Category: मनमंजुषेतून

डॉ अभिजीत सोनवणे

© doctorforbeggars 

 मनमंजुषेतून 

☆ डॉक्टर फॉर बेगर्स ☆ आई …  ☆ डॉ अभिजीत सोनवणे ☆

साधारण चार वर्षांपूर्वी COVID लॉकडाऊन काळात मला भेटलेली एक माऊली… 

स्वतःचं सर्व आयुष्य उध्वस्त झालेलं… 

मुलं सोडून गेलेली… 

आयुष्य संपवायच्या विचारात असलेली…

 

त्याच टप्प्यावर एक अपंग मुलगा तिच्या आयुष्यात येतो… 

ती त्याचं मातृत्व स्वीकारते…. 

70 व्या वर्षी ती पुन्हा आई होते… 

त्याच्या आनंदासाठी ती कोणत्याही थराला जावू शकते… 

….. फक्त एक आईच हे करू शकते…. !!! 

 

हा सर्व भावपूर्ण प्रसंग मी माझ्या शब्दात ” आई ”  या शीर्षकाखाली मांडला होता ! 

 

श्री. व सौ. भाविका काळे हे माझे स्नेही… त्यांचा मुलगा विवस्वत काळे… ! 

कोवळ्या वयातच या मुलाने दिग्दर्शक होण्याचे स्वप्न पाहिले… ! 

पहिल्यांदा हा मला भेटला, त्यावेळी मी त्याला विचारले, “ बाळा आयुष्यात तुला पुढे काय करायचंय ?” 

 

“ समाजाला एक सकारात्मक दिशा मिळेल… नुकत्याच उमलणाऱ्या आमच्यासारख्या तरुणांना एक आशा मिळेल; असे चित्रपट मला पुढे बनवायचे आहेत काका …  मला व्ही. शांताराम सर, सत्यजित रे साहेब यांच्यासारखा दिग्दर्शक व्हायचंय… “ .. ठाम स्वरात विवस्वत बोलत होता. 

…. हा मुलगा जेमतेम १८  वर्षाचा सुद्धा नसेल… 

 

अठरा वर्षांचा असतानाचा मला मी आठवलो … 

शाळा / कॉलेज बुडवून, दे धमाल हाणामारीचे पिक्चर मी मित्रांसोबत पाहायचो… 

एकतर डोअरकीपर आमचा मित्र असायचा… आमच्या भीतीने तो तिकीट नसतानाही गप गुमान आम्हाला आत सोडायचा… 

एखाद्या अनोळखी डोअरकीपरने आत सोडायला आम्हाला अटकाव केला तर, चित्रपटाआधीच आमच्यातल्या प्रत्येकाच्या अंगात बच्चन… मिथुन… धर्मेंद्र यायचा… ! 

… मग त्या नवीन डोअर कीपरचा आम्ही “चुथडा” करायचो… ! 

 

मी साधारण त्यावेळी बारावीत असेन… 

मला कोणतीही दिशा नव्हती… ! 

वडील पोलीस डिपार्टमेंट मध्ये…. वडिलांचे मित्र म्हणजे लय मोठे अधिकारी… 

ते घरी यायचे आणि मला विचारायचे, “ बाळा आयुष्यात पुढे तू कोण होणार आहेस… ? “

मी नव्या नवरीगत खाली मान घालून उत्तर द्यायचो… “ बच्चन, मिथुन किंवा धर्मेंद्र… ! “

….. ते मोठे सायेब गेल्यावर, बापाचा लय मार खात असे मी… ! 

 

आम्हाला … म्हणजे आमच्यासारख्या मुलांना एक सकारात्मक दिशा मिळेल… नुकत्याच उमलणाऱ्या, आमच्यासारख्या तरुणांना एक आशा दिसेल, असे आमच्यापुढे कोणीच रोल मॉडेल नव्हते… किंवा असतील तर त्यांना पाहण्याइतपत … समजण्याइतपत आमची अक्कल आणि लायकी नव्हती…  

 

‘ अशा मोठ्या लोकांना पहा रे… समजून घ्या रे बाळांनो… ‘   हे प्रेमानं सांगणारे लोकही आम्हाला त्यावेळी भेटले नाहीत… ! 

मला फक्त आठवतात… चुकलो म्हणून मुस्काटावर खणखणीत मारलेला हात…. आणि ढुंगणावर बसलेली लाथ… !

 

…. “हात” आणि “लाथ” यापेक्षा आमच्यासारख्या नालायक मुलांशी, थोडीशी जर कोणी केली असती “बात”….  तर आम्ही बी घडलो असतो… ! 

… पण नाही… आम्ही बिघडलो…. ! 

 

“ सर…” विवस्वत ने हाक मारली आणि मी डोळे उघडून, भूतकाळातून पुन्हा वर्तमान काळात आलो…!

“ सर मला तुमचा “आई” हा अनुभव आवडला आहे…  आणि मी त्यावर शॉर्ट फिल्म करू इच्छितो, आयुष्याची सुरुवात … ध्येयाची सुरुवात मी आपल्यापासून करू इच्छितो… आपल्या शब्दांनी एक सकारात्मक ऊर्जा निर्माण होईल समाजामध्ये…आपण मला शॉर्ट फिल्म करायची परवानगी द्याल काय ?” 

 

डोळे उघडून मी जागा झालो…  

…. जगाने “ना लायक” ठरवलेल्या माझ्यासारख्या एका मुलाला, विवस्वत नावाच्या दुसऱ्या एका “लायक” मुलाने दिलेली ही सलामी होती…

माझ्या डोळ्यात पाणी होतं… !!! 

 

मी त्याला म्हणालो,  “ ए भावा, समाजाला दिशा किंवा तरुणांची आशा म्हणून माझे शब्द किती योग्य ठरतील मला माहीत नाही रे… पण तू आयुष्याची सुरूवात माझ्या सारख्या नालायक माणसापासून करू नकोस… समाजात खूप लायक आणि नायक लोक आहेत… तू त्यांची एखादी कथा किंवा अनुभव घे ना..!”

 

“ सर, प्लीज तुम्ही लायक आहात किंवा नालायक हे समाजाला ठरवू द्यात… विवस्वत सारख्या मुलांना ठरवू द्यात… तुम्ही जजमेंट नका देऊ…”  सौ भाविकाताई काळे, विवस्वतची आई बोलली. 

…. यापुढे परमिशन देण्या आणि घेण्याचा प्रश्नच नव्हता… ! 

 

यानंतर या छोट्या मुलाने, “आई” नावाने एक शॉर्ट फिल्म बनवली… 

ती जगभर गाजली… 

माझ्या शब्दांना त्याने चित्ररूप दिले… ! 

या शॉर्ट फिल्मची लिंक खाली देत आहे…

…… शॉर्ट फिल्म आवडली, तर त्याचे सर्व श्रेय विवस्वतचे… ! … माझा रोल करणाऱ्या श्रीपाद पानसे यांचे… 

… आजीचा रोल करणाऱ्या श्रीमती आरती गोगटे यांचे… 

https://youtu.be/zhm6g-X2IoQ?si=J-1bGa6aAKZlXaiv

नाहीच आवडली फिल्म, तर सर्व शिव्या या  ना – लायकाच्या पदरात घाला… ! 

मी पदर पसरून उभा आहे माऊली… !!! 

आपला;

डॉ अभिजित सोनवणे

डाॕक्टर फाॕर बेगर्स, सोहम ट्रस्ट, पुणे

मो : 9822267357  ईमेल :  [email protected],

वेबसाइट :  www.sohamtrust.com  

Facebook : SOHAM TRUST

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री सुनील देशपांडे

 मनमंजुषेतून 

☆ सम्राट अशोक आणि जागतिक शांतता. ☆ श्री सुनील देशपांडे ☆

खालील मजकूर मला व्हाट्सअप वरून फिरत फिरत आला. तो आणि त्यावरचे माझे विचार सादर करीत आहे –

सम्राट अशोकाची जयंती आपल्या देशात का साजरी केली जात नाही?

खूप विचार करूनही “उत्तर” सापडत नाही ! तुम्हीही या “प्रश्नांचा” विचार करा !

 सम्राट अशोक

 वडिलांचे नाव – बिंदुसार गुप्त

 आईचे नाव – सुभद्राणी

 …. एकच “सम्राट” ज्याच्या नावाने जगभरातील इतिहासकारांनी “महान” हा शब्द लावला.

… या “सम्राटा” चे राजेशाही चिन्ह “अशोक चक्र” भारतीयांनी त्यांच्या ध्वजात ठेवले.

… हाच “सम्राट” ज्याचे शाही चिन्ह “चारमुखी सिंह” हे भारत सरकारने “राष्ट्रीय चिन्ह” मानून चालवले आहे आणि “सत्यमेव जयते” स्वीकारले आहे.

