Category: विविधा

 विविधा  

☆ क्रांतितले अप्रकाशित तारे – भाग-2 ☆सुश्री प्रज्ञा मिरासदार ☆ 

क्रांतीतले अप्रकाशित तारे – रानी मां गायडिल्लू (Gaidinlue)

(वयाची उमेदीची चौदा पंधरा वर्षे त्यांना तुरूंगवा  सोसावा लागला.)…पुढे चालू

बाहेर आल्यानंतर रानी मां गायडिन्ल्यू यांचे आदिवासींसाठी कार्य जोमाने सुरू झाले. कारण धर्मांतरे थांबली नव्हतीच!! त्यांनी राजकीय क्रांती बरोबर सामाजिक, सांस्कृतिक चळवळींनाही प्राधान्य दिले. नागा आदिवासी  लोकांचे जीवन सुधारण्यासाठी रानीने जिवाचे रान केले. तिथल्या आदिवासींच्या जीवनात सुधारणा करण्यात रानी मां यांचा सिंहाचा वाटा आहे. तुम्ही सुद्धा हिंदू समाजाचेच घटक आहात हे त्यांनी आदिवासी नागांच्या ध्यानात आणून दिले.

त्या नंतर विश्व हिंदू परिषद, वनवासी कल्याण आश्रम रा.स्व. संघ यांच्या कार्यकर्त्यांच्या संपर्कात आल्या. वनवासी कल्याण आश्रमाचे संस्थापक बाळासाहेब देशपांडे , रा.स्व. संघाचे तत्कालीन सरसंघचालक गोळवलकर गुरुजी यांच्या भेटी रानी मां यांनी घेतल्या.त्यामुळे  त्यांच्या चळवळी खूपच जोरात चालू लागल्या.

 १७ फेब्रुवारी १९९३ रोजी रानी मां गायडिन्ल्यू यांचे देहावसान झाले. त्यानंतर १९९६ साली सरकारने त्यांच्या गौरवाप्रीत्यर्थ एक डाक तिकीट जारी केले. जवाहरलाल नेहरू विश्व विद्यालयातील एका रस्त्याला सन्मानाने ” रानी मां गायडिन्ल्यू पथ” असे नाव देण्यात आले आहे. तसेच भारतीय तटरक्षक दलाच्या एका जहाजाला ही रानी मां यांचे नाव देऊन त्यांना सन्मानित केले आहे.

 रानी मां गायडिन्ल्यू यांना १९७२  साली ताम्रपत्र फ्रीडम फायटर अॅवॉर्ड, १९८३ साली विवेकानंद सेवा अॅवॉर्ड, तसेच १९८२ साली * पद्मविभूषण देऊन गौरविण्यात आले आहे.

 २०१४ ते २०१५ हे वर्ष मणिपूर व नागालँड सरकारने त्याचे जन्मशताब्दी वर्ष म्हणून साजरे केले. त्या वर्षाच्या समारोप समारंभाला भारताचे पंतप्रधान माननीय श्री. नरेंद्र मोदींजी उपस्थित होते. त्यांनीच रानी गायडिन्ल्यू यांना नुसते रानी असे संबोधता  रानी मां गायडिन्ल्यू असे संबोधले.  तेव्हापासूनच त्यांना रानी मां असे म्हटले जाते.

 वनवासी कल्याण आश्रमाच्या वतीने २६ जानेवारी हा केवळ प्रजासत्ताक दिन म्हणून साजरा न होता तो दिन आता ” नारी शक्ति दिन” म्हणूनही साजरा केला जातो.

 भारतीय स्वातंत्र्याच्या क्रांतीमध्ये असे अनेक क्रांतिकारक आहेत की ज्यांची नावे अजूनही लोकांना माहीत नाहीत. त्यांचे कार्य  नि:संशय महानच आहे. त्यापैकीच एक रानी मां गायडिन्ल्यू  या आहेत.

 प्रजासत्ताक दिनाच्या ७३ व्या वर्धापनाच्या दिवशी  वनवासी कल्याण आश्रमाच्या वतीने एक देशव्यापी कार्यक्रम आयोजित केला गेला. तो लाईव्ह पाहण्याचे भाग्य मला लाभले. आणि रानी मां गायडिन्ल्यू यांचे चरित्र थोडक्यात का होईना पण प्रत्येकाला समजले पाहिजे असे मला वाटले. म्हणून हा लेखनप्रपंच !!!

समाप्त

© सुश्री प्रज्ञा मिरासदार

पुणे 

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

 विविधा  

☆ क्रांतितले अप्रकाशित तारे – भाग-1 ☆सुश्री प्रज्ञा मिरासदार ☆ 

क्रांतीतले अप्रकाशित तारे – रानी मां गायडिल्लू (Gaidinlue)

ब्रिटिश काळात इंग्रजांच्या अत्याचाराच्या विरोधात असंख्य क्रांतिकारकांनी देशासाठी लढे दिले. कित्येकांनी प्राणही गमाविले. त्या सर्वांचीच नावे प्रकाशात आली नाहीत.काही जणांचे बलिदान खूप गाजले. आजही त्यांची नावे अभिमानाने घेतली जातात. पण काही जणांनची नावे फक्त इतिहासालाच माहीत आहेत.त्यांचे कार्य खूपच महान आहे. पण त्याची कुणाला फारशी माहिती नाही. त्यांच्यापैकीच एक नाव आहे ” रानी मां गायडिन्ल्यू”.

या मणिपूर राज्यात तेमेलून जिल्ह्यातील ल्युंकाऊं या गावी जन्मल्या. जन्मतारीख होती २६ जानेवारी, १९१५. त्यांचे वडील लाॅथॅनाॅंग हे त्यांच्या राॅन्ग माई या समाजातील मोठे समाजसुधारक कार्यकर्ते होते. आई कारोटल्यू या अत्यंत धार्मिक, सात्विक अशा गृहिणी होत्या.या दांपत्याला आठ मुले मुली होत्या, त्यापैकी  रानी ही त्यांचे सातवे अपत्य होते.

