☆ चला आसाम मेघालयाला… भाग -1 ☆ सौ राधिका भांडारकर ☆
कोव्हीड थोडा आटोक्यात आला.
गेली दोन वर्ष मनात या विषाणूने भयाचे घर केले होते. आता थोडे मुक्त झाले आणि पर्यटन खुले झाल्यामुळे प्रवास प्रेमींनी प्रवासाचे बेत आखण्यात सुरुवात केली.
देशाच्या उत्तर-पूर्व विभागातल्या आसाम मेघालय ला भेट देण्याचे आम्हीही ठरवले. एका वेगळ्याच भौगोलिक आणि सांस्कृतिक राज्याची ही सफर खूपच अविस्मरणीय ठरली, या सफरीची सुरुवात आसाममधील गुवाहाटी या व्यापारी शहराच्या, लोकप्रिय गोपीनाथ बॉर्दोलोई या आंतरराष्ट्रीय विमानतळापासून सुरुवात झाली. आम्ही मुंबई छत्रपती शिवाजी विमानतळावरून इंडिगो फ्लाइट ६४३४ ने इथे आलो. सोबत वीणा वर्लड ग्रुपचे आकाश व इतेश हे अतिशय उत्साही आणि या भागातले माहितगार असे सफर मार्गदर्शक आमच्या बरोबर होते. आमचा २६ जणांचा समूह होता.
गुवाहाटी ते शिलॉंग हा आमच्या प्रवासाचा पहिला टप्पा होता. आमच्यासाठी विमानतळावर टॅक्सीज उभ्याच होत्या. मेघालय हे भारतातील उत्तर पूर्व राज्य असून शिलॉंग ही या राज्याची राजधानी आणि सर्वात मोठे शहर आहे, त्याच्या उत्तर व पूर्व भागात आसाम राज्य तर पश्चिमेस व दक्षिणेस बांगलादेश आहे. १९७२ साली मेघालय राज्य आसाम पासून वेगळे झाले.
गुवाहाटी ते शिलाँग हा ड्राइव्ह अतिशय सुखद होता दुतर्फा उंच उंच पहाड, बांबूची बने, उंच उंच सुपारीच्या बागा, केळीच्या बागा, सुखद गारवा आणि डोंगरावर उतरलेले ढग असा सृष्टीचा नजारा अतिशय लोभस होता. वाटेत उमीअम या मानव निर्मित विशाल तलावास भेट दिली. शीलाँग पासून हे ठिकाण साधारण १५ किलोमीटर अंतरावर आहे आणि पर्यटकांचे खास आकर्षण आहे. याचा विस्तार जवळजवळ २२० स्क्वेअर मीटर आहे चहूबाजूला डोंगर, खासी वृक्ष, आणि तलावाचे अनोखे निळे पाणी तिथे आपल्याला खिळवून ठेवतात. आमचे तसेच झाले. पउल निघतच नव्हते पण पुढे जायचे होते., .पूर्वी या तलावावर एक हायड्रो प्रोजेक्ट होता परंतु सध्या तो बंद आहे असे समजले,
एलिफन्टा फॉलस
या राज्यांचे मेघालय हे नाव किती सार्थ आहे हे जाणवत होतं. उंच उंच डोंगर आणि त्यावर विहरणारे काळे मेघ हेच या राज्याचे वैशिष्ट्य! हे सारे बघत असताना मनात येत होतं की आपल्या देशात किती विविधता आहे! सृष्टीची विविध रूपे पाहताना थक्कच व्हायला होते, अंतराअंतरावर बदलणारी मानव संस्कृती पोशाख खाद्य,जीवन पद्धती ही खरोखरच अचंबित करते.
मेघालय मध्ये फिरताना जाणवले ते सृष्टीचे अनेक चमत्कार, इथे अनेक नैसर्गिक गुहा आणि धबधबे पाहायला मिळतात. वर्षा ऋतूचे अजून आगमन झाले नव्हते तरीही उंच डोंगरावरून कोसळणारे धबधबे डोळ्यांचे पारणे फेडतात.
एके ठिकाणी रबर प्लांटची मुळे वाढून एकमेकात अशा पद्धतीने गुंतली गेली आहेत की त्याचा एक मोठा पूल तयार झाला आहे, यास रूट ब्रिज असेच म्हणतात. एका नैसर्गिक ब्रीज वरुन चालताना सृष्टीच्या या दिव्य कामगिरीचा अचंबा वाटत होता. मात्र रुटब्रीजला प्रत्यक्ष पाहण्यासाठी काही अवघड चढउतार पार करावे लागतात.
१८९७ साली मेघालयात प्रचंड भूकंप झाला होता. डोंगर कोसळले होते. इतस्ततः दगड दगड पसरले होते, ज्यावेळी ही विस्कळीत स्थिती पूर्ववत करण्यात येत होती त्यावेळी तिथे एक भलामोठा दगड एका छोट्या दगडावर व्यवस्थित स्वतःला तोलून स्थिर असलेला आढळला. तो तसाच ठेवला गेला. आजही तो तसाच आहे आणि आता हेपर्यटकांचे खास आकर्षण आहे. या दगडास बॅलन्सिंग रॉक असेच म्हणतात निसर्गाचे आणखी एक नवलच म्हणावे !!
☆ मी प्रवासिनी क्रमांक २२ – भाग १ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆
जॉर्डन – लाल डोंगर, निळा सागर
जॉर्डनला जायचं ठरलं तेंव्हा मध्यपूर्वेतील वातावरण थोडं अशांत होतं. ‘अरब- इस्त्रायल संघर्ष नेहमीचाच’ असे म्हणत आम्ही प्रवासाचा बेत कायम ठेवला. जॉर्डनची राजधानी अम्मान इथे उतरलो. विमानतळावरच आवरून, नाश्ता करून पेट्रा इथे जायला निघालो. रमजान सुरू झाला होता पण प्रवाशांना रमजानची बंधनं नव्हती. चार तासांनी पेट्रा इथे पोहोचलो.
हॉटेलवर जेवून रात्री ‘पेट्रा बाय नाईट’ चा अनुभव घ्यायला निघालो. पेट्राच्या प्रवेशद्वारापासून रस्ता खोलगट, उंच-सखल, खडबडीत होता. रस्त्याच्या दुतर्फा कागदी पिशव्यांमध्ये दगड व वाळू भरून एक- एक मेणबत्ती लावलेली होती. आकाशात अष्टमीची चंद्रकोर, सुनसान काळोख, थंड वारा आणि दोन्ही बाजूंना उंच, वेडेवाकडे डोंगरकडे होते. अरुंद घळीत दोन्ही बाजूंचे डोंगरकडे एकमेकांना भेटायला येत तेंव्हा त्यांच्या फटीतून काळसर पांढऱ्या चाफेगौर आकाशाची अरुंद पट्टी दिसत होती. सोबतीला असलेला सिक्युरिटीचा कुत्राही मुकाट चालत होता. पुढे-पुढे रस्त्यावरील कागदी पिशव्या व त्यातील मेणबत्या यांची संख्या वाढू लागली. काळोख अधिकच गहन- गूढ वाटू लागला.अकस्मात ‘खजाना’ समोरच्या प्रांगणात शेकडो मेणबत्या उजळलेल्या दिसल्या. ‘खजाना’ ही इसवी सन पूर्व पहिल्या शतकातील म्हणजे २३०० वर्षांपूर्वीची टूम्ब अजूनही बरीचशी सुस्थितीत आहे. लालसर दगडांच्या डोंगरातून कोरून काढलेले हे शिल्पकाव्य शंभर फूट रुंद व दीडशे फूट उंच आहे . नेबेटिअन्स म्हणजे भटकी अरबी जमात इथे स्थिरावली.राज्याबरोबरच त्यांनी कला व संस्कृती यांची जोपासना केली.’खजाना’च्या भव्य वास्तूवर ग्रीक, रोमन आणि इजिप्तशिअन संस्कृतीचा प्रभाव आहे.सहा उंच, भव्य दगडी खांबांवर ही लालसर गुलाबी दुमजली इमारत उभी आहे. इसिस या देवतेचा पुतळा, गरुड, नृत्यांगना आणि मधोमध कलशाच्या आकाराचं भरीव दगडी बांधकाम आहे.
शेकडो मेणबत्त्यांच्या प्रकाशात शंभर एक प्रवासी, खाली अंथरलेल्या जाजमावर बसून शांतपणे अरबी कलावंतांनी सादर केलेल्या अरबी संगीताचा आस्वाद घेत होते.त्यात सामिल झाल्यावर काळाचा पडदा बाजूला करून प्राचीन काळात डोकावून आल्याचा अनुभव मिळाला.
आज पुन्हा दिवसाउजेडी पेट्राला भेट द्यायची होती. त्यासाठी आज दोघींसाठी एक अशा घोडागाड्या ठरवल्या. आता सकाळच्या उजेडात ते लालसर डोंगर त्यांचे वेगवेगळे आकार स्पष्ट दिसू लागले. कुठे ध्यान गुंफा कोरलेल्या आहेत तर कुठे उंट, अरबी माणूस असं कोरलेलल आहे.डोंगरकड्यांच्या पायथ्याशी जरा वरच्या बाजूला पन्हळीसारखं खोदलेलं आहे. ती पूर्वीची पाणी पुरवठ्याची व्यवस्था होती. काही दगडांचे रंग हिरवे व निळे होते. पेट्राची गणना आता नवीन सात जागतिक आश्चर्यात केली आहे. तसंच पेट्राला वर्ल्ड हेरिटेजचा दर्जाही मिळाला आहे. घोडागाडीतून ‘खजाना’पर्यंत पोहोचलो. तिथून पुढे जाण्यासाठी उंटाची किंवा गाढवाची सफारी होती. चालतही जाता येत होतं. अनेक डोंगरातून छोट्या टूम्बस् बांधलेल्या आहेत. पुढे खूप मोठं रोमन पद्धतीचं अर्धवर्तुळाकार दगडी पायऱ्या असलेलं ओपन एअर थिएटर आहे. तिथे ३००० लोकांची बसण्याची व्यवस्था होती. देवळांसारखं बांधकाम, बळी देण्याच्या जागा, रस्त्यांच्या दोन्ही बाजूला उंच, कोरीव, रोमन पद्धतीचे खांब अशी अनेक ठिकाणं बघता येतात. या व्हॅलीच्या शेवटी आठशे पायऱ्या चढल्यानंतर एक मॉनेस्ट्री आहे.आम्ही त्या मॉनेस्ट्रीचे दर्शन पेंटिंगज््मधून घेतले. गाईडने दोनशे वर्षांपूर्वीची डेव्हिड रॉबर्ट्स यांनी काढलेली लिथोग्राफिक पेंटिंग्ज दाखवली. त्यावरून त्या मोनेस्ट्रीची कल्पना आली. निरनिराळ्या अरब टोळी प्रमुखांच्या मीटिंग इथे होत असत. पारंपारिक वेषातले हे पुढारी बंदूक वगैरे हत्यारे बाळगीत. इथे पुढे आलेल्या खडकावर वॉच टॉवर बांधलेला आहे. उंटांचा तांडा बांधण्याची जागाही होती.
‘खजाना’ च्या पुढ्यात अनेक विक्रेते अरबी पारंपारिक कलाकुसरीचे ब्रेसलेट्स, कानातील वगैरे विकत होते. एक विक्रेता अगदी लहान तोंडाच्या काचेच्या गोल बाटलीत तिथली वाळू दाबून भरून त्यात रंगीत वाळू घालीत होता. नंतर त्याने काळा रंग दिलेली वाळू घातली आणि लांबट गाडीने त्या काळ्या वाळूमध्ये उंटांचा काफिला, आकाशात उडणारे पक्षी असं कोरलं. लालसर वाळू घालून अस्ताचलाला जाणारं सूर्यबिंब काढलं. त्या बाटलीचे तोंड चिकट वाळूने बंद केलं. अनेक हौशी प्रवाशांनी त्या बाटल्या विकत घेतल्या. माणसाच्या रक्तातील कलेची बीजे सनातन आहेत. उपलब्ध साधनांचा उपयोग करून माणूस वेगवेगळ्या कलाकृती घडवत राहतो हे निखळ सत्य आहे.
परत जाण्यासाठी घोडागाडीत बसलो पण आमच्या गाडीचा अरबी, उंचनिंच, तांबूस घोडा अडून बसला.त्याला परतीच्या मार्गावर यायचंच नव्हतं. दोन पावलं टाकली की तो मागे तोंड करून वळण्याचा प्रयत्न करी. मालकाची व त्याची झकास जुगलबंदी चालू होती. माझी मैत्रीण अनघा म्हणाली ‘अगं, घोड्याच्या मनात आपल्याला इंच-इंच पेट्रा दाखवायचं आहे. आपण सावकाशपणे आजूबाजूला बघत जाऊ.’ बरोबरीच्या गाड्या ठरलेल्या ठिकाणी पोहोचल्यानंतर आम्ही अर्ध्या-पाऊण तासाने परतलो.’अडेलतट्टूपणा’ म्हणजे काय? याचा साक्षात अनुभव घेतला.
आज ‘वाडी रम’ इथे गेलो. ‘वाडी रम’ म्हणजे चंद्रदरी. चार मोठ्या चाकांच्या बदाऊनी जीपमधून दोन तासांची सफर होती. डोक्यावर रणरणतं ऊन होतं पण झुळझुळणारा वारा उन्हाची काहिली कमी करीत होता. नजर पोचेल तिथपर्यंत लालसर पांढरी अफाट वाळू पसरलेली होती. त्यात जागोजागी सॅ॑डस्टोनचे उंच, महाकाय डोंगर उगवलेले होते. हजारो वर्षे ऊन, वारा, वादळ यांना तोंड देऊन त्यांचे आकार वेडेवाकडे झाले आहेत. ते पाहून अर्थातच ‘लॉरेन्स ऑफ अरेबिया’ हा भव्य चित्रपट आणि त्यातील पीटर ओ टूल यांची अविस्मरणीय भूमिका आठवली. ब्रिटिश सैन्यात अधिकारी असलेल्या टी. इ. लॉरेन्स यांनी जॉर्डनमध्ये येऊन अनेक नैसर्गिक व मानवी संकटांना तोंड दिलं. सर्व अरब टोळ्यांना एकत्र केलं. त्यावेळी जॉर्डनवर ऑटोमन साम्राज्याचं राज्य होतं.लॉरेन्स यांच्या नेतृत्वाखाली ऑटोमन्सचा पराभव झाला. पहिल्या महायुद्धानंतर ( १९१८ ) जॉर्डन ब्रिटिशांच्या ताब्यात गेलं. नंतर १९४६ साली जॉर्डनने स्वातंत्र्य मिळवलं. हा सारा इतिहास त्या वालुकामय प्रदेशात घडला होता.
दोन तास वालुकामय डोंगर सफर केल्यावर गाईडने खाली उतरवून एका छोट्याशा टेकडीकडे नेलं. तिथे लॉरेन्स यांचा अरबी वेशातील अर्धपुतळा कोरलेला आहे. दुसऱ्या बाजूला त्यांना साथ देणाऱ्या प्रिन्स फैजल हुसेन यांचाही अर्धपुतळा कोरलेला आहे. नंतर एका बदाऊनी तंबूमध्ये गेलो. हे परंपराप्रिय अरब लोक वाळवंटात तंबूत राहणंच पसंत करतात. उंट व शेळ्या- मेंढ्या पाळतात. तो तंबू लांबट- चौकोनी आकाराचा होता. त्याला काळपट हिरव्या रंगाची घोंगडीसारखी जाड कनात होती. जमिनीवर सुंदर डिझाईनची जाडसर सतरंजी होती. ‘ही सतरंजी मी स्वतः मेंढीच्या लोकरीची विणली आहे’ असं तिथल्या अरबी माणसाने सांगितलं. मधल्या लाकडी टेबलावर कशिदा कामाचे अरबी ड्रेस, औषधी वनस्पती, धातुचे दागिने वगैरे विकायला ठेवले होते. आम्हाला साखर व दूध नसलेला, हर्बस् घातलेला छान गरम चहा मिळाला.
तिथून अकाबा इथे गेलो. अकाबा हे जॉर्डनच्या दक्षिणेकडील तांबड्या समुद्रावरील बंदर आहे. रस्ते स्वच्छ व सुंदर आहेत. आधुनिक इमारती, मॉल्स, बागा, कारंजी अशी शहराची नवीन रचना उभारण्याचे काम चालू होते. समुद्राचं नाव ‘रेड सी’ असलं तरी पाणी झळझळीत निळं, पारदर्शक आहे. इथे यांत्रिक होडीतून दोन तासांची सफर होती. होळीच्या तळाला मोठी हिरवट काच बसलेली होती. दूरवर समुद्रात अवाढव्य मालवाहू बोटी उभ्या होत्या. पलीकडले लालसर डोंगर फॉस्फेट रॉकचे होते. एका बोटीत फॉस्फेट रॉक भरण्याचं काम चालू होतं.
थोड्याच वेळात होडीच्या तळातील काचेतून निळाईतला खजिना दिसायला लागला. असंख्य प्रकारची, सुंदर रंगांची कोरल्स दिसायला लागली. त्यातून जाड्या सुतळीसारखे काळसर रंगाचे साप, छोटे छोटे काळे, सोनेरी, लालसर रंगाचे मासे झुंडीने फिरत होते. निळे, जांभळे, पिवळट पांढरे, अशा अनेक रंगांचे व आकाराचे कोरल्स होते. कमळाचे ताटवे फुलावे अशी हिरव्या, शेवाळी रंगाची असंख्य कोरल्स होती. उंच जाडसर गवतासारखी कोरल्स समूहाने डोलत ,’डोला रे डोला’ नृत्य करीत होती. काही कळ्यांसारख्या कोरल्सची तोंडं एकाच वेळी उघडत मिटत होती. काही फणसासारखा आकारांचे, शेवाळी रंगाचे मोठे कोरल्स होते. निसर्गनिर्मित, पाण्याखालची अद्भुत सृष्टी पाहून मजा वाटत होती. माणसांची बेपर्वा वृत्ती इथेही दिसत होती. या प्रवाळांबरोबरच असंख्य प्लास्टिक बाटल्या,पेयांचे कॅन्स,दोऱ्या,रबरी नळ्या अशा अगणित वस्तू समुद्राने पोटात घेतल्या होत्या. एवढंच नव्हे तर एक बुडालेले जहाज आणि दुसऱ्या महायुद्धानंतर निकामी झालेला एक रणगाडादेखील समुद्राच्या पोटात होता. समुद्रजीव ( कोरल्स ) इतके समजूतदार की त्यांनी जहाजावर, रणगाड्यावर आपल्या वसाहती स्थापन केल्या होत्या आणि बाकीच्या भंगाराकडे दुर्लक्ष केलं होतं. समुद्रात लाल रंगाची कोरल्ससुद्धा आहेत आणि समुद्राभोवतीचे डोंगर लालसर रंगाचे आहेत म्हणून कदाचित या निळ्या-निळ्या समुद्राला ‘रेड सी’ म्हणत असावेत.
☆ मी प्रवासिनी क्रमांक २१ – भाग ६ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆
✈️ कॅनडा ऽ ऽ राजा सौंदर्याचा ✈️
व्हॅ॑कूव्हरच्या पश्चिमेकडील पॅसिफिक महासागराच्या किनाऱ्यावरील स्टॅन्ले पार्क एक हजार एकरवर पसरला आहे.( मुंबईच्या शिवाजी पार्कचा विस्तार सहा एकर आहे ) इथे कृत्रिम आखीव-रेखीव बाग-बगीचे नाहीत .नैसर्गिकरित्या पूर्वापार जशी झाडं वाढली आहेत तसाच त्यांचा सांभाळ केलेला आहे. अपवाद म्हणून तिथे केलेली गुलाबाची एक बाग फारच देखणी आहे. नाना रंग गंधांच्या॑॑ हजारो गुलाबांनी या बागेला एक वेगळे सौंदर्य, चैतन्य लाभले आहे.
दुसऱ्या दिवशी व्हॅ॑कूव्हर पोर्टला जायला निघालो. वाटेत दोन्ही बाजूंना गव्हाची प्रचंड मोठी शेती आहे. शिवाय बदामाची झाडं, स्ट्रॉबेरी, ब्लूबेरी, चेरी यांचेही मोठ मोठे बगीचे आहेत. गाईड म्हणाला की ही सर्व शेती तुमच्या भारतातून आलेल्या शिख कुटुंबियांच्या मालकीची आहे. शंभराहून अधिक वर्षांपूर्वी ही पंजाबमधील शीख कुटुंबे ब्रिटिशांबरोबर शेतमजूर म्हणून इथे येऊन स्थिरावली आहेत. धाडस, मेहनत व स्वकर्तृत्वाने त्यांनी हे वैभव मिळविले आहे. आज अनेक शीख बांधव कॅनडामध्ये उच्च पदावर कार्यरत आहेत. तसेच अनेक जण सिनेटरही आहेत.
या धनाढ्य शिखांपैकी बहुतेकांचा स्वतंत्र खलिस्तानला सक्रिय पाठिंबा होता. खलिस्तान चळवळीच्या वेळी कॅनेडियन विमानाचा झालेला (?) भीषण विमान अपघात, पंजाबमधील अतिरेक्यांच्या निर्घृण कारवाया, त्यांच्याशी प्राणपणाने लढणारे आपले पोलीस अधिकारी, सुवर्ण मंदिरातील ‘ऑपरेशन ब्लू स्टार’, जनरल वैद्य यांची तसेच इंदिरा गांधी यांची हत्या आणि त्यानंतरचा इतिहास सर्वश्रुत आहे. अजूनही हा खलिस्तानचा ज्वालामुखी धुमसत असतो आणि भारत सरकारला तेथील घडामोडींवर डोळ्यात तेल घालून लक्ष ठेवावे लागते.
आता कॅनडामध्ये दिल्लीपासून तामिळनाडूपर्यंत अनेक प्रांतातले लोक विविध उद्योगधंद्यात विशेषतः हॉटेल बिझिनेसमध्ये कार्यरत आहेत. टोरांटो, व्हॅ॑कूव्हर अशा मोठ्या विमानतळांवर फ्लाईट शेड्युल ‘गुरुमुखी’मधून सुद्धा लिहिलेले आहे. तसेच हिंदी जाहिरातीही लावलेल्या असतात.
व्हिसलर माउंटन, व्हॅ॑कूव्हर, बुशार्ट गार्डन्स
व्हॅ॑कूव्हर पोर्टहून व्हॅ॑कूव्हरच्या दक्षिणेला असलेल्या व्हिक्टोरिया आयलंडवर जायचे होते. त्या अवाढव्य क्रूझमध्ये आम्ही आमच्या बससह प्रवेश केला. एकूण ६०० मोटारी व २२०० माणसे आरामात प्रवास करू शकतील अशी त्या महाप्रचंड क्रूझची क्षमता होती. बसमधून बोटीत उतरून लिफ्टने बोटीच्या सहाव्या मजल्यावर गेलो.अथांग सागरातून बोट डौलाने मार्गक्रमण करू लागली. दूर क्षितिजावर निळसर हिरव्या पर्वतरांगा दिसत ंहोत्या. देशोदेशींचे प्रवासी फोटो काढण्यात गुंतले होते. बोटीवरील प्रवासाचा दीड तास मजेत संपला. बोटीतील लिफ्टने दुसऱ्या मजल्यावर येऊन आमच्या बसमधून व्हिक्टोरिया आयलंडवर उतरलो.
पॅसिफिक महासागराच्या या भागाला strait of Juan de fuca असे म्हणतात. सागरी सौंदर्य आणि इतिहास यांचा वारसा या बेटाला लाभला आहे. पार्लमेंट हाऊस, सिटी हॉल ,म्युझियम या इमारतींवर ब्रिटिश स्थापत्यशैलीची छाप आहे. राणी व्हिक्टोरियाचा भव्य पुतळा पार्लमेंटसमोर आहे. गहू, मका, अंजीर, स्ट्रॉबेरी अशी शेतीही आहे.
बेटावरील बुशार्ट गार्डनला पोहोचलो. ५० एकर जमिनीवर फुलविलेली बुशार्ट गार्डन्स जेनी आणि रॉबर्ट बुशार्ट यांच्या अथक मेहनतीतून उभी राहिली आहे. देशोदेशींचे दुर्मिळ वृक्ष, फुलझाडे, क्रोटन्स आहेत. मांडवांवरून, कमानींवरून सोडलेले वेल नाना रंगांच्या, आकाराच्या फुलांनी भरलेले होते. मोठ्या फ्लॉवरपॉटसारखी फुलांची रचना अनेक ठिकाणी होती. गुलाबांच्या वेली, तऱ्हेतऱ्हेची कारंजी, कलात्मक पुतळे यांनी बाग सजली आहे. देशी-विदेशी पक्ष्यांसाठी घरटी तयार केली आहेत. इटालियन गार्डन, जपानी गार्डन, देशोदेशींच्या गुलाबांची सुगंधी बाग असे पहावे तेवढे थोडेच होते. अर्जुन वृक्ष, अमलताशची (बहावा ) हळदी रंगाची झुंबरं, हिमालयात उगवणार्‍या ब्लू पॉपिजची झुडपे भारताचे प्रतिनिधीत्व करत होती. २००४ मध्ये या बागेचा शतक महोत्सव साजरा झाला. दरवर्षी लक्षावधी प्रवासी बुशार्ट गार्डनला भेट देतात. आजही या उद्यानाची मालकी बुशार्ट वंशजांकडे आहे.
व्हॅ॑कूव्हरपासून दीड तासावर असलेल्या व्हिसलर पर्वताच्या पायथ्याशी गेलो. तिथून एका गंडोलाने ( केबल कार ) व्हिसलर पर्वत माथ्यावर गेलो. व्हिसलर पर्वतमाथ्यावरून ब्लॅक कॉम्बो या पर्वतमाथ्यावर जाण्यासाठी दुसर्‍या गंडोलामध्ये बसलो. गिनिज बुकमध्ये नोंद असलेली, १४२७ फूट उंचीवरील आणि ४.५ किलोमीटर अंतर कापणारी ही जगातील सर्वात जास्त लांबीची व सर्वात उंचीवरून जाणारी गंडोला आहे. या गंडोलामधून जाताना खोलवर खाली बर्फाची नदी, हिरव्या पाण्याची सरोवरे, सुरूचे उंच वृक्ष, पर्वत माथे, ग्लेशिअर्स असा अद्भुत नजारा दृष्टीस पडला. ब्लॅककोम्ब पर्वतमाथ्यावर बर्फात खेळण्याचा आनंद लुटला. परत येताना काळ्या रंगाचे व सोनेरी रंगाचे अस्वल दिसले. पर्वतमाथ्यापर्यंत गंडोलातून सायकली नेऊन पर्वतउतारावरून विशिष्ट रस्त्याने सायकलिंग करत येण्याच्या शर्यतीत तरुण मुले-मुली उत्साहाने दौडत होती. येताना उंचावरुन कोसळणारा शेनॉन फॉल बघितला.
जगामध्ये कॅनडा आकाराने दुसऱ्या नंबरवर ( पहिला नंबर रशियाचा ) आहे.९९८४६७० चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळ कॅनडाला लाभले आहे. एकूण क्षेत्रफळापैकी ५४ % भाग हा घनदाट जंगलांनी व्यापलेला आहे.साधारण अडीच कोटी लोकसंख्या असलेल्या कॅनडाचा चार पंचमांश भाग अजूनही निर्मनुष्य आहे. कॅनडाच्या उत्तरेकडील अतिथंड बर्फाळ विभागात एस्किमो लोकांची अगदी थोडी वस्ती आहे. पण हा बर्फाळ भाग खनिज संपत्तीने समृद्ध आहे. शिवाय तेथील भूगर्भात खनिज तेलाचे व नैसर्गिक वायूचे प्रचंड साठे आहेत. पूर्वेकडे अटलांटिक महासागर, पश्चिमेकडे पॅसिफिक महासागर, उत्तरेकडे आर्किक्ट महासागर व दक्षिणेकडे अमेरिकेची सरहद्द आहे. दोन देशांना विभागणारी जगातील सर्वात लांब आंतरराष्ट्रीय सीमारेषा ही कॅनडा आणि अमेरिकेच्या दरम्यान असून तिची लांबी ८८९१ किलोमीटर आहे. जगातील सर्वात मोठी किनारपट्टी कॅनडाला लाभली आहे. सामन, ट्राऊट, बास, पाईक असे मासे प्रचंड प्रमाणात मिळतात. त्यांची निर्यात केली जाते. लेक ओंटारिओ,लेक एरी, लेक ह्युरॉन अशी ३६०० गोड्या पाण्याची सरोवरे समुद्रासारखी विशाल आहेत. प्रचंड प्रमाणात जलविद्युत निर्मिती होते व अमेरिकेला पुरविली जाते.
ॲसबेस्टास, झिंक, कोळसा, आयर्न ओर, निकेल, कॉपर,सोने, चांदी अशी सर्व प्रकारची खनिजे व धातू मिळतात. अर्धीअधिक जंगले फर, पाईन, स्प्रुस अशा सूचीपर्णी वृक्षांनी भरलेली आहेत. जगभरातील न्यूज प्रिंट पेपर व इतर पेपर्स बनविण्यासाठी मोठ-मोठ्या वृक्षांचे ओंडके तसेच पेपर पल्प यांचा कॅनडा सर्वात मोठा निर्यातदार आहे.
मेपल वृक्षाचे, हाताच्या पंजासारखे लाल पान हे कॅनडाचे राष्ट्रीय चिन्ह आहे. या मेपल वृक्षाच्या चिकापासून बनविलेले मेपल सिरप लोकप्रिय आहे. काळी अस्वले, कॅरिबू,मूस,एल्क,जंगली कोल्हे,गोट्स जंगलात सुखेनैव भटकत असतात. क्यूबेक, नोव्हा स्कॉटिया, न्यू फाउंड लॅ॑ड असे पठारी विभाग सर्वोत्तम शेती विभाग आहेत. उत्पादनापैकी ८० टक्के गहू निर्यात केला जातो. प्रचंड मोठी कुरणे व धष्टपुष्ट गाईगुरे यांच्या प्रेअरिज आहेत.
कॅनडामध्ये जगातल्या वेगवेगळ्या २०० देशातील ४५ वंशाचे लोक राहतात. स्थलांतरित चायनीज लोकांचा पहिला नंबर आहे तर भारतीय वंशाचे लोक तिसऱ्या नंबरवर आहेत. भारतीय डॉक्टर्सना सन्मानाने वागविले जाते. गेली बावन्न वर्षे ओटावाजवळ राहात असलेले, मूळचे बडोद्याचे असलेले डॉक्टर प्रकाश खरे – न्यूरॉलॉजिस्ट व डॉक्टर उल्का खरे- स्त्रीरोगतज्ञ यांची या प्रवासात हृद्य भेट झाली. इथल्या बहुरंगी संस्कृतीमुळे सर्वांच्या चालण्या-बोलण्यात एक प्रकारची खिलाडू वृत्ती आहे.
समृद्ध, संपन्न, विशाल कॅनडा बाहेरून जसा देखणा आहे तसंच त्याचं अंतरंगही देखणे आहे याची प्रचिती आली. कॅनडाचे तरुण पंतप्रधान जस्टिन त्रुडो यांनी सीरीयामधून येणाऱ्या निर्वासितांसाठी कॅनडाचे दार उघडले. येणाऱ्या निर्वासितांना समाजात सामावून घेण्यासाठी सर्वसामान्य नागरिकांना पुढे येण्याचं आवाहन केले. या आवाहनाला कॅनेडियन नागरिकांनी भरभरून प्रतिसाद दिला. कॅनडात आता अनेक कुटुंबे एकत्र येऊन सिरीयन कुटुंबाचे पालक बनतात. वर्गणी काढून निर्वासितांच्या घरांचं भांडं, कपडेलत्ते याचा खर्च करतात. त्यांच्या मुलांच्या शिक्षणाची जबाबदारी उचलतात. त्यांना इंग्लिश शिकायला, स्थानिक संस्कृती समजावयाला मदत करतात. आपल्या मुलांना निर्वासित कुटुंबातील मुलांबरोबर मैत्री करण्यासाठी प्रोत्साहन देतात . आळीपाळीने आपल्या घरी बोलावितात. अशी मदत करणाऱ्या इच्छुकांची संख्या एवढी मोठी आहे की सर्वच्या सर्व सीरीयन निर्वासितांना कोणत्या ना कोणत्या कुटुंबाचा आधार मिळाला आहे.
आज सर्व जगभर द्वेषावर आधारित समाजनिर्मिती करण्याचा प्रयत्न स्वतःची राजकीय पोळी भाजण्यासाठी केला जात आहे. अशा वेळी निरपराधी लोकांना जिवाच्या भीतीने आपला देश, घरदार, माणसे सोडून परागंदा व्हावे लागते. युक्रेनचे ताजे उदाहरण आपल्यापुढे आहेच. आपली सारी मूळं तोडून टाकून लहान मुले, स्त्रिया यांच्यासह दुसऱ्या देशात आसरा घेणे हे अपार जीवघेणे दुःख आहे . कॅनेडियन नागरिकांनी मानवतेला लागलेला काळीमा पुसण्याचा केलेला हा प्रयत्न निश्चितच कौतुकास्पद आहे.
☆ मी प्रवासिनी क्रमांक २१ – भाग ५ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆
कॅनडा ऽ ऽ राजा सौंदर्याचा
कोलंबिया आइसफिल्डपासून जवळच एक अद्भुत वास्तव आमची वाट पहात होतं. ते म्हणजे ग्लेशियर स्कायवॉक! सनवाप्ता या निसर्गरम्य, सुशांत, सुंदर, अनाघ्रात दरीखोऱ्याचं दर्शन प्रवाशांना आकाशातून मनमुक्त उडणाऱ्या पक्ष्याप्रमाणे घेता यावं या कल्पनेचा ध्‍यास कॅनेडियन इंजिनियर्सनी घेतला. तज्ज्ञ इंजिनियर्सनी अनेक वर्षं परिश्रम करून या स्कायवॉकचा आराखडा बनविला.स्टील, ग्लास आणि लाकूड यांचा वापर करून पर्वतकड्याच्या टोकावरून एक अर्धवर्तुळाकार वॉक वे बनविण्यात आला. विशेष प्रकारच्या क्रेनच्या सहाय्याने ही काचेची लंबगोल जमीन बसविण्याचे काम २६ जुलै २०१३ रोजी पूर्ण झाले. संपूर्ण काचेची जमीन असलेला हा ‘ऑब्झर्वेशन वॉक वे’ सनवाप्ता दरीच्यावर २८० मीटर ( ९१८ फूट )वर उभारलेला आहे. अधांतरी वाटणाऱ्या या काचेच्या जमिनीवर पहिली पावलं टाकताना नक्कीच भीती वाटते. समोरच्या पर्वतावरचे ग्लेशियर, त्यातून ओघळणारे, कुठे थबकलेले हिमशुभ्र बर्फाचे प्रवाह, खालच्या खोल दरीमध्ये उड्या घेणारे धबधबे, पर्वत उतारावरील सूचिपर्णी वृक्ष, उतरणीवर चरणारे माउंटन गोट्स आणि बिगहॉर्न शिपस् असे विहंगम दृश्य कितीतरी वेळ त्या अर्धवर्तुळाकार, अधांतरी वाटणाऱ्या काचेच्या जमिनीवरुन पाहता आले. चालताना आपल्या पायाखाली पर्वतशिखरे आणि खोल दरी आहे ही अद्भुत, स्वप्नसुंदर कल्पना प्रत्यक्ष अनुभवण्याचा देवदुर्लभ आनंद मिळाला. या वॉकवेला ‘वर्ल्ड आर्किटेक्चर फेस्टिवल’ॲवार्डने सन्मानित करण्यात आले आहे.
सरळसोट आठ पदरी हायवेने जास्पर इथे पोहोचलो.कॅनडाच्या पूर्वेकडील न्यू फाउंड लॅ॑डपासून पश्चिमेकडील ब्रिटिश कोलंबियापर्यंतचा ट्रांन्स कॅनडा हायवे हा ८००० किलोमीटर ( ५००० मैल ) चा अत्यंत सुंदर मार्ग आहे. ट्रेनने पूर्वेपासून पश्चिमेपर्यंत जाणाऱ्या कॅनेडियन रेल्वेने हा प्रवास चार दिवस आणि पाच रात्रींचा आहे. पर्वतरांगा, त्यावरील घनदाट जंगले, प्रचंड मोठे शेती व फळ विभाग, खूप मोठ्या प्रेअरीज ( मांस निर्यातीसाठी जोपासना केलेले पशुधन ), सायकलिंग, ट्रेकिंगचे वेगळे मार्ग आणि जलमार्गाजवळून बांधलेले मालगाड्यासाठींचे वेगळे मार्ग हे दृश्य सतत पाहायला मिळते. कॅनडाच्या पूर्व-पश्चिमेला जाणाऱ्या या मालगाड्यातून गहू, पशुधन, न्यूजपेपर व इतर पेपर पल्प बनविण्यासाठी लागणारे प्रचंड मोठे लाकडी ओंडके, खनिजे यांची सतत वाहतूक सुरू असते.
जास्परमधील सुबक बंगले गुलाब, डेलिया, जास्वंदासारख्या सुंदर फुलझाडांनी नटलेले होते .जांभळे हिरवे पोपटी तुऱ्यांचे गवत आणि रस्त्यामध्ये शोभिवंत फुलझाडांच्या मोठमोठ्या कुंड्या होत्या. आमच्या हॉटेलसमोर रॉकी माउंटन रेल्वेचे स्टेशन होते. सभोवतालच्या निळसर हिरव्या पर्वतरांगामुळे थंडी वाढली होती. हॉटेलच्या अंगणात निळसर ज्योतींची लांबट चौकोनी शेकोटी ठेवली होती. शेकोटीभोवती ठेवलेल्या खुर्च्यांवर बसून शेक घेताना मजा वाटत होती.
तिथे आणखी एक मजा अनुभवली. आमच्या हॉटेलमधून जेवणासाठी आम्हाला जवळच्याच एका भारतीय हॉटेलमध्ये जायचे होते. त्या हॉटेलचे तरुण मालक गोपाळ व सविता शेळके हे आठ वर्षांपूर्वी नाशिकहून येऊन इथे स्थिरावले आहेत. दोघेही कुशल पाकतज्ज्ञ आहेत. हॉटेलमध्ये परदेशी लोकांची भरपूर गर्दी होती. माझी मैत्रीण शोभा म्हणजे जगन् मित्र! शोभाची या दोघांशी लगेच मैत्री झाली आणि शोभाने तिचा प्रस्ताव त्यांच्यापुढे मांडला. दुसऱ्या दिवशी चतुर्थी होती. काही जणांचा पक्का उपवास तर आमच्यासारख्या काही जणांचा लंगडा उपवास होता. शोभाने त्यांच्या किचनमध्ये बटाट्याच्या उपासाच्या काचर्‍या करण्याची परवानगी मिळवली. नयनाच्या मदतीने दुसऱ्या दिवशी सकाळी तिथे काचऱ्या बनविल्या. स्वतः गोपाळ यांनी शोभाने दाखविल्यासारख्या बारीक काचऱ्या कापून दिल्या व मोठ्या कढईत ढवळूनही दिल्या.त्यांच्याकडून काकड्या बारीक चिरून घेतल्या. आम्ही तिथल्या स्टोअर्समधून प्रत्येक ठिकाणी दही- ताकाची खरेदी करीत होतो. इथे शोभाने स्टोअर्समधून पीनट बटरची बाटलीही घेतली. नयनाच्या मदतीने, गोपाळच्या सहकार्याने त्याची झकास दाण्याची आमटी बनवली. गोपाळ आणि सविताने साऱ्याचे पॅकिंग केले. कारण आम्हाला तिथून साडेअकरा वाजता निघून साडेचारशे किलोमीटरवरील कामलूप्स इथे पोचायचे होते. या मार्गावर आम्ही वाटेत केलेला फराळ हा ‘दुप्पट खाशी’ या सदरात मोडणारा होता. बटाट्याच्या काचऱ्या, काकडीची कोशिंबीर, दाण्याची आमटी,नयनाने घरून भाजून आणलेल्या साबुदाण्याचा जिरे, मिरचीची फोडणी घातलेला दही- साबुदाणा शिवाय पक्का उपवासवाल्यांनी आणलेले डिंकाचे लाडू आणि फराळी चिवडा असा भरभक्कम मेनू होता. गोपाळ सविताचा निरोप घेताना आम्ही छान छोट्या पर्समध्ये काही डॉलर्स घालून सविताला दिले आणि मुंबईहून आणलेला खाऊ गोपाळला दिला. ‘आम्हीपण आज छान नवीन पदार्थ शिकलो’ असे म्हणत त्या दोघांनी भरल्या डोळ्यांनी आम्हाला ‘अच्छा’ केलं.कॅनडामध्ये संस्मरणीय चतुर्थी साजरी झाली. अर्थातच फराळापूर्वी आम्ही अथर्वशीर्ष म्हणायला विसरलो नाही.
जास्पर नंतर ‘ब्रिटिश कोलंबिया’ हा विभाग सुरू होतो. वाटेत ऊन-पावसाचा खेळ चालू होता. खूप मोठी पोपटी कुरणे, त्यात चरणाऱ्या धष्टपुष्ट गाई, उतरत्या दगडी छपरांची घरे, काळपट हिरवे पाईन वृक्ष, नद्या आणि धबधबे यांची नेहमीची साथ-संगत होतीच.कामलूप्स हे डोंगरमाथ्यावरचे एक छोटे ,स्वच्छ- सुंदर शहर आहे. दुसऱ्या दिवशी कामलूप्सहून साडेतीनशे किलोमीटर्सचा प्रवास करून व्हॅ॑क्यूव्हरला पोहोचलो.
पूर्वेकडे रॉकी माउंटन्स आणि पश्चिमेकडे पॅसिफिक महासागर अशा देखण्या कोंदणात व्हॅ॑कूव्हर वसले आहे. व्हॅ॑कूव्हरमधील ‘लायन्स गेट ब्रिज’ ओलांडून कॅपिलोनो इथली सामन (Salman ) हॅचरी बघायला गेलो. कॅपिलानो नदीवरच्या धरणाजवळ सामन माशांचे प्रजोत्पादन केंद्र आहे. हे मासे प्रवाहाविरुद्ध पोहत जाऊन अंडी घालतात. त्यांची शिकार करण्यासाठी अस्वले टपून बसलेली असतात. गंडोला राइडने ग्रूझ पर्वतशिखरावर गेलो. इथे पूर्वीच्या काळचे शिकारी, ट्रेकर्स, अस्वले, घुबड यांचे मोठमोठे लाकडी पुतळे बनविलेले आहेत. दुपारी लंबर शो झाला. पूर्वी भल्यामोठ्या लाकडी ओंडक्यांचे तुकडे कसे करीत, त्यापासून बनवलेल्या विविध वस्तू, ६० फूट उंच वृक्षाच्या ओंडक्यावर सरसर चढत जाणे, इतक्या उंचावरून विविध कसरती करणे, या ओंडक्यावरून तशाच दुसऱ्या ओंडक्यावर तारेवरून घसरत जाणे असे धाडसी खेळ दोघांनी करून दाखविले. त्याला एका स्त्रीच्या उत्साही निवेदनाची जोड होती.
या ३००० फुटांवरील पर्वतमाथ्यावरून, छोट्या उघड्या केबलकारमधून ६००० हजार फूट उंचीवर जाताना कॅपिलानो नदी,पाइन वृक्षराजी, डोंगरमाथे यांच्या डोक्यावरून केबलकार जात होती. सूचीपर्ण वृक्षांचे शेंडे जवळून बघायला मिळाले. या वृक्षांची पाने पुढून पोपटी व मागे काळपट हिरवी होती. अधून-मधून त्यावर लाल बोंडं दिसत होती. त्यामागे निळसर हिरवे कोन होते. केबलकारने परतताना काही तांत्रिक अडचणीमुळे सर्व केबलकार्स अडकून स्तब्ध झाल्या. खूप उंचावरच्या त्या उघड्या ,अधांतरी, झुलत्या केबलकारमध्ये बसून आम्ही आजूबाजूच्या केबलकार्समधील देशोदेशींच्या लटकलेल्या प्रवाशांशी ‘हाय हॅलो’ करीत, गप्पा मारत खालच्या दरीकडे बघण्याचे टाळले. थोड्या वेळाने दुरुस्ती होऊन कार्स चालू झाल्या.
‘कॅपिलानो सस्पेन्शन ब्रिज पार्क’मधील सस्पेन्शन ब्रिज त्याच्या कठड्याला धरून, हलत-डुलत, थांबून- थांबून, धीर एकवटून क्रॉस केला. या पार्कमध्ये १००० हजार वर्षांहून अधिक वयाचे वृक्ष आहेत. या रेन फॉरेस्टमध्ये डग्लस फर,रेड सिडार,हॅमलॉक असे ३००-३५० फूट उंच वृक्ष निगुतीने सांभाळले आहेत. एके ठिकाणी जंगली घुबड बॅटरीसारखे डोळे विस्फारुन बसले होते. एका मोठ्या तळ्यामध्ये ट्राउट मासे उड्या मारीत होते.
या पार्कमधील ‘ट्री टॉप वॉक’ हा एक वेगळा अनुभव घेतला. उंच झाडांना मध्यावर गोल प्लॅटफॉर्म बांधून तिथले सात भलेमोठे घनदाट वृक्ष केबल ब्रिजने जोडले आहेत. जिन्याने पहिल्या झाडापर्यंत पोहोचताना दम निघाला पण तिथे पोहोचल्यावर भरपूर ऑक्सिजनयुक्त ,थंडगार, ताजी हवा मिळाली.खूप उंच झाडांच्या मध्यावरून त्या जंगलातील झाडे बघण्याचा अतिशय वेगळा अनुभव मिळाला. सस्पेन्शन केबलवरून चालत त्या सातही झाडांना भोज्जा करून आलो. आम्ही साधारणपणे दहा मजले उंचीवरून फिरण्याचा पराक्रम केला होता.
☆ मी प्रवासिनी क्रमांक २१ – भाग ४ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆
कॅनडा ऽ ऽ राजा सौंदर्याचा
मॉन्ट्रियलहून साडेचार तासांचा विमान प्रवास करून कॅनडाच्या पश्चिम भागात पोहोचलो. कॅलगरी एअरपोर्टपासून बांफपर्यंतचा प्रवास नयनरम्य होता. आमच्या बसची ड्रायव्हर गाइडचे कामही करत होती. ती उंचनिंच, धिप्पाड आणि बोलकी होती. भरभरून माहिती देत होती. जुन्या काळातील देखणी घरे, भोवतीच्या सुबक बागा, कारंजी, पुतळे यांनी कॅलगरी सजली होती. दारं- खिडक्या बंद करून निवांतपणे हे बंगले बसले होते. आत्ममग्न, उच्चभ्रू लोकांचे हे शहर असावे.कॅलगरी विमानतळापासून ‘बो’ नदीचीसाथ लाभली. रॉकी माउंटन्समधून उगम पावलेली बो नदी कॅलगरीमधून वाहते. तिच्या काठावरून जॉगिंग, सायकलिंग, स्केटिंगसाठी सुंदर मार्ग आहेत. फळाफुलांनी भरलेल्या बागांतून लोकं सहकुटुंब पिकनिकचा आनंद घेत होते. नदीच्या स्वच्छ, नितळ पाण्यातून कयाकिंग, राफ्टिंग करत होते. काठावरून मासे पकडण्याचा छंद जोपासत होते. ही नदी ट्राउट माशांसाठी ओळखली जाते.
कॅलगरीमध्ये दरवर्षी जुलै महिन्यात ‘स्टम्पेड’ हा दहा दिवस चालणारा रोडिओ शो होतो. १९१२ पासून चालू असलेला हा उत्सव म्हणजे पाश्चिमात्य परंपरा व स्थानिक इतिहास यांचे मिश्रण आहे.’ ग्रेटेस्ट आऊटडोअर शो ऑन दी अर्थ’ असे त्याचे वर्णन केले जाते. जगभरातून जवळजवळ दहा लाख पर्यटक वेगवेगळे काउबॉय स्टाईल शो बघायला येतात. घोड्यांची रेस (डर्बी ),स्टम्पेड परेड, काऊबॉयच्या वेशातील फ्लोटस्,बॅ॑डस्, म्युझिक, लोकसंगीताच्या तालावरील नृत्य असा सारा माहोल असतो. बियर फेस्टिवलपासून स्वीट कॉर्न फेस्टिवल, बेबी ॲनिमल फेस्टिवल साऱ्याचा जल्लोष असतो.
कॅलगरीमधील जुन्या दगडी इमारती तसेच आधुनिक टॉवर्स शेजारच्या इमारतींना भुयारी रस्त्याने किंवा छोट्या ब्रिजने एकमेकांना जोडलेल्या आहेत. नोव्हेंबरपासून पुढे पाच- सहा महिने इथली थंडी वाढत जाते. दुपारी तीन वाजताच काळोख होतो. सतत ढगाळ हवामान व काळोख यामुळे पूर्वी लोकं निराश, अनुत्साही होत. अति थंडीमुळे बाहेर पडायची सोय नव्हती. तेंव्हा रोजचे व्यवहार अडू नयेत म्हणून अशा पद्धतीने बिल्डिंगज् जोडल्यामुळे लोकांना खरेदीला, रेस्टॉरंट्समध्ये जाता येते. एवढेच नाही तर एके ठिकाणी काचेच्या बंद दरवाजाआड सुंदर बाग उभी केली आहे. तिथे एकत्र येऊन लोक चहा-कॉफी, नाश्ता, मनोरंजन यांचा आस्वाद घेऊ शकतात. आता तर सर्वत्र आधुनिक सोयीसुविधा व दिवाळीसारखी रोषणाई, थंडीतले खेळ, स्पर्धा चालू असतात.
कॅलगरीपासून जगप्रसिद्ध रॉकी माउंटनसचे दर्शन सुरू होते. युनेस्कोने या पर्वतरांगांना वर्ल्ड हेरिटेज साइटचा दर्जा दिला आहे. रॉकी माउंटनस ही पर्वतांची रांग म्हणजे सौंदर्याची खाण आहे. फिओर्डस, नद्या, सरोवरे, पर्वत उतारावरील सूचीपर्ण वृक्ष, औषधी गरम पाण्याचे झरे, ग्लेशिअर्सच्या बर्फाळ सौंदर्याचा खजिना, ग्लेशिअर्सच्या पाण्याने बनलेली पोपटी, हिरवी सरोवरे सारे स्वप्नवत सुंदर, डोळे आणि मन निववणारे आहे.मोकळ्या आकाशाच्या भव्य घुमटामधला एखादा झळझळीत नीळा तुकडा नीलण्यासारखा या सौंदर्यावर सरताज चढवितो.
बांफ हे कॅनडातील सर्वात उंचावर( ४५३७ फूट ) वसलेले छोटेसे सुंदर शहर आहे. बांफ इथे १८८५ साली कॅनडातील पहिल्या नॅशनल पार्कची स्थापना करण्यात आली. इथली नॅशनल पार्कची संकल्पना म्हणजे पर्वत, नद्या, सरोवरे, जंगले यांनी वेढलेला खूप मोठा प्रभाग! यात एखादे छोटेसे शहर वसविलेले असते. या सर्व प्रभागाच्या पर्यावरण रक्षणाची जबाबदारी तेथील नागरिकांवर असते. नैसर्गिक सौंदर्याला बाधा न येता तिथल्या तांत्रिक सोयीसुविधा उभारण्याकडे लक्ष दिले जाते. देवाघरचे हे अनाघ्रात सौंदर्य जपले जाईल हे कटाक्षाने पाहिले जाते.
सकाळी उठून जवळपास फेरफटका मारला. खळाळून वाहणाऱ्या बो नदीवरील ब्रिजवरून सभोवतालचे बर्फाच्छादित डोंगर व दाट पाईन वृक्ष देखण्या चित्रासारखे दिसत होते. नंतर गंडोला राईडने सल्फर माऊंटनच्या शिखरावर अलगद पोहोचलो. खोल दरीतल्या उंच वृक्षांच्या माथ्यावरुन जाताना खालची बो नदी एखाद्या पांढऱ्या रेघेसारखी दिसत होती. सभोवतालची हिमाच्छादित पर्वतशिखरे, त्यातून कोसळणारे पांढरेशुभ्र धबधबे बघून ‘कड्याकपारीमधोनी घट फुटती दुधाचे ‘ या बा. भ. बोरकर यांच्या कवितेची आठवण झाली. अपंग आणि वृद्ध यांच्यासाठी असलेल्या विशेष सोयी- सुविधा आणि आधुनिक तंत्रज्ञान यामुळे सर्वांना या निसर्गसौंदर्याचा विनासायास आस्वाद घेता येतो. पर्वतावरून खाली खोल दरीतले छोटेसे बांफ शहर दिसत होते. खालच्या लेकमध्ये प्रवाशांना घेऊन फिरणाऱ्या क्रूज दिसत होत्या.
गंडोलाने* सल्फर माउंटनवर पोहोचल्यावर पर्वताच्या टोकापर्यंत जायला एक सुंदर पायवाट होती. थोड्याच वेळात पाऊस सुरू झाला. थंडी वाढली आणि आम्ही परतीचा मार्ग धरला. नंतर बो नदीतून कोसळणार्‍या धबधब्यांवर गेलो. तिथल्या भल्या मोठ्या बागेत लोकं निवांतपणे वाचत बसले होते.
बांफवरून जास्पर इथे जायचे होते. बांफ, लेक लुईसा आणि जास्पर ही रॉकी पर्वतांमधील सर्वात निसर्गरम्य ठिकाणे आहेत. अतिशय देखण्या अशा अशा लेक लुईसाचे नामकरण क्वीन व्हिक्टोरियाच्या मुलीच्या नावावरून केले आहे. त्या सभोवतालची बर्फाच्छादित पर्वतराजी व त्यावरील ग्लेशियर माउंट व्हिक्टोरिया व व्हिक्टोरिया ग्लेशियर म्हणून ओळखले जाते.( मला वाटतं क्वीन व्हिक्टोरिया हिला खऱ्या अर्थाने साम्राज्ञी म्हटले पाहिजे. जगाच्या पाठीवरील अनेक देशांमध्ये, अगदी कॅनडापासून ऑस्ट्रेलियापर्यंत तिची नाममुद्रा पर्वत, धबधबा,बागा , रेल्वेस्टेशन पासून घोडागाडीपर्यंत उमटलेली आहे. ) लेक लुईसा समुद्रसपाटीपासून ५६८० फूट उंचीवर आहे. व्हिक्टोरिया ग्लेशियरचे तुकडे पर्वतावरून घसरताना त्यांनी आपल्याबरोबर तांबे, ॲल्युमिनियम अशा प्रकारची खनिजेही आणली. त्या खनिज कणांमुळे झालेला या सरोवराचा अपारदर्शी , झळझळीत पोपटी निळसर रंग नजर खिळवून ठेवतो. सभोवतालच्या बर्फाच्छादित पर्वतरांगांचं प्रतिबिंब सामावून घेऊन लुईसा लेक शांतपणे पहुडला होता.कनोई म्हणजे लांबट होडीतून आपण या लेकची सफर करू शकतो किंवा गंडोलामधून जाऊन लेकचे विहंगम दृश्य पाहू शकतो.
जास्परला जायला घाटातला वळणदार रस्ता होता. मध्येच पाऊस हजेरी लावून जात होता. दुतर्फा बर्फाचे मुकुट घातलेली पर्वत शिखरे , त्यातून उड्या मारणारे धबधबे, पर्वतांच्या अंगावरील बर्फाच्या शुभ्र माळा आणि पर्वतपायथ्यापर्यंत अल्पाइन वृक्षांची अभेद्य काळपट हिरवी भिंत होती. वर्षानुवर्षे पर्वतांवरून बर्फ, पाणी वाहत असल्यामुळे काही ठिकाणी पर्वतांचे आकार एखाद्या किल्ल्याच्या तटासारखे, अजिंठा- वेरूळच्या डोंगरांसारखे दिसत होते. लेक लुईसाच्या परिसरात कॅराव्हॅन कॅ॑पिंगसाठी तळ उभारलेले आहेत. अनेकजण या रम्य मार्गाची सफर सायकलवरून करीत होते. रस्त्याच्याकडेची जांभळी, पिवळी रानफुले, निळे- पांढरे गवत तुरे माना डोलावत स्वागत करीत होते. कोसळणाऱ्या धबधब्यांच्या, वाऱ्याबरोबर येणाऱ्या तुषारांनी ती रानफुले स्नानाचा आनंद घेत होती.
वळणा-वळणांचा चढत जाणारा रस्ता माऊंट अथाबास्कापर्यंत जातो. आमच्या बसमधून उतरून तिथल्या बसने पर्वताच्या माथ्यावर गेलो. तिथे पुन्हा बस बदलली. सहा प्रचंड मोठे दणकट रबरी टायर असलेल्या लांबलचक आइस एक्स्प्लोरर स्नो कोच मधून कोलंबिया आइस फिल्डवर गेलो. आठ ग्लेशियर्सचा मिळून बनलेला कोलंबिया आइसफील्डचा विस्तार ३५ चौरस किलोमीटर एवढा प्रचंड आहे. आर्किक्ट सर्कलचा हा सर्वात दक्षिणेकडील भाग समजला जातो. आइसफिल्डशी पोचेपर्यंतचा रस्ता चढ-उताराचा, मध्येच पाण्यातून जाणारा होता. शेजारून बर्फाचा झरा वाहत होता. बसच्या खिडक्यांमधून आणि बसच्या डोक्यावरच्या काचेच्या छतातून स्वच्छ आभाळातला सूर्य, तांबूस पांढरे ढग आणि आजूबाजूचे लांबवर पसरलेले बर्फच बर्फ दिसत होते. बस चालविणारी सुंदर तरुणी तिथल्या गमतीजमती सांगत मजा आणत होती. बर्फातच गाडी थांबली.धीर करून त्या बर्फावर थोडेसे चालण्याचा पराक्रम केला. बर्फावरून घसरण्याची भीती वाटत होती. खूप थंड वारे होते तरी फोटो काढण्याचा उत्साह होता.
कॅनडा भाग ४ समाप्त
* विजेच्या तारांवरून जाणारी पाळण्यासारखी छोटी केबिन. त्याला तिकडे गंडोला म्हणतात, पण त्याला केबल कार म्हणतो
☆ मी प्रवासिनी क्रमांक २१ – भाग ३ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆
✈️ कॅनडा ऽ ऽ राजा सौंदर्याचा ✈️
ओटावाहून दोनशे किलोमीटर्सवरील मॉन्ट्रियल इथे पोहोचलो. ही कॅनडाची औद्योगिक नगरी आहे. ब्रेकफास्ट करून बाहेर फेरफटका मारला.एका बागेमध्ये योध्यांचे, गरुडाचे पुतळे आहेत. रस्त्यावर एका कॉर्नरला जगप्रसिद्ध पियानिस्ट ऑस्कर पीटरसन यांचा दगडी बाकावर बसलेला पुतळा आहे. आपण पुतळ्याजवळ गेलो की सेन्सर्सच्या सहायाने पियानोची सुंदर सुरावट ऐकायला येते. जुन्या मॉन्ट्रियलमध्ये व्हिक्टोरियन काळातील, तांबूस दगडांचा वापर करून बांधलेली गॉथिक शैलीतली चर्चेस, म्युझियम्स, राहती घरे आहेत. विद्यार्थी आणि प्रवासी यांनी शहर गजबजले होते.१९१८ साली बांधलेली सन लाइफ बिल्डिंग ही दुसऱ्या महायुद्धामध्ये, अनेक युरोपियन राष्ट्रांनी सोने सुरक्षित ठेवण्यासाठी वापरली होती. रस्त्यांसाठी वापरलेले लांबट चौकोनी दगडी पेव्हरब्लॉक ३६० वर्षांपूर्वीचे पण अगदी सुस्थितीत आहेत.
नेत्रोदाम या भव्य चर्चच्या आत लाकडी कोरीवकाम व त्यावर सोन्याचा मुलामा दिलेले असे आहे. स्टेन्ड ग्लासच्या खिडक्यांवरील रंगीत चित्रे अप्रतिम आहेत. भव्य घंटा व अजूनही वापरात असलेला पोकळ खांबांचा ऑर्गन तिथे आहे. बार्बी म्युझियममध्ये सर्व देशातील वेगवेगळे ड्रेस घातलेल्या असंख्य बार्बी डॉल्स सुंदर सजवून मांडल्या आहेत. मॉन्ट्रियल इथे १९७६ मध्ये ऑलिंपिक गेम्स झाले होते. त्यावेळी उभारलेल्या मोठ्या आणि तिरक्या- तिरक्या जाणाऱ्या लिफ्टने जाऊन ऑलंपिक मनोर्‍याचे टोक गाठले. तिथून ऑलिंपिक ज्योत लेसर किरणांच्या साहाय्याने जिथे प्रज्वलित करण्यात आली होती तो उंच प्लॅटफॉर्म, निरनिराळ्या खेळांची स्वच्छ मैदाने दिसत होती. कुठे खेळांची प्रॅक्टीस चालू होती. त्यावेळी आपल्याकडे नुकत्याच सुरू झालेल्या टीव्हीमुळे ऑलिंपिक गेम्स पाहता आले होते. रुमानीयामधील ‘रबर गर्ल’ नादिया हिची आठवण झाली.
मॉन्ट्रियल इथून क्यूबेक इथे जायला चार तास लागले. कॅनडामधील ही पहिली कायमस्वरूपी वसाहत फ्रेंच प्रवासी, संशोधक सॅम्युएल चॅम्पलेन यांनी १६०५ मध्ये नोवा स्कॉटियाच्या किनाऱ्यावर उभारली. त्यानंतर दोन वर्षांनी ब्रिटिश आले. त्यांनी हडसन बे कंपनीची स्थापना केली. ब्रिटिश व फ्रेंच यांच्या आपापसात लढाया सुरू झाल्या. सात वर्षांनंतर ब्रिटिश जनरल जेम्स वुल्फ यांनी फ्रेंचांचा पराभव केला. तरीही क्यूबेकमध्ये ब्रिटिश व फ्रेंच संस्कृती, दोन्ही भाषा, विविध संस्था यांची हातात हात घालून वाढ झाली. आजही इथे कॅनडातील ८५% फ्रेंच राहतात. इथली अधिकृत भाषा फ्रेंच आहे व फ्रेंच सिव्हिल लॉ वापरण्यात येतो.
क्यूबेक हे ऐतिहासिक शहर सेंट लॉरेन्स या सागरासारख्या नदीकाठी आहे. पोपटी मखमली हिरवळ असलेल्या अवाढव्य बागा, भरदार वृक्ष, अनेक रंगांची फुले, गुलाबांचे ताटवे यांनी सारे शहर भरले आहे .बागांमधून अनेक कुटुंबे समर पिकनिक साठी आली होती. डोंगर उतरणीचा दगडी पायऱ्यांचा रस्ता उतरून खाली आलो.पंचवीस वर्षांपूर्वी तिथल्या चार मजली बिल्डिंगच्या संपूर्ण भिंतीवर जुन्या क्यूबेकचे चित्र रंगविले आहे. ब्रिटिश- फ्रेंच लढाया, चारचाकी घोडागाड्या, खेळणारी मुले, लपलेली मांजरे, प्रेमिकांची कुजबुज, बंदुका, लायब्ररी, मित्रांच्या बारमधील गप्पा असे सारे त्या चार मजली बिल्डिंगच्या पूर्ण भिंतीवर रंगविले आहे.
जुन्या क्यूबेक शहराभोवती संपूर्ण दगडी भिंत होती. त्याचे अवशेष दिसतात. सर्व वास्तुंची ब्रिटिश आणि फ्रेंच शैलीची जपणूक आज चारशे वर्षांनंतरही उठून दिसते. इथल्या थंड, कोरड्या हवेमध्ये सफरचंद, स्ट्रॉबेरी, चेरी अशी फळफळावळ विपुल प्रमाणात होते. उतरत्या छपरांची, लाल, राखाडी रंगांची घरे सभोवताली असलेल्या रंगीत फुलांच्या बागेमुळे शोभिवंत दिसतात. चार चाकांच्या घोडागाड्या प्रवाशांना घेऊन फिरत असतात. डोंगराच्या उंच कड्यावरून खाली येणारी फनीक्यूलर रेल्वे मजेशिर दिसते.क्यूबेक पासून मॉन्ट्रियलपर्यंत गेलेला रस्ता हा अठराव्या शतकातील व्यापारी व टपाल मार्ग होता. मॉन्ट्रियलला परत येताना मॉ॑टमोरेन्सी हा नायगाराहूनही अधिक उंचीवरून पडणारा धबधबा पहिला.झुलत्या अरूंद पुलावरून, डोंगराच्या या टोकावरून, धबधब्यावरून, दुसर्‍या डोंगरावर पोहोचण्याचा धाडसी खेळ तरुणाई तिथे खेळत होती. तसेच ट्रेकिंग व फिशिंगही चालू होते.
☆ मी प्रवासिनी क्रमांक २१ – भाग २ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆
कॅनडा ऽ ऽ राजा सौंदर्याचा
नायगाराहून ६०० किलोमीटरचे अंतर पार करून कॅनडाची राजधानी ओटावा इथे पोचायचे होते. सरळसोट, गुळगुळीत आठ पदरी रस्त्यावरून गाडी पळत होती. कुठेही सिग्नल्स नाहीत की टोल नाके नाहीत. दोन्ही बाजूंना बसविलेले टीव्ही कॅमेरे वाहतुकीचे सुयोग्य नियंत्रण करतात. रस्त्याच्या दुतर्फा गहू, मका, द्राक्षं, स्ट्रॉबेरी, चेरी यांची प्रचंड मोठी शेती होती. शेतात धान्य साठवण्याच्या उंच, उभ्या कणग्या होत्या. अनेक ठिकाणी वायनरीज होत्या.शेतिच्या पलीकडे आकाश रेषेपर्यंत भिडलेली सूचिपर्णी वृक्षांची घनदाट जंगले दिसत होती.
या साऱ्या प्रवासाला खळाळती साथ होती ती रिडो कॅनॉलची! अनेक अडचणींवर मात करून हा महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प १८३२ मध्ये पूर्ण करण्यात आला.किंग्जस्टन इथल्या लेक ओंटारिओपासून सुरू झालेला २०२ किलोमीटरचा (१२५ मैल ) हा नितांत सुंदर जलमार्ग राजधानी ओटावापर्यंत जातो. या प्रकल्पात दोन नद्या आणि मोठमोठी सरोवरे यांची जोडणी समपातळीत करण्यासाठी ४७ लॉकसची योजना केली आहे. आजही हा ऐतिहासिक जलमार्ग गजबजलेला असतो. युनेस्कोने या जलमार्गाला वर्ल्ड हेरिटेज डेस्टिनेशनचा दर्जा बहाल केला आहे.कनोइ,कयाक, मोटारबोटी यातून ही जलवाहतूक सुरू असते.कॅनाल शेजारून सायकलींसाठी स्वतंत्र मार्ग आहे. जॉगिंग व स्केटिंगही चालू होते. अनेक सुंदर बागांमधून लोक समर पिकनिकचा आनंद घेत होते.
दुसऱ्या दिवशी ओटावाहून चार तासांचा प्रवास करून किंग्स्टनला पोहोचलो.’थाउजंड आयलंड’चा हा परिसर नितांत सुंदर आहे. स्वच्छ, सुंदर, टुमदार, निवांत अशी लाल, तपकिरी, दगडी रंगांच्या उतरत्या कौलांची ऐश्वर्यशाली घरे निसर्गाच्या कॅनव्हासवरील सजीव चित्रांसारखी भासत होती.
‘ग्रेट लेक्स’ मधून उगम पावलेली सेंट लॉरेन्स नदी समुद्रासारखी विशाल आहे. ग्रेटेस्ट कॅनेडियन रिव्हर म्हणून ती ओळखली जाते. नदीतील ८० किलोमीटरच्या परिघात१८६४ बेटे आहेत. ही बेटे म्हणजे प्राचीन कालातील पर्वतांचे माथे आहेत. अगदी छोट्या आकाराच्या बेटापासून १०० चौरस किलोमीटर्स (४० चौरस मैल ) ची व्याप्ती असलेली ही खडकांवरील हिरवीगार बेटे आहेत.क्रुझमधून आम्ही या बेटांच्या दर्शनासाठी निघालो.
या अथांग पाण्यात अमेरिका आणि कॅनडा यांची तिथली सरहद्द दाखवणारे दोन्ही राष्ट्रांचे ध्वज एका बेटावर फडकत होते. निळसर हिरव्या आरस्पानी पाण्यात लहान मोठ्या बेटांची प्रतिबिंबे पडली होती. यातील काही बेटांवर मनुष्यवस्ती नाही आणि काही बेटे अमेरिकेच्या मालकीची आहेत. विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीला न्यूयॉर्क येथील धनाढ्य हॉटेल मालक जॉर्ज बोल्ट यांनी इथले हार्ट आयलँड विकत घेतले. त्यावर सहा मजली घर उभारले. किल्ल्यासारख्या या बिल्डिंगमध्ये १२० दालने व त्यांना जोडणारी अंतर्गत टनेल्स आहेत. पॉवर हाउस, इटालियन गार्डन, ब्रिज सारे त्यांनी आपली प्रिय पत्नी लुईसा हिच्यासाठी उभारले. पण लुईसाच्या अकस्मात मृत्यूनंतर हे घर दुर्लक्षित झाले. १९७७ साली अमेरिका व कॅनडा सरकारने या सार्‍या बेटांचे पुनरुज्जीवन केले. क्रूझमधून आम्हाला या हिरव्यागार, फळा- फुलांनी बहरलेल्या बागेतील प्रवासी फिरताना दिसंत होते.
‘डार्क आयलंड’वर सिंगर कॅसल आहे. सेंट लॉरेन्सचा खूप उंच, उभा पुतळा एका खडकावर उभारलेला आहे. अमेरिकेचे बेट आणि कॅनडाचे बेट जोडणारा एक इंटरनॅशनल ब्रिजही तिथे आहे. दगडी बेटांच्या हिरव्या कुशीत लपलेली, लाल, पिवळ्या, हिरव्या, राखाडी कौलांची तांबूस पांढरी घरं बघताना आपण परीराज्यातून फेरफटका मारीत आहोत असेच वाटते. घरांच्या अंगणात सुंदर हिरवळ, फुलबागा, फळबागा होत्या.समर सुरू झालेला असल्याने काही घरांच्या अंगणात मुले खेळत होती. काही अगदी जवळची दोन बेटं जोडण्यासाठी सुबक, कमानदार ब्रिज उभारले आहेत. एका बेटावर चर्च आहे. वीस बेटांच्या एका समूहावर थाउजंड आयलँड नॅशनल पार्क उभारले आहे. मासेमारी आणि पाण्यातले खेळ यात काही जण रमले होते. मध्येच वेगाने दौडणाऱ्या पांढऱ्या स्वच्छ स्पीड बोटस् पळत होत्या. स्वच्छ पांढरे अंग , राखाडी पंख ,काळी शेपटी आणि पिवळसर चोच असलेले सीगल्स पंख पसरून भक्षाचा वेध घेत होते. ही सगळी बेटे म्हणजे विधात्याने स्वतःसाठी फुलविलेली एक आगळीवेगळी बाग आहे. फार फार वर्षांपूर्वी या बेटांवर मूळ कॅनेडियन लोकांची (Aborigines ) वस्ती होती. आज कोट्यावधी डॉलर्स किमतीची ही घरे धनाढ्यांची मिरासदारी आहे. क्रूजमधून या अद्भुत दुनियेचा फेरफटका करून आम्ही परतलो. किनाऱ्यावरील माना उंचावलेल्या सिडार, व्हाईट पाइन वृक्षांनी आम्हाला ‘जमिनीवर’ आणले.
आम्ही जूनच्या मध्यावर तिथे पोहोचलो होतो. पुण्यासारखी थंडी होती पण त्यांचा समर चालू झाला होता. चार महिन्यांच्या कडक थंडीनंतर आता सूर्यदेव पहाटे पाचपासून रात्री दहापर्यंत प्रकाश देत होते. विविध रंगांची फुलं मोठमोठ्या कुंड्यांमधून ओसंडत होती.उत्साही पावलातून वसंतोत्सव सळसळत होता.खेळांना उधाण आलं होतं .डॉग फेस्टिवलपासून चिल्ड्रेन फेस्टिवलपर्यंत तसंच नृत्य-नाट्य-संगीत, बेंजो, फिडल सारे महोत्सव होते. सारे ओटावा शहरच जणू एक फिरता रंगमंच झालं होतं.
रिडो हॉल म्हणजे गॉथिक शैलीतील दगडी कौलारू घर आहे. १८६७ पासून कॅनडाच्या गव्हर्नर जनरलचे ते घर आता पंतप्रधानांचे निवासस्थान आहे. या घराभोवती सुंदर गार्डन व आर्ट कलेक्शन सेंटर आहे.
म्युझियम ऑफ हिस्ट्रीचे बांधकाम वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. २००० वर्षांपूर्वी कॅनडातील मूळ जमाती कनोई म्हणजे लाकडाच्या लांबट होडीतून इथे आल्या.म्युझियमच्या हॉलमधील सिलिंग हे कनोईच्या तळासारखे बनविले आहे.हॅलचे खांब वल्हयांसारखे आहेत आणि पार्श्वभूमीवर घनदाट हिरव्या, उंच मजबूत वृक्षांचे भले मोठे चित्र आहे.टोटेम पोल्स म्हणजे आदिवासींनी लाकडी खांबांवर कोरलेले मुखवटे , चिन्हे यांचा खूप मोठा संग्रह तिथे आहे. हे खांब म्हणजे आदिवासींची श्रद्धास्थाने होती तसेच गुप्त संदेश देण्याचे साधनही होते. म्युझियममध्ये मुलांसाठी विशेष विभाग आहे. गाणी, कोडी, खेळ यातून मुलांचे इतिहासाविषयी कुतूहल जागृत होईल असे कार्यक्रम केले जातात. तिथल्या स्टॅम्प संग्रहात १८५१ मध्ये वापरलेल्या पहिल्या पोस्टल स्टॅ॑पपासून आजपर्यंतच्या स्टॅ॑प्सचे कलेक्शन आहे.
ओटावामध्ये रिडो, ओंटारिओ व ओटावा या तीन नद्यांचा संगम होतो. संगमावर डुबकी मारून तिथले पाणी गढूळ करण्यासाठी ,पुण्य मिळविण्यासाठी कुणीही येत नाही. इथून मोठमोठी मालवाहू जहाजे अटलांटिक महासागरापर्यंत जाऊ शकतात. संगमाजवळील हिरव्या वनराईत लपलेले सर्व देशांचे दूतावास गाडीतून बघितले. त्यातल्या एका घरावर भारताचा तिरंगा फडकत होता.
☆ मी प्रवासिनी क्रमांक २१ – भाग १ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆
✈️ कॅनडा ऽ ऽ राजा सौंदर्याचा ✈️
| स्वस्ति श्री जलदेवता प्रसन्ना भवतु |
| स्वस्ति श्री वनदेवता प्रसन्ना भवतु |
| स्वस्ति श्री निसर्गदेवता प्रसन्ना भवतु |
|जलवननिसर्गदेवता: सुप्रसन्ना: भवन्तु |
‘आकाशातल्या बाप्पाने’ अवाढव्य कॅनडाला जगातील सर्वाधिक सरोवरे, समुद्रासारख्या नद्या, घनदाट जंगले, माथ्यावर बर्फाचे मुकुट मिरवणारी पर्वतराजी, मनमोहक निसर्ग यांचा असा भरभरून आशीर्वाद दिला आहे. या स्वप्नसुंदर भूमीवरील आकाशाच्या भव्य घुमटातून डोकावणारा देवबाप्पा समाधानाने हसत असतो कारण कॅनडाने या साऱ्या दैवी देणगीची कसोशीने जपणूक केली आहे. या दैवी देणगीचा आदरपूर्वक सन्मान केला आहे.
फ्रँकफर्टला विमान बदलून टोरंटोला उतरलो. विमानतळावरील सोयी-सुविधा अनुभवून बोलक्या ड्रायव्हरच्या साथीने गुळगुळीत रस्त्यावरून हॉटेलपर्यंत अलगद पोहोचलो आणि प्रवासाचा सारा शीण पळाला.
ओटावा ही कॅनडाची राजधानी आहे पण आर्थिक राजधानी टोरंटो आहे . सांस्कृतिक विविधता असलेल्या टोरंटो शहराने इतिहासाच्या पाऊलखुणा जपल्या आहेत तसेच गगनाला भिडणारे टॉवर्सही उभारले आहेत. बसमधून कॅसालोमा इथे उतरलो. कॅसालोमा हा किल्ल्यासारखा राजवाडा सर हेनरी यांनी शंभर वर्षांपूर्वी बांधला.९८ दालने, ३० बाथरूम्स, दोन गुप्त भुयारी रस्ते, आठशे फूट लांबीचे अंतर्गत जोडणी करणारे टनेल, २५ फायर प्लेसेस, १७०० बाटल्या मावतील एवढी वाईनसेलर, दहा हजार ग्रंथ असणारी लायब्ररी असा सारा अफलातून कारभार आहे. त्या महालासभोवती पाच एकर जागेवर कारंजी आणि सुंदर पुतळे असलेला रंगीबेरंगी फुलांनी डवरलेला सुंदर बगीचा आहे. आपल्याला फक्त त्या बागेत फेरफटका मारुन उंची महालाचे दर्शन व फोटो घेता येतात.
बाटा शू म्युझियममध्ये जगभरातील वैविध्यपूर्ण १३००० बुटांचा संग्रह आहे. चीनमधील एम्ब्रॉयडरी केलेल्या रेशमी बुटांपासून बॉलरूम डान्सिंग बुटांपर्यंत सारे प्रकार या संग्रहात आहेत. शोकेसमध्ये बुटाचा स्टॅन्ड ठेवलेला असावा अशी या इमारतीची रचना आहे.इटॉन सेंटर या शॉपिंग मॉलचे एक प्रवेशद्वार एका रेल्वे स्टेशन जवळ तर दुसरे प्रवेशद्वार त्यापुढच्या स्टेशनजवळ एवढा तो भरपूर लांब, अवाढव्य मॉल आहे.
साऱ्या आधुनिक इमारतींचा मानबिंदू म्हणजे सी -एन् टॉवर ! ३६५ मीटर्स म्हणजे ११९८ फूट उंच असलेला हा टॉवर काही वर्षांपूर्वी जगातला सर्वात उंच टॉवर होता. लिफ्टने दीड मिनिटात या टॉवरच्या ऑब्झर्वेशन डेस्कवर पोचलो. पायाखालच्या काचेच्या जमिनीवरून खालची माणसे, गाड्या बुद्धिबळातल्या सोंगट्यांएवढी दिसंत होती. अनेक जण त्या काचेवर झोपून सेल्फी काढण्यात रमले होते. इथे रेस्टॉरंट, थिएटर अशा सोयी आहेत तसेच भक्कम दोराच्या सहाय्याने या टॉवरला बाहेरून फेरी मारण्याचा धाडसी खेळही आहे.
काही वर्षांपूर्वी नायगाराचा अनुभव अमेरिकेच्या बाजूने घेतला होता. आता तोच नायगारा कॅनडाच्या बाजूने अनुभवायचा होता. लांबूनच त्याचा घनगंभीर आवाज कानावर आला. चंद्रकोरीच्या आकारातून धमासान कोसळणारा तो जलप्रपात पाहिला आणि समर्थ रामदास स्वामींचे शब्द आठवले ;
‘गिरीचे मस्तकी गंगा, तेथूनी चालली बळे
धबाबा लोटल्या धारा, धबाबा तोये आदळले’
जणू ते प्रचंड पाणी आकाशातून येऊन आवेगाने पाताळात घुसत होते. पाण्यावर पडलेल्या सूर्यकिरणांमुळे इंद्रधनुष्यांचे अनेक शेले त्यावर तरंगत होते. नजर खिळवून ठेवणारे, तनमन व्यापून टाकणारे ते दृश्य होते.
१८००० वर्षांपूर्वी हिमयुगाचा अंत होऊ लागला तेंव्हा सध्याच्या अमेरिका आणि कॅनडा देशांच्या सरहद्दीवर असलेल्या पाच ग्रेट लेक्स भागातलं बर्फ वितळू लागलं. लेक एरी भागातील बर्फ संथपणे उत्तरेला ओन्टारिओ सरोवर भागाकडे वाहू लागलं.वाहताना वाटेत एका कड्यावरून कोसळू लागलं तोच हा सुप्रसिद्ध नायगारा धबधबा! कालौघात खडकांची झीज होऊन धबधबा मूळ जागेपासून मागे जातो. जून, जुलै, ऑगस्टमध्ये भरभरून कोसळणारा धबधबा प्रवाशांना आकर्षित करतो. या धबधब्यात बंद पिंपात बसून उडी मारण्याचं वेडं साहसही अनेकांनी केलं आहे. धबधब्याच्या पार्श्वभूमीवर चित्रित केलेले ‘नायगारा,’ ‘सुपरमॅन’ असे अनेक चित्रपट आहेत. हिवाळ्यात एरी सरोवराचं पाणी गोठतं. जलप्रवाह अतिशय क्षीण होतो. १८४८ च्या मार्च महिन्यात तर हा धबधबा पूर्णतः गोठला होता.
धबधब्याच्या पाण्यावर जल विद्युत केंद्र चालविले जाते. विद्युत केंद्राचा पाणीपुरवठा खंडित होऊ नये म्हणून एरी सरोवरातून नायगारा नदीत दोन मैल लांबीच्या साखळीला खूप मोठे लोखंडी , तरंगणारे प्लॅटफॉर्मस् सोडलेले आहेत. त्यामुळे सरोवरातील हिमखंडांना अटकाव होऊन विद्युत केंद्राचा पाणीपुरवठा चालू राहतो.
नायगारावरील तरंगती इंद्रधनुष्ये डोळ्यात साठवून आम्ही ‘जर्नी बिहाइंड दी फॉल्स ‘ साठी एका लिफ्टने जमिनीच्या पोटात दीडशे फूट खाली गेलो. नंतर एका लहानशा ओल्या टनेलमधून गेल्यावर आम्ही थेट नायगाराच्या कोसळणाऱ्या पाण्याच्या पडद्यामागे उभे ठाकलो.आवेगाने अविरत कोसळणाऱ्या नायगाराचे थंडगार तुषार, अंगावर शिरशिरी आणंत होते. तिथून थोडे वर चढल्यावर अर्धवर्तुळाकार ऑब्झर्वेशन गॅलरी आहे. तिथून दिसणारा, आपल्या बाजूने लांबट अर्धवर्तुळाकार कोसळणारा धबधबा पाहताना डोळ्याचं पारणं फिटतं.
आता आम्हाला नायगाराची गळाभेट घ्यायची होती. ‘हॉर्न ब्लोअर’ नावाच्या क्रूझमधून धबधब्याला समोरून भिडताना अंगावर जलतुषारांचा फवारा उडत होता. रेनकोट घालूनही सर्वांग भिजंत होतं. नायगाराच्या उसळत्या पाण्यात शिरलेली बोट हेलकावत होती. कोसळणार्‍या धारा, त्यावर तरंगणारे धुक्याचे ढग, कानामनात भरून राहिलेली ती अजस्त्र ऊर्जा सारेच विलक्षण अद्भुत वाटत होते.
रात्री आमच्या हॉटेलरुमच्या काचेच्या खिडकीतून दिसणारा नायगारा संथगतीने खाली उतरत आहे असं वाटंत होतं. दिवसभरच्या श्रमाने नायगारा थोडा दमल्यासारखा दिसंत होता. झोप येईपर्यंत त्याचे दर्शन घेतले. पुन्हा पहाटे उमलती सूर्यकिरणे त्यावर पसरली. इंद्रधनुष्याचा सप्तरंगी खेळ सुरू झाला. पाण्याचा प्रचंड मोठा रंगीत पडदा झिरमिळत घरंगळू लागला.
जगातील सर्व प्रवाशांना नायगाराचे आकर्षण आहे .अमेरिका व कॅनडा यांनी अनेक सोयी- सुविधा तिथे निर्माण करून, तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने धबधब्याला माणसाळले आहे.भरदार आयाळ असलेल्या सिंहाच्या गळ्यात पट्टा बांधावा तसे! सदर्न ऑंटारिओ भागात नायगारा नदीचा संगम लेक ऑंटारिआमध्ये होतो. त्याला ‘नायगारा ऑन दी लेक’ म्हणतात. इथल्या छोट्या शहरावर ब्रिटिश वास्तुशैलीची छाप आहे. इथे अनेक वायनरीज आहेत. जगप्रसिद्ध ‘आइस वाइन’ इथे बनविली जाते. अतिशय थंड हवेत वेलीवर लगडलेल्या द्राक्षांमध्ये बर्फ तयार होतो. त्या द्राक्षातून निघालेला थेंबभर रस खूप गोड असतो. म्हणून त्यापासून बनविलेली वाइन,इतर वाइनपेक्षा जास्त मधुर असते. डेझर्ट वाइनसाठी आइस वाइन उत्तम समजली जाते.
☆ मी प्रवासिनी क्रमांक २० – भाग ३ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆
कंबोडियातील अद्वितीय शिल्पवैभव
सियाम रीपहून आम्ही कंबोडियाची राजधानी नामपेन्ह इथे आलो. तिथले ‘रॉयल पॅलेस’ एका स्वच्छ, भव्य बागेत आहे. हरतऱ्हेची झाडे व अनेक रंगांची फुले फुलली होती. नागचाफा ( कैलासपती ) म्हणजे कॅननबॉलचा महाप्रचंड वृक्ष होता. त्याला बुंध्यापासून गोल फळे लगडली होती. कमळासारख्या गुलाबी मोठ्या पाकळ्या असलेल्या या फुलात मधोमध छोटी शंकराची पिंडी व त्यावर पिवळट केसरांचा नागाचा फणा असतो. एक मंद मादक सुवास सगळीकडे दरवळत होता. राजवाड्याचे भव्य खांब अप्सरांच्या शिल्पांनी तोललेले आहेत. राजवाड्याची उतरती छपरे हिरव्या, निळ्या, सोनेरी रंगाची आहेत. आवारात वेगवेगळे स्तूप आहेत. हे स्तूप म्हणजे राजघराण्यातील व्यक्तींचा मृत्यू झाल्यावर त्यांचे दागिने, कपडे, रक्षा ठेवण्याची जागा आहे. राजाची रक्षा सोन्याच्या कमलपात्रात ठेवली आहे.
सिल्व्हर पॅगोडा पाहिला. पॅगोडाच्या आतील संपूर्ण जमीन चांदीची आहे. एक किलो १२५ ग्रॅम वजनाची एक लादी अशा ५३२९ चांदीच्या लाद्या इथे बसविण्यात आल्या आहेत. या साऱ्या लाद्या फ्रान्समध्ये बनविल्या आहेत. प्रवाशांना त्यातील एक लादी काढून दाखविण्याची सोय केली आहे. या पॅगोडामध्ये सोने, रत्ने वापरून केलेला बुद्धाचा घडीव पुतळा आहे. त्याच्या कपाळावर आठ कॅरेटचा हिरा जडविलेला आहे. त्याच्या मुकुटावर व अंगावर मिळून २०८६ रत्ने बसविलेली आहेत अशी माहिती गाईडने दिली. या रत्नजडित बुद्धाच्या मागे थोड्या उंचीवर संपूर्ण एमरेल्डचा (Emerald ) पोपटासारख्या रंगाचा पण पारदर्शक असा बुद्धाचा पुतळा आहे. त्याच्या मागे जाऊन पाहिले की आरपार पोपटी उजेड दिसतो.
म्युझियममध्ये होडीच्या आकाराचे मोठे तंतुवाद्य होते. कंबोडियामध्ये उत्तम प्रतीचा पांढरा व हिरवट मार्बल मिळतो. तो वापरून हत्तीचे, बुद्धाचे पुतळे बनविले आहेत. सॅण्डस्टोन मधील स्कंद म्हणजे कार्तिकेयाची मूर्ती आहे. सहाव्या शतकातील शंख, चक्र, गदा, पद्मधारी श्री विष्णूची मूर्ती आहे. ब्रह्मा-विष्णू-महेश, शिवलिंग, सिंह, गरुड, वाली-सुग्रीव यांच्या मूर्ती आहेत. अर्धनारीनटेश्वराची ब्रांझमधील मूर्ती आहे. नागाच्या वेटोळ्यावर बसलेल्या बुद्धाला काही लोकं काडीला लावलेला मोगरा व लाल फूल वाहत होते.उदबत्यांचे जुडगे लावीत होते. तीन-चार हजार वर्षांपूर्वीची शस्त्रास्त्रे, वाद्ये, दागिने,सिल्कची वस्त्रे विणण्याचे माग, राजाचा व धर्मोपदेशकाचा ब्राँझचा पुतळा अशा असंख्य गोष्टी तिथे आहेत.
मानवतेला काळीमा फासणारा एक काळाकुट्ट काळ कंबोडियाने अनुभवला आहे. क्रूरकर्मा पॉल पॉट या हुकूमशहाने त्याच्या चार वर्षांच्या कारकिर्दीत ( १९७६ ते १९७९) वीस लाख लोकांना यमसदनास पाठविले. हे सर्व लोक त्याच्याच धर्म- वंशाचे होते. बुद्धीवादी सामान्य नागरिक म्हणजे शिक्षक, प्राध्यापक, लेखक, पत्रकार, संपादक, डॉक्टर, वकील अशा लोकांचा पहिला बळी गेला. पॉल पॉटने हिटलरसारखे कॉन्संस्ट्रेशन कॅ॑पस् उभारले होते. महाविद्यालये , शाळा बंद होत्या. निरपराध लोकांना तिथे आणून हालहाल करुन मारण्यात आले. आम्हाला एका शाळेतील असा कॅम्प दाखविण्यात आला. गाईड बरोबर फिरताना, तिथले फोटो, कवट्या बघताना अश्रू आवरत नाहीत. गाईडचे नातेवाईकही या छळाला बळी पडले होते. एखादा माणूस असा राक्षसासारखा क्रूरकर्मा होऊ शकतो यावर विश्वास बसत नव्हता. पण हा चाळीस -बेचाळीस वर्षांपूर्वीचा सत्य इतिहास आहे. क्रूरतेची परिसीमा गाठलेला, माणुसकी हरवलेला!
कंबोडियन लोक साधे, गरीब व कष्टाळू आहेत. आपल्या परंपरा, धर्म आणि रूढी जपणारे आहेत. एप्रिल महिन्यात त्यांचे नवीन वर्ष सुरू होते. नोव्हेंबर मधील पौर्णिमेला बोन ओम थोक नावाचा सण साजरा करण्याची प्रथा बाराव्या शतकापासून आहे. त्यावेळी नद्यांमध्ये बोटीच्या स्पर्धा होतात. फटाके वाजविले जातात. केळीच्या पानातून अन्नाचा भोग (नैवेद्य ) दाखविला जातो. आता कंबोडियातील बहुतांश लोकांनी बुद्ध धर्म स्वीकारलेला आहे. त्यामुळे बुद्ध पौर्णिमा ही विशेष प्रकारे साजरी होते. मे ते ऑक्टोबर हा तिथला पावसाळ्याचा ऋतू आहे. त्यामुळे नोव्हेंबर ते साधारण फेब्रुवारी मध्यापर्यंत कंबोडियाला जाण्यासाठी योग्य काळ आहे. त्यानंतर मात्र चांगलाच उन्हाळा असतो.
कंबोडियात परंपरेप्रमाणे क्रामा म्हणजे एक प्रकारचे छोटे उपरणे वापरण्याची पद्धत आहे. आम्हालाही एकेक क्रामा भेट म्हणून देण्यात आला. उन्हापासून संरक्षण करायला, लहान बाळाला गुंडाळून घ्यायला, झाडावर चढण्यासाठी अशा अनेक प्रकारे त्याचा वापर केला जातो.
अनेक शतके पिचत पडलेल्या कंबोडियाच्या राजवटीने गेली दहा वर्षे आपली दारे जगासाठी उघडली आहेत. या दहा वर्षात पर्यटनाच्या दृष्टीने अनेक सुधारणा करण्यात आल्या आहेत. भारतीय प्रवासी कमी असले तरी युरोप व इतर प्रवाशांचा चांगला ओघ असतो. आम्ही राजधानी नामपेन्ह इथे भारतीय उच्चायुक्तांची त्यांच्या कार्यालयात जाऊन भेट घेतली. त्यांच्या राहण्याची व कार्यालयाची जागा एकाच छोट्या बंगल्यात होती. त्यांनी कंबोडियाबद्दल थोडी माहिती दिली.रबर,टिंबर, तयार कपडे यामध्ये कंबोडियाची निर्यात वाढत आहे तर औषधे, प्रक्रिया केलेले अन्न, पेट्रोल व पेट्रोलियम उत्पादने चीन, तैवान, थायलंड, सिंगापूर येथून आयात केली जातात. व्यापार व इतर व्यवहार अमेरिकन डॉलरमध्ये होतात. कंबोडिया भारताकडून औषधे, वाहनांचे सुटे भाग, मशिनरी, कॉस्मेटिक्स आयात करतो. पण अजूनही गुंतवणुकीला भरपूर वाव आहे. सिंगापूर, चीन, कुवेत, कोरिया,कतार यांनी बांधकाम व्यवसायात व शेतकी उत्पन्नात चांगली गुंतवणूक केली आहे. खाण उद्योग, वीज निर्मिती, रस्तेबांधणी तेल व गॅस संशोधन यामध्ये गुंतवणुकीला भरपूर वाव आहे.चीनने नेहेमीप्रमाणे मुसंडी मारली आहे. दोन मोठ्या सरकारी इमारती ‘फुकट’ बांधून देऊन उत्तरेकडील सोन्याच्या खाणीचे कंत्राट मिळविले आहे. उदासीनता झटकून भारतानेसुद्धा येथील संधीचा फायदा घेतला पाहिजे.
सांस्कृतिक आणि अध्यात्मिक समृद्धी असलेल्या या देशाला आपले पूर्ववैभव प्राप्त करता येईल अशी आशा करुया.
☆ मी प्रवासिनी क्रमांक २० – भाग २ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆
कंबोडियातील अद्वितीय शिल्पवैभव
अंगकोर येथून आम्ही दा फ्रॉम इथे गेलो. दा फ्रॉम येथील शिल्पकाम राजा जयवर्मन सातवा याच्या काळात बाराव्या तेराव्या शतकात झाले. इथे त्याने आपल्या आईसाठी यज्ञगृह, ध्यानगृह उभारले होते. भगवान बुद्धाच्या आयुष्यातील विविध प्रसंग इथे कोरलेले आहेत. द्वारपाल, भूमी देवता, लायब्ररी, नृत्यालय, घोडेस्वारांची मिरवणूक, पुराणातील प्राणी असे सारे शिल्पकाम गाईडने दाखविल्यावरच आपल्याला दिसते. कारण महाप्रचंड वृक्षांनी आपल्या मगरमिठीमध्ये हे सारे शिल्पकाम जणू गिळून टाकले आहे. सावरीच्या कापसाची झाडे व एक प्रकारच्या अंजिराच्या जातीच्या झाडांनी या बांधकामातील भेगा रुंद करीत आपली पाळेमुळे त्यात घुसवून या शिल्पांवर कब्जा केला आहे.अंजेलिना जोली या सुप्रसिद्ध अभिनेत्रीच्या ‘ टुम्ब रेडर’ (Tomb Raider) सिनेमाचे चित्रिकरण इथे झाले आहे. तेव्हापासून ती या जागेच्या प्रेमात पडली व तिने इथली एक मुलगी दत्तक घेतली आहे. तसेच इथले एक गावही दत्तक घेतले आहे. सततच्या परकीय आक्रमणांमुळे तसेच स्वकीय क्रूरकर्मा, हुकुमशहा पॉल पॉट याच्या अत्याचारामुळे इथे फार मोठ्या प्रमाणावर अनाथ मुले आहेत. काही वेळा त्यांचा वाईट कामासाठी उपयोग केला जातो. या अनाथ मुलांना शिक्षण, निवारा देण्यासाठी जगातील अनेक संस्था कार्यरत आहेत. आम्ही गेलो त्या दिवशी आम्हाला ‘कंबोडियन ऑर्फन फॅमिली सेंटर ऑर्गनायझेशन’ या संस्थेतर्फे अनाथ मुलांचा पारंपारिक डान्स शो बघण्याचे आमंत्रण मिळाले होते. पण वेळेअभावी ते जमू शकले नाही.
बान्ते सराय या ठिकाणाचा शोध १९३६ साली लागला. गुलाबी सॅ॑डस्टोनमधील येथील शिल्पकाम अत्यंत सुबक, शोभिवंत आहे. मूर्तींभोवतीच्या महिरपींवरील नक्षी कमळे, पाने, फुले, फळे, पक्षी यांनी सुशोभित केली आहे. नंदीवर बसलेले उमा-महेश्वर, हिरण्यकश्यपूचा वध करणारा नृसिंह, इंद्राचा ऐरावत, सीता हरण, सुंद- उपसुंद यांची लढाई, भीम-दुर्योधन गदायुद्ध, शिवाचे तांडवनृत्य, सिंहरूपातील दैत्यावर नर्तन करणारी दुर्गा, शिवावर बाण मारणारा कामदेव, खांडववनाला लागलेल्या आगीवर पाऊस पाडणारा इंद्र, व त्या पावसाला अडविण्यासाठी अर्जुनाने उभारलेले बाणांचे छप्पर, कृष्णाने केलेला कंसवध, कुबेर,हंसावरील देवता अशा अनेक देखण्या शिल्पांनी सजलेले हे मंदिर इतर वास्तूंपेक्षा छोटे असले तरी कलाकुसरीचा उत्कृष्ट नमुना आहे. माकड, गरुड, सिंह, अप्सरा, शंकराच्या मांडीवर बसलेली पार्वती, सज्जे, दरवाजांवरील छज्जे असे सारे सुंदर, उठावदार नक्षीकामाने, शिल्पकामाने इंच-इंच भरलेले आहे.युनेस्कोने जागतिक वारसा म्हणून जाहीर केलेल्या इथल्या शिल्पांचे संरक्षण, पुनर्बांधणी करण्यासाठी चीन, जपान, फ्रान्स असे अनेक देश मदत करीत आहेत. भारताच्या पुरातत्त्व खात्यातर्फे येथील दोन मंदिरात पुनर्निर्माणाचे काम करण्यात येत आहे. येथील अनेक मूर्ती चोरून विकण्यात आल्या आहेत तसेच पॉल पॉट याच्या कारकिर्दीत त्यांचा विध्वंसही करण्यात आला आहे.
कंबोडिया हा शेतीप्रधान देश आहे. मेकॉ॑ग रिव्हर चीनमध्ये उगम पावून तिबेट, लागोस, बँकॉक, कंबोडियामधून व्हिएतनाममध्ये जाते. व साऊथ चायना समुद्राला मिळते.सियाम रीप शहरामध्ये ‘तोनले साप लेक’ या नावाचा ६० किलोमीटर लांब, ३६ किलोमीटर रुंद व १२मीटर खोल असलेला दक्षिण आशियातील सर्वात मोठा गोड्या पाण्याचा तलाव आहे .यात उदंड मासे मिळतात. मेकाँग नदीच्या पुरामुळे आजूबाजूची जमीन सुपीक होते. भाताची तीन- तीन पिके घेतली जातात. भात व मासे निर्यात केले जातात. या खूप मोठ्या तलावामध्ये पाण्यावर बांधलेली घरं आहेत. तलावात बोटीने सफर करताना आपल्याला ही घरे, हॉस्पिटल, शाळा, दुकाने, बाजार, गाई-गुरे असे सारे तरंगणारे गावच दिसते. ८० हजार लोकांची वस्ती या तलावात आहे असे गाईडने सांगितले.
कंबोडियामध्ये ऊस, कापूस, रबर यांचे उत्पादन होते.केळी, नारळ, आंबे,फणस, अननस, चिक्कू अशी फळे होतात. आम्हाला नोव्हेंबर महिन्यात उत्तम चवीचे आंबे व फणसाचे गरे खायला मिळाले. झाडांवर आंबे व फणस लटकत होते. दोन हातात न मावणाऱ्या शहाळ्यातील मधुर पाणी व कोवळे खोबरे खाऊन पोट भरले.गाडीतून प्रवास करताना अनेक ठिकाणी रस्त्यावरील विक्रेते कणसासारखे काहीतरी भाजून देताना दिसले. त्यांच्याभोवती गर्दीही होती. एकदा गाडी थांबवून आम्हीही अशा एका विक्रेत्याकडे गेलो. गाईडने सांगितले की हा ‘बांबू राइस’ आहे. आम्ही याला ‘कलांग’ असे म्हणतो.कोवळ्या बांबूच्या पोकळ नळीत तांदुळ, पाणी, खोबरेल तेल व बीन्स घालतात. गवताने त्याचे तोंड बंद करून तो बांबू विटांच्या भट्टीत भाताचे तूस जाळून त्यावर भाजत ठेवतात. विक्रेत्याने तो बांबू कणसासारखा सोलून त्यात बांबूचाच चमचा घालून खायला दिला. तो गरम, थोडासा चिकट भात चविष्ट होता. एकदा तेथील जेवणात आम्हाला एक वेगळ्या प्रकारची करी दिली. फ्लॉवर, गाजर ,बिन्स, बटाटे वगैरे अगदी थोड्या तेलावर परतून त्यात सौम्य मसाले घातले होते. टेबलावर प्रत्येकाला कमळासारखे सोललेले शहाळे ठेवले होते. शहाळ्याच्या पाण्यात या परतलेल्या भाज्या घातल्या व शहाळ्यातील कोवळ्या खोबऱ्याचे बारीक तुकडेही त्यात घातले होते. अशी ही वेगळी चविष्ट, छान करी आम्हाला मिळाली. उसाचा सुमधुर ताजा रस मिळाला. तिथे केक केळीच्या पानात किंवा नारळाच्या कोवळ्या पानात गुंडाळून देण्याची पद्धत आहे .बीन्स किंवा साबुदाणा वापरून बनविलेल्या गोड सुपामध्ये ताज्या फळांचे बारीक तुकडे घालतात.
कंबोडियाच्या उत्तर भागात डायमंड, रुबी, सफायर, चांदी व सोने मिळते. गल्फ ऑफ थायलंडमध्ये तेल मिळते. चांदीच्या भांड्यांवरील नक्षीकाम, लाखेवरील नक्षीकाम यासाठी कंबोडिया प्रसिद्ध आहे. छोट्या, स्वच्छ गावातून सायकलवरून शाळेत जाणारी मुले आम्हाला पाहून हात उंचावून आनंद व्यक्त करीत होती. जपान, बँकॉक इथून मोटरबाईक आयात करून त्याला मागे रिक्षासारखे वाहन जोडून प्रवाशांची वाहतूक करतात. पुराच्या भीतीमुळे बहुतांश घरे स्टील्टवर उभारलेली असतात .घरांवर लाल, गुलाबी रंगाची उतरती स्वच्छ छपरे होती.ठिकठिकाणच्या पॅगोडांवरील कौले सोनेरी, निळसर, व विटकरी रंगाची होती. फुटबॉल, सॉकर व खमेर युद्धकलेतून जन्मलेले किक बॉक्सिंग लोकप्रिय आहे. एका हॉटेलमध्ये जेवणासोबत अप्सरा नृत्य बघायला मिळाले. त्यातील तरुणांनी सोवळ्यासारखे काष्ट्याचे धोतर व शर्ट आणि तरुणींनी नऊवारीसारखे काष्टयाचे वस्त्र कमरेभोवती गुंडाळून वरती ब्लाउज घातले होते. अतिशय संथ हालचालींमध्ये, तालवाद्य व दक्षिण भारतीय संगीतासारख्या गाण्यावर वेगवेगळ्या छोट्या कथा त्यांनी सादर केल्या.
एलिफन्टा फॉलस
जॉर्डन – लाल डोंगर, निळा सागर 