… ज्या देशात सैन्याचा सर्वोच्च युद्ध सन्मान, सम्राट अशोकाच्या नावावर आहे, तो “अशोक चक्र” आहे.

… “अखंड भारत” (आजचे नेपाळ, बांगलादेश, संपूर्ण भारत, पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तान) च्या विशाल भूभागावर एकहाती सत्ता गाजवणारा सम्राट, ज्याच्या आधी किंवा नंतर असा राजा किंवा सम्राट कधीच नव्हता…

… सम्राट अशोकाच्या काळात “23 विद्यापीठे” स्थापन झाली. त्यामध्ये तक्षशिला, नालंदा, विक्रमशिला, कंदाहार इत्यादी विद्यापीठे प्रमुख होती. या विद्यापीठांमध्ये परदेशातून विद्यार्थी उच्च शिक्षणासाठी भारतात येत असत.

… “सम्राट” च्या कारकिर्दीला जगातील विचारवंत आणि इतिहासकार भारतीय इतिहासातील सर्वात “सुवर्ण काळ” मानतात.

… “सम्राट” च्या काळात भारत “विश्वगुरु” होता. तो “सोन्याचा पक्षी” होता. जनता सुखी आणि भेदभावमुक्त होती.

… ज्यांच्या कारकिर्दीत, “ग्रॅंट ट्रंक रोड” या प्रसिद्ध महामार्गासारखे अनेक महामार्ग बांधले गेले. 2, 000 किलोमीटरच्या संपूर्ण “रस्त्या’च्या दोन्ही बाजूला झाडे लावण्यात आली. “सराय” बांधण्यात आली..

 माणसं माणसं आहेत.. , प्राण्यांसाठीही, पहिल्यांदाच “वैद्यकीय गृह” (हॉस्पिटल) उघडण्यात आली. प्राण्यांची हत्या बंद झाली.

……. असा “महान सम्राट अशोक” ज्यांची जयंती त्यांच्याच देशात का साजरी केली जात नाही? तसेच सुट्टीही का जाहीर केली जात नाही?

ज्या नागरिकांनी ही जयंती साजरी करावी ते आपला इतिहास विसरले आहेत, आणि ज्यांना हे माहित आहे, त्यांना ही जयंती का साजरी करावीशी वाटत नाही हे कळत नाही हे खेदजनक आहे.

… “जो जिंकतो तो चंद्रगुप्त” होण्याऐवजी “जो जिंकतो तो सिकंदर (अलेक्झांडर)” कसा झाला??

चंद्रगुप्त मौर्याचा प्रभाव पाहूनच अलेक्झांडरच्या सैन्याने युद्ध करण्यास नकार दिला होता हे सर्वांनाच माहीत आहे. सैन्याचे मनोबल वाईटरित्या तुटले आणि अलेक्झांडरला “मागे फिरावे” लागले.

वरील सर्व मजकूर वाचल्यानंतर खरोखरच हा प्रश्न प्रत्येकाच्याच मनात यावा आणि आत्तापर्यंत जे घडले नाही ते इथून पुढे तरी घडावे.

चंद्रगुप्त मौर्यापासून सम्राट अशोकापर्यंत भारत देश आणि संस्कृतीचा संपूर्ण जगावर प्रभाव पडला होता.

सम्राट अशोक हा आपल्या देशाचा सगळ्यात मोठा राजकीय आणि सांस्कृतिक ठेवा आहे हे सर्वमान्य आहेच, म्हणूनच त्याची प्रतिके आज सुद्धा स्वतंत्र भारताची प्रतिके म्हणून आपण अभिमानाने धारण करतो. अशा या महान सम्राटाची जयंती पुण्यतिथी कुणाला माहिती आहे काय? असल्यास ती साजरी करणे आणि जीवनगाथा सर्व समाजाला ज्ञात व्हावी अशा दृष्टीने जागृती करणे हे कार्य करण्याची गरज आहे.

…. अनेक सामाजिक संस्थांना विनंती की याबाबत काहीतरी अधिक कार्यवाही व्हावी. त्यातून आपल्या महान परंपरेची आठवण आणि समाज जागृती व्हावी. मला असे वाटते सम्राट अशोकाने बौद्ध धर्म स्वीकारला म्हणून तर त्याचे महत्त्व अधिक आहे. सम्राट अशोकामुळे बौद्ध धर्माचा प्रचार प्रसारच नव्हे तर अंगीकार संपूर्ण आशिया खंडात, विशेषतः पूर्व आणि दक्षिण आशियामधील सर्व देशांमध्ये झाला होता. आपल्या मातीतील सर्वश्रेष्ठ चक्रवर्ती हिंदू सम्राट त्याच्या उत्तर आयुष्यात बुद्ध धर्माचा प्रचारक झाला ही खूप मोठी आणि अभिमानास्पद घटना आहे.

शांततेचा प्रसार शक्तिमान व्यक्ती किंवा राष्ट्राकडूनच चांगला होऊ शकतो. हिंसेचा अतिरेक झाल्यानंतर शांतीचा पुरस्कार ही खूप मोठी क्रांतिकारक घटना आहे. दुसऱ्या महायुद्धानंतर युनोचा जन्म झाला. शेवटी अपरिमित मनुष्यहानी नंतरच माणसाला जाग येते, परंतु ती जास्त काळ टिकत नाही. दुसऱ्या महायुद्धानंतर शांततेचे वारे व युनोचा उदय या घटना घडून सुद्धा त्याचा परिणाम फार काळ टिकला नाही. सध्या तर सगळीकडे युद्धाचाच ज्वर पुन्हा पसरलेला दिसतो. यावेळी आपल्या भारतीय संस्कृतीतील या महान परंपरेची आठवण जागृत ठेवून जागतिक शांततेच्या दृष्टीने भारताने प्रयत्नशील राहावे. जागतिक शांततेसाठी सम्राट अशोक यांच्या जीवन कार्याची आठवण सतत जागती ठेवणं ही गोष्ट अत्यावश्यक आहे असे वाटते…… तीच चक्रवर्ती सम्राट अशोकाला सर्वात मोठी श्रद्धांजली आणि भारतीय संस्कृतीचा सर्वात मोठा सन्मान ठरेल. या दृष्टीने राष्ट्रीय पातळीवर काही हालचाल होईल का? आपण आशा करूया ! 

© श्री सुनील देशपांडे.

नाशिक मो – 9657709640 ईमेल  : [email protected]

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ राधिका -माजगावकर- पंडित

 मनमंजुषेतून 

☆ ‘माझी शिदोरी…’ भाग-११ ☆ सौ राधिका -माजगावकर- पंडित ☆

–लग्न पहावं करून-.

