☆ पुस्तक “रतन टाटा.. एक दीपस्तंभ” – लेखक : शंतनू नायडू – अनुवाद : डॉ. शुचिता नांदापूरकर-फडके ☆ परिचय – श्री ओंकार कुंभार ☆
पुस्तक : रतन टाटा.. एक दीपस्तंभ
लेखक : शंतनू नायडू
अनुवाद : डॉ. शुचिता नांदापूरकर-फडके
प्रकाशन : मंजुळ प्रकाशन
पृष्ठे : 235
मूल्य : 399₹
नितांत सुंदर पुस्तक. रतन टाटा यांच्यासोबत ज्याने काही काळ एकत्र व्यतित केला आहे. (एकुणात श्री रतन टाटा यांच्या विषयी मनात आदरच होता परंतु, शंतनू विषयी इंटरनेटवर, काहीबाही छापून येत असे. यु ट्यूब वर रिल्स येत असत, त्यामुळे त्यांच्याविषयी वेगवेगळ्या चुकीच्या धारणा माझ्या कडून केल्या गेल्या होत्या. त्या सर्व शंकांचं निरसन हे पुस्तक वाचताना झालं. ) अशा शंतनू नायडू याने आपल्या सहज सुंदर शब्दांतून त्याचे व श्रीयुत रतन टाटा या एकमेकांचे नाते तर उलगडून दाखवले आहेच. सोबत रतन टाटा यांच्या स्वभावाची दुसरी बाजूही सुंदर मांडली आहे.
आपणाला श्री रतन टाटा हे अस्सल भारतीय व भारतीयांवर नितांत प्रेम करणारे, संकट काळात भारताच्या पाठीशी खंबीरपणे उभे राहणारे, कोरोनासारख्या जागतीक महामारित सरकारला मोठी देणगी देणारे, फक्त देणगी देऊन न थांबता इतरही गोष्टी द्वारे समाजसेवा करणारे, एका कुटुंबाला टु व्हिलर वरुन जात असता नॅनो कारची संकल्पना मांडणारे व ती प्रत्यक्षात आणणारे आणि बरंच काही आपणाला माहीत आहे.
शंतनू नायडू यांनी आपल्या या पुस्तकातून श्री रतन टाटा यांच्या स्वभावाचे विविध कंगोरे उलगडून दाखवले आहेत. मूळातूनच या पुस्तकाद्वारे शंतनू व श्री. रतन टाटा यांचा सहप्रवास या पुस्तकाद्वारे वाचायला हवा.
श्रीयुत रतन टाटा यांची पहिली भेट, त्याच्या स्टार्टअप मोटोपॉजचे काम, त्याचे कॉर्नेल विद्यापीठातील शिक्षण, जेथे स्वतः श्री रतन टाटा यांनी शिक्षण घेतलं आहे. तेथील अनुभव, त्या काळातील टाटांचा आधार, तेथून परत भारत, टाटा ट्रस्ट चे काम, ते त्यांचा जवळचा मित्र, ते कार्यालयातील त्यांचा खाजगी सचिव. शंतनू चे आई वडील, मित्र मंडळी, विविध मंडळींची वेळोवेळी झालेली मदत, त्याचे श्वानप्रेम आणि बरंच काही…
अतिशय नितांत सुंदर पुस्तक वाचल्याचा आनंद नक्कीच हे पुस्तक देते. आणि हो या पुस्तकातील रेखाचित्रे संजना देसाई यांनी अप्रतिम अशी रेखाटली आहेत. पुस्तकातील अनुभव वाचकांच्या मनात जीवंत करण्यात त्या या रेखाचित्रांद्वारे यशस्वी झाल्या आहेत.
एका दीपस्तंभाची कथा भावी होऊ घातलेल्या भविष्यातील दीपस्तंभाकडून लिहिलेली कथा मुळातूनच वाचायलाच हवी.
परिचय – श्री ओंकार कुंभार
श्रीशैल्य पार्क, हरिपूर सांगली.
मो.नं. 9921108879
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ “लोकसंस्कृतीच्या पाऊलखुणा” – लेखिका : डॉ. तारा भवाळकर ☆ परिचय – सुश्री गौरी गाडेकर ☆
पुस्तक: लोकसंस्कृतीच्या पाऊलखुणा
लेखिका: डॉ. तारा भवाळकर
प्रकाशक: मनोविकास प्रकाशन
‘लोकसंस्कृतीच्या पाऊलखुणा’ हा डॉ. तारा भवाळकर यांनी लिहिलेल्या ‘ पुण्यनगरी ‘ च्या साप्ताहिक पुरवणीत व अन्यत्र प्रकाशित झालेल्या लेखांचा संग्रह आहे.
