Category: विविधा

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

☆ विविधा ☆ अवलिया ☆ श्रीमती उज्ज्वला केळकर ☆ 

थंडी वाढत चाललीय. गारठाही. काकडायला होतय. माणसं पशू, पक्षी, प्राणी सगळेच गारठलेत. व्हरांड्यात छोट्या चार वर्षाच्या प्रणवला स्वेटर घालत होते. आमच्या  घरासमोर रेन ट्रीचं झाड आहे. समोर खूप मोकळी जागा आहे. तिथे भोवतीनं अंतरा-अंतरावर रेन ट्रीची झाडं उभी आहेत. खूप लोक त्यांना शिरीषाची झाडं असंही म्हणतात. झाडं खूप मोठी आहेत. बर्‍याच वर्षांपूर्वी लावलेली असणार. थंडी सुरू झाली  की पानगळ सुरू होते.

स्वेटर घालून घेता घेता, समोरच्या झाडाकडे बघत प्रणव म्हणाला, `आई, ती पानं खाली पडताहेत बघ! म्हणजे झाडांना जास्तच थंडी वाजत असेल ना!’ त्याच्या बोलण्याचं मला हसूच आलं. `खरंच की!’  मी म्हंटलं. पण त्याच्या बोलण्यामुळे माझं लक्ष अभावितपणे समोरच्या झाडाकडे गेलं. एरवी झाड पानांनी अगदी भरगच्च दिसतं. आता मात्र त्याच्या माथ्यावरची हिरवी छत्री विरविरित झालीय. नुसती विरविरितच नाही, तर आता त्या छत्रीला खूपशी भोकंसुद्धा पडलीत. त्या  भोकातून आभाळाची धुरकट निळाई दिसतीय. इतक्यात एक करड्या रंगाचा पक्षी तिथे आला आणि एका फांदीवर बसला. बराच वेळ दिसत राहिला. एरवी झाडांच्या गच्च गर्दीत छान छपून राहतो तो. आज मात्र तो माझ्या बल्कनीतून अगदी स्पष्ट दिसतोय. मनात आलं, काय वाटत असेल बरं त्या पक्षाला? आपण आसरा घ्यायला या झाडाच्या घरात आलो खरे, पण त्याने तर आपल्याला लपवून ठेवण्याऐवजी, आपल्या घराच्या भिंतींच्या, पानांच्या वीटाच काढून घेतल्या. आता आपण सहजपणे घास होऊ शकू, एखाद्या शिकारी पक्षाचा, किंवा मग एखाद्या शिकार्‍याच्या मर्मभेदी बाणाचा.

माझं लक्ष पुन्हा तिथल्या झाडांकडे गेलं. सर्वच झाडांची पानगळ होते आहे. तिकडे बघता बघता एकदमच एक गोष्ट जाणवली. एरवी पानांची घनदाट घुमटी सावरत मिरवणारी ही झाडं सगळी एकसारखीच वाटायची. पण आता पानगळीमुळे ही झाडं आकसलीत. आता त्यांच्या आकृत्या, रूप-स्वरूप नीट दिसतय. त्यांच्य रुपाचं वेगळेपण जाणवय. प्रत्येकाचं वेगवेगळं व्यक्तिमत्व लक्षात येतय.

झाडांकडे पाहता पाहता, मला एक कविता सुचली. `अवलिया’.

`ओलांडुनिया पाचही पर्वत एक अवलिया आला कोणी भणंग,  भटका, लक्तरलेला, तुटकी झोळी हाती घेऊनी’

हा अवलिया म्हणजे शिशिर ऋतू. पाच ऋतुंचे पाच पर्वत ओलांडून तो या भूमीवर आलाय. आता दोन महिने या भूमीवर त्याचेच साम्राज्य, पण तो सम्राटासारखा कुठे दिसतोय? तो तर दिसतोय भणंग भिकार्‍यासारखा. जीर्ण-शीर्ण, मलीन-उदासीन. त्याची झोळीही विरविरित, फाटकी-तुटकी, धुक्याची. तो थंडी-गारठा घेऊन आलाय. त्याच्या येण्याने जमिनीला भेगा पडल्याहेत. माणसाच्याही हाता-पायांना कात्रे पडलेत. ओठ फुटलेत॰ गाल खडबडीत झालेत. अवघं शरीरच कसं रुक्ष-शुष्क झालय. जमिनीप्रमाणेच.

पावसाळ्यात दुथडी भरून वाहणार्‍या नद्या आता आटल्या आहेत. आकसल्या आहेत. जणू त्यांच्या थेंबांचे मोती-दाणे त्या फकिराने झोळीत भरून घेतलेत. फुलांच्या पाकळ्या, झाडांची पानेही त्याने ओरबाडून घेतलीत. आपल्या झोळीत टाकलीत. त्यामुळे जमिनीप्रमाणे वृक्षांच्या सावल्याही सुकल्या आहेत. त्याची झोळी भरली. आता तो पुन्हा निघून चाललाय आपल्या देशात. इथे सृष्टी मात्र बापुडवाणी होऊन बसलीय. पण ही स्थिती कायम थोडीच राहणार आहे? फाल्गुन सरता सरता नव्हे, फाल्गून लागता लागताच पुन्हा चमत्कार होणार आहे. त्यावेळी झाडे निष्पर्ण झाली असली, तरी गुलमोहर, पळस, पांगारा, शेवरी आपल्या माथ्यावर रत्नमाणकांची फुले मिरवणार आहेत.

© श्रीमती उज्ज्वला केळकर

पत्ता – द्वारा, अमोल केळकर,  सेक्टर-5, सी-5, बिल्डिंग नं. 33, 0-2पंचरत्न असोसिएशन, सी.बी.डी. – नवी मुंबई पिन- 400614

मो. – 9403310170

e- id- [email protected]

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

सौ. उज्ज्वला सुहास सहस्रबुद्धे

☆  विविधा ☆ सांजवेळ … ☆ सौ. उज्ज्वला सुहास सहस्रबुद्धे ☆ 

ही अशी सांजवेळ आली की मन थोडं अस्थिरच होते! सकाळची उभारी माध्यान्हीपर्यंत राहते आणि नंतर तिला कुठून कलाटणी मिळते ते कळत नाही,

मन उतरणीला लागतं! दिवस आणि रात्रीला जोडणारी ही सांजवेळ! जणू काळजाचा तुकडाच असते ती! सूर्योदयापासून आपण आपल्या उद्योगात इतके मग्न असतो की ही सांजवेळ इतकी लवकर डोकावेल याचे भानच नसते.

बालपणीची कोवळीक घेऊन सूर्य उगवतो, त्याआधी आभाळभर पसरलेला असतो तो त्याचा लाल, केशरी गालीचा! त्यावर लडिवाळपणे खेळत असतो तो बाल सूर्य! त्याच्या तप्त किरणांची शस्त्रे त्याने घरीच ठेवलेली असतात जणू!  जसजसे आकाशाचे अंगण त्याला खेळायला मुक्त मिळत जाते तसतसा  तो सर्वांगाने तेजस्वी होतो. त्याचे हे रूप कधी सौंम्य तर कधी दाहक असते. जेव्हा त्याची ही मस्ती कमी होऊ लागते, तेव्हा पुन्हा तो क्षितिजाशी दोस्ती करायला जातो. आपल्या सौम्य झालेल्या बिंबाची दाहकता कमी करत निशेला भेटायला! मधल्या या अदलाबदली च्या काळात ही सांजवेळ येते!

निसर्गाचे हे रूप मनामध्ये स्वप्नवत गुंतून राहते! मिटल्या डोळ्यासमोर अनेक सूर्यास्त उभे राहतात! समुद्रामध्ये बुडत जाणारे लाल केशरी सूर्यबिंब तर कधी डोंगराचा रांगात, झाडाझुडपात हळूहळू उतरणारे सूर्याचे ते लाल-केशरी रूप! आभाळ भर रंगांची उधळण असते म्हणून निसर्गाची ही ओढ मनाला खूपच जाणवते, जेव्हा आपलं मुक्त फिरणं बंद होतं तेव्हा! उगवती आणि मावळती या सूर्याच्या दोन वेळांच्या मध्ये असताना दिवस बाहेरच्या व्यापात कसाही जात असतोच. वेळ काही कोणासाठी थांबत नाही, पण ही सांजवेळ मात्र मनाला स्पर्शून जाते!