पूर्वोत्तर राज्यातील राणी लक्ष्मीबाई म्हणून त्या नागा लोकांमध्ये प्रसिद्ध होत्या. त्यांना ” क्रांतीच्या वीरांगना”  म्हटले जाई. इंग्रजांविरुद्ध त्यांनी वयाच्या अवघ्या तेराव्या वर्षी आंदोलनात सहभाग घेतला. कारण इंग्रज नागा लोकांच्या अज्ञानाचा गैरफायदा घेऊन त्यांना ख्रिस्ती धर्म स्वीकारण्याची सक्ती करत होते. हे इंग्रज नागा लोकांवर अतोनात अत्याचार  करीत होते. त्यासाठी रानी मां गायडिन्ल्यू यांनी त्यांचा चुलत भाऊ हैपॉव जाडूनॉन्ग याने सुरू केलेल्या चळवळीत उडी घेतली. ही चळवळ Heraka Religious Movement म्हणून ओळखली जायची. ही धार्मिक स्वरूप असलेली चळवळ नंतर राजकीय स्वरूपात परिवर्तित झाली. त्यामुळे रानी मां ही प्रथम अध्यात्मिक नेता म्हणून ओळखली जायची ती आता राजकीय नेता बनली.

इंग्रज लोकांनी तिला  ” पूर्वोत्तर की आतंकवादी” म्हणून घोषित करून टाकले होते. तिला पकडण्यासाठी इंग्रजांनी प्रथम २०० रू. , नंतर ५०० रू. अशी बक्षिसे जाहीर केली. तरीही ती पकडली गेली नाही. म्हणून इंग्रज सरकार उदार झाले. त्यांनी साऱ्या विभागाचा कर रद्द करण्याची घोषणा केली होती.

वयाच्या सतराव्या वर्षी रानी मां गायडिन्ल्यू यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध चळवळीत प्रत्यक्ष भाग घेतला. आणि तिने Zeliangrong Three Tribe नावाच्या आर्मीची स्थापना केली. त्याचसाठी तिला. १९३२ साली इंग्रजांनी तुरूंगात डांबले. तिचा भाऊ, चळवळीतील सहकारी, नेता हैपॉव याला इंग्रजांनी १९३९ साली फाशीची शिक्षा दिली.

हरिपूर जेलमधून तिची  सुटका व्हावी म्हणून सुभाषचंद्र बोस यांच्या अध्यक्षतेखाली काॅ॑ग्रेसने ठराव संमत केला. तरीही तिची सुटका झाली नाहीच. जेलमध्ये पंडित जवाहरलाल नेहरू तिला भेटायला गेले होते. त्यांनी ” नागाओंकी रानी”  असा तिचा गौरव केला. ते रानीपुढे नतमस्तक झाले. इंग्रजांनी सुनावलेली आजीवन कारावासाची शिक्षा ब्रिटिश देशातून जाईपर्यंत तिने भोगली.

तिचे कार्य झाशीच्या राणी इतकेच महान होते. ब्रिटिशांनी नागा लोकांचे जे हाल केले , त्यांना ख्रिश्चन बनण्यासाठी अत्याचार केले, त्याविरुद्ध ती मणिपूर, नागालँड च्या गावागावात फिरली.निरक्षर, अडाणी नागा आदिवासी हे ब्रिटिश ईसाईंचे लक्ष्य होते. ते वेगवेगळी आमिषे दाखवून त्यांना ख्रिश्चन बनवीत. त्याविरोधात रानी मां आदिवासी लोकांमध्ये जागृती करण्याचे काम करू लागली.

त्यासाठी तिने देवपूजा, भजन, कीर्तन ,या हिंदू पूजापाठ पद्धतीचा अवलंब करण्यास सुरुवात केली. आदिवासी लोकांमध्ये ती हिंदू धर्माविषयी जागृती, प्रेम निर्माण करू लागली.  तिने जुनी भजने लोकांमध्ये प्रसारित केली. तसेच नवी नवी भजने लिहायला ,गायला, शिकवायला सुरुवात केली. आणि जनजागृती करून लोकांना धर्मांतर करण्यापासून परावृत्त केले. रानी मां गायडिन्ल्यू फार शिकलेली नव्हती.पण तिच्या कार्याचा धडाका पाहून इंग्रज सरकार आणि ईसाई यांच्या छातीत मात्र धडकी भरत होती.

रानी मां गायडिन्ल्यू या Daughter of the Hills म्हणून नागालँड मणिपूर मध्ये सुप्रसिद्ध होत्या. त्या न घाबरता, न डगमगता नागांच्या हक्काकरिता ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध सतत लढे देत राहिल्या. वयाची उमेदीची चौदा पंधरा वर्षे  त्यांना तुरूंगवास सोसावा लागला.

क्रमशः…

© सुश्री प्रज्ञा मिरासदार

पुणे 

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्री अरविंद लिमये

विविधा 

☆ भरताचे नाट्यशास्त्र ☆ श्री अरविंद लिमये ☆

भरतमुनीनी लिहिलेला ‘नाट्यशास्र’ हा सर्वात प्राचीन ग्रंथ मानला जातो.आज माघी पौर्णिमा.भरतमुनी जयंती ! या निमित्ताने त्यांच्या या ग्रंथाची ओझरती ओळख करुन देण्याचा हा प्रयत्न.जेणेकरुन जिज्ञासू रसिकांना या ग्रंथांवर अनेक अभ्यासकांनी लिहिलेल्या संशोधनात्मक ग्रंथसंपदेच्या माध्यमातून हा ग्रंथ समजून घेण्याबाबत उत्सुकता वाटावी.

या ग्रंथाचे लेखन भरतमुनींनी नेमके कधी केले हे ज्ञात नसले तरी त्यांचा कार्यकाल ख्रिस्तपूर्व चौथ्या किंवा पाचव्या शतकातला मानला जातो. याचाच अर्थ इसवीसनपूर्व काळापासून भारतवर्षात नाट्य,नृत्य,गायनादी कला प्रगतिशील स्तरावर पोचलेल्या होत्या हेच सिद्ध होते.

‘भरताचे नाट्यशास्त्र’ या ग्रंथात नाट्य,अभिनय याशिवाय नृत्य,गायन आदी पूरक कलांचे रंगमंचावरील सादरीकरणाचे शास्त्र व व्याकरणही सविस्तर समजून सांगितलेले आहे.या ग्रंथाची प्रत्यक्ष नाट्यप्रयोगासाठीची उपयोगिता तसेच या ग्रंथाची व्याप्तीही समजावी या हेतूने प्रातिनिधिक स्वरूपात त्यातील ‘अभिनय’ या अंगाचा इथे सविस्तर उहापोह करीत आहे.

या ग्रंथामधे ३६ अध्याय असून त्यातील आठव्या अध्यायात भरताने अभिनयाच्या चार प्रकारांची वैशिष्ट्ये विशद केलेली आहेत.हे चार प्रकार खालीलप्रमाणे-

१) आंगिक २) वाचिक ३)आहार्य व ४) सात्त्विक अभिनय.