प्राचीन ते आधुनिक मानवी जीवनाला व्यापून राहिलेल्या समूहमनाच्या संचितात काळानुसार बदल होत असले, तरी त्यात आदिमतेपासूनच्या खुणाही शिल्लक असतातच. या बदलाच्या पाऊलखुणा दर्शवण्याचा हा प्रयत्न आहे.
डॉ. तारा भवाळकर
ताराबाईंचं बालपण शहरी व ग्रामीण वातावरणात गेल्यामुळे चूल-पोतेरे, दळणकांंडण, ओव्या-शिव्या वगैरे ग्रामीण जीवनाचा, तसेच पूजा-अर्चा, व्रत-वैकल्ये, भजने-कीर्तने वगैरे पुण्यातील जीवनाचा अनुभव त्यांच्या गाठीशी आहे.
लोकसाहित्य व लोकसंस्कृतीविषयी अकारण भक्तिभाव न ठेवता तटस्थपणे, चिकित्सकपणे त्यांनी या विषयांचा अभ्यास केला. समाजाच्या स्थितीगतीचा शोध घेताना लोकपरंपरांचा खूप मोठा खजिना त्यांना सापडला. त्याची ही ओळख.
माणूस म्हणजे देह, संवेदनशील व विकारशील मन आणि विचारशील मेंदू. या भावना, विकार, विचार आणि इतर वस्तुरूप पसारा म्हणजे संस्कृती. निसर्गाने अनुकूल व्हावे, म्हणून एक अज्ञात शक्ती निर्माण झाली, जी कल्पना पुढे विस्तारून देव निर्माण झाले. त्यांना अनुकूल करून घेण्यासाठी विधि- विधाने, उपासना प्रकार, गाणी, कथा, वाद्ये आली. त्यातून लोककलांचा उगम झाला.
पूर्वी कामात -विशेषतः स्त्रियांच्या- शारीरिक कष्ट असायचे. ते हलके करण्यासाठी कामांच्या लयतालाशी शरीराची लय साधत, त्यांच्याशी गाण्याची लयही जोडली जायची.
बाईंनी अधोरेखित केलेला अजून एक मुद्दा असा की, शिक्षण म्हणजे केवळ लिहितावाचता येणे या धारणेला हादरे देणाऱ्या अनेक कथा, गीते, म्हणी, उखाणे, लोकसमज या अनक्षर समाजस्तरात विखुरलेले आहेत. स्त्रीच्या स्थितिगतीवर तथाकथित शिक्षित स्त्रीपेक्षा अधिक थेट व परखड भाष्य या अनक्षर स्त्रियांनी केले आहे.
जात्यावरची ओवी म्हणजे शुद्ध, प्राकृतिक, सहज, आपोआप मन मोकळं करण्यासाठी ‘झालेलं’ (‘केलेलं’ नाही) गाणं. बाईंच्या मते ‘चित्ताच्या विविध प्रबळ भावभावनांचा एकांतात अचानक झालेला उद्रेक म्हणजे कविता ‘ ही वर्ड्स्वर्थने केलेली काव्याची व्याख्या ओवीला तंतोतंत लागू पडते.
पुरुषप्रधान व्यवस्थेत मुलाला वरचा दर्जा असला तरी आईसाठी दोघं सारखीच. हे सांगताना एक अनक्षर बाई म्हणते,
“लेकापरीस लेक कशानं झाली उणी
एका कुशीची रत्नं दोन्ही. “
भारतीय परंपरेत स्त्रियांची प्रतिष्ठा पुरुषसापेक्षतेनेच मोजली जाते. त्यातूनच ‘अहेव मरण’, पुरुषांच्या सोयीसाठी देवदासी वगैरेंचा जन्म झाला.
सांगलीतील एका महिला संघटनेने साजरा केलेल्या विधवांच्या हळदीकुंकू समारंभाविषयी बाईंनी लिहिले आहे.
सौभाग्याची व्रते साजरी केली जात असताना एका समाजात ‘रांडाव पुनव’ साजरी केली जाते. यल्लम्माच्या जोगतिणी ‘वैधव्याचे व्रत’ करतात.
माघी पौर्णिमेला (रांडाव पुनम) त्या विधवा होतात. पुढे चार महिन्यांनी ज्येष्ठी पौर्णिमेला (अहेव पुनव) त्या पुन्हा सौभाग्यवती होतात. कारण त्या जिचं मानवी प्रतिरूप आहेत, त्या रेणुकामातेचा पती जमदग्नी याचा कार्ताविर्याने वध केला. पुढे चार महिन्यांनी पुत्र परशुरामाने त्याचा सूड घेऊन पित्याला जिवंत केले. म्हणून हे व्रत. पित्यासाठी एवढा आटापिटा करणाऱ्या परशुरामाने आईच्या पातिव्रत्यभंगाच्या नुसत्या संशयावरून पित्याच्या आज्ञेनुसार आईचा वध केला होता. ही कथा स्त्रीजीवनाच्या स्थितिगतीची आणि पितृप्रधान व्यवस्थेची प्रतिष्ठा जपण्याची सूचक आहे.