आयुष्याच्या उतरणीचा काळ असाच वेगाने जात असतो. जन्मापासूनचे बालरूप बदलत बदलत मनुष्य तरुण होतो, कर्तव्यतत्पर होत जातो. आयुष्याच्या माध्यांनीला तळपत्या सूर्याप्रमाणे तो कार्यरत असतो. जमेल तितक्या जास्त तेजाने तळपत असतो,तेव्हा कळत नाही की नंतर येणारी उतरण ही अधिक तीव्र स्वरूपाची असणार आहे! सध्यातरी मला या उतरणीची खूप जाणीव होते! आयुष्याची चढण कधी संपली कळलंच नाही आणि ह्या उतरणीच्या  सांजवेळे ला मी आता सामोरे जात आहे! कोरोनाच्या काळात एक नवीन धडा शिकलोय घरात बसायचा! जो अगदी संयमाने आपण पाळलाय! आता वाट पहातोय ती नवीन दिवसांची! ही हूरहूर लावणारी सांजवेळ संपून रात्री ची चाहूल लागली आहे.आनंद इतकाच आहे की आता नवीन दिवस उजाडणार आहे!

गेल्या कित्येक महिन्यांपासून आपण जी निराशादायी सांजवेळ अनुभवत होतो, ती संपून नवीन आरोग्यदायी आशेची पहाट उगवू लागली आहे!

© सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

 ☆ विविधा ☆ व्हाट्स ऍप, आजी आणि प्रायव्हसी -सिक्युरिटी ☆ श्री योगेश गोखले ☆ 

ताई आजी आपल्या नातवाची वाटच पहात होती. गेले २ दिवस परीक्षेमुळे तो बिझी होता. व्हाट्स ऍप बंद पडणार असं ४ दिवसापूर्वी तिला कोणीतरी भजनीमंडळात सांगितलं. तेव्हा तिने लक्ष दिलं नाही. पण गेले २-३ दिवस नवीन टर्म्स आणि कंडिशन्स एकसेप्ट नाही केल्या तर व्हाट्स ऍप बंद होणार असे कमीत कमी १० मेसेजेस तिला वेगवेगळ्या ग्रुप वर आले.  रोज मंदिरात, संध्याकाळी कट्ट्यावर दुसरा विषय नाही गेले दोन दिवस. आणि मग मात्र तिला पटलं की आता व्हाट्स ऍप खरंच बंद होणार. मोबाईल च्या बाबतीत हुकमी एक्का म्हणजे नातू. पंच्याहत्तरीला ५ वर्षांपूर्वी त्यानेच तर बाबांच्या मागे लागून तिला स्मार्ट फोन घेवून दिला होता. संसार, माहेर, नातवंड यांच्या ग्रुप वर तिला एड करून दिलं. “स्नेहमंडळ” नावानी तिच्या मैत्रिणींचा ग्रुप करून दिला. आणि बघता बघता म्हातारी स्मार्ट आजी झाली. आता तर ती ५ ग्रुप ची ऍडमिन होती. दिवसाचे ३-४ तास बरे जायचे. आणि आता व्हाट्स  अँप बंद होणार. २ दिवसापासून ती बैचैन होती. त्यात हुकमी एक्क्याची नेमकी परीक्षा. बंडू पेपर संपवून आला आणि आजीने त्याच्या ताबा घेतला.

आजी : “बंड्या तुला काही चहा / कॉफी हवंय का? माझं एक काम आहे तुझ्याकडे. ते व्हाट्स ऍप बंद पडणार आहे. ते त्याच्या काय टर्म्स कंडिशन्स आहेत ते मंजूर कर. त्याचे काही पैसे-बैसे असतील तर ऑनलाईन भर. मी तुला लगेच देते आणि वर तुझी १०० रु करणावळ.”

बंड्या : “ते आधीचे १०००० राहिले आहेत.”

आजी : “गप रे मेल्या. या वेळी नक्की देईन पण ते तुझं काय ते डाउनलोड, इन्स्टॉल कर.  तो तुझा “झबलं बर्गर” काय परवानगी मागेल ती देऊन टाक.”

बंड्या :  “आजी, “झबलं बर्गर ” नाही गं, “मार्क झुकेरबर्ग ”

आजी : “हा..तेच ते…तू आधी मला ते काय ते करून दे..माझं व्हाट्स ऍप बंद नाही झालं पाहिजे.”

बंड्या : “पण आजी, तुला काही तुझ्या प्रायव्हसी ची काळजी आहे का नाही.”

आजी : “डोम्बल्याची प्रायव्हसी. अरे लग्न झालं तेव्हा दोन खोल्यांचा संसार. बाहेर मामंजी आणि सासूबाई. अशात सुद्धा ७ वर्षात ४ मुलं झाली. मला नको सांगू त्या प्रायव्हसी चं कौतुक. दे त्याला मान्यता.”

आजीच्या स्पष्टवक्तेपणाने आजची तरुण पिढीही क्लीनबोल्ड झाली. तरी पण स्वतःला सावरून बंड्याने आजीला समजावण्याचा प्रयत्न केला.

बंड्या : “आजी तशी प्रायव्हसी नाही, तुझ्या माहितीची सिक्युरिटी आणि प्रायव्हसी. पण तुला नक्की काय होतंय ते कळलंय का? तो तुझा “झबलं बर्गर” तुझे मेसेजेस वाचणार आणि वापरणारही.”

आजी : “मग वाचू देत की, त्यात काय बिघडलं. मी तुझ्या एवढी होते तेव्हा आमच्या वाड्यातल्या कित्येकांची पत्रे तो पोस्टमनच वाचून दाखवायचा. ते सुद्धा जाहीररीत्या. वाड्यातल्या चौकात.  अरे तुझे आजोबा २ वर्ष नोकरीला मुंबई ला आणि मी नगरला एकटीच. महिन्याला मनिऑर्डर यायची. तो पोस्टमन दारातूनच ओरडत यायचा. “वाहिनी या महिन्याला १०० ची आली”. सगळ्या वाड्याला कळायचं. अरे ६ महिन्यांनी १०० चे १५० झाले आणि त्या खडूस मालकांनी भाडं वाढवलं बघ.  अरे तुझ्या बापाच्या वेळेला माझ्या बाबांनी तार केली तर तो शहाणा तारवाला येताना पेढे घेऊन आला. वाड्याच्या चौकात सगळ्यांना बोलावून आनंदाची बातमी दिली. मग आजोबांच्या हातात तार दिली आणि पेढ्याचे ५ रुपये मागितले.

वाचुदे त्या बर्गरला माझी माहिती, काही बिघडत नाही. आणि वाचून काय वाचणार “गुड मॉर्निंग”, “गुड इव्हनिंग”, “गुड नाईट”. फॉरवर्ड केलेल्या कविता, काही  लेख, शुभेच्छा आणि सांत्वन. काय मेला फरक पडतो. उलट त्या तुझ्या “झबलं बर्गर” च्या ज्ञानात जरा भर पडेल.”

आजीला व्हाट्स ऍप हवंच होत. तिच्या कडे सगळ्याची उत्तर होती. तरीपण बंड्याने अजून एक प्रयत्न करायचा ठरवलं.

बंड्या : “आजी तसं नाही. तो तुझी माहिती नुसती  वाचणार नाही.  वापरणार सुद्धा.  म्हणजे विकणार सुद्धा.”