आंगिक अभिनय – हा शरीराच्या माध्यमातून केलेला अभिनय. भरताने या ग्रंथात नाट्यधर्मीशैलीचा विचार करताना विविध अंग-उपांगांच्या हालचाली व मुद्रायुक्त रितीबद्ध हावभाव यांची सविस्तर ओळख करून दिलेली आहे.नाट्यधर्मीशैलीनुसार  हात,पाय,कंबर,छाती, मस्तक यासारख्या मुख्य अंगांच्या आणि बोटे,डोळे,नाक,गाल यासारख्या उपांगांच्या काही निश्चित आणि प्रतीकात्मक रितीबध्द चेष्टांची एक विशिष्ठ भाषाच तयार केली होती व  गद्यपद्यात्मक संवादातील व पात्रांच्या कृतीतील नेमका आशय  याच मर्यादित चेष्टांद्वारेच व्यक्त केला जायचा.

आंगिक अभिनयाचे मुखज,शरीर व चेष्टाकृत हे तीन प्रकार. यातील ‘मुखज’ म्हणजे चेहऱ्यावरील भुवया,पापण्या, डोळे, नाक, गाल, ओठ इत्यादी विविध उपांगांद्वारे केलेला अभिनय. ‘शरीर’ अभिनय म्हणजे खांदे,मान, हात, पाय यासारख्या मुख्यअंगाद्वारे केलेला अभिनय. आणि ‘चेष्टाकृत’ म्हणजे शरीर अवयवांच्या विविध हालचालींद्वारे केलेला अभिनय.

याशिवाय कोणती भूमिका साकारताना नटाने कसे चालावे, उठावे, बसावे इत्यादीबाबतचे नियमही नाट्यशास्त्रात सांगितले आहेत.उदा.- वृद्ध पात्र, तरुण पात्र, मध्यमवयीन,अपंग, दमून आलेले, दुःखी, आनंदाने भारलेले, अशा विविध पात्रांच्या मनोवस्था आणि स्थितीनुसार त्यांचे चालणे, उठणे, बसणे, यातील नेमके आणि सूक्ष्म फरक अभिनयाद्वारे दाखवणे अपेक्षित असते. तसेच वेड्या माणसाचा अभिनय करताना त्याचे अस्ताव्यस्त केस, कपडे याबरोबरच त्याचे डोळे, भुवया इत्यादीद्वारे होणारा मुखज अभिनय किंवा भरभर चालता चालता मधेच थबकणे,धपकन् बसणे, संतापणे, मधेच हसणे, यासारखे शरीर व चेष्टाकृत अभिनय याद्वारे त्याचे वेगळेपण अधोरेखित होणे अपेक्षित आहे.

आंगिक अभिनयाचं नेमकं सार भरतमुनींच्याच शब्दात सांगायचे झाले तर ते असे सांगता येईल.-‘ निरनिराळ्या वासाची फुले एकत्र करून माळी जशी फुलांची एक माळ तयार करतो त्याचप्रमाणे नटाने भिन्न भिन्न भावदर्शक अंगोपांगांची रचना करून त्याची सरस, सुंदर, सहज, स्वाभाविक आणि मनोहर दिसेल अशी भावमाला गुंफावी आणि ती प्रेक्षकांना प्रदान करुन आनंदित करावे.’

वाचिक अभिनय-नाटकातील गद्य पद्यात्मक संवाद, गद्य व संगीताद्वारे वाचेचा उपयोग करून प्रस्तुत करणे यास भरताने ‘वाचिक अभिनय’ असे संबोधले आहे. लेखकाच्या प्रत्येक शब्दातील व शब्दांमागील अर्थ जाणीवपूर्वक जपला पाहिजे यासाठी भरतमुनींनी शब्दांच्या खालील चार शक्ती सांगितलेल्या आहेत.

१) अभिदा शक्ती- शब्दांचा  साहित्यिक अर्थ स्पष्ट करणारी शक्ती.

२) लक्षणा शक्ती- शब्दात लपलेला अर्थ प्रकट करणारी.

३) व्यंजना शक्ती- शब्दांमधील सांकेतिक अर्थ प्रकट करणारी.      ४)तात्पर्य शक्ती- शब्दाचा हेतू प्रकट करणारी.

नटाच्या वाचिक अभिनयातून म्हणजेच संवादांमधील शब्दोच्चारातून या चार शक्तींचा प्रत्यय येणे आवश्यक आहे.

अशा या वाचिक अभिनयाच्या पायावरच आंगिक, आहार्य आणि सात्त्विक अभिनय तोललेले आहेत. याचाच अर्थ अभिनयाच्या या इतर सर्व प्रकारांचा डोलारा वाचिक अभिनयाच्या पायावरच उभा असतो.                           आहार्य अभिनय नाटकातील पात्रे रंगमंचावर सादर करणाऱ्या  नटांना पात्रांचे रूप देणे व अभिनयासाठी आवश्यक वातावरण निर्माण करणे हे काम रंगतंत्राचे असते. तसेच दृश्यबंध

व अन्य मंचवस्तू नाटकातील अभिनयासाठी योग्य वातावरण निर्माण करतात. प्रकाश व ध्वनी संयोजनाद्वारे त्या वातावरणाला पूर्ण रूप प्राप्त होते. वेशभूषा व रंगभूषा नटाला पात्ररुप देतात. तथापि या कृत्रिम साधनांनी निर्माण केलेले वातावरण कृत्रिम नसून अस्सलच आहे असा आभास अभिनयाद्वारे निर्माण करणे ही नटाची जबाबदारी असते. अभिनयाच्या या अंगास  ‘आहार्य अभिनय ‘ असे म्हटले जाते.

सात्विक अभिनय पात्राच्या सत्त्वाशी संबंधित असलेल्या मानसिक प्रक्रिया आंगिक व वाचिक व आहार्य अभिनयाच्या माध्यमातून व्यक्त करणे यास भरताने ‘सात्त्विक अभिनय’ ही संज्ञा दिली आहे.उदा.- कंठ दाटून येणे,डोळ्यात अश्रू येणे,स्तंभित होणे,रोमांचित होणे,शरीराला कंप सुटणे,इत्यादी.या सर्व प्रतिक्रिया नटाच्या अंतर्मनातून निर्माण होत असल्याचा आभास निर्माण करणाऱ्या अभिनयास ‘सात्त्विक अभिनय’ असे म्हटले जाते.

भरताच्या नाट्यशास्त्रातील अभिनय या संकल्पनेचा हा ओझरता परिचय !