या वैधव्याच्या व्रताचे सांस्कृतिकदृष्ट्या मानववंशशास्त्रीय स्पष्टीकरण म्हणजे मातंगी (रेणुका) ही मूलतः भूदेवता. पिकांच्या कापणीनंतर वरील चार महिन्यांच्या काळात जमीन उजाड होते, नवनिर्मिती करू शकत नाही, म्हणजे विधवा होते. म्हणून तिचं प्रतिरूप असलेल्या जोगतिणी हे वैधव्याचं व्रत पाळतात.
या संदर्भात बाईंनी एक विचारप्रेरक प्रसंग सांगितला आहे. नागपूरच्या मातृमंदिर या स्त्रीसंस्थेच्या संस्थापक श्रीमती कमलाबाई हॉस्पेट यांनी आपल्या वैधव्याचा पन्नासावा वाढदिवस जाहीरपणे ‘साजरा’ केला. कारण त्यांना बालपणीच वैधव्य आल्यामुळे त्या इतक्या स्त्रियांना, अनाथ मुलांना आयुष्यात उभं करू शकल्या.
बहुपत्नित्व ही बायकांनाच बायकांचा शत्रू करणारी; पण पुरुषांना फायदेशीर अशी व्यवस्था होती. या संदर्भात बाईंनी, वेदांचे भाषांतरकर्ते म. म. सिद्धेश्वरशास्त्री चित्राव यांच्या ऋग्वेद ग्रंथातील ‘सपत्नीनाशनसूक्तां’विषयी लिहिले आहे.
त्या लेखात बंगालमधील ‘सेंजुती व्रता’चाही उल्लेख आहे. त्या व्रताचा उद्देश ‘सवतीचं वाट्टोळं व्हावं’ हाच. ओवीप्रमाणेच स्त्रियांच्या व्रतातूनही स्त्री आपापसातच बोलते. ती कुटुंबातही व्यक्त होऊ शकत नाही.
‘पाऊस : साजिवंत सखा’ हे लेखाचे शीर्षकही अर्थपूर्ण, नादमय आहे. बाईंनी म्हटले आहे की ‘येरे येरे पावसा|तुला देतो पैसा|| ‘ हे लोकपरंपरेतले आणि लोकभाषेतले आद्य पर्जन्यसूक्तच आहे.
बाई म्हणतात की या लोककवयित्रींनी निसर्गाच्या प्रत्येक घटकाशी मानवीपण बांधले आहे. उदा. ‘ईजबाईचं नर्तन’, ‘जिमिनबाई भरदार’,
‘धरतीच्या कुशीमधी, बीय बीयाणी रुजली|
वऱ्हे पसरली माटी, जशी शाल पांघरिली ||’
बाईंच्या मते लोकपरंपरेतल्या प्रकृतिसंवादी जगण्यातच चेतनगुणोक्ती ( अचेतनावर चेतनाचा आरोप करून केलेली रचना) असते. उदा. ‘जात्या तू ईसवरा, नको मला जड जाऊ|’
पण कविता म्हणून स्त्रियांच्या या साहित्याचा विचारच फार झाला नाही. त्या निसर्गाकडे आपल्याच अस्तित्वाचे प्राकृतिक रूप म्हणून नाते जोडतात.
यात नागपंचमीविषयी एक लेख आहे. नाग हे आदिपुरुषतत्त्व. बाप, भाऊ, पती-प्रियकर, पुत्र या नात्याने तो रक्षणकर्ता असतो. कधी तो कुळाचा, धनाचा रक्षक असतो. प्रियकर-पती म्हणून तो सर्जक पुरुषतत्त्व असतो.
गिरीश कर्नाड ‘नागमंडल’ या नाटकातून, शंकर पाटील ‘भुजंग’ या कथेतून नवीन अन्वयार्थ लावून, स्त्री-पुरुष संबंधांची गुंतागुंत उकलण्याचा प्रयत्न करतात.
दिवाळीच्या संदर्भात बाई लिहितात : पूर्वी धनत्रयोदशीला बायकांची अभ्यंगस्नानं असत. ती आता डिलिट झालीत. पुरुषांची नरकचतुर्दशी, भाऊबिजेची अभ्यंगस्नानं चालू आहेत. बायका फक्त इतरांची कौतुकं करण्यासाठी, ही धारणा पक्की.
हल्ली सजावट ‘रेडीमेड’ वस्तूंनी होते. चिनी वस्तूंवर बहिष्कार घालण्यापेक्षा आपण उत्तम दर्जाच्या, स्वस्त, आकर्षक वस्तू का निर्माण करू नयेत?