आजी : “विकूदे  विकलीतर.  त्यालाही संसार आहे. बायका, पोरं असतील. मिळाले चार पैसे माझ्या माहितीतून तर मिळूदेत त्या बिचाऱ्या ‘बर्गर” ला. नाहीतरी इतके दिवस व्हाट्स ऍप फुकट देतोय बिचारा. असा माणूस मिळत नाही हो. अरे तो तुझा देव सुद्धा तपश्चर्या केल्याशिवाय आशीर्वाद देत नाही. मिळवले चार पैसे तर कुठे बिघडलं. पण का रे बंड्या तो ती माहिती वापरणार कशी आणि पैसे कसे मिळवणार.?”

बंड्याला परत आशेचा थोडा किरण दिसला.

बंड्या : “हे बघ आजी म्हणजे..आता तू पर्वा निताताई ला शुभेच्छा पाठवल्यास ना डोहाळजेवणाच्या. तो मार्क झुकेरबर्ग आता त्या नीता ताईचा नंबर इन्शुरन्स कंपन्यांना देणार आणि त्या बदल्यात पैसे घेणार.  मग त्या इन्शुरन्स कंपन्या बरोबर १-१.५ वर्षांनी निताताईला “चिल्ड्रेन्स प्लॅन” विकणार. म्हणजे तसा प्रयत्न करणार त्यातून त्यांना पैसे मिळणार. किंवा तू राहुल दादा ला परवा मेसेज केलास ना “घर असावं घरा सारखं..नकोत नुसत्या भिंती…”त्यावरून ते अंदाज लावणार की राहुल दादाने नवीन घर घेतलं आहे. मग राहुलदादाचा नंबर ते बँकांना देणार आणि मग बँका त्याला लोन हवंय का..आमच्या ह्या स्किम आहेत म्हणून फोन करणार. असं गौडबंगाल असतं त्या मागे.”

आजी : “एवढच ना. मग काही प्रॉब्लेम नाही. कोणी काही विकेल रे पण आपल्या गरजा आपल्याला ओळखता आल्या पाहिजेत ना.  अंथरूण पाहून पाय पसरावेत. किंवा तुझ्या भाषेत उंटांचा मुका घ्यायला जाऊ नये. आणि समजा आले माझ्याकडे काही विकायला तर येवू देत. अरे बोहारीण पण कधी माझ्या वाट्याला गेली नाही. मुकाट मी दिलेल्या कपड्यात मागितलेलं भांड द्यायची. हे काय गंडवतात मला. तू कर रे ते नवीन व्हाट्स ऍप  इन्स्टॉल बिनधास्त कर. माझी जबाबदारी”

आणि बंडया ते FB काय असतं रे? सगळ्या व्हाट्स ऍप च्या त्या मेसेज मध्ये FB चा पण उल्लेख होता म्हणून विचारले.

बंड्या : “अग ते दोघे भाऊ भाऊ आहेत असं समज. FB हा व्हाट्स ऍप सारखा दुसरा कम्युनिकेशन प्लॅटफॉर्म आहे किंवा तुझ्या भाषेत सोशिअल-मिडिया. आता FB ने व्हाट्स ऍप ला विकत घेतलंय आणि ते म्हणतात की आपण आपापल्याकडची माहिती एकमेकांना शेअर करायची.”

आजी : “भाऊ -भाऊ च ना.  एकाच घरचे तर आहेत. कुठे बिघडलं माहितीची देवाण घेवाण केली तर. द्यावं रे बाबा..मोकळ्या मनाने आणि सढळ हाताने द्यावं.  म्हणजे समोरचा पण विश्वासाने आणि कृतज्ञतेने वापरतो. माझी आई सांगायची मला. असो. पण बंड्या त्या FB वर पण नवीन अकाऊंट काढावं लागतं का ? का अजून एक फोन घ्यावा लागेल??”

बंड्याने पुढचा धोका ओळखला आणि आजीला म्हणाला.

बंड्या : “तुला सांगितलं ना की दोघं, व्हाट्स ऍप आणि FB एकाच घरचे आहेत. एका ठिकाणी अकाउंट असलं की ते दुसरीकडे काढू देत नाहीत. नाहीतर तू बसशील स्वतःशीच बोलत या अकाउंट वरून त्या अकाउंट वर.”

हे मात्र आजीला पटलेलं दिसलं.

आजी : “भलता चलाख आहे रे तुझा “झबलं बर्गर”. हुशार दिसतोय. चांगला खोडा घालून ठेवला. पण मग तुझी ती “स्वीटू” तुला व्हाट्स ऍप वर मेसेज पाठवते आणि तू त्या “स्वीथ्री” बरोबर FB वर कनेक्ट असतोस ते कसं”

बंडया : “आजी माझ्या क्लास ची वेळ झाली, हा प्रश्न तू दीदी ला विचार.”

आणि बंड्या पसार झाला पण आता बहुदा त्यालाही क्लॅरिटी आली होती… व्हाट्स ऍप वरून स्विच व्हायचं का नाही.

होप, हे वाचून तुम्हाला पण येईल.

योगिया From Facebook

                                                                           (श्री योगेश गोखले यांच्या फेसबुक वॉलचे सौजन्याने)
© श्री योगेश गोखले 

ईमेल – [email protected]

मोबा. – ९८८१९ ०२२५२

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈

सौ ज्योती विलास जोशी

☆ जीवनरंग ☆ विविधा☆ सौ ज्योती विलास जोशी☆

‘प्राजक्त’ या माझ्या बंगल्याच्या कोपऱ्यावर एक मुलगा  गजरे घेऊन नेहमीच उभा असतो. मी फुल वेडी,नित्य नेमाने त्याच्याकडून गजरा घेऊन माझ्या वेणीत माळते.

दररोज दुपारची साडेतीनची माझी भजनाची ची वेळ! आदले दिवशी घेतलेला गजरा मी वेणीत माळलेला असे. मी भजनाहून परत येताना निमिष पर गाडी थांबवून उद्यासाठी त्याच्याकडून गजरा घेत असे.

आज मी निघतानाच तो माझ्या गाडीच्या आडवा आला. मी त्याच्याकडून गजरा घेतला. मी परतीच्या वेळी त्याच्याकडून गजरा घेणारच असताना त्याने आत्ता गाडी आडवली असे मी ड्रायव्हरला विचारले. दिवाळीचे पणत्या आकाश कंदील करायला तो जाणार होता म्हणून त्याने गडबडीने गजरा दिला. असे काहीसे ड्रायव्हरने मला सांगितले.

ड्रायव्हर त्याच्याशी काहीच बोलताना मला दिसला नाही. मग हे मूक रहस्य काय होते? मला जाणून घ्यायचं होतं आणि मला आश्चर्याचा धक्का बसला.ते खरोखरच मूक रहस्य होतं तो मुका  आणि बहिरा होता. ड्रायव्हर आणि त्याच्यात फक्त  मौन संभाषण.

प्रत्यक्ष मी गाडीतून उतरून गजरा घेत नसल्यानं मला हे कधीच समजलं नव्हतं.

बऱ्याच दिवसानंतर कॉर्नरवर त्याच्यासोबत एक सावळी मुलगी हातात गजरे घेऊन उभी राहिलेली दिसली.”वहिनी,ही त्या गजरे वाल्याची बायको बघा” ड्रायव्हरने माहिती पुरवली.

मी आज गाडीतून खाली उतरले. सांकेतिक खुणांनी आपली बायको असल्याचे त्याने मला सांगितले. माझ्याकडे पाहून तिनं स्मितहास्य केलं .”नाव काय तुझं?” मी विचारलं. तिन हाताच्या बोटांनी हरिण केलं….. “सुंदरा” ?????

नाव ओळखल्याचाआनंद तिच्या चेहऱ्यावर मला दिसला.मूकपणे तिच्या मौनाचं भाषांतर झालं.तिनं लगेच बकुळीचा हार माझ्या हातात दिला आणि भर रस्त्यात ती माझ्या पाया पडली .मी तिला दोन्ही हातानी उचललं आणि अनाहूतपणे मिठी मारली.