नाट्यशास्त्र या ग्रंथात भरतमुनीनी नाट्यास पूरक अशा नृत्यसंगितादी कलांचे शास्रही विदित केलेले आहे. दक्षिण भारतातील मंदिरांमध्ये उगम झालेली ‘भरतनाट्यम्’ नृत्यशैली भरतमुनींच्या नाट्यशास्त्रावरच आधारित आहे. भरतनाट्यम् नृत्याचे  सादरीकरण कर्नाटकी संगीताच्या साथीने होते. या नृत्य पद्धतीवर द्रविड संस्कृतीचा प्रभाव आहे. तंजावर बंधू म्हणून मान्यता पावलेल्या संगीतकारांनी या नृत्याचा ‘मार्गम्’ रचला आणि त्याच क्रमाने आजही या नृत्याची प्रस्तुती करण्याची प्रथा आहे.

नाट्यनृत्यकलांचा भक्कम पाया असलेल्या ‘भरतमुनींचे नाट्यशास्त्र’ या ग्रंथाचे मोल म्हणूनच अमूल्य आहे.

भरतमुनी जयंती निमित्त त्यांचे हे लेखनरुपी स्मरण हीच त्यांना वाहिलेली माझी आदरांजली !???

©️ अरविंद लिमये

सांगली (९८२३७३८२८८)

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

  विविधा 

☆ मनातील अडगळीची खोली… ☆ सौ. श्रेया सुनील दिवेकर ☆ 

मनातली अडगळीची खोली काय डोकावले आहे का कधी ह्या खोलीत… ?

प्रश्न जरा विचित्र वाटतो खरा, पण बघा जरा विचार करून शेवटचं कधी डोकावलं होत ते.

आपण आपल्या घरातल्या अडगळीच्या खोलीत अधून मधून डोकावत असतो. नेहमी नाही पण महिन्यातून एकदा तरी नक्की डोकावतो. एखादी वस्तू जी क्वचित लागते ती तिथे ठेवलेली असते ती आणायच्या कारणाने तरी, आणि नाहीच तर साठलेले धुळीचे थर झटकून खोली स्वच्छ करण्याच्या हेतूने तरी.

सगळं सामान, अर्थात बरचस नको असलेलं झटकून स्वच्छ पुसून नीट लावून ठेवतो. उगीचच सगळ्या वस्तूं वरुन हात फिरवतो, काही खास गोष्टींवर घातलेले कव्हर बाजूला सारून ते झटकून परत घालतो.

काय काय सापडत म्हणून सांगू. आरामखुर्ची, पेंड्युलमचे घड्याळ, कधी काळी शिवणकाम शिकलो आहे ह्याचा शिक्का मोरतब करणारे मशीन,एफेम रेडियो, पिढ्यानपिढ्या चालत आलेला पाळणा, तीनचाकी सायकल जी आता कोणीही चालविणार नाही, पाटावरवंटा ज्यावर चटणी वाटण्यासाठी आपल्याकडे शक्तीही नाही, रॉकेल वरचे कंदील आता रॉकेल न का मिळेना, स्टोव्ह जो पेटवता सुद्धा येत नाही अशा एक ना अनेक वस्तू असतात.

परवा मी पण सहज माझ्या अडगळीच्या खोलीत गेले होते. तिथे धूळ झटकून खोली आवरताना एक खुर्ची सापडली ती पाहून मला माझ्या माळी काकांची आठवण झाली. परवाच ते मला विचारत होते, ताई एखादी खुर्ची असेल तर द्याल का? त्यांचे वडील आले होते गावाकडून आणि त्यांना खाली बसता येत नव्हतं. पटकन ती खुर्ची काढली झटकली आणि देण्यासाठी सज्ज केली. तेव्हाच ठरवलं अश्या वस्तू ज्या आपल्याला नको आहेत त्या आता ठेवायच्या नाहीत. ज्या चांगल्या आहेत त्या देऊन टाकायच्या. खराब झालेल्या टाकून द्यायच्या नाहीत तर भंगारात द्यायच्या.

हा विचार करत असतानाच मला असं वाटलं.. की माणूस नुसते अडगळीच्या खोलीतच अडगळ ठेवत नाही तर त्यापेक्षाही जास्त अडगळ मनात ठेवतो. ती साठवतो आणि त्याला खतपाणीही घालतो. त्या गाठोड्यात असतात अनेक गोष्टी जसे मान, अपमान,अपयश काही तुटलेली अपूर्ण राहिलेली स्वप्न, दुखावलेली दुरावलेली नाती, आपल्या मित्र मैत्रिणीशी झालेले भांडण, ते कोण मिटवणार म्हणून मनात असलेली अढी, अश्या एक ना अनेक गोष्टी. एका वर एक थर चढतच जातात, आणि नकळत त्याची अडगळीच्या खोली पेक्षाही जास्त मोठी खोली मनांत तयार होते.

तेव्हा ठरवलं घरात नको असलेल्या वस्तूंची खोलीच ठेवायची नाही. नको असलेल्या वस्तू ठेवायच्याच नाहीत, ना घरात आणि ना मनात. नको असलेल्या वस्तू देऊन मोकळं व्हायचं. सगळया गोष्टींचा कसा रोखठोक हिशोब ठेवायचा. एखाद्याची एखादी गोष्ट आवडली नाही तर तिथल्या तिथे सांगून मोकळे व्हायचे. त्याचे व्याजावर व्याज चढवायचे नाही मनांत. एखादी गोष्ट मनाविरुद्ध झाली म्हणून कुढत बसायचे नाही, धुळी सारखी झटकायची आणि पुढे जात रहायचे. अपयशाला गोंजारत बसायचे नाही तर त्याला यशाची पहिली पायरी समजून यश मिळे पर्यंत प्रयत्न करत रहायचे.

आज ह्या गोष्टी तुमच्या समोर मांडायच कारण आपण सगळेच जणं मनात खूप काही साठवून ठेवतो भूतकाळाला जास्त महत्त्व देऊन वर्तमान हरवून बसतो. तस नकरता वर्तमानात जगूया ह्या क्षणाचा आनंद घेऊया.

बघा आठवून तुम्ही शेवटचे कधी डोकावले होते मनातल्या खोलीत??

आज नक्की डोकावा नको असलेल्या साचलेल्या विचारांना काढून टाका, काही गैरसमज झाले असतिल तर त्या व्यक्तीशी बोलून दूर करा. कुढत बसू नका आणि सगळ्यात महत्वाचे विचार साठवून ठेवूच नका कोणापाशी तरी बोलून मन मोकळं करा. साठलेली धूळ आपोआपच निघून जाईल,एक स्वच्छंद, निरोगी मनाचे आयुष्य जगता येईल.