ऐतिहासिक दंतकथा व लोककथांविषयी बाई म्हणतात : भक्तिभाव बाजूला ठेवून वस्तुनिष्ठ निकषांच्या आधारे चिकित्सा केली, मानवशास्त्रीय वा पूरक अभ्यासशाखांच्या आधारे मागोवा घेतला, तर इतिहास संशोधनाच्या वाटाही समृद्ध होतील.
लोकप्रतिभा आपापला अनुभव देवादिकांवर, त्यांच्या स्थितीवर आरोपित करते. देवाला आपल्या जगण्याशी जोडून घेते. म्हणूनच
‘हळदीचं जातं जड जातंया म्हाळसाला|
संग आणली बाणाईला ||’
घरात कष्टाची कामं करायला हक्काचं माणूस म्हणजे लग्नाची बायको, हा परंपरेचा स्त्रीकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन.
जात्यावरची ओवी आपल्या जगण्याचे कालसंवादी आशय देव-देवतांच्या चरित्रात पाहते. एका काळाच्या सामाजिक स्थितीगतीचा, संस्कृतीचा, धारणांचा, देवतांचा, श्रद्धेचा, उपासनांचा मोठा पट या मौखिक साहित्यातून शोधता येतो.
डॉ. रा. चिं. ढेरे यांनी लोकसांस्कृतिक बैठकीवरून लोकदेवतांच्या संशोधनाच्या वाटा समन्वित अभ्यासपद्धतीने दाखवल्या आहेत. एका आदिम दैवताच्या उन्नतीकरणाची कथा त्यांनी त्यांच्या लोकसांस्कृतिक प्रातिभ दृष्टीने मांडली आहे. त्यांच्या मते देवताविषयक शोध हा त्या देवतेचा शोध नसून देवताविषयक मानवी -सामाजिक धारणांचा, मानवी श्रद्धाविश्वासाचा शोध असतो.
आदिम अवस्थेत पुरुष -देव व स्त्री -देवता स्व-तंत्रपणे नांदताना दिसतात. उपासनेत त्यांच्या नैमित्यिक भेटी उत्सवातून भक्त घडवीत असतात. मानवी जीवनात विवाहसंस्था स्थिर झाल्यावर आता त्या दूरस्थ देवतांचे विवाहसोहळेही भक्त साजरे करतात. लोकदेवतांच्या चरित्रांतून, ते ज्या समाजाचे देव आहेत, त्या समाजाच्या स्थित्यंतराचा सामाजिक/सांस्कृतिक इतिहास कळतो.
डॉ. ढेरे यांच्या सगळ्या ग्रंथरूप सांस्कृतिक शोधयात्रा या समाजाच्या सर्वांगीण स्थित्यंतरांचा शोध घेणारे, अंतर्दृष्टी देणारे प्रकल्प आहेत.
बडबडगीतांविषयी बाई म्हणतात : ‘अडगुलंs मडगुलं’पासून सुरू झालेल्या प्रवाहात नाच, गाणं, संवाद, चिऊ-काऊच्या गोष्टी, त्या सादर करण्याची नाट्यात्मक शैली यांचं अजब रसायन अनुभवत कित्येक पिढ्या वाढल्या. मायबोलीचा नाद ताल-लयीसह अवघ्या व्यक्तिमत्त्वात मुरत असे. मग आताच इंग्रजी ऱ्हाईम्स मुलांच्या माथी का मारल्या जातात?
‘इतिहासाचे जागले’ असलेल्या शाहिरांनी पोवाड्यांमधून, लोकगीतांतून वस्तुनिष्ठ नोंदींसह इतिहास जनसामान्यांपर्यंत पोहोचवला. समकालीन लोकमन, चालीरीती, रूढी, क्रिया-प्रतिक्रियांतून व्यक्त केलेले लोकमन आणि लोकमत प्रवाही ठेवले.
लोककथा हा माणसांच्या चित्रविचित्र वृत्ती-प्रवृत्तींचा सतत वाहता प्रवाही खजिना आहे. काळ, प्रदेश, भाषा कोणतीही असली, तरी मानवी जीवनाचे नमुने सर्वत्र समान असतात. त्यामुळेच देशविदेशातील कथांतून सारखेपणा आढळतो.
‘सहा शब्दांच्या कथा’ या लेखात बाईंनी, बोलीभाषेतील म्हणी म्हणजे अल्पाक्षरी कथाच आहेत, हे सांगितलं आहे. उदा. ‘अग अग म्हशी, मला कुठे नेशी |’, ‘अति झालं देवाचं, कपाळ उठलं गुरवाचं|’, ‘ कोडग्याला हाणलं पिढं (पाट), म्हणतं बसायला दिलं|’, ‘ काग बाई अशी?, तