सौ कल्याणी केळकर बापट
विविधा
☆ भाऊसाहेबांची शायरी… ☆ सौ कल्याणी केळकर बापट ☆
प्रत्येक गावाची कलाक्षेत्राशी निगडीत एक विशीष्ट ओळखं असते. किंबहुना काही बहुआयामी प्रसिद्ध व्यक्तीमत्वाच्या व्यक्तींमुळे त्या गावाला एक वलय प्राप्त होतं. ते गाव जणू त्या कलाकारांमुळं प्रसिध्दीस येत. गावाचं नाव डोळ्यासमोर येताच आधी त्या कलाबाज व्यक्ती डोळ्यापुढं येऊन उभ्या ठाकतात.
माझे माहेर यवतमाळचे.यवतमाळच्या सुप्रसिद्ध व्यक्तींमधील एक मोती म्हणजे शायरीकार भाऊसाहेब पाटणकर. खरतरं “पिकतं तिथं विकत नाही”ही म्हण एकदम आठवली कारण यवतमाळात राहून सुध्दा भाऊसाहेब इतके कमालीचे शायरीकार होते हे उमगायलाच मुळी खूप कालावधी लागला. काही वेळेस आपल्याला त्यांच्या साहित्याची पूर्ण माहिती होईपर्यंत खरच खूप कालावधी निघून जातो.
श्री. वासुदेव वामन पाटणकर उर्फ भाऊसाहेब पाटणकर हे व्यवसायाने वकील, छंद शिकारीचा आणि अफलातून निर्मिती मराठी गझल व शायरींची. खरचं असा गुणांचा त्रिवेणी संगम त्यांच्यात एकवटला होता. भाऊसाहेबांचा जन्म 29 डिसेंबर 1908 चा व मृत्यू 20 जून 1997. वीस जून हा त्यांचा स्मृतीदिन. त्यांना विनम्र अभिवादन. त्यांच्या गझल,शायरी बद्दल कितीही लिहीलं तरी कमीच. प्रामुख्याने त्यांची शायरी शुंगार,इष्क,जीवन,विनोद, मृत्यू ह्या संकल्पनांवर आधारित असायची.
सगळ्यात पहिले तर त्यांची शायरी समजून घ्यायची म्हणजे वाचक हा जिंदादिल हवाच ही त्यांची आंतरिक ईच्छा. त्यासाठी ते लिहीतात,
“उन्मेष ज्यांच्या यौवनाचा काहीच ना झाला कमी,
प्यायले जे खूप ज्यांना वाटे परी झाली कमी,
निर्मिली मी फक्त माझी त्यांच्याच साठी शायरी,
सांगतो इतरास “बाबा” वाचा सुखे “ज्ञानेश्वरी”.।।
प्रेम अनुभवतांना मान्य आहे एक वाट ही सौंदर्याचा विचार करते पण फक्त सौंदर्य म्हणजेच प्रेम नव्हे हे ही खरेच. प्रेम दुतर्फा असले,दोन्हीबाजुंनी जर ती तळमळ असली तरच तीच्यात खरा आनंद असतो हे त्यांच्याच शब्दांत पुढीलप्रमाणे,
“हसतील ना कुसूमे जरी,ना जरी म्हणतील ये,
पाऊल ना टाकू तिथे,बाग ती आमुची नव्हे,
भ्रमरा परी सौंदर्य वेडे,आहो जरी ऐसे अम्ही,
इष्कातही नाही कुठे, भिक्षुकी केली अम्ही.।।।
प्रेमात नेहमीच सदानकदा हिरवं असतं असं नव्हे, प्रेमात उन्हाळे पावसाळे हे असणारच. त्याबद्दल भाऊसाहेब म्हणतात,
“आसूविना इष्कात आम्ही काय दुसरे मिळविले,
दोस्तहो माझे असो तेही तुम्ही ना मिळविले,
आता कुठे नयनात माझ्या चमकली ही आसवे,
आजवरी यांच्याचसाठी गाळीत होतो आसवे.।।।
प्रेमात,जिव्हाळ्यात एक महत्वपूर्ण अंक हा लज्जेचा पण असतो हे विसरून चालणार नाही.ह्या गोडबंधनाच्या सुरवातीला हा अंक असतो. ते हासून लाजणे अन् लाजून हासणे हे भाऊसाहेबांच्याच शब्दात पुढीलप्रमाणे
“लाजायचे नव्हतेस आम्ही नुसतेच तुजला बघितले,
वाटते की व्यर्थ आम्ही नुसतेच तुजला बघितले,
उपमा तुझ्या वदनास त्याची मीही दिली असती सखे,
थोडे जरी चंद्रास येते लाजता तुजसारखे.।।।
आंतरिक मानसिक प्रेम हे आपल्या जवळच्या व्यक्तीला सुखं देण्यातच असतं ना की तिला काही त्रास,तोशिस पोहोचवण्यात. आपल्या व्यक्तीला सर्वार्थानं जपणं हेच खर प्रेम. ते भाऊसाहेबांच्या शब्दांत पुढीलप्रमाणे,
“पाऊलही दारी तुझ्या जाणून मी नाही दिले,
जपलो तुझ्या नावास नाही बदनाम तुज होऊ दिले,
स्वप्नातही माझ्या जरी का येतीस तू आधी मधी,
स्वप्नही आम्ही कुणाला सांगितले नसते कधी.।।।
भाऊसाहेब म्हणतात प्रेम हे फक्त प्रणयातच असतं असं कुणी सांगितलं ,ते तर एकमेकांना जपण्यात,सांभाळण्यात,सावरण्यात पण असतं हे त्यांच्याच शब्दांत पुढीलप्रमाणे,
“चंद्रमा हासे नभी शांत शीतल चांदणे,
आमुच्या आहे कपाळी अमृतांजन लावणे,