खुश रहा आनंदी जगा.

©  सौ. श्रेया सुनील दिवेकर

मो 9423566278

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

डाॅ.नयना कासखेडीकर

[भारतीय संस्कृतीतमध्ये आपल्या जीवनात असणार्‍या गुरूंना अर्थात मार्गदर्शन करणार्‍या व्यक्तिंना अत्यंत महत्वाचे स्थान आहे, हे महत्व आपण शतकानुशतके वेगवेगळ्या पौराणिक, वेदकालीन, ऐतिहासिक काळातील अनेक उदाहरणावरून पाहिले आहे. आध्यात्मिक गुरूंची परंपरा आपल्याकडे आजही टिकून आहे. म्हणून आपली संस्कृतीही टिकून आहे.

एकोणीसाव्या शतकात भारताला नवा मार्ग दाखविणारे आणि भारताला आंतरराष्ट्रीय विचारप्रवाहात आणणारे, भारताबरोबरच सार्‍या विश्वाचे सुद्धा गुरू झालेले स्वामी विवेकानंद.

आपल्या वयाच्या जेमतेम चाळीस वर्षांच्या आयुष्यात, विवेकानंद यांनी  गुरू श्री रामकृष्ण परमहंस यांचे शिष्यत्व पत्करून जगाला वैश्विक आणि व्यावहारिक अध्यात्माची शिकवण दिली आणि धर्म जागरणाचे काम केले, त्यांच्या जीवनातील महत्वाच्या घटना आणि प्रसंगातून स्वामी विवेकानंदांची ओळख या चरित्र मालिकेतून करून देण्याचा हा प्रयत्न आहे.] 

  विविधा 

☆ विचार–पुष्प – भाग ४ – बालमानस -२ ☆ डाॅ.नयना कासखेडीकर ☆

‘स्वामी विवेकानंद’ यांच्या जीवनातील घटना-घडामोडींचा आणि प्रसंगांचा आढावा घेणारी मालिका ‘विचार–पुष्प’.

मूल जस जसे मोठे होऊ लागते तसतसे कुटुंबात आणि भोवताली घडणार्‍या घटनांचे संस्कार  त्याच्यावर नकळत होत असतात. आजूबाजूला अशा घडणार्‍या अनेक छोट्या मोठ्या घटनांचे निरीक्षण केल्यामुळे, त्यातले बरे-वाईट काय आहे तेही कळायला लागते. लहान-मोठा, गरीब- श्रीमंत, अशा गोष्टीही समजायला लागतात.

अकरा बारा वर्षांच्या नरेंद्रची विचार शक्ति अशाच घटनांतून जागृत होत होती. वडील विश्वनाथ बाबूंकडे अनेक पक्षकार आपली कामे घेऊन येत असत. त्यावेळी हुक्का ओढण्याची प्रथा होती. गरिबांकडे चिलीम असे. घरी पक्षकारांसाठी एका मोठ्या खोलीत वेगवेगळे हुक्के ठेवलेले असत. स्वादांचे नव्हे, निरनिराळ्या जातींच्या पक्षकारांना निरनिराळे हुक्के . नरेंद्रला दिसले की एका जातीच्या पक्षकाराचा हुक्का दुसर्‍या जातीचा मनुष्य वापरत नाही. जातीचा निर्बंध मोडला तर काहीतरी भयंकर घडते आणि ते पाप असते. हे त्याच्या कानावर होतेच. असे काय घडते तरी काय ? असा प्रश्न नरेंद्रला होता. त्याने त्याचे उत्तर प्रत्यक्ष शोधण्याचा प्रयत्न केला.

त्या खोलीत कोणी नसताना त्याने जाऊन एकेक हुक्का ओढायला सुरुवात केली. त्याच्या मनात आले की आता काहीतरी भयंकर घडणार. मग दुसरा हुक्का, तिसरा, चौथा हुक्का झाला, पण भयंकर असे काहीच घडले नाही. तेव्हढ्यात विश्वनाथ खोलीत आले. “अरे तू इथे काय करतोस?” नरेंद्र ने संगितले, “एका जातीचा हुक्का दुसर्‍याने ओढू नये म्हणतात, पण मी तर सगळे ओढून पहिले, मला काहीच झाले नाही”.घडलेल्या प्रसंगाने वडिलांना नरेंद्र च्या जिज्ञासाचे कौतुक वाटले. ते मनातून सुखावले, हां हां असं होय म्हणून आपल्या खोलीत निघून गेले.

असे नरेंद्र ची प्रत्येक गोष्टीच्या मुळाशी जाऊन ती समजून घेण्याची प्रवृत्ती दिवसेंदिवस वाढत होती. स्वतंत्र विचार करण्याची शक्ति आणि आपल्याला योग्य वाटेल तेच करण्याची प्रवृत्ती असे विशेष गुण नरेंद्र मध्ये होते. त्याच्या या स्वतंत्र बुद्धीची चुणूक शाळेमध्ये शिक्षकांच्याही  ध्यानात येत असे.

© डॉ.नयना कासखेडीकर 

 vichar-vishva.blogspot.com

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

सौ  ज्योती विलास जोशी

  विविधा 

☆ फॅमिली डॉक्टर… ☆ सौ ज्योती विलास जोशी ☆

‘काल रातीला सपान पडलं, सपनात आला त्यो…. न् बाई म्या गडबडले.’ व्हय आक्षी असंच झालं. दिसभर फिरून फिरून त्येलाच बघायचं मंग सपनात बी त्योच येनार की…. मनात असतंय त्येच सपनात दिसतंय असं म्हणत्यात..तर काय म्हनंत होतो म्या?

आमचा ‘फॅमिली डाक्टर’ आलता सपनात… दिसभर थोड्या थोड्या यळानं येतोय तो टीव्हीवर… त्यो आला की बाया बापड्या पोरं सोरं समदी सरसावून बसत्यात टीव्ही म्होरं.. जनु ‘राजेश खन्ना’च आला…. काय तरी नवीन सांगनार म्हनून आमीबी कान टवकारून बसतोय. तोबी लय भारी… काय बाय सांगत बसतोय. कल वायदा केलेली गोष्ट आज होनार नाही उद्याची गोष्ट उद्याच्याला बघू….असं सांगतोय. आम्हीबी एका कानानं ऐकतोय दुसऱ्या कानानं देतोय सोडून…. सोत्ता काय करणार आहे, त्येचा पाढा वाचतोय.आमानी ‘हे करा ते करा’ असं सांगून निघून जातोय.

त्येचा एक मोट्टा भाऊ आहे तिकडं दिल्लीत…. त्यो एकटाच खुर्चीत बसून समजून सांगतोय समद्यास्नी.पर आमचा डाक्टर माणसाळलेला…. माणसांच्या गराड्यात असतूया. फॅमिली डाक्टर हाय ना आमचा?… लोकं बी त्याला लई पिडत्यात. त्याला लई प्रश्न ईचारत्यात. पर लई शांत गडी… न चिडता त्याच त्याच प्रश्नांची परतून परतून तीच तीच उत्तरं देतुया. सारखं ‘नियम पाळा’असं म्हनतोय. औषधोपचार काय बी करत न्हाई. निस्ता कीर्तनावर जोर हाय त्येचा… लई बेस सांगतोय कीर्तन….अजिबात भ्यायाचं नाही. धीर सोडायचा नाही.भगवंताला शरण जायाचं.आम्ही तुमची येवस्था चोख लावनार हाय असं म्हणून आश्वासन देतोय.लई चांगला हाय सभावानं…

त्येचा दिल्लीचा भाऊ गळ्यात टेटसकूप घालतोय. ह्यो घालत नाही. पेशंटला हात दिखून लावत नाही. पर पेशंटची नाडी बराबर ओळखली हाय त्यांनं. लई प्रशिद्ध आहे तो! एकलाच हाय पेशल. त्याला बघितलं की दुखनं पार पळून जातंय.भारी इंग्लिश बोलतोय. एकदम त्येला आमी म्हनलं “कसली कसली विग्लिश नांव घेतायसा,आमच्या काय ध्यानात राहत नाही.तर त्यांनं आम्हाला अगदी सादं करुन सांगितलं… ‘रेमदेसिविर’ इंजेक्शनला रामदेव म्हणायचं *क्वारंटाईन’ला कोरांटी म्हणायचं. आपल्याला अर्थ समजला म्हणजे झालं. परीक्षा थोडीच द्यायची आहे.” असं म्हनला.

टीव्हीमंदी फोटू येऊ दे, म्हनून लई जनं तेच्या म्होर म्होरं करत्यात.तोंडाला ‘टोपी’ घालून काय  सांगतोय ते आमच्या समदं काय ध्यानात येत नाही. त्यो कायम कुनाइशयी तरी तक्रार करत असतोय. पन कुनाचा संशोय घेतोय ते आमालाबी कळत नाही.

‘दिसला ग बाई दिसला’ असं म्हनत त्याची वाट बघनारे त्येला बघून हरखतात. टीव्हीसमोर तोंडं आ वासून बसत्यात . आमच्याकडं बघूनशान आमच्या बापयास्नी डोक्यावरली टोपी तोंडावर घ्या म्हनून आणि आमाला नाकाला पदर लावाया सांगतोय….

आम्ही परवा त्याला म्हटलं,”आम्हाला लई भ्या वाटतंय…” तर हसला अन् म्हनला “काय भ्यायचं त्यात? गेला की रोग पळून…”त्यो तसं म्हनल्यावर आमच्या मनातलाबी रोग पळून गेला की वं …त्याला बघूनच निम्मं दुखनं कमी हुतय म्हना की!आमच्यातली एक धटिंगण परवा त्येला म्हनाली, “काय वं डाक्टर, तुम्ही आजारी पडत नाहीसा कवा? त्यो हसला जोरात.. एवढ्या जोरात हसला की वादळ आलं.आमी घाबरलो.

“अहो मी पण माणूसच आहे तुमच्या सारखा.आजारी पडणारच की! पण मी नियम पाळतो. केव्हातरी नियम तोडला आणि आला रोग भेटीला… तेव्हाच त्यानं माझ्या कानात सांगितलेलं गुपित मी तुम्हाला सांगतोय.”

‘मुस्कट बांधा’ हेच ते गुपित हुतं… खरंच ‘देव मानूस’ हाय आमचा डाक्टर… आरारारा…. देवमानसाची उपमा दिऊन चुकलो की रं देवा….. शिरीयल मधला’देवमानूस’ मर्डर केलाय म्हनं आज …जाऊ दे…. आपण आपल्या डाक्टरला निस्त ‘देव’ म्हनूया.पर ह्योच देव ‘ज्योतीष सांगनार, भविष्य सांगणार’ असं म्हनत येतोय रातच्याला आणि पुढली समदी संकटं आमच्या म्होरं सांडून पायात साप सोडतोय. म्हनून तर आमास्नी गडबडाया हुतंय, ह्यो सपनात आला म्हंजी… दुसऱ्या दिवशी त्येला ईचारलं की सपनात येऊन ते काय सांगून गेलासा? समदं खरं हाय काय? तर हसला गालांत जीब घालून… “स्वप्न तुम्ही पाहिलं ना? मग तुम्ही सांगा मी तुम्हाला काय म्हणालो ते?”आमानी काय समजलं याची परीक्षा बघत हुता जनू…. सपान आटवून आटवून आमच्याबी डोस्कीचा भुगा झाला.

“हां, दुसरी लाट का काय म्हनलासा, त्यात आमी वाऊन जाणार… बुरशीवानी काय तरी व्हऊन जीव जानार… तिसर्‍या लाटंत आमच्या पोरास्नी जपाय पाहिजे…. समदं खोटं ना? मी बी काय ईचाराया लागले तुमानी. सपान सपानच असतय नव्ह? पर तुमी जाता जाता एवढंबी म्हटलासा ‘मुस्कट बांधा’ मग यातलं तुम्हाला कायबी हुनार न्हई….. म्हनालासा नव्ह?” पुना एकवार गडगडाटी हसला त्यो……’चक्रीवादळ’आल्यागत वाटलं.

चार रोज कुठं त्यो आलाच न्हाई.बेपत्ताच हुता.आमी मुस्कट बांधत न्हाई म्हनून चिडला वाटतं… म्हनून आमी पटापट मुस्कट बांधलं आणि बसलो घरात.तर आला बघा दार ठोठावत.. तो काय बोलायच्या आतच आमी त्येला ईचारलं, “काय डाक्टर कुठं होतासा चार दीस? तिकडं चक्रीवादळ आलंत तिकडे गेलंतासा वाटतं…..

कवाबी न चिडणारा त्यो अचानक चिडला.”त्या वादळाचा आणि माझा काही संबंध नाही. त्या विषयाचा मी डॉक्टर नाही.त्याची माहिती तुम्हाला दुसरे डॉक्टर सांगतील. वाटल्यास मी त्यांचा पत्ता तुम्हाला देईन. एका वादळानंच अगोदर माझं डोकं गरगरायला लागलं ते दुसरं वादळ कशाला बघायला जाऊ मी?….”