तिचा हसरा चेहरा एक हसरा गंध देऊन गेला .त्या गंधाची झुळूक मला स्पर्शुन गेली . तिने दिलेल्या बकुळीचा वास माझ्या श्वासात भरला. सावळीशी ती किती काही बोलून गेली. तिचं मूकंपण मला बोलकं वाटलं. श्रुती आणि वाणी अबोल असलेली ती मला तिच्या मनातल्या तरंगांशी प्रामाणिक वाटली. देवाने तिच्या हातातच सुगंध पसरवायचे काम दिले असेल का ?असा विचार माझ्या मनात आला तिच्या मौनाचा अर्थ मी लावू लागले…….

निसर्गातील किती गोष्टी मौन बाळगून आहेत. जसे तारे ,आकाश, चंद्र ,नक्षत्र ,वृक्षवल्ली इत्यादी….. त्यांच्या मौनाचे रहस्य असे समजून घेता येईल का मला? वृक्षवल्लीशी आपला ‘शब्देविण संवाद’ होतोच ना ?मौन राखून ही निसर्ग निरंतर गतिशील आहेच ना ?स्पीक लिटिल डू मच असं काही सांगत असतील का ते? मूक प्राणी-पक्ष्यां च्या प्रेमा ची परिभाषा आपल्याला समजते ही मूक परिभाषा सारा आसमंत आपल्याला संक्रमित करत असेल का?

अनंतात विलीन झालेल्याला दोन मिनिटांची श्रद्धांजली आपल्या भावना पोहोचवते ना? अशा अनेक प्रश्नांचं काहूर माझ्या मनात माजले. बकुळ गंधा सारखं चिरंतन सुवास देईल असं एक तत्त्वज्ञान आज ही अबोली मला देऊन गेली आणि मौनाचे एक मानसिक तप करायचा मी निर्धार केला!!……

© सौ ज्योती विलास जोशी

इचलकरंजी

मो 9822553857

[email protected]

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈

सौ. सुजाता काळे

आमच्या इथे दर बुधवारी आठवडी बाजार असतो. या बाजारात आसपासच्या खेडोपाड्यातून बरेचसे शेतकरी आपला भाजीपाला, धान्य, कपडालत्ता, भांडीकुडी वगेरे बरेच काही साहित्य विकण्यास येतात. भाजीपाला एकदम ताजा, सरळ शेतातून आलेला व स्वस्त पण असतो. बाजार घेण्यासाठी लोकही लांब लांबून येतात. म्हणून दर बुधवारी आमच्या इथे खूप गर्दी असते.

ऑगस्ट 2008 सालचा अशाच एका बुधवारचा तो पावसातला दिवस मी कधीही विसरू शकणार नाही. त्या दिवशी पण बाजार भरला होता पण त्या दिवशी खूप पाऊस पडत होता. दिवसभर वीजेचा कडकडाट सुरू होता. पावसाबरोबर भयंकर वारा सुटला होता. सकाळ पासून छोटी- मोठी बरीच झाडे पडली होती. त्यात ब-यापैकी झाडे ही सिल्वर ओकची होती. काही झाडे वीजेच्या खांबावर पडली होती. त्यामुळे संपूर्ण भागात लाईट नव्हती.

दुपारी दोन अडीचच्या सुमारास बाजारात सिल्वर ओकचे एक झाड पडले. दुर्दैवाने बरोबर त्याच झाडाखाली एक शेतकरी भाजी विकायला बसला होता. सिल्वर ओकचे ते झाड त्याच्यावरच पडले आणि जागीच त्याचा मृत्यू झाला. हकनाक एका गरीबाला त्याचा प्राण गमवावा लागला. जेमतेम त्याचे वय 35-38 वर्षे होते. ही बातमी हां…..हां म्हणता संपूर्ण शहरभर पसरली. लोकं गरीब शेतक-याच्या मृत्यूसाठी हळहळली. मला ही बातमी ऐकून खूप वाईट वाटले. संध्याकाळी पाऊस थांबला तरीही बाजारात भाजी घेण्यासाठी जाणं अवघड वाटू लागले. पण तरीही नाईलाजास्तव मी गेले. रस्त्यात चालताना सतत मृत्युमुखी पडलेल्या शेतक-याचे विचार येत होते. मला वाटले सगळे भाजीवाले निघून गेले असतील. जड अंतःकरणाने मी बाजारात गेले. तो भाजीवाला जिथे बसला होता, त्या रस्त्यावर गेले पण पाहते तर काय! तिथे सगळे यथावत सुरू होते. माझ्या मनात विचार आला की आपण चुकीची बातमी तर ऐकली नाही ना? इथे सगळे व्यापारी, भाजीवाले, शेतकरी वगैरे विक्रीसाठी जसेच्या तसे बसलेले होते. लोकांची गर्दी जशीच्या तशी होती. गजबज पाहून वाटत ही नव्हते की इथे कोणाचा मृत्यु झाला आहे. फक्त जो भाजीवाला मेला ती जागा मोकळी होती. बाकी सगळे नेहमीप्रमाणे दिसत होते. असे म्हणतात की वेळ दुःख विसरायला शिकवते पण इतक्या लवकर विसरायला लावते हे पचने अवघड होते. चार तासात शेतक-याचा मृत्यु सगळे विसरून पुन्हा त्याच्या कामात मग्न होते.

झाड कोसळ्यावर त्याने समोरील कंपाउंड पण तोडले होते.

रस्त्यावर सिल्वर ओकचे आडवे पडले होते. पालिकेचे कर्मचा-यांचे झाड कापणे सुरू होते. एवढ्या अवाढव्य झाड्याच्या छोट्या छोट्या फांद्या कापून काढल्या होत्या. त्याच्या भल्या मोठ्या बुंध्याचे तुकडे केले होते. एवढेच नव्हे तर जोरात पडल्यामुळे त्याच्या ढपल्याही आपटून रस्त्यावर विखुरल्या होत्या. आसपासच्या वसतीमधे राहणारी लोकं त्याच्या छोट्या छोट्या कापलेल्या फांद्यांच्या मोळ्या करून घरी घेऊन जात होते. तितक्यात मी पाहिलं की एक आजीबाई आपल्या चार-पाच वर्षांच्या नातीच्या फ्राॅकच्या ओटीत झाडाच्या ढपल्या भरून देत होती. त्या चिमुकलीला ‘चुलीमधे जळणासाठी ढपल्या सुकायला ठेव’ म्हणून सांगत होती. हे दृष्य पाहून मला गलबलून आले. त्या चिमुकलीच्या ओटीतील ढपल्यांमधे मला शेतक-याचा जीव दिसत होता.

मला गलबलून आले. मी पाहिले की ज्या झाडामुळे एका माणसास त्याचा जीव गमवावा लागला, लोकं त्याच झाडाची लाकडे घरी नेत होती. एका लहानग्या चिमुरडीने मृत्युच्या कारणाला स्वतःच्या ओटीत गोळा करून नेले होते. त्यांच्या घरची चुल त्याच ढपल्यांनी पेटणार होती. चार माणसांच्या पोटात दोन घास अन्न जाणार होते.

मला वाटले की कधी -कधी मरण सुध्दा इतरांना जीवन देऊन जातं…!!

 

☆ विविधा ☆ मकर संक्रांत ☆ सौ. श्रेया सुनील दिवेकर ☆

काय आल डोळ्यासमोर मस्त गोल गोल तिळाचे लाडू ना?? आहाहा…. छान गोल आणि गोड त्यात मधेमधे डोकावणारे दाणे आणि वेलदोड्याचा सुवास.

चिक्की गूळापासून बनवलेले लाडू तर अफलातून लागतात. ते असे जेव्हा दाताला चिकटतात तेव्हा ते ओढत खायला खूप मजा येते. एकजीव झालेले तीळ आणि गूळ ह्यांचा खमंग वास कसा घरभर दरवळतो.

काहीजणांना मात्र मऊ वडी आवडते खोबरे आणि दाण्याच कूट घालून केलेली. तोंडात सहज विरघळणारी, पण ती खाण्यात गंमत नसते.