जोगेश्वरी परिसर म्हणजे अगदी मोक्याची जागा. आत्ताचा गजबजलेला लक्ष्मी रोड तेव्हा अस्तित्वातच नव्हता. तो रस्ता नागमोडी आणि कच्चा होता. काही अंतराने फक्त चार-पाच देवळे होती. गणपतीची मिरवणूक, लग्नाची वरात, भिक्षावळ, पालखी श्री जोगेश्वरी रस्त्यावरून पुढे जायची. ही वर्दळीची जागा म्हणून जोगेश्वरीजवळच श्री. शंकरराव कुलकर्णी ह्यांनी गाळा विकत घेतला होता. त्यामुळे छकडा किंवा बैलगाडीतून सायकली दुरुस्त करायला आणायला त्यांना सोईचं पडायचं. मंदिरात ओटा आणि दगडी फरशी होती. शुभकार्य निघाले की जोगेश्वरी परिसरात शिरल्यावर लग्न कार्यवाहक सगळीच काम करून समाधानाचा निश्वास सोडून निर्धास्तपणे तिथून बाहेर पडायचे. कारण सगळ्या वस्तू जोगेश्वरी परिसरातच मिळायच्या. ‘घर पहाव बांधून आणि लग्न पहावं करून ‘ इतकं शुभकार्य करणे अवघड होते. वधूपिता प्रथम वळायचा पत्रिकेच्या कारखान्यात. शामसिंग रामसिंग परदेशी उत्तम पत्रिका छापायचे. इतकी तत्पर सेवा होती की ‘शाम प्रिंटिंग प्रेस’ मध्ये पन्नास हजार पत्रिका तयार असायच्या, सगळा मसुदा एकदम रेडी. श्रीगणेश प्र. श्रीजोगेश्वरी प्र. वधू वर वडील मंडळी वधू-वर पिता सगळं छापलेले रकाने तयार असायचे नंतर फक्त नावं विचारून फायनल करून प्रिंट करायची. चला ! महत्वाचं शुभ मुहूर्ताचे पहिलं कार्य असं पार पडून पत्रिकांचे गठ्ठे 2 तासात लग्न घरी वेळेवर व्यवस्थित पोहोचायचे. अशा तऱ्हेने कार्याचा पहिला आणि महत्त्वाचा गड, ‘सर’ केला जायचा. काही हौशी पुणेकर पत्रिकेवर वधूवरांचे फोटो छापून घ्यायचे. आत्ताच्या अवजड, भरभरून, डेकोरेट केलेल्या अल्बम पत्रिका, वाचतानाच वाचणारा वाकतो. पण काही म्हणा हं !त्या वेळच्या ब्लॅक अँड व्हाईट पद्धतीची सर नाही येणार आत्ताच्या लग्न पत्रिकेला. कार्याला वाजंत्री, सनई, चौघडा हवाच. ती मंडळी याच परिसरात भेटायची. दूध भट्टी, गॅस बत्तीवाले, दारू गोळे, भुईनळे वाले आमंत्रणाची वाटच बघत बसलेले असायचे. राजीवडेकरांच्या प्रसिद्ध दुकानात धोतर, कोट-टोपी जॅकीट, पगडी घेऊन हौशी पुरुष मंडळी बाहेर पडायची, तर शालूकरांच्या दुकानातून शालू घ्यायला बायका अधीर व्हायच्या. मनासारखा शालू मिळाल्यावर नवरीची कळी खुलायची. देण्या घेण्यासाठी हलकी भारी नऊवारी निवडायला वडीलधाऱ्या बायका खण आळीकडे लगबगीने जायच्या. वाटेत आचारी अड्डा लागल्यावर अनुभवी माणसं मजुरी, मेनू, माणसांची संख्या सारं काही घासाघिस करून, व्यवहार पक्का करून मोकळे व्हायचे. चला ! जेवणावळीचं मुख्य काम संपलं ss. ढोल, ताशा, मिरवणूक, वाजंत्री ई. व्यवहार खुंटा बळकट करून पक्का केला जायचा. आता राहिला अत्यंत आवडीचा… हौसेचा व्यवहार म्हणजे सोनं, दागिने खरेदीचा. रु. 250 /- तोळा सोन्याचा भाव होता. गरीबाघरचे वधूपिते मणी मंगळसूत्र, जोडवी विरोली, खरेदी करायचे तर हौशी श्रीमंत वधूपिते लाडक्या लेकीसाठी पेशवाई थाटाचे दागिने पसंत करायचे, घोंगडे आळीतल्या घोंगड्यांची पण तेव्हा चलती होती. सगळ्या साईजच्या घोंगड्यांनी शरीराला मस्त उब मिळायची. ज्ञानविलास प्रसिद्ध कारखाना पण इथेच होता. लग्नात नवरा सायकल, घड्याळ्या- साठी आणि भारी शूज करता रुसून बसायला नको, म्हणून ओरिएंटल मध्ये लेटेस्ट बुटाची खरेदी व्हायची. नवी कोरी सायकल घ्यायला कुलकर्णी अँड सन्स तिथे सज्ज होतेच, आणि अजुनी आहेत. मिलन, कला विकास फोटो स्टुडिओ पण सेवेला हजर असायचे. सारं काही श्री जोगेश्वरीच्या सानिध्यातच मिळाल्यामुळे वरमायपिता वधूमायपिता धन्य धन्य होऊन मानाच्या कसबा गणपतीला पान सुपारी, अक्षत, विडा, शकुनाचे पाच लाडू आणि पत्रिका द्यायला नटून थटून बाहेर पडायचे.  

– क्रमशः भाग पहिला 

© सौ राधिका -माजगावकर- पंडित

पुणे – 51  

मो. 8451027554

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री सुनील शिरवाडकर

 मनमंजुषेतून 

☆ “गुरुचरित्र” का वाचावे ?… ☆ श्री सुनील शिरवाडकर ☆

चंपाषष्ठी झाली की दत्तभक्तांना दत्तजयंतीचे वेध लागतात. आपापल्या परीने नियम पाळुन एक सप्ताहाचे पारायण सुरु होते. नरसिंह सरस्वतींच्या विविध लिलांचे वर्णन गुरुचरित्र ग्रंथात विस्ताराने केले आहे. दत्तभक्त मोठ्या श्रध्देने या ग्रंथाचे पारायण करीत असतात. या ग्रंथाच्या पारायणाने अनेक दिव्य अनुभव आलेली पण अनेक मंडळी आहेत मी स्वतः या ग्रंथाची अनेक पारायणे केली आहेत. मग मला त्यातून काय मिळाले? काय अनुभव आले?

येथे एक गोष्ट स्पष्ट करावीशी वाटते. बुद्धीला न पटणाऱ्या, आजच्या काळाशी विसंगत वाटणाऱ्या अनेक कथा, उपदेश या ग्रंथात आहेत. विवाहित स्त्रियांचे, विधवा स्त्रियांचे आचरण, ब्राम्हणांनी करावयाची आन्हिके, कर्मकांड वगैरे बाबी पटणार्या नाही. पण मग हा ग्रंथ का वाचायचा?पारायण करताना मनात काही कामना, इच्छा धराव्यात का?कारण भगवद्गीतेत तर सांगितले आहे “मा फलेषु कदाचन”..

गजानन विजय ग्रंथात दासगणू म्हणतात,

“प्रसंग याचना करण्याचा।

मनी नको आणूस साचा।”

पण मग पारायण करताना वाटतेच ना असे की आपल्याला काहीतरी फळ मिळावे… हे हे असे असे घडावे…. असे असे व्हावे. सगळ्यांच्याच मनात असे विचार येतील असे नाही. पण पारायण केल्यावर त्याचे फळ मिळावे, काही positive व्हावे असे तर बहुतेकांना वाटतेच.

आणि तसेही ग्रंथात जागोजागी उल्लेख आहेतच. । 

जो का भजेल श्रीगुरुते ।

इहपर साधेल तयाते । 

अखंड लक्ष्मी सदनाते।

अष्टैश्वर्ये नांदती।

*

सिध्द म्हणे नामधारकासी।

श्रीगुरुमहिमा आहे ऐसी।

भजावे मनोभावेसी।

कामधेनू तुझे घरी।

गुरुचरित्रातील सर्वच ओव्यांचा अर्थ नाही समजत. बऱ्याच वेळा असेही होते, वाचन चालू आहे.. पण मन भरकटत चालले आहे. पण थोडाच काळ. पुन्हा मन आपोआप वाचनात गुंतत जाते.

आणि मग…

जसे जसे पारायण पूर्णत्वाकडे जाते…. मनातील इच्छा आपोआप कमी कमी होत जातात. ही सेवा गुरूंनी आपल्याकडून करून घेतली हेच मोठे फळ असे वाटायला लागते. आणि जेव्हा पारायण पूर्ण होते तेव्हा….

… तेव्हा, त्या क्षणी मिळणारी अनुभूती… ते मानसिक बळ…. ती आत्मिक शांती कोणत्याही ऐहिक, भौतिक सुखापेक्षा मोठी वाटु लागते.

… आणि खरे तर हेच असते पारायणाचे फळ.

पारायण सात दिवसांचे करा… तीन दिवसांचे करा, अगदी काही जण रोज एखादा अध्यायही वाचतात. पण ग्रंथाला जवळ करा. मनोभावे वाचन करा. ग्रंथाच्या शेवटी ग्रंथकार म्हणतात,

।। मुख्य भाव कारण।।

।।प्रेमे करिता श्रवण पठण।।

।।निजध्यास आणि मनन।।

।।प्रेमे करोनि साधिजे।।

*

।।श्री गुरु दत्तात्रेयार्पणमस्तु।।

© श्री सुनील शिरवाडकर

मो.९४२३९६८३०८

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. उज्ज्वला केळकर

 मनमंजुषेतून 

☆ शुभेच्छा व शुभेच्छा पत्रे… ☆ सौ. उज्ज्वला केळकर ☆

मला लहानपणापासून वाचनाची लेखनाची अतिशय आवड आहे. विशेषत: कविता लिहिण्याची. अर्थात आवड असणं आणि जमणं यात फरक आहे. पण मी नव वर्ष, संक्रांत, गुढी पाडवा, दिवाळी, ख्रिसमस, आशा काही काही निमित्ताने, र ला र आणि ळ ला ळ जोडत चार दोन ओळी रचते आणि कविता करण्याची माझी हौस भागवून घेते आणि मित्र-मैत्रिणींना नातेवाईकांना या काव्यमय शुभेच्छा पाठवून मला तुमची आठवण आहे, बरं का ! असंही जाणवून देते.

आता हेच बघा ना, यंदाच्या वर्षी, मावळतं वर्ष आणि नवीन वर्ष यांची सांगड घालत मी लिहीलं होतं,

गत वर्षाच्या सरत्या क्षणांबरोबर विरून जाऊ दे

उदास मलीन धुके, कटू स्मृतींचे

येऊ दे सांगाती सौरभ सुमधुर स्मृतींचा

जो सेतू होऊन राहील भूत – भविष्याचा.

आणि पाडव्याला लिहिलं होतं,

‘नववर्षाचा सूर्य नवा, निळ्या नभी प्रकाशेल.

त्याच्या प्रकाश दीप्तीने, अंतरंग उजळेल.

अनातरीच्या उजवाडी हीण- मालिन्य जळावे.

नव आशांचे, नव स्वप्नांचे झरे वाहावे वाहावे.

अशा तर्‍हेची शुभेच्छाची देवाण-घेवाण करणारी अनेक प्रकारची रंगीत, मनोहर, आकर्षक चित्रे असलेली ग्रीटिंग्स, त्या त्या दिवसाच्या आधीपासून दुकानात सजलेली, मांडलेली दिसतात.

विविध, भाषांमधली, विविध प्रकारचे संदेश देणारी ही भेट कार्डे आताशी इंटरनेटच्या महाजालावरून किंवा व्हॉट्स अ‍ॅपवरूनही आपल्यापर्यंत येऊ लागली आहेत.

अलीकडे, कधी कधी वाटू लागतं, या सार्‍याला फार औपचारिकपणा येऊ लागलाय. अनेकदा पुनरावृत्ती झालेली असते. पण त्यात काही असे वेगळे, वैशिष्ट्यपूर्ण संदेश असतात की ते मनात रुजून रहातात. अत्तरासारखे दरवळत असतात.

शुभेच्छा पत्रे, महणजेच भेटकार्डं व्यवहारात कधी आली, मला माहीत नाही. पण मी साधारणपणे, आठवी – नववीत असल्यापासून आमच्याकडे ग्रीटिंग्स येत असल्याचा मला

आठवतय. एक जानेवारी, दिवाळी, संक्रांतीला ती यायची. पुढे पुढे, वाढदिवस, विवाह, अमृत महोत्सव अशी त्यांची व्याप्ती वाढत गेली.

एकदा सहज मनात आलं, भेट कार्डे पाठवण्याची परंपरा कधीपासून सुरू झाली, याचा शोध घ्यावा आणि खूपच गमतीदार माहिती मला कळली. हिंदुस्थानात पुराण काळापासून शुभेच्छापर संदेश पाठवण्याची परंपरा दिसते. त्या काळात संदेशवाहक दुसर्‍या राजाच्या दरबारात जाऊन आपल्या राजाच्या वाटेने त्याला शुभसंदेश देत. युद्ध, विजयोत्सव, विवाह, पुत्रप्राप्ती, या निमित्ताने ते पाठवले जात. मध्ययुगातही ही परंपरा कायम होती. पाश्चात्य राष्ट्रांचा विचार करताना कळलं की अमेरिकन विश्वकोशात असा उल्लेख आहे की येशू ख्रिस्ताच्या जन्मापूर्वी 600 वर्षे रोममध्ये शुभेच्छा देणारा संदेश प्रथम तयार झाला. एका धातूच्या तबकावर अभिनंदनाचा संदेश लिहून रोमच्या जनतेने आपल्या सम्राटाला तो भेट म्हणून दिला.

इंग्लंडमधील सुप्रसिद्ध कादंबरीकार चार्लस डिकन्स याला ग्रीटिंग कार्डाच्या नव्या परंपरेचे जनक मानले जाते. सुंदर हस्ताक्षरात शुभ संदेश लिहून तो छोटी छोटी भेटकार्डे तयार करी व आपल्या परिचितांना ती, तो पाठवी. अमेरिकेमध्ये बोस्टन लुईस याने १८७५मध्ये पहिले ग्रीटिंग कार्ड बनवले होते. जगातील सगळ्यात महाग ग्रीटिंग म्हणजे, रेसॉँ या चित्रकाराची दुर्मिळ अशी कलाकृती. त्यावर शुभसंदेश लिहून एका जर्मन नागरिकाने आपल्या मित्राला पाठवले होते. आज त्याची किंमत लाखो डॉलर्स आहे.

जगातील सगळ्यात मोठं ग्रीटिंग कार्ड केवढं असेल? त्याची लांबी ७ किलोमीटर एवढी आहे. १८६७ मध्ये व्हिएतनामयेथील युद्धाच्या वेळी अमेरिकन जनतेने आपल्या सैनिकांना त्यावर शुभ संदेश लिहून पाठवले होते. त्यावर एक लाख अमेरिकन जनतेने सह्या केल्या होत्या.

आहे ना भेट कार्डाचा इतिहास मनोरंजक…..

सौ. उज्ज्वला केळकर

संपर्क – निलगिरी, सी-५ , बिल्डिंग नं २९, ०-३  सेक्टर – ५, सी. बी. डी. –  नवी मुंबई , पिन – ४००६१४ महाराष्ट्र

मो.  836 925 2454, email-id – [email protected] 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ राधिका भांडारकर

 मनमंजुषेतून 

☆ तो सुवास दरवळतो तेव्हा… ☆ सौ राधिका भांडारकर ☆

जेव्हा जेव्हा मी माहेरपणाचा आनंद उपभोगून जळगावला परतत असे तेव्हा जीजी (माझी आजी) माझ्यासोबत खाऊचे डबे भरून देत असे आणि ते डब्बे तिच्या जुन्या झालेल्या लुगड्यांचे रुमाल करून त्यात बांधून देत असे. तेव्हा मी तिला म्हणायचे, ” काय ग जीजी माझं सामान वाढवतेस. मी खाल्लं ना सारं इथेच. ”

तेव्हा ती म्हणायची, ” कुठे ग ?अनारसे राहिले की, शिवाय तुला सुकलेले मासे आवडतात ना? जळगावला कुठे मिळतात? जा घेऊन. काही नाही वाढत सामानबिमान.. ”

परवा मी माझं कपाट आवरत होते. तिथे एका कोपऱ्यात सांभाळून ठेवलेला जीजीच्या लुगड्याचा तो रुमाल मला सापडला आणि माझं अंग शहारलं. त्या लुगड्याच्या तुकड्याला जीजीचा वास होता. त्या वासातलं प्रेम, ती मायेची उब, तिचा स्पर्श जाणवला. मन आणि डोळे तुडुंब भरून गेले. किती बोलायचे मी तिला पण तिच्यासारखी माया माझ्यावर जगात कोणीच केली नसेल. एक तुकडा लुगड्याचा आणि त्याचा गंध म्हणजे माझ्यासाठी त्या क्षणी जीजीचं संपूर्ण अस्तित्व होतं.

आयुष्यात असे कितीतरी आठवणींचे गंध साठलेले आहेत. जेव्हा जेव्हा मी तांदुळाच्या शेवया, उकडीचे मोदक अथवा अळूच्या वड्या करते किंवा कुणाकडून त्या मला आलेल्या असतात तेव्हा तेव्हा त्या पदार्थांचे ते सुगंध माझ्या बालपणीच्या श्रावण महिन्यात मला घेऊन जातात. श्रावण सोमवारी आणि शनिवारी आईने सोवळ्यात रांधलेला तो सुवासिक स्वयंपाक आणि पाटावर बसून ताटाभोवती रांगोळ्या रेखलेल्या त्या संध्याभोजनाच्या पारंपरिक पंगती आठवतात. केळीच्या पानावर वाढलेला तो गरमागरम वरणभाताचा, साजुक तुपाचा सुवास केवळ अस्विस्मरणीय! बालपणीच्या सणासुदीच्या आठवणी आणि वातावरणाला जागं करणारा.

मार्च महिन्यात कधीकधी काहीसं अभ्रं आलेलं आभाळ असतं बघा! ऊन— सावलीचा खेळ चालू असतो. कुठून तरी मोगरा, बकुळ, सुरंगीच्या फुलांचा मस्त गंध दरवळतो आणि मला का कोण जाणे आजही शालेय परीक्षा जवळ आल्याचे ते दिवस आठवतात. तो अभ्यास, त्या वह्या, ती पुस्तके आणि परीक्षेची एक अनामिक धडधड पुन्हा एकदा अनुभवास येते.