वादळाचा फटका अमानी बी बसलाय… डोस्कं गरगराया लागलय आमचं बी… असं म्हणून आमीबी टीव्ही बंद करून टाकला. ईषय कट म्हणजे ईषय कट….हुश्श… रामा!  शिवा!! गोविंदा!!!

© सौ ज्योती विलास जोशी

इचलकरंजी

मो 9822553857

[email protected]

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

विविधा 

☆ अमर लता ☆ श्री विकास जोशी ☆

अमर लता

‘लता’ या अफाट कर्तृत्वाच्या उत्तुंग व्यक्तिमत्त्वाचं अस्तित्व ही आपली श्रीमंती होती, अभिमान होता. रसिकांच्या हृदयात स्थान हे केवळ लिहिण्याची गोष्ट नाही तर प्रत्येकासाठीचं आनंददायी वास्तव होत.

लता म्हणजे सच्चा सुरांचा सश्रद्ध साधक. कोमलतेसह आवाजातील ऋतुजा जपणारी, गाण्याला भावमाधुर्यानं  सजवणारी, नाद सौंदर्यानं आरासणारी, प्रभाव-परिणामकतेनं नटवणारी, स्वयंभू शैलीची गायिका!शब्दांना स्वरार्थ देणारी, चालीला भावार्थ देणारी, गाण्याला परिपूर्णता देणारी.  ऐकता ऐकता सहजतेनं काही शिकणं घडावं असा संवादी रसाविष्कार रसिकांच्या अभिरुचीला उन्नत करणारा.  गाण्यात सर्व इमान ओतण्याचा ध्यास घेतलेलं, संघर्षात संयम राखणारं, प्रसिद्धीत विनय सांभाळणारं, वैभवात औदार्य जपणारं, प्रतिष्ठेला आदराचं वलय लाभलेलं प्रसन्न व्यक्तिमत्त्व. 

जणू साक्षात सरस्वतीनच धारण केलेली चैतन्याकृती. पहिल्या गाण्यापासून तीस हजाराचा गाण्यापर्यंत अभिजाततेशी बांधिलकी मानणारी. दिगंत कीर्ती मिळूनही देव, देश, धर्मापायी निष्ठा वाहणारी एकमेवाद्वितीय लता.

‘अमर लता’

© श्री विकास जोशी

गाणगापूर

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈

श्री अरविंद लिमये

विविधा 

☆ एक अज्ञ,अजाण माणूस ☆ श्री अरविंद लिमये ☆

‘एक अज्ञ,अजाण माणूस‘

कोणताही दुर्गुण वाईटच. पण त्यातही अहंकार अधिक बोचरा. काटेरी. अहंकारी व्यक्तीच्या सहवासात येणाऱ्या कुणालाच तो सुखावह नसतो. तो टोचणारा,अस्वस्थ करणाराच असतो. गंमत म्हणजे या अहंकाराचे काटे अहंकारी व्यक्तीला मात्र त्याचे मन बधीर केलेलं असावं तसे कधीच बोचत  नसतात.अर्थात या बधिरतेमुळे ती बोच जाणवली नसली, तरी त्या अहंकाराचे दुष्परिणाम मात्र त्याला सोसावे लागतातच.

‘हा अहंकार नेमका येतो कुठून?’ हा वरवर गहन वाटणारा प्रश्न. पण अहंकार मुळात बाहेरून कुठून येत नसतोच. कुणीतरी ओवाळून टाकलेलं लिंबू ओलांडू नये असं म्हणतात.ते अनवधानाने जर कुणी ओलांडलं, तर त्याला ‘लागीर’ होतं असा एक (गैर)समज आहे. यालाच ‘बाहेरचं’ लागीर असं म्हणतात.तसंच अहंकाराला ‘आतलं’ लागीर म्हणता येईल.

सद्गुण आणि षडरिपू दोन्हीही प्रत्येकाच्या मनोभूमीत बीजरूपाने अस्तित्वात असतातच. आजूबाजूची परिस्थिती, संस्कार, विचार करायची पद्धत, यावर त्यातील सद्गुण अंकुरणार की षड् रिपू हे अवलंबून असतं. सुसंगत, घरचं आणि आजूबाजूचं आनंदी वातावरण, परस्पर-सामंजस्य, यामुळे विचारांनाही एक चांगलं वळण लागतं, जे सद्गुणांच्या जोपासणीला पूरक ठरतं.ती सकारात्मकता अर्थातच  षड् रिपूंच्या वाढीला मारक ठरणारी असते.कुसंगत,आत्मकेंद्री विचार, स्वार्थ, संस्कारांचा अभाव, यासारख्या अनुकूल घटकांमुळे निर्माण होणारं वातावरण मात्र दुर्गूणांच्या वाढीस पोषक ठरतं.अशा वातावरणात षड् रिपूंपैकी  ‘मद’ म्हणजेच गर्व स्वतः अंकुरतानाच अहंकारालाही स्वतःसोबत मिरवीत वाढू लागतो.

अनपेक्षित यश आनंददायी असतंच. सूज्ञ माणसं त्या आनंदाची क्षणभंगुरता जाणून असल्याने ते त्यात फार काळ तरंगत रहात नाहीत. त्यामुळे त्यांचे पाय जमिनीवरच टिकून रहातात. अहंकारी माणसाला मात्र एवढंसं यशही पचवता येत नाही. आनंदाने बेभान झालेल्या त्याला मग स्वर्ग फक्त दोन बोटेच उरतो.

अहंकार कशाचाही असू शकतो.स्वतःच्या देखण्या रूपाचा, वडिलोपार्जित धनसंपत्तीचा, कार्यकर्तृत्त्वाचा, यशाचा,पद आणि प्रतिष्ठेचा, त्यामुळे मिळत असणार्‍या मान-मरातबाचा, सत्तेचा.. अगदी कशाचाही.अहंकार त्या व्यक्तीच्या दृष्टीने मारकच. अहंकार असेल तिथे समाधान राहूच शकत नाही.