त्याच बरोबर गुळपोळीही आपली उपस्थिती लावते. खमंग खुसखुशीत.. त्यातला गूळ, खोबरे, बेसन पीठ, तिळ कूट, खसखस, जायफळाची पूड दाण्याचे कूट कसे छान एकजीव होते . ही पोळी खाऊन आपले मन कसे तृप्त होते आणि डोळ्यांवर अनावर झापड येते आणि नकळत आपण झोपेच्या स्वाधीन होतो.

गुळपोळी कमी म्हणून की काय,  ती बाधू नये म्हणुन काही जण त्याबरोबर गाजराची खीर खातात. म्हणजे भर दुपारी मध्यांरात्र ही ठरलेली.

दुपार सरते ना सरते तो वर बालगोपाळ वर्दी लावतात आणि तिळगूळ वाटप कार्यक्रम सुरू होतो. छान नटूनथटून गोपाळ कृष्ण, राधा घरी येतात आणि घराचे गोकुळ बनवून जातात. प्रत्येकाच्या हातात असतात छान छोट्या छोट्या वेगवेगळ्या आकाराच्या डब्या.  त्यातून तिळगूळ वाटप करताना खरतर निम्म्याहून अधिक पोटात जात असतो ते वेगळेच.

त्यात घरचे हळदीकुंकू ठरले असेल तर मग काय पहायलाच नको.

एकूण काय हा सण प्रत्येकासाठी काहीना काही तरी वेगळी आठवण घेऊन आलेला असतो.

नवदांम्पत्यानसाठी तो आनंदाचा सण असतो, बाळगोपाळांना बोरन्हाण साजरं करायचं असतं, घराघरातून तिळगूळ वाटायचा असतो, बायकांना मोठा हळदीकुंकूवाचा कार्यक्रम करायचा असतो, तर काहींना निव्वळ तिळाची वडी तिळगूळ आणि गुळपोळी खायला मिळते म्हणून हा सण साजरा करायचा असतो.

मकर संक्रांतीला सूर्यनारायण देव मकर राशीत म्हणजेच आपल्या मुलाच्या शनिच्या राशीत प्रवेश करतात. त्यामुळे शनी देव ह्या महिन्यात विशेष आनंदात असतात.

आणखीन एका गोष्टीला कधी नव्हे ते ह्या महिन्यात महत्त्व येते ते म्हणजे काळ्या रंगाला. जिच्या तिच्या अंगावर काळ्या रंगाची साडी दिसू लागते. अनेक महिने कपाटात रुसलेली साडी आनंदाने बाहेर डोकावू लागते. अगदी काळी पैठणी सुद्धा आपला रुबाब दाखवून जाते.

त्या एका काळ्या रंगात सुद्धा किती त्या छटा पहायला मिळतात म्हणून सांगू. ब्लॅकजेट,चारकोल ब्लॅक, स्टोन ब्लॅक, बापरे बाप. काळ्या रंगाला पण इतक्या रंगछटा असतात ते ह्या सणा निमित्ताने समजते.

असा हा अनेक तर्‍हेने नटलेला आणि सजलेला सण सगळ्यांनसाठी आनंदाचा असतो.

मला एवढेच वाटतेकी जसे गूळ तिळाला घट्ट धरून ठेवतो, जशी गुळपोळी सार्‍या पदार्थांना एकत्र आणते, जसा तिळगूळ आपली गोडी घरा घरातून पोचवतो, तसाच स्नेह, जिव्हाळा आपुलकी आपल्या प्रत्येकाच्या मनात असुदे. पतंग जसा आकाशात उंच भरारी घेत नवचैतन्य , नवे ध्येय घेऊन उंच नभात विहार करतो तसाच नवे ध्येय, नवे चैतन्य आपण आपल्या मनात रुजवू आणि आनंदाने हा सण गूळ पोळीचा आस्वाद घेत साजरा करू.

सगळ्यांना मकर संक्रांतीच्या खूप खूप शुभेच्छा

तिळगूळ घ्या गोड बोला ??

सहज मनाच्या कोपऱ्यातून 

 

©  सौ. श्रेया सुनील दिवेकर

03.10.2020

मो 9423566278

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

सुश्री संगीता कुलकर्णी

☆ विविधा ☆ मराठी भाषा संवर्धन पंधरवडा… ☆ सुश्री संगीता कुलकर्णी ☆ 

मराठी भाषा भारतातील प्राचीन भाषांपैकी एक.. महाराष्ट्री प्राकृतचे एक आधुनिक रूप… मराठी भाषेचा गौरव ज्ञानेश्वरांनी त्यांच्या साहित्यातून  केलेला दिसून आलेला आहे.. महाराष्ट्र हे मराठी भाषिकांचे राज्य म्हणून त्याला वेगळे महत्त्वही प्राप्त झालेले आहे. आजतागायत मराठी भाषेतून अनेक श्रेष्ठ साहित्यकृती निर्माण झालेल्या आहेत आणि त्यात सातत्यपूर्ण रीतीने भरही पडत आहे..

मराठी भाषा संवर्धन पंधरवडा

मराठीने फडकवले अटकेपार निशाण

माय मराठीच आहे जगाचा अभिमान

मराठी भाषेचे वैभव जपण्यासाठी व भाषेच्या संवर्धनासाठी १ जानेवारी ते १५ जानेवारी हा कालावधी “मराठी भाषा संवर्धन पंधरवडा” म्हणून साजरा करण्यात येतो..

मराठी भाषा म्हणजे महाराष्ट्राची खरी ओळख व महाराष्ट्राची संस्कृती असं म्हटले तरी काही वावग ठरणार नाही.. मराठी भाषेचा गोडवा,भाषेची संस्कृती त्यांचे महत्व अगदी जगभरात पोहोचले आहेत. महाराष्ट्रात बाहेरून येणारा प्रत्येक माणूस मराठी भाषा ही कळत नकळतपणे का होईना पण शिकतोच आणि बोलतो सुद्धा..

एखाद्या पर्यटनस्थळाच्या त्या त्या ठिकाणचा उत्सव, त्या त्या पर्यटनस्थळाचा इतिहास, त्याचा भूगोल, आजूबाजूचा परिसर, अश्या  विविध गोष्टींचे महत्व आपल्याला माहितीतून समजतो त्याचप्रमाणे मराठी भाषा आणि तिचं महत्त्व, तिचा इतिहास, तिच्या विविध बोली, तिचं साहित्य, हजारो मराठी पुस्तके- ग्रंथ,  ग्रंथांमध्ये उपलब्ध असलेली माहिती, मराठी माध्यमाच्या शाळेत शिकताना त्याचे होणारे फायदे, तिच्या समोरची आव्हाने, काळानुरूप नवं स्वीकारण्याची तिची ताकद या आणि अश्या अनेक गोष्टींवर लोकांनी एकत्र यावं, त्यावर चर्चा करावी तिचं महत्त्व जाणून घ्यावं, तिचा प्रचार-प्रसार करावा आणि अश्या दैदीप्यमान इतिहास लाभलेल्या या मराठी भाषेचं संवर्धन करण्यासाठी पुढाकार घ्यावा हा शासनाचा मराठी भाषा पंधरवड्यामागे मुख्य  हेतू आहे..

मराठी भाषा संवर्धन पंधरवडा साजरा करणे अतिशय मोलाचे आहे कारण आपण महाराष्ट्र राज्यात राहतो तो आपल्याला मराठी होण्याचा गर्व आहे. मग मराठी भाषा जतन करणं हे तर  आपलं आद्य कर्तव्य आहे. आपण शिक्षकवृंद विद्यार्थ्यामध्ये मराठी भाषा विषयी प्रेमाचे जतन करू शकतो.

ह्यासाठी आपण अनेक माध्यमातून  मराठी भाषेचे जतन करू शकतो. उदा. द्यायचेच झाले तर..मराठी भाषा पुस्तक दिंडी काढणे, मराठी भाषेवर कवी, साहित्यिक, ई. यांचे व्याख्यान आयोजन करणे, मराठी भाषेवर निबंध स्पर्धा, मराठी भाषा शुद्ध लेखन स्पर्धा, मराठी  पुस्तके वाचणे, नामांकित लेखिका व लेखक यांच्या पुस्तकांचे अभिवाचन करणे,  पुस्तक प्रदर्शन आयोजित करणे, मराठी भाषेत शुभेच्छा पत्र तयार करणे, वकृत्व स्पर्धा, मराठी गीत गायन स्पर्धा,  मराठी भाषेचे विविध साहित्यिक,कवी,लेखक, लेखिका  यांची समग्र माहिती देणे, तसेच मराठी भाषा – कथा कथन इत्यादी..असे विविध उपक्रम राबवून व अनेक प्रकारांनी आपण मराठी भाषेसाठी प्रचार व प्रसार करू शकतो..

महाराष्ट्राचे भौगोलिक व सांस्कृतिक वैविध्य जपत मराठी भाषेमध्ये मोठी वैचारिक संपदा निर्माण झाली आहे.  विविध लोककला,नाटक, कविता, ग्रंथ असे अनेकानेक उत्तमोत्तम साहित्य लिहिले गेले..  ही वैचारिक संपदा जपण्यासाठी, मराठीचे वैभव वाढविण्यासाठी आपण प्रत्येकाने प्रयत्न करण्याची गरज आहे असे मी इथे मनापासून नमूद करीन..

खरे तर आज मराठी भाषेच्या संवर्धनाचे अनेकानेक मार्ग खुले झाले आहेत. संगणकीय तंत्रज्ञानही मराठी भाषेत उपलब्ध होत आहे. विविध ज्ञानशाखांमधील उपयुक्त ज्ञान आज मराठीत येत आहे. या सगळ्याला जोड असायला हवी ती आपल्या निग्रहाची.. मराठी भाषेबद्दल रास्त अभिमान बाळगण्याची आणि तिची जोपासना व संवर्धनासाठी जाणीवपूर्वक प्रयत्न करण्याची नाही का.. !

जसं वर्षाच्या सुरुवातीला आपण संकल्प करतो आणि वर्षभर  त्याप्रमाणे आचरण करण्याचा प्रयत्न करतो अगदी त्याचप्रमाणे एक जानेवारीला भाषिक संकल्प करण्यास काहीच हरकत नाही… हो ना…!!

 

©  सुश्री संगीता कुलकर्णी 

ठाणे

9870451020

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

☆ विविधा ☆ संक्रांत सण हा मोठा (भाग -1) ☆ श्रीमती उज्ज्वला केळकर ☆ 

मला सगळेच सण आवडतात. केवळ हिंदू धर्मातलेच नव्हेत, तरणी धर्मातीलही. एकसूरी जीवनात सण वैविध्य घेऊन येतात. आनंद लहरी निर्माण करतात. जगण्यात एक प्रकारचं चैतन्य निर्माण करतात. नवा विचार देतात. नवा जोश निर्माण करतात. आता कुठला सण मला जास्त आवडतो, हे सांगणं मात्र अवघड आहे. कारण प्रत्येक सणाचा स्वत:च असा एक रुपडं आहे. एक व्यक्तिमत्व आहे.  प्रत्येकाचं रूप वेगळा. रंग वेगळा, गंध वेगळा आहे.  वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. तरीही लहानपणी ‘तुमचा आवडता सण’ या विषयावर निबंध लिहायला सांगितला की मी हमखास संक्रांतीवर लिहायची. का सांगू?

संक्रांत सण हा मोठा । नाही तीळ-गुळा तोटा ।

लहानपणी तीळ-गुळ देण्या-घेण्याची, विशेषत: घेण्याची फार हौस. संध्याकाळी घरातून एक लहानसा अर्धा डबा हलवा घ्यायचा. ( तो बहुदा घरी केलेला असे. ) त्यात चार तीळ-गुळाच्या वड्या टाकायच्या. (खास मित्र-मैत्रिणींना देण्यासाठी.) हे घेऊन बाहेर पडायचं. ‘तीळ-गुळ घ्या. गोड बोला’ असं जवळ जवळ ओरडत, दुसर्‍याच्या हातावर चार दाणे टेकावायचे आणि त्यांच्याकडून चाळीस नाही तरी चोवीस, निदनचे चौदा दाणे हातात येताहेत ना, हे बघायचं. वडी मिळाली तर ती लगेच तोंडात आणि पाठोपाठ पोटात. तीळ-गुळ खात खात घरी आलं, तरी जाताना अर्धा नेलेला डबा येताना तुडुंब भरलेला असे.

वाढत्या वयाबरोबर हा हावरटपणा  कमी झाला, तरी हलवा आणि तिळाची वडी रसनेला देत असलेली खुमारी अजूनही काही कमी झाली नाही.

लहानपणी पाहिलेली गोष्ट म्हणजे सुवासिनी आस-पासच्या घरातून, शेजारणी- मैत्रिणींना मातीची सुगडं नेऊन देत. त्यात उसाचे कर्वे, हरभर्‍याचे घाटे, भुईमुगाच्या शेंगा, पावट्याच्या शेंगा, बोरं, तीळगूळ घातलेला असे. ही प्रथा कृषिसंस्कृतीतून आलेली. आपल्या शेतात, मळ्यात जे पिकतं, त्याचं स्वागत करणारी ही प्रथा. नुसतं स्वागतच नव्हे, तर त्याचा वानवळा शेजारी-पाजारी देऊन त्यांच्यासहित या नव्या पिकामुळे झालेला आनंद साजरा करायचा. पुढे प्रथेमागचा विचार लोप पावला. परंपरा मात्र मागे उरली. मराठीत एक म्हण आहे. ‘चापं गेली आणि भोकं मागे उरली.’ चापं म्हणजे कानात घालायचा दागिना. तो घालण्यासाठी कानाला छिद्र म्हणजे भोकं पाडावी लागतात. तसं कालौघात शेती- मळेच राहिले नाहीत. मग त्यातलं धान्य, भाज्या, शेंगा वगैरे कुठल्या? मग या गोष्टी विकत आणायच्या पण सुगडं वाटायचीच.

खरं तर मूळ शब्द सुघट  म्हणजे चांगला घट असा असणार. शब्द वापरता वापरता, उच्चार सुलभीकरणातून तो सुगड झाला असावा.

तीळगूळ, दसर्‍याला सोने यांची देवाण-घेवाण स्त्रिया-पुरुष सगळेच करतात. पण सुगडं वाटतात. सुवासिनीच. कधी कधी घरातल्या मुलीसुद्धा शेजारी-पाजारी सुगडं देऊन यतात. याला थोडे सामाजिक परिमाणही आहे.  पूर्वीच्या काळात, स्त्रीचं जगणं बरचसं उंबर्‍याच्या आतलं असायचं. सुगडं वाटाण्याच्या निमित्ताने त्यांना घराबाहेर पडायची संधी मिळायची. थोडा बाहेरचा वारा लागायचा. बरोबरीच्या सख्या, मैत्रिणी-गडणींशी गप्पा-टप्पा व्हायच्या. विचारांची, भावनांची देवाण-घेवाण व्हायची. मन मोकळं करायचं आणि पुन्हा घाण्याला जुंपायचं.

सुगड म्हणजे चांगला घट. तो मातीचा घ्यायचा. धातूचा नाही. मातीच्या घटालाच सुगड म्हणतात. धातूच्या घटाला कलश म्हणतात. मातीचा घट हे भूमातेचे प्रतीक आहे. ती धान्य , भाजीपाला, फळे पिकवते. भूमीचे प्रतीक असलेल्या घटात, तिने पिकवलेल्या गोष्टी घालून सुगडं एकमेकींना द्यायची. तिच्या सृजनाचा गौरव करायचा आणि तोही कुणी? तर  सृजनशील असलेल्या स्त्रीने.