खरं म्हणजे आयुष्याच्या प्रवासात मी अनेक देश पाहिले पण कुठेही पावसात भिजलेल्या मातीच्या गंधाने मला मात्र नेहमीच भारतात आणून सोडले आहे. अचानक आलेला पहिला पाऊस, छत्री रेनकोट नसल्याने माझी आणि सभोवताली सर्वांचीच झालेली तारांबळ, ते भिजणं आणि मृद्गंधासह अनेक वातावरणातील सुगंध जगाच्या पाठीवर कुठेही मला आठवत राहतात. इतकंच नव्हे तर खरं सांगू का? या वासांची एक मजाच असते. हे आठवणीतले गंध ना तुम्हाला कुठल्याही क्षणी कुठेही घेऊन जातात. पुण्यात मी जेव्हा दोराबजीच्या दुकानात हिंडत असते तेव्हा मला तिथल्या खाद्यपदार्थांचे अथवा इतर वस्तूंवरून येत असलेले वास थेट परदेशात घेऊन जातात. असते मी भारतातच पण दुकानातल्या शीतपेटीतून दरवळणारे वास मला इटली, रोम जर्मनीतही घेऊन जातात. तिथले बेकरी प्राॅडक्टचे, खमीरचे काहीसे भाजके आंबट वास मला ठिकठिकाणच्या देशाची सफर घडवतात. मग तिथल्या आठवणीत मी पुन्हा एकवार रमून जाते.

एकदा मी लेकीकडे.. अमेरिकेला असताना भाजणीच्या चकल्या करत होते. तेव्हा लेक म्हणाली, ” मम्मी मला अगदी आपल्या जळगावच्या घरात असल्यासारखं वाटतंय गं! या तुझ्या चकलीच्या वासाने. ”

आणि तिने दिलेला परफ्युम मी जेव्हा भारतात आल्यावर वापरते तेव्हा मला अमेरिकेत माझ्या लेकीपाशी असल्यासारखं वाटतं.

वॉशिंग्टनला फिरत असताना मॅग्नोलियाचा तो पांढऱ्या फुलांनी गच्च लगडलेला वृक्ष पाहिला आणि त्या फुलांच्या सुगंधाने मला माझ्या अंगणातल्या अनंताच्या झाडाची आठवण झाली. भारतातला पांढरा सुवासिक चाफाही आठवला.

खरोखरच अशा कित्येक निरनिराळ्या सुवासांबरोबर केलेल्या मनाच्या प्रवासाला ना नकाशांची जरूर लागते ना वाहनांची. हा प्रवास निर्बंध, मुक्त असतो.

मी दहावी अकरावीत असेन. घर ते शाळा असा साधारणपणे दहा ते पंधरा मिनिटांचाच रस्ता असेल. ते वय उमलणारं, भावभावनांचं, काहीसं तरल, देहातली कंपने अनोळखी, न समजणारी. त्यावेळची एक आठवण. गंमतच बरं का? 

एक युवक, दिसायला वगैरे बरा होता, छान उंच होता. रोज मध्येच रस्त्याच्या कुठल्यातरी कोपऱ्यावरून माझ्याबरोबर शाळेपर्यंत अगदी न बोलता चालत यायचा. शाळेच्या आवारात शिरताना मला दोन सोनचाफ्याची फुले द्यायचा. माझ्या मैत्रिणी म्हणायच्या, ” आला ग तुझा चंपक!”

आज मला इतकं आठवत नाही की त्यावेळी माझ्या मनात त्याच्याविषयी काय भावना होत्या किंवा मी त्यांनी दिलेली फुलं केवळ भिडस्तपणे घेत होते की मनापासून घेत होते? कोण जाणे! पण आजही जेव्हा जेव्हा या सोनचाफ्याच्या फुलांचा सुगंध येतो तेव्हा त्या कुरळ्या, दाट केसाच्या, उंच युवकाची आठवण जागी होते मात्र आणि तितकंच हसूही येतं. आयुष्यातले असे वेडपट क्षण किती मजेदार असतात ना याची जाणीव होते केवळ ती या आठवणीतल्या गंधांमुळे.

मुलाचे घरदार, शिक्षण, रूप, भविष्य चोखंदळपणे पाहून, पारखून माझं लग्न जमलं. सासर अमळनेरच, मी मुंबईची. तेव्हापासून साहित्यप्रेमी असल्यामुळे गावाविषयीच्या अगदी बा. भ. बोरकरी कल्पना! लग्नाआधी मी अमळनेरला गेले होते. होणाऱ्या नवऱ्याने अगदी रोमँटिकपणे मला मोटरबाईक वरून गावात, गावाबाहेर फिरवून आणले. गाव छानच होता. गावाला शैक्षणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, अध्यात्मिक परंपरा होती आणि त्याचबरोबर एक घराघरातून ढणढण पेटलेल्या मातीच्या चुलींचा, खरपूस भाकऱ्यांचा, तसाच गाई म्हशींच्या गोठ्यांचा, शेणामुताचा, कडबा —पेंढ्यांचा असा एक संमिश्र वेगळाच वास होता आणि तुम्हाला म्हणून हळूच कानातच सांगते, हा वेगळा वास माझ्या होणाऱ्या नवऱ्याला ही असल्यासारखे मला तेव्हा जाणवले होते आणि ते मी त्याला स्पष्टपणे सांगितले होते. तेव्हा तो म्हणाला होता, ” मग काय विचार आहे तुझा? लग्न कॅन्सल?”

आमचं लग्न झालं. गेल्या पन्नास वर्षात खूप काही बदललं असेल नसेल पण चुकूनमाकून पेटलेल्या मातीच्या चुलीचा तो भाजका वास आणि गायीगुरांच्या सहवासातला वास मला पुन्हा पन्नास वर्षे मागे घेऊन जातो. एका अनोळखी पण जन्माची गाठ बांधली जाणार असलेल्या व्यक्तीबरोबरची ती पहिलीवहिली रोमँटिक बाईक सफर आठवते. आहे की नाही गंमत?

अशा कित्येक आठवणी. माझी आई जळगावला यायची. काही दिवस रहायची आणि परत जायची. ती गेल्यावर मला खूप सुनं सुनं वाटायचं. कितीतरी दिवस मी तिची रुम तशीच ठेवायचे कारण त्या खोलीला आईचा वास असायचा. आणि नकळत त्या वासाचा मला आधार वाटायचा.

तसे तर अनेक वास सुवास! रेल्वे स्टेशनचा वास, विमानतळावरचा वास, समुद्रकिनारी ओहोटीच्या वेळचा वास आणि त्यासोबतच्या कितीतरी आठवणी.

… गंधित आठवणींची एक मजेदार यात्रा. कधीही न संपणारी. कधी भावुक करणारी, हळवी, संवेदनशील तर कधी खळखळून हसवणारी.

© सौ. राधिका भांडारकर

पुणे

मो.९४२१५२३६६९

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. उज्ज्वला केळकर

 मनमंजुषेतून 

☆ देणार्‍याचे हात घ्यावे… ☆ सौ. उज्ज्वला केळकर ☆

काल शारदा कामावर लवकरच आली. मी म्हंटलं, ‘ काय ग आज लवकर कशी? ’

ती म्हणाली, ‘आजपासून सानेवहिनींचं काम सोडलं. ’

‘ का ग? ’

‘ चार दिवसांपूर्वी बघा, त्यांच्या अन्वयने टेबलावर ५०० रु. ठेवले होते. कॉलेजमध्ये जाताना न्यायचे म्हणून आणि विसरला. नंतर त्यांनी आईला फोन करून सांगितलं, टेबलावर पैसे विसरलेत म्हणून. मी खोली झाडायला गेले, तेव्हा तिथे पैसे नव्हते. सानेवहिनी मला चार-चारदा विचारायला लागल्या. कुठे गेले म्हणून? आता मी पाहिलेच नव्हते तर काय सांगणार? मी तेव्हाच ठरवलं, हे काम सोडायचं. आम्ही तुमच्यापेक्षा गरीब, पण आम्ही कष्ट करून खातो, चो-या करत नाही. काम लगेच सोडलं असतं, तर संशय आला असता. पैसे घेतले असणार म्हणूनच काम सोडलं.‘

‘ मग?’ ‘ संध्याकाळी खुलासा झाला, की टेबलावर पैसे पडलेले पाहून त्याच्या पप्पांनी उचलून खिशात ठेवले. त्यांचे पैसे सापडले आणि मग मी काम सोडायचं ठरवलं. आम्ही दुसर्‍याकडे काम करतो, पण आम्हालाही काही मान-अपमान आहे की नाही? ‘

खरंच होतं तिचं बोलणं. घरातील एखादी वस्तू, इथे-तिथे टाकलेले पैसे, सापडेनासे झाले की प्रथम संशय येतो, तो कामवालीवर. कुणी तो आडवळणाने व्यक्त करतात. कुणी स्पष्टच विचारतात.

नंतर डाव्या-उजव्या हाताने ठेवलेली ती वस्तू किंवा पैसे आपल्याला सापडतात. पण आपण कामवालीवर संशय घेतला, ही आपली चूक होती, असं किती जणांना वाटतं? किती जणांना त्याचा मनापासून पश्चात्ताप होतो? किती जण त्यासाठी त्यांची क्षमा मागतात.

‘नाही रे’ वर्गाकडे आहे रे वर्ग नेहमीच संशयाने बघतो. व्यवहारात बर्‍याचदा असं दिसतं, की ‘आहे रे’ किंवा ‘खूप खूप आहे रे’ वर्गातील लोकच नीतीमूल्यांचं उल्लंघन मोठ्या प्रमाणावर करतात.

लाखो-करोडोंनी पैसे गोळा करणार्‍या सिनेमातील नट-नट्या, व्यापारी वर्ग, इन्कम टॅक्स चुकवताना दिसतात. सेल्स टॅक्स बुडवतात. आपला माल दुसर्‍या बॅनरखाली विकतात. एखाद्या सामान्य माणसाने विजेचं बील लवकर दिलं नाही, तर दंड होतो. वीज-पाणी तोडली जाण्याचे धमकी – पत्र मिळते, पण लाखो-करोडोंची वीज-पाणी बिलं थकवणार्‍या कारखानदारांचं, संस्थांचं, प्रतिष्ठानचं काय?. वीज-पाणी तोडलं गेलं, तर आम्ही कारखान्याला टाळं ठोकून घरी बसून राहू.

त्यावर अवलांबून असणार्‍या लोकांचा तुम्ही विचार करा, असं आरडा-ओरडा करायला ही मंडळी मोकळी. माझे मामा नेहमी म्हणायचे, गेली ना वस्तू, जाऊ दे. चोराच्या उपयोगी पडेल की नाही?

गेलेल्या गोष्टीचा सारखा विचार करून ती परत येणार आहे का? तुम्ही स्वत::मात्र दु:खी होता.

चोरीला गेलेल्या पैशांचा, वस्तूंचा विचार करण्यापेक्षा, विचार करण्यासारख्या पुष्कळ महत्वाच्या गोष्टी आहेत जगात. भाकरी पळवणार्‍या कुत्र्यामागे तूप घेऊन धावणार्‍या एकनाथांइतके नाही, तरी माझे मामा एकूण ग्रेटच. पण त्यांचे संस्कार होऊनही बारीक-सारिक, क्षुल्लक गोष्टींचा विचार करण्याची माझी सवय. एखादे बॉलपेन किंवा एखादा चमचा दिसेनासा झाला, तरी मी अस्वस्थ होते.

कारखाने नेहमीच तोट्यात चालतात, पण मालक, संचालक, यांची आर्थिक स्थिती अधिकाधिक कशी सुधारते हे गणित मला कधीच कळलं नाही. बदलता येईल आपल्याला ही वृत्ती, प्रवृती?

व्यक्तीला लुबाडलं, तर ते अनैतिक, पण शासनाला लुबाडायला काहीच हरकत नाही, अशी वृत्ती, प्रवृती स्वातंत्र्योत्तर काळात वाढत चाललीय. त्यातूनच बोगस कंपन्या, पतसंस्था हे प्रकार सर्रास दिसतात. पंचवीस हजाराला दुसर्‍याला गंडा घालणारा पंचवीस रुपये सापडत नाहीत, म्हणून दुसर्‍यावर तुटून पडतो.

व्यक्ती जितकी श्रीमंत, तितका करबुडवेपणा अधीक. अर्थात हे काही त्रिकालाबाधित सत्य नव्हे. 

पण समाज व्यवहारात बव्हंशी असं दिसतं. समाजात अशी माणसंच जास्त ताठ मानेने मिरवतात.

समाजात प्रतिष्ठा, लौकिक प्राप्त करून घेतात. आदर-सन्मान मिळवतात. इतकंच नव्हे, असं करायला हवं… तसं करायला हवं… असा इतरांना उपदेश करतात.

माझी एक मैत्रीण म्हणते, आज-काल माणसाकडे पैसा पाहिजे. मग तो कुठल्या का मार्गाने मिळालेला असेना का? सुखी माणसाचा सदरा वगैरे गोष्ट काल्पनिक झाली किंवा पैसा हाच सुखी माणसाचा सदरा. मी विचार करू लागले, की खरंच पैशाने सुख मिळतं का? याचं उत्तर अर्थातच सुखाच्या ज्याच्या त्याच्या कल्पनेवर अवलांबून आहे. प्रतिष्ठा, लौकिक, उपभोग, यातच सुख आहे, असं ज्यांना वाटतं, त्यांना नक्कीच वाटत असेल, जवळ पैसा आला की झालं ! मग तो कोणत्या का मार्गाने आलेला असेना का?

‘ व्यवहारात सगळ्यांनाच काही असं वाटतं नाही. मनाचं समाधान, तृप्ती याचा कदाचित पैशाशी मेळ नाही घालता येणार. ’ मी मैत्रिणीला सांगते.

मला एक दंतकथा आठवली. दंतकथा खर्‍या की खोट्या? कुणास ठाऊक? पण त्या माणसाच्या वृत्ती, प्रवृत्ती यावर प्रकाश टाकतात, आणि संवेदनाक्षम व्यक्तींच्या वर्तनाला वळण लावतात, हे नक्कीच.

एक स्त्री तीर्थयात्रेला निघाली होती. वाटेत एका झर्‍याकाठी ती पाणी पिण्यासाठी थांबली. पाणी स्फटिकासारखं शुभ्र होतं. तळातल्या दगड-वाळूत तिला काही तरी चकाकताना दिसलं. ते एक मूल्यवान रत्न होतं. तिने ते उचललं आणि आपल्या शिदोरीच्या फडक्यात ठेवलं. ती पुढे चालू लागले. वाटेत तिला एक सहप्रवासी भेटला. दोघेही बोलत बोलत बरोबर निघाली. त्याच्याजवळ शिदोरी नव्हती, म्हणून तिने त्याला आपल्याबरोबर जेवायचा आग्रह केला. तिने शिदोरी सोडली.

त्यातील भाकरी, कोरड्यास, कांदा, चटणी वगैरे तिने त्याला दिले.

शिदोरी सोडताना त्याला ते मूल्यवान रत्न दिसले. त्याला वाटलं, या बाईला काही त्या रत्नाची किंमत कळलेली नाही. म्हणून तर तिने ते नीट सुरक्षित ठिकाणी ठेवलेलं नाही. आपल्याला ते मिळालं, तर आपण मालामाल होऊ. आपलं जन्माचं दारिद्र्य फिटेल.

जेवता जेवता तो त्या बाईला म्हणाला, ‘बाई, तुमच्याकडे तो रंगीत खडा आहे ना, तो मला देऊन टाकाल?’

बाईने लगेच ते रत्न त्या यात्रेकरूला देऊन टाकलं.

पुढे कुठली यात्रा आणि काय, यात्रेकरू ते अनमोल रत्न घेऊन आपल्या घरी परत आला.

‘सहा महीने झाले. तो यात्रेकरू ते अनमोल रत्न घेऊन त्या बाईचे घर शोधत शोधत पुन्हा तिच्याकडे आला. तिचं रत्न परत करत तिला म्हणाला, ‘मला तुझ्याकडून या रत्नापेक्षा अधिक मूल्यवान गोष्टीची अपेक्षा आहे आणि माझी खात्री आहे, की तू मला निराश करणार नाहीस. ’

‘आता माझ्याकडे मूल्यवान असं काहीच नाही. ’ ती बाई म्हणाली.

‘नाही कसं? तुझी वृत्ती.. ज्या सहजपणे कोणताही मोह न धरता तू मला हे मूल्यवान रत्न देऊन टाकलंस, ती वृत्ती… ’

कथा इथच संपते. अशी निर्मोही वृत्ती देता-घेता येईल का? देता येणार नाही, पण घेता खचितच येईल. चांगल्या प्रवृत्तीच्या माणसांकडे बघून, त्यांच्या वागण्या- बोलण्यातून, अनुभवातून, निरीक्षणातून प्रयत्नपूर्वक ही वृत्ती नक्की आपल्या अंगी नक्की बाणवता येईल.

मला एकदम विंदा करंदीकरांची कविता आठवली “घेता घेता एक दिवस देणार्‍याचे हातच घ्यावे. “

सौ. उज्ज्वला केळकर

संपर्क – निलगिरी, सी-५ , बिल्डिंग नं २९, ०-३  सेक्टर – ५, सी. बी. डी. –  नवी मुंबई , पिन – ४००६१४ महाराष्ट्र

मो.  836 925 2454, email-id – [email protected] 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संभाजी बबन गायके

 मनमंजुषेतून 

☆ “सुरकुतलेले स्पर्श !” ☆ श्री संभाजी बबन गायके ☆

“अहो, आजोबा ! मी जेंव्हा स्वत:चा स्वत: जेवायचा प्रयत्न करतो ना… तेंव्हा माझ्या हातातला चमचा हातून निसटून पडतो कधी कधी!

“अरे, माझंही असंच होतं!”

“नाही, पण तुम्ही माझ्यासारखा बिछाना ओला करीत नसाल.. मोठे आहात न तुम्ही!

“अरे नाही रे, बाबा! बरेचदा काही समजतच नाही. घराचे चिडचिड करतात ना तेंव्हा ध्यानात येतं!”

“पण तुम्ही थोडंच माझ्यासारखं रडत असाल?”

“म्हणजे काय? मला सुद्धा रडू येतंच की… फक्त तुझ्यासारखं भोकाड पसरत नाही मी… पण कधी कधी कोणत्याही गोष्टीमुळे डोळे भरून येतात… !”

“पण आजोबा… सगळ्यांत वाईट गोष्ट कोणती आहे माहीत आहे?”

“कोणती?”

“मोठी माणसं लक्षच देत नाहीत माझ्याकडे!”

आजोबांनी आपल्या सुरकुतलेल्या हातांत त्या बालकाचे दोन्ही हात घेतले…. हातांच्या मऊ स्पर्शातली उब त्याला जाणवली.. !

आजोबा त्याला म्हणाले… ”तुला नक्की काय वाटत असेल याची कल्पना मला आहे… तुझी आणि माझी भूक सारखीच आहे…. प्रेमाच्या स्पर्शाची! कुणी आपल्याकडे लक्षच देत नाही… ही जाणीवच अधिकाधिक गडद होत चाललीये हल्ली !”

– – – शेल सिल्वारस्टीन यांनी लिहिलेल्या “ The Little Boy and the Old Man “ या कवितेचा हा स्वैर मराठी अनुवाद – – –

आयुष्याच्या मध्यातच कुठे तरी मृत्यूने नाही गाठले तर वृद्धत्व कुणाला चुकत नाही. पुनरपि जननं… नेमाने बाल्य, तारुण्य आणि वार्धक्य हे तीन ऋतू एका मागोमाग एक येतच राहतात. या क्रमाने वार्धक्यानंतर बाल्यावस्था यायला हवी… पण बालपणाला आयुष्यात पुन्हा परतायची कोण घाई… म्हातारपण पुरते संपत नाही तोच माणूस लहान व्हावयाला लागतो… कधी कधी अगदी एखादे अर्भक वाटावे एवढा. प्रौढत्वी निज शैशवास जपण्याची मुद्दाम कसरत करावी लागत नाही… शैशव जाणत्या पावलांनी जवळ येतच असते.

आणि हे उतरत्या वयातले बालपण काढणे केवळ आई-वडीलांनाच शक्य असते.. पण ते तर आधी जन्मले म्हणून पुढे निघून गेलेले असतात. मग अपत्यांनी त्यांच्या प्रौढत्वात पालकत्व नाही स्वीकारले की – – 

‘नामा म्हणे घार गेली उडोन… बाळें दानादान पडियेली.. ’. अशी अवस्था निश्चित.

बालकांना समजावणे तुलनेने तसे सोपे आणि पालकांच्या अधिकारातले. परंतु, वयाने वाढलेल्या पण बुद्धीने लहान लहान होत चाललेल्या, जाणिवेच्या झुल्यावर स्मरण-विस्मरणाचे हेलकावे घेणा-या मोठ्यांना सांभाळणे मोठे कठीण. ज्यांना ही कसरत साधली आणि ज्यांच्या बाबतीत ही कसरत साधली गेली ते दोघेही नशीबवान म्हणावे लागतील !

मागील जीवघेण्या आपत्तीत स्पर्श दुरावले होते… मरणासन्न असलेल्या बापाच्या हातात लेकाला हात द्यावासा वाटायचा… पण लेक त्या आपत्तीशी डॉक्टर म्हणून लढतो आहे… त्याला हातात मोजे घालावेच लागताहेत… आणि ह्या मोज्याताला स्पर्श बापापर्यंत पोहोचतच नाहीये… केवढा दैव दुर्विलास! काय होईल म्हणून शेवटी लेक हातातील मोजा काढून बापाच्या हाती हात देतो… तेंव्हा जणू नदीच्या दोन काठांना जोडणारा सेतू बांधला जातो ! आणि कर्तव्यावर जाताना बापाचा निरोप घेताना बापाच्या हातांवर तो जंतूनाशक औषध घालायला विसरत नाही !

आपली बालके मोठी होत राहतात… आणि ही मोठी बालके हळूहळू शेवटाकडे वाटचाल करीत असतात…. त्यांचे शक्य तेवढे अपराध पोटात घालून त्यांना काळाच्या उदरात गडप होईपर्यंत सावरून धरणे… प्रयत्नांती शक्य आहे ! त्यांच्या मागे उभा असलेला काळ… आपल्याही मागेच उभा आहे, ही जाणीव ठेवणे हिताचे !

शेल सिल्वारस्टीन यांनी लिहिलेली “The Little Boy and the Old Man“ ही मूळ कविता……

Said the little boy, “Sometimes I drop my spoon. ”

Said the little old man, “I do that too. ”

The little boy whispered, “I wet my pants. ”

“I do that too, ” laughed the little old man.

Said the little boy, “I often cry. ”

The old man nodded, “So do I. ”

“But worst of all, ” said the boy, “it seems

Grown-ups don’t pay attention to me. ”

And he felt the warmth of a wrinkled old hand.

“I know what you mean, ” said the little old man.

— –(From ‘A Light In The Attic’ by Shel Silverstein)

(कविता आंतरजालावरून साभार.)

© श्री संभाजी बबन गायके 

पुणे

9881298260

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री नीता कुलकर्णी

 मनमंजुषेतून 

☆ “बंब…” ☆ सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी ☆

माझ्या मैत्रिणीच्या रेखाच्या घराचे इंटिरियर डेकोरेशनचे काम खूप दिवस चालु होते. ते पूर्ण झाल्यावर “बघायला ये “.. असा तिचा फोन आला. तरी बरेच दिवस मला जायला जमले नव्हते.

 तिचे घर पाहून आलेल्या मैत्रिणी तिच्या घराची खूप स्तुती करत होत्या. त्यामुळे मलाही उत्सुकता लागली होती. एके दिवशी सवड काढून मी मुद्दाम तिच्या घरी गेले. तिने दार उघडल्यावर अक्षरशः बघत उभी राहिले. तिचे घर अनेक वस्तूंनी सजवलेले होते. फारच सुरेख दिसत होते. प्रत्येक गोष्ट अप्रतिम होती.

 पण माझे लक्ष मात्र हॉलच्या कोपऱ्यात गेलं. तिथं तिने काय ठेवलं असेल ?…. मी कधी कल्पनाही केली नव्हती अशी गोष्ट तिथे होती.

तिथे तिने पूर्वी पाणी तापवायला वापरायचा तो तांब्याचा मोठा बंब ठेवला होता. पॉलिश केलेला असल्याने त्याचा लाल तांबूस रंग चांगला चमकत होता. त्याला गोमुखाची तोटी होती. विस्तवाच्या जागी ठेवायचा झारा सुद्धा होता. कितीतरी वेळ बंबासमोर ऊभ राहुन मी बघत होते.

 खूप जुनी मैत्रीण अचानक रस्त्यात भेटली की आपल्याला जसा आनंद होतो तसा मला आनंद झाला होता. असा बंब मी कितीतरी वर्षांनी पाहत होते.

रेखा म्हणाली ” काय बघतेस एवढं?”

” हा तुझा बंब… अग किती छान दिसतोय “

यावर ती म्हणाली, ” ही माझ्या नवऱ्याची आवड.. हॉलमध्ये बंब ऑड दिसेल असं मला वाटत होतं. पण तुला सांगते घरी येणारा प्रत्येक जण बंब बघून खुश होतोय “

नंतर रेखाशी गप्पा झाल्या. खाणं झालं. मी घरी आले. घरी आल्यावरही तिचा बंबच माझ्या डोक्यात होता.

मनात विचार आला…. या जुन्या वस्तू निरुपयोगी झाल्या तरी आपल्याला हव्याशा का वाटतात.. ? मग विचार केल्यावर लक्षात आलं की ह्या वस्तूंकडे नुसतं पाहिलं तरी आपल्याला आनंद होतो.

गेलेले दिवस त्याच्या सोबतीने आपण पकडून ठेवायला बघतो..

तसंच असेल.. कारण तो बंब बघितल्या क्षणी मला माझे लहानपणीचे दिवस आठवले..

पहाटे उठून कामाला लागलेली आई आठवली. भाड्याचं घर… मागच्या अंगणात ठेवलेला बंब आठवला…

त्याच्या अनुषंगाने कितीतरी गोष्टी नजरेसमोर तरळल्या. मनात त्या आठवणींची एक सुरेख साखळीच तयार झाली. माझा तो दिवस त्या आनंदातच गेला..