माणूस खरंतर समाजप्रिय प्राणी.एकटेपण त्याला कधीच रुचत नसतं. माणसाच्या जगण्याचा परीघ लहान असो वा मोठा तो सच्चे मित्र, हितचिंतक, नाती-गोती यांनी समृद्ध असावा असंच प्रत्येकालाच वाटत असतं. अहंकारी व्यक्तीलासुद्धा ही अभिलाषा असतेच. पण त्याच्याच अहंकारीवृत्तीमुळे माणसे त्याच्यापासून नकळत दुरावत जातात. त्याच्याभोवती गर्दी नसते असे नाही, पण ती असते फक्त त्याचा अहंकार कुरवाळणाऱ्या ‘होयबां’चीच! त्यामुळे मनात आकारू लागलेला अहंकाराचा कांटा योग्यवेळी उपटून फेकून देण्याऐवजी, तोंड देखल्या  स्तुतीने तो वाढतच जातो. आणि त्या क्षणापासूनच अहंकारी व्यक्तीची विनाशाकडे वाटचाल सुरु होते.

अहंकार म्हणजे अहंभाव नव्हे तर अहंभावाचा अतिरेक. अहंभाव भल्याबुऱ्या प्रत्येकाच्या मनात असतोच. आणि तो वाईट असण्याचा प्रश्नही नाही कारण तो ‘आपला’ चाॅईस नसतोच. ‘मी’ आणि ‘माझं’ याची जाण प्रत्येक माणसाला त्याच्या न कळत्या वयापासून नैसर्गिकरीत्याच असते.आपले आणि परके यातला फरक त्या वयापासूनच त्याला व्यक्त करता आला नाही तरी समजत असतोच. म्हणूनच आईला चिकटून बसलेल्या बाळाला जर गंमतीने कुणी ‘आई  माझीs’ असं म्हटलं तर ते बाळ लगेच कावरंबावरं होत आपल्या बोबड्या बोलांनी ‘नाईsआई माजीs’ असं म्हणत ओठ काढून रडवेलं होतं. आई,बाबा,ताई, दादा,खेळणी,ठराविक दुपटं,वय वाढेल तसे स्वतःचे कपडे,गोष्टींची पुस्तकं, पांघरूण,खेळणी, वाटणीचा खाऊ हे सगळं मनोमन ‘माझं माझं’ म्हणून जपतच ते लहानाचं मोठं होत असतं. ‘मी’पणा, अहंभाव हा असा न कळत्या वयापासून आपला प्रत्येकाचाच स्थायीभाव असतो. हा अहंभाव हेच अहंकाराचे बीज! ते अंकुरलं,वाढत गेलं,तरच त्याचं अहंकारात रूपांतर होतं.आणि अर्थातच ते हानिकारक ठरतं. 

ठराविक मर्यादेपर्यंतचा अहंभाव म्हणजे स्वाभिमान.तो मात्र व्यक्तिविशेष ठरणारा असतो. पण त्या पुढे होणारी अहंपणाची अतिरेकी वाढ स्वाभिमानाचे रूपांतर अहंकारात व्हायला कारणीभूत ठरते.

यापासून बचाव व्हावा म्हणूनच ‘अहंकाराचा वारा न लागो ‘ अशी प्रार्थना प्रत्येकानेच स्वत:साठी करायला हवी आणि त्यादिशेने प्रयत्नही !

अहंकाराची लागण न होण्यासाठी प्रत्येकाने जीवनाचा खरा अर्थ समजून घ्यायला हवा. जगायचं का? कशासाठी?कसं? हा विचार करून प्रत्येकाने जगण्याचं प्रयोजन ठरवायला हवं.

जगणं म्हणजेच जीवन. मग ते येईल तसं, जमेल तसं जगायचं कि अट्टाहासाने फक्त स्वतःसाठी जगायचं ते व्यक्तिपरत्त्वेच ठरत असतं.

ज्याना जीवन खर्‍या अर्थाने कळलेले आहे ते आनंदासाठी जगत नसतात, तर आनंदाने जगत असतात. त्यांच्या प्रत्येक पावलावर, लहान-सहान गोष्टीतही त्यांना आनंद सापडत जातो. तो फार शोधावा लागतच नाही.न शोधताही सापडतो.

आनंद तर प्रत्येकाला हवाच असतो. पण प्रत्येकाच्या आनंदाची त्याच्या गुणात्मकते नुसार प्रतवारी मात्र ठरलेली असते.सगळ्यांचे सगळेच आनंद सारख्या प्रतीचे नसतात. आनंद क्षणभंगुरच असतात,पण त्या अत्यल्प काळातही ते मनाला रिझवून, समाधान पेरुन जातात. असे आनंद निर्भेळ असतात. कर्तव्यपूर्तीतून मिळणारा आनंद कृतार्थता देणार असतो. दुसर्‍याचं दुःख हलकं करून मिळणारा आनंद उदात्त असतो. दुसर्‍याच्या आनंदाने स्वतःही आनंदी होण्यातला आनंद दुसऱ्याचा आनंद द्विगुणित करणारा असतो.

आनंद कुठे कसा शोधायचा, मिळवायचा हे प्रत्येकाच्या वृत्तीवर अवलंबून असतं. ज्यांना जीवन म्हणजे काय हे कळले आहे, ती वरवर सरळ साधी वाटणारी माणसंही जगताना स्वतःचा विचार करतात तसेच आपल्या सोबत असणाऱ्या इतरांचाही.

आत्मकेंद्री,अहंकारी माणसं मात्र फक्त स्वतःचाच विचार करीत आनंद मिळवायचा अट्टाहास करतात. त्यामुळे तो आनंद निर्भेळ नसतो.भेसळयुक्त असतो. वरवर पहाणार्‍याला जरी असा आत्मकेंद्री माणूस यशस्वी, श्रीमंत, सुखी-समाधानी वाटला तरी आतून तो एकलकोंडा, दुःखी,पोखरलेलाच असतो. 

अहंकारी माणूस ‘जीवन म्हणजे काय हे न कळलेला’ या अर्थाने मला अज्ञ,अजाण वाटतो. कारण त्याचा विचार स्वतःपलिकडे कधी जाऊच शकत नाही.

जीवन कळलेल्या माणसाचं नेमकं जगणं कवीवर्य बा.भ. बोरकर यांनी त्यांच्या एका कवितेत अतिशय सुंदर रीतीने शब्दबद्ध केलेले आहे.त्या कवितेतली या मोजक्याच ओळीही मी अहंकारी माणसाला ‘अज्ञ’, ‘अजाण’ कां म्हणतो ते अधोरेखित करणारी आहे.

‘जीवन त्यांना कळले हो

मीपण ज्यांचे पक्व फळापरी

सहजपणाने गळले हो

जीवन त्यांना कळले हो ‘

असं असताना ‘मी’पणालाच कवटाळून बसणाऱ्या अहंकारी माणसाला ‘अज्ञ’च म्हणायला हवं ना?

©️ अरविंद लिमये

सांगली (९८२३७३८२८८)

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