लावण्या हे ही कपाळी नसतो तसा नाराज मी,
आहे परि नशिबात हे ही अपुल्याच हाती लावणे.।।।
तरीही शेवटी मृत्यू हेच अंतीम सत्य असतं हे ही नाकारुन चालणार नाही हे ही भाऊसाहेबांनी जिवंतपणीच ओळखलं. मृत्यू नंतर ची सर्वसामान्य अवस्था त्यांच्याच शब्दांत पुढीलप्रमाणे,
“जन्मातही नव्हते कधी मी तोंड माझे लपविले,
मेल्यावरी संपूर्ण त्यांनी वस्त्रात मजला झाकले,
आला असा संताप मजला काहीच पण करता न ये,
होती अम्हा जाणीव की मेलो आता बोलू नये.”।।।
सगळ्याचं विषयावरील भाऊसाहेबांची शायरी अप्रतिम असली तरी लिखाणात त्यांचा हातखंडा होता तो “इष्क,प्रणय आणि शुंगार ह्या प्रकारात. इष्क म्हणजेच प्रेम करणे ह्याला नजर हवी, हिंमत हवी हे भाऊसाहेबांचे म्हणणे त्यांच्याच शब्दांत पुढीलप्रमाणे,
“केव्हातरी बघुन जराशी हास बस इतुके पुरे,
वाळलेल्या हिरवळीला चार शिंतोडे पुरे ।।
“दोस्तहो हा इष्क काही ऐसा करावा लागतो,
ऐसे नव्हे नुसताच येथे जीव द्यावा लागतो,
वाटते नागीण ज्याला खेळण्या साक्षात हवी,
त्याने करावा इष्क येथे छाती हवी,मस्ती हवी.
प्रेमाची ओळख,त्याची जाण होणं हे त्यांच्याच शब्दांत पुढीलप्रमाणे,
“अपुल्यांच दाती ओठ अपुला चावणे नाही बरे,
हक्क अमुचा अमुच्यासमोरी मारणे नाही बरे, ।।।
आणि ते ओळखायची खूण म्हणजे,
“धस्स ना जर होतसे काळीज तू येता क्षणी ,
अपुल्या मधे,कोणात काही नक्की जरा आहे कमी.।।
ह्या अशा शायरीत गुंतता गुंतता वार्धक्य कधी उंब-यावर येतं ते कळतचं नाही. अर्थात जिंदादिलीवर ह्याचा काहीच परीणाम होत नाही. ह्याच्याच विचाराने त्यांना जीवनाविषयी सुचलेली शायरी पुढीलप्रमाणे,
“दोस्तहो,वार्धक्य हे सह्य होऊ लागते,
थोडी जरा निर्लज्जतेची साथ घ्यावी लागते,
मूल्य ह्या निर्लज्जते ला नक्कीच आहे जीवनी,
आज ह्या वृध्दापकाळी ही खरी संजीवनी”।।
अर्थात भाऊसाहेबांच्या मते हा प्रेमाचा,ईष्काचा अनुभव हा स्वतःच्या मनाने घेतल्याने एक होतं आपल्याला ह्मात कुठल्याही प्रकारचा पश्चाताप मनात साचत नाही. ही जबाबदारी स्वतः घ्यायलाही खूप हिम्मत लागते ती पुढीलप्रमाणे,
“बर्बादीचा या आज आम्हा, ना खेद ना खंतही,
झाले उगा बर्बाद येथे सत्शील तैसे संतही,
इतुका तरी संतोष आहे,आज हा आमच्या मनी,
झालो स्वये बर्बाद आम्हा बर्बाद ना केले कुणी.।।।
कुठलही प्रेम हे प्रेमच असतं. ते अलवार प्रेम अनेक ठिकाणी वसू शकतं हे खरोखर इतक्या सहज वृत्तीने स्विकारलेल्या भाऊसाहेबांच्या शब्दांत पुढीलप्रमाणे
“ऐसे नव्हे इष्कात अम्हां काही कमी होते घरी,
हाय मी गेलो तरीही दीनापरी दुस-या घरी,
अर्थ का ह्याचा कुणा पाहिले सांगितला,
आम्ही अरे गमतीत थोडा जोगवा मागितला.।।।
प्रेम हे प्रेमच असत ते शेवटास गेले तरी वा मध्येच अधांतरी राहिले जरी. त्याच्या गोड स्मृती ह्या शेवटच्या श्वासापर्यंत तशाच ताज्या राहतात जसे,
दोस्तहो, ते पत्र आम्ही आजही सांभाळतो,
रुक्मिणीचे पत्र जैसा,श्रीहरी सांभाळतो,
येतो भरुनी ऊर आणि कंठही दाटतो,
एकही ना शब्द तिथला,आज खोटा वाटतो.।।।
अगदी शेवटी भाऊसाहेब म्हणतात, हा जिन्दादिल रसीक असेल तरच आमच्या शब्दांना अर्थ आहे.पोस्ट ची सांगता त्यांच्याच शब्दात त्यांच्या खास रसिकांसाठी पुढीलप्रमाणे,
“वाहवा ऐकून सारी आहात जी तुम्ही दिली,
मानू अम्ही आहे पुरेशी तुमच्यातही जिन्दादिली,
समजू नका वाटेल त्याला आहे दिली जिन्दादिली,
आहे प्रभूने फक्त काही भाग्यवंतांना दिली.।।।
© सौ.कल्याणी केळकर बापट
9604947256
बडनेरा, अमरावती
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ.उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ.मंजुषा मुळे/सौ.गौरी गाडेकर≈
विविधा 
विविधा 
– ८०८७८१०१९७
विविधा 