आजोळ आठवलं. आजोळी बंबासमोर तांब्याच घंगाळ, पितळेचा तांब्या आणि “वज्री ” ठेवलेली असे. वज्री हा शब्द तर माझ्या स्मरणातून निघून गेला असेल असे मला वाटले होते. पण तो अचूक आठवला..

वज्री म्हणजे अंग घासायचा दगड… अजोळच

“न्हाणीघर ” डोळ्यासमोर आलं त्याला न्हाणीघरच म्हटलं जायचं… भांडी घासायला दुसरी जागा होती. तिला मोरी म्हटलं जायचं.

 साध्या बंबावरून माझं मन कुठल्या कुठे भटकून येत होतं. काही दिवसां नंतरची गोष्ट..

यांचे मित्र मनोहर घरी आले. बोलताना मी त्यांना रेखानी बंब हॉलमध्ये ठेवला हे सांगितलं. तर ते म्हणाले… ” पूर्वी आमच्याही घरी तसा पितळेचा बंब होता. अंगणात तो ठेवलेला असे. आई गरम पाण्याची बादली भरून देई.. म्हणत असे

” विसण “घालून घे. विसण हा शब्द आता मुलांना कळणारही नाही.

आई बंबात लाकडं घालायची, पाण्याची भर घालायची, बंब चिंचेनी घासून लख्ख ठेवायची. आणि प्रत्येकाची बादली बाथरूम मध्ये ठेवून द्यायची… किती कष्ट करायची रे…”

असे म्हणेपर्यंत त्यांचे डोळे भरून आले होते. आम्ही दोघे त्यांच्याकडे बघत होतो.

ते आपल्याच तंद्रीत होते. पुढे म्हणाले ” तेव्हा आईच्या कष्टाची काही किंमत वाटायची नाही. जाणवायचे सुद्धा नाहीत. दिवसभर ती राबायची आणि तिची सेवा आम्ही करायची तेव्हा आई देवा घरी गेली. राहूनच गेलं बघ….. “

बंबाच्या विषयावरून मनोहरना त्यांची आई आठवली.. ते हळवे झाले होते..

आपल्याला कशावरून काय आठवेल… हे सांगताच येत नाही. कुणाची कुठे अशी नाजूक दुःख लपून बसलेली असतात.. नकळत त्यांना धक्का लागला की उफाळून वर येतात… तसंच त्यांचं झालं होतं…

रेखाच्या घरातल्या बंबाबद्दल मी पेंडसे आजीं जवळ बोलले.

त्या क्षणभर गंभीर झाल्या… नंतर हसल्या आणि म्हणाल्या,

” तुला एक गंमत सांगू का ?

“सांगा ना ” मी म्हटलं 

” अगं लग्न होऊन सासरी आले तेव्हा माझं वय एकोणीस होत. अंगात अल्लडपणा, धसमुसळेपणा होता. वागण्यात कुठलाच पाचपोच नव्हता….. बंबात भर घालण्यासाठी बादलीनी पाणी ओतायला लागले की माझ्या हातून हमखास पाणी नळकांडण्यात पडायचं.. विस्तव विझायचा.. बंब परत पेटवायला लागायचा. मग सगळ्यांच्या आंघोळीला ऊशीर व्हायचा. सासुबाई सांगायच्या हळू बेताने ओतावं. तरी तीन-चार दिवसांनी माझ्या हातून तसंच व्हायचं. नंतर मात्र एकदा त्या चांगल्याच रागावल्या. त्यांनी तिथलेच एक लाकूड घेतलं आणि माझ्या हातावर मारलं “

” आणि मग काय झालं?” मी उत्सुकतानी विचारलं.

” मग काय.. हात चांगला सुजला. दोन दिवस काही कामं करता येत नव्हती. पण नंतर मात्र सासुबाई स्वतः रक्तचंदनाचा लेप उगाळून लावत होत्या. शिस्तीच्या होत्या पण प्रेमळही होत्या गं.. “

मी आजींकडे बघत होते.

त्यापुढे म्हणाल्या ” आता बटन दाबलं की गरम पाणी.. पण ती मजा नाही बघ.. तसं गरम पाणी सुद्धा नाही.

त्या पाण्याला वास होता जीव होता. ” 

आजी जुन्या आठवणीत रंगून गेल्या होत्या.

त्या वेळी बंब इतका डोक्यात होता की जो भेटेल त्याला मी त्याबद्दल सांगायची. गंमत अशी की प्रत्येकाच्या मनात काही तरी निराळचं असायचं…

त्यावर तो अगदी भरभरून माझ्याशी बोलायचा.

मुलाचा मित्र प्रमोद गाव सोडून आला आहे. आता इथे पुण्यात नोकरी करतोय. तो घरी आला होता. तेव्हा बंबाचा विषय निघाला… तो म्हणाला..

” काकू तुम्ही सांगितल्यापासून मलाही गावाकडे आहे तसा बंब इथे आणावा असं वाटायला लागलंय.. पण ठेवू कुठे ?आम्हीच लहानशा दोन

खोल्यात राहतोय.. आमच्या बाथरूम मध्ये सुद्धा बंबाला जागा नाही. “

” गावाला बंब कुठे ठेवलाय रे ?”

मी विचारलं 

” गावाकडे प्रशस्त घर आहे, परसू आहे, विहीर, रहाट आहे. तिथे बंब आहे. विहिरीचं पाणी काढायचं बंबात भर घालायची.. दिवसभर पाणी.. शहरातल्या सारखं नाही तिथे. हे एवढं मोठं अंगण आहे आणि आम्ही इथे आलोय… पोटासाठी पैशासाठी”

” परत जाताल रे गावाकडे “मी म्हणाले 

” परत कुठले जातोय ?आता ईथेच राहणार.. गाव, जमीन, शेतीवाडी सगळं सुख मागे गेलय आणि आम्ही झालोय आता इथले चाकरमाने.. बंबातल्या गरम पाण्याच्या अंघोळीची मजा आमच्या नशिबात नाही. तिथे अंघोळ केल्यानंतर कस प्रसन्न वाटतं.. इथे आपलं घाईघाईत काहीतरी उरकायचं म्हणून अंघोळ होते.. ” उदासपणे प्रमोद बोलत होता.

माझ्या लक्षात आलं घरात नसली तरी प्रमोदच्या मनात बंबाला जागा होती. मनातलं बोलायला बंबाच निमित्त झालं होतं. गावाकडची पाळमुळं उखडून ही रोपटी इथे आली होती.. पण अजून इथे म्हणावी तशी रुजली नव्हती. शरीरानं इथ आलेली मुलं मनाने अजून गावाकडेच होती.

रेखाचा नवरा निखिल रस्त्यात भेटला. मी त्याच्या घराचे कौतुक केले विशेषत: बंबाचे… यावर तो म्हणाला

” तुम्हाला एक मनातली गोष्ट सांगू का? त्या बंबाकडे पाहिलं की मला आमचे पूर्वीचे दिवस आठवतात. घरची गरीबी होती. खाणारी तोंडे खूप. कमावणारे एकटे वडील.. त्यात आजोबांच्या आजारपणात एकदा पैशाची गरज होती. घरात सोनं-चांदी नव्हतीच.. वडिलांनी मारवाड्याकडे बंब गहाण ठेवायचे ठरवले. बंब घराबाहेर काढताना आई-दाराआड उभी राहून रडत होती. नेमकं त्या क्षणी मी तिच्याकडे पाहिलं. तिची ती आर्त व्याकुळ नजर अजून माझ्या डोळ्यापुढे आहे. “

माझ्याशी बोलताना तो हळवा झाला होता. पुढे म्हणाला,

” ते दिवस गेले.. दिवस जातातच पण चांगले दिवस आले तरी आपण ते दिवस विसरायचे नसतात. तरच आपले पाय जमिनीवर राहतात. म्हणूनच माझ्या दृष्टीने तो नुसता बंब नाही. त्याच्यामागे खूप काही आहे. म्हणून त्यासाठीच तो हॉलमध्ये आहे. घरातल्या महत्त्वाच्या जागी…. “

मी आश्चर्याने त्याच्याकडे पाहायला लागले. रेखाचा नवरा इतक्या गरीबीतून वर आला आहे हे मला नव्यानेच कळले. तो इतका नम्र आणि साधा का याचेही कोडे उलगडले.

केवळ रम्य भूतकाळच आपल्या आठवणीत राहतो असे नाही तर अशा गोष्टींनीही मनात घर केलेले असते. त्या आयुष्यभर साथ देतात. त्याच्या बरोबर जगताना ऊपयोगी पडणारं शिक्षण पण देतात…

केवळ एक साधा बंब हा विषय पण त्यावर किती जणांकडून काय काय ऐकायला मिळाले…

तुमच्या घरी होता का बंब? तुम्हाला आली का कुठली आठवण?असेल तर मला जरूर कळवा..

☆

© सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी

मो 9763631255

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