भोगीच्या दिवशी, म्हणजे संक्रांतीच्या आदल्या दिवशी, घरोघरी मुगाच्या डाळीची खिचडी, बाजरीची तीळ लावून केलेली भाकरी, गाजर, पावटा, वांगी अशा त्या काळात येणार्‍या भाज्यांची चविष्ट, मसालेदार रसदार मिसळ भाजीचा बेत असतो. भाजी-भाकरीबरोबर दही, लोणी, खिचडीवर ताज्या काढवलेल्या साजूक तुपाची धार…. वाचता वाचता सुटलं ना तोंडाला पाणी?

संक्रांतीच्या दिवशी कुठे गुळाची पोळी, तर कुठे पुरणाची. हरभर्‍याची डाळ-गूळ घरात नुकताच आलेला. ताजा ताजा. मग त्याची पोळी। गुळाची किवा पुरणाची. त्यावर तुपाची धार किंवा अगदी वाटीतूनसुद्धा तूप. त्याचा घास म्हणजे अमृततूल्यच ना! अमृत कसं लागतं, हे कुठे कुणाला माहीत आहे? कदाचित देवच सांगू शकतील कारण त्यावर त्यांची मक्तेदारी. अमृत काय किंवा देव काय, कविकल्पनाच फक्त. गुळाची किवा पुरणाची पोळी ही स्वसंवेद्य. स्वत: अनुभव घ्यायचा आणि तृप्त व्हायचं.

क्रमशः …

© श्रीमती उज्ज्वला केळकर

176/2 ‘गायत्री’, प्लॉट नं 12, वसंत साखर कामगार भवन जवळ, सांगली 416416 मो.-  9403310170

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

श्री अमोल अनंत केळकर

☆ विविधा ☆ भाई… भाग – 4 ☆ श्री अमोल अनंत केळकर ☆ 

 

*तुला शिकवीन चांगलाच धडा*

पुढची ओळ  काय बरं ?

तुला शिकवीन चांगलाच धडा,

समीक्षक आहेस  ना तू ?

मग  माहितीही पाहिजे खडान,खडा

कोण आहे ?

मी सुनीता  देशपांडे

अहो , सुनीता बाई ? तुम्ही स्वतः ?

हो. आश्वर्य वाटलं? ? भाई येऊ शकतात , तर मी नाही ?

नाही तस नाही.

भाई – उत्तरार्ध ची जहिरात बघितलीस?

हो हो बघितली, ती फुलराणी आठवत होतो, ‘तुला शिकवीन चागला धडा’.

हं  ८ तारखेनंतर दुसरा भाग बघशील, त्यावर मग परीक्षण/समीक्षा ???  लिहिशील.म्हणलं त्या आधीच  तुझी शाळा घ्यावी. काही हरकत ?

छे!  मी कोण हरकत घेणारा ?  चूक समजली की सुधारायला मदतच होते की .साक्षात  ‘ बाळासाहेब  ठाकरें’ ना  वर्गाबाहेर उभे करणा-या तुम्ही , माझी हिम्मत तरी  आहे का तुम्हाला नाही म्हणायची ?

हं, प्रासंगिक विनोद निर्मिती  करताना ही  वास्तविक  विचार  करता आला पाहिजे. त्यावेळी वर्ग चालू असताना ‘ वहीत ‘ व्यगंचित्रे काढणारा तो  खरोखरच ‘ बाल’ ठाकरे माझा विद्यार्थी  होता. त्याचे ‘ बाळासाहेब’ नंतर झाले होते.

बरं, दाखव   ते तू मागे लिहिले दोन भाग – भाईं वरचे

हो  हो , घ्या  हे घ्या मोबाईल .अनुदिनीत मी लिहिलेले कायम ठेवतो मग मिळायला सोपे जाते .

नाही मला लिखित स्वरूपातले पाहिजे आहे.

कागदावर  लिहिलेले  लेखन  माझ्याकडे नाही. जे काही असेल ते  मोबाईलवरच करतो.

आणि मग  झालेल्या शुध्द्व लेखन , व्याकरणाच्या चुका तशाच राहतात. इतरही  पुढे ढकलणारे  चुका दुरुस्त न करता  तसेच पाठवतात. काय गडबड आहे  एवढं प्रसिध्द व्हायची ? आम्ही एखादी गोष्ट , लेख  लिहायचो, चारदा तपासायचो मग पोस्टाने  संपादकांना पाठवायचो मग त्यांच्या उत्तराची वाट बघायचो. खुप वेळ जायचा आणि मग उत्सुकता ही रहायची छापून यायची.  ती मजा तुमच्या पिढीला नाही. आलं मनात,  लिहिलं, टाकले फेसबुक,  Whatsapp वर

जे लिहितात ते नीट कागदावर लिहा, तपासा. असा पेपर संग्रही राहतो , वेळप्रसंगी परत लगेच मिळतो , आवश्यक बदल करता येतात.  लावून घ्या ही सवय.

हो हो सुनीता बाई.

कितीही काल्पनिक लेखन असलं तरी  ज्या व्यक्तीवर आपण लिहीत आहोत त्याच्या मुळ स्वभावा विरुध्द्व चे चित्र सादर करणे/ लिहिणे चुकीचेच. अशा लेखाची
‘हवा आठवड्यातून फारतर  दोन दिवस  राहते’. कायमस्वरुपी नाही

हं , एखादे उदाहरण द्याल ?

हे बघ तुझा लेख.

स्वर्गात मी आणि भाईं मधील चर्चा खुमासदार झालीय यात शंकाच नाही . पण मी भाईंना म्हणते भाई लवकर निघून पर्वतीवर जाऊया , सारसबागेतील गणपतीला जाऊ या ?
मी म्हणते तसं वय्यक्तिक संदर्भ इथे येतात.

अरे  भाईच्या अखेरच्या घटका शिल्लक असतानाही मी कधी ‘देव’ आठवला नाही , सत्यनारायणाचा ‘प्रसाद’ ही मी निव्वळ ‘शिरा’ म्हणून खाल्ला आणि तू मला सरळ सारसबागेतल्या देवळात घेऊन गेलास ?  ही मोठी विसंगती, चूक

हो हो आलं लक्षांत.

त्या पेक्षा  पुण्यातील एका परिसंवादाला हजेरी लावू, किंवा  एखादं मस्त नव्या कलाकारांच नाटक बघू  हे चाललं असत रे.

हो हो खरं आहे तुमचं

परीक्षण करताना  किंवा समीक्षा करतां ऋण / धन दोन्ही बाजूचा विचार केला पाहिजे . एकाच बाजूने लिहिणे बरोबर नाही ना ?

खरं आहे पण सिनेमात ऋण बाजू अशी वाटली नाही

का नाही ?  काही जणांनी त्यावर लिहिलं की

कशाबद्दल बोलताय , कळलं नाही

हेच  भाईंचे  सिगरेट ओढणे, ड्रिंक्स घेणे, त्यासाठीची धावपळ. याची आवश्यकता होती का नव्हती?  असेल तर का ? नसेल तर का नको?याचा सर्वसमावेशक विचार परीक्षण लिहिताना व्हायला पाहिजे.

मात्र हे दाखवलेले कितपत खरं आहे याची ‘ सत्यता’ समजणे फार अवघड आहे. मग यातून वाद – विवाद अटळ.

खरं आहे.

तुम्ही जेव्हा बायोपिक सारखे सिनेमा करिता तेव्ह्या व्यक्तिगत आयुष्यातले कांगोरे कितपत दाखवावे आणि नेमके कशावर फोकस करावा  हे  ठरवणे फार अवघड जाते
नुकतेच सगळ्यांनी पाहिलेले एक ‘कडक’  उदाहरण म्हणजे

‘ आणि डाॅ काशिनाथ घाणेकर .  . . .

हा सिनेमा आहे तसा स्वीकारला गेला कारण सिनेमात

व्यसना संबंधीत दाखवलेल्या गोष्टी आणि प्रत्यक्ष जीवनातील गोष्टी  मिळत्या जुळत्या होत्या. निदान तशी माहिती अनेकांना होती. मात्र भाई सिनेमातील प्रसंग  आणि दाखवलेली पार्श्वभूमी तशी ब-याच जणांना धक्कादायक वाटून गेली. याचे योग्य प्रतिबिंब एक समिक्षक म्हणून लिहिलेल्या लेखात यायला पाहिजे.

