍याच्या. कुठलीही बाधा येऊ न देता नि:संकोचपणे प्रखर होऊन विचारणा करता येते.

दाखवण्याच्या कार्यक्रमाचा दिवस निश्चित झाल्यावर हर्ष श्रेष्ठीला घेऊन आला. जींस-टॉप श्रेष्ठीचा   फेवरेट ड्रेस आहे,  पण मुलाकडच्यांसमोर भारतीय संस्कृतीला महत्व द्यायला हवं. ती सलवार कुडता घालते. अतिशय सभ्य दिसेल अशी ओढणी घेऊन ती समोर येते. अर्थात आज-काल ओढणी आपला अर्थ हरवून बसलीय. मुली एक तर आज-काल ओढणी वापरतच नाहीत आणि वापरलीच तर एखाद्या दोरीसारखी गळ्यात झुलवत राहतात,  त्यामुळे ओढणी बिचारी कसनुशी दिसते. पाहुण्यांची शोधक नजर श्रेष्ठीवर. बायो-डाट्यामुळे खूप काही माहीत आहे.

क्रमशः…

मूळ कथा लेखिका – सुश्री सुषमा मुनींद्र  

अनुवाद – सौ. उज्ज्वला केळकर

संपर्क – 176/2 ‘गायत्री’, प्लॉट नं 12, वसंत साखर कामगार भवन जवळ, सांगली 416416 मो.-  9403310170

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