चल निघते मी,  दुस-या भागात विजया ताईंनी ‘ सुंदर मी होणार ‘  ची आठवण सांगितली आहे तसे आता तू  ही ठरव

‘सुंदर मी लिहिणार  ‘ . शुभेच्छा

धन्यवाद सुनीता बाई ?

©  श्री अमोल अनंत केळकर

१६/१/१८

बेलापूर, नवी मुंबई, मो ९८१९८३०७७९

poetrymazi.blogspot.in, kelkaramol.blogspot.com

सौ. वीणा आशुतोष रारावीकर

सौ. वीणा आशुतोष रारावीकर यांनी संगणक तंत्रज्ञान, व्यवस्थापन व पदार्थविज्ञान या विषयात उच्चशिक्षण घेतले आहे.  एक लोकप्रिय ललित लेखिका म्हणून त्यांचे विविधांगी लिखाण नामवंत वृत्तपत्रे व मॅाम्सप्रेसो या ब्लॅागसाइटवर प्रकाशित झाले आहे. अनेक कथा, लघु कथा, लेख, कविता, पुस्तक परिक्षण, अर्थगर्भ सुविचार, शब्दांकन, कलाकृती असे साहित्य प्रकार त्यांनी हाताळले आहेत. त्यांच्या स्वतःच्या साहित्य वाचनाचे रेडिओवर कार्यक्रम होत असतात. अर्थगर्भ लिखाण करणाऱ्या या लेखिकेला योगाभ्यास, पर्यटन, वाचन, क्रीडा प्रकार आणि टपाल व चलन संग्रह यातही रुची आहे.

☆ विविधा ☆ भूगोल दिन १४ जानेवारी ☆ सौ. वीणा आशुतोष रारावीकर ☆

 

ऐरोली-ठाणे खाडीकिनारी ‘फ्लेमिंगो’ नी बहरलेले दृश्य बघायला छोटी शर्वरी आपल्या आई-बाबां बरोबर गेली होती. पांढरे गुलाबी उंच पक्षी बघून तिला खूप आनंद झाला होता. तिचे प्रश्न चालू झाले, “आई, हे पक्षी कुठून आले? हे किती दिवस इथे राहाणार? मग आपल्या घरी ते परत कधी जाणार? आपण गावाला गेलो की असे दोन महिने कुठे राहातो?” आईला मात्र फ्लेमिंगो आणि त्याबरोबर सेल्फी काढण्यात जास्त रस होता.

“भूगोलाचे ज्ञान हे शाळेत परिक्षेत पास होण्यासाठी मिळवलेले मार्क” अशी समजूती असलेली तिची आई, गौरी. अशा समजूतीत असणारी गौरी ही काही एकटी नाही. भूगोल हे एक शास्त्र आहे आणि त्याला विज्ञान शाखेतील पदवी मिळते. हे देखील अनेक जणांच्या गावी नसते.

अशा पार्श्वभूमीवर आज महाराष्ट्रात चौदा जानेवारी हा दिवस भूगोल दिन म्हणून साजरा केला जातो, याची किती जणांना कल्पना आहे?

कोल्हापूरच्या राजाराम कॉलेजचे माजी प्राचार्य आणि राज्यातील थोर भूगोलतज्ज्ञ सी. डी. देशपांडे एक

प्रख्यात व्यक्तिमत्व. त्यांच्या सन्मानाप्रित्यर्थ, त्यांच्या जन्मदिनी दरवर्षी १४ जानेवारी हा दिन ‘भूगोल दिन’ साजरा करायचा असे ठरले. त्याप्रमाणे पुण्याचे डॉ. सुरेश गरसोळे यांनी राज्यात ‘भूगोल दिन’ साजरा करण्याची प्रथा १४ जानेवारी १९८८ पासून सुरू केली.

भूगोलाला इंग्रजीमध्ये Geography (जिओग्राफी) म्हणतात. या शब्दाची उत्पत्ती ग्रीक भाषेतील शब्द Geo चा अर्थ Earth किंवा पृथ्वी आणि Graphiya म्हणजे graphein या शब्दाचा अर्थ वर्णन करणे किंवा लिहिणे असा होतो. या वरून आपल्या लक्षात येते की पृथ्वी आणि तिच्या वैशिष्ट्यांचा, तिच्या वरील जैवविविधतेचा आणि मानवी उत्क्रांतीचा आणि तिच्या कार्यांचा अभ्यास करणे हा भूगोलाचा उद्देश आहे.

मराठीतला भूगोल हा शब्द संस्कृतमधून जसाच्या तसा घेतला आहे. भूगोल म्हणजे पृथ्वीचा गोल आणि त्याचा अभ्यास या अर्थानेही वापरला जातो.

शाळेत असताना गणिताबरोबर सर्वात नावडीचा दुसरा विषय कोणता, यावर बहुतेक सर्व लोकांचे एकमत होईल, तो म्हणजे भूगोल. शाळेत भूगोल शिकवणारा शिक्षक हा तोच विषय घेऊन पदवीधर झाला असेल, हे त्याहून कठिण. मग हा विषय नेहमीच उपेक्षित राहिला, तर त्यात नवल काय?

भूगोल शाळेत शिकतो तसा फक्त राजकीय भूगोलाशी मर्यादित नसतो तर त्याच्या अनेक उपशाखा आहेत.  वस्ती भूगोल (settlement geography ) हवामानशास्त्र (climatology ) आर्थिक भूगोल (economic geography ) लष्करी भूगोल (military  geography ) सागरशास्त्र (oceanography), जंगलशास्त्र (forest geography), जैवशास्त्र (biogeography), शेतीविषयक (agriculture), तसेच मानवीशास्त्र. या सर्व शाखांचा आपल्या दैनंदिन जीवनात, राज्याच्या नियोजन आणि विकास क्षेत्र तसेच देशाच्या सीमासुरक्षेतेसाठी देखील उपयोग होत असतो.

असा हा भूगोल अनेक क्षेत्रात उपयोगी पडणारा आणि त्यामधे नोकरी – व्यवसायाच्या संधी असणारा. यामधील काही संधी – कारटोग्राफी (cartography) – नकाशे बनवणाऱ्या व्यक्ती, सव्‍‌र्हेअर – भूमापन, सर्वेक्षण करणे,  ड्राफ्टर, शहर नियोजन, शासकीय कर्मचारी – केंद्र किंवा राज्य सरकारच्या भूविकास, भूनियोजन, भूमापन, भूजलविकास विभाग,  जीआयएस (जिओग्राफिक इन्फॉर्मेशन सिस्टीम) स्पेशालिस्ट, क्लायमेटोलॉजिस्ट – हवामानतज्ञ, वाहतूक व्यवस्थापक, पर्यावरणीय व्यवस्थापन, पर्यटन , डेमोग्राफर – केंद्रीय जनगणना कार्यालय. जी.आय.एस, जी.पी.एस यामधे झालेली प्रगती व त्याची गरज आपल्याला वेगळ सांगायची गरज नाही. यावरुन भूगोल विषयाचे महत्व अधोरेखीत होते.

चौदा जानेवारी म्हणजे सूर्याच्या संक्रमणाचा दिवस. मकर संक्रातीचा दिवस यापलीकडे जाऊन तो भूगोल दिन म्हणून साजरा होतो, याची जाणीव सर्वांना व्हावी ही इच्छा. नाही तर आपला भूगोल फक्त प्लस्टीकचा वापर टाळा किंवा गुगल मॅपवर लोकेशन लावण्या पुरताच मर्यादित असतो आणि बाकी सगळा गोल… असं नको व्हायला, म्हणून हा प्रपंच.

©️ सौ. वीणा आशुतोष रारावीकर

लोअर परेल, मुंबई

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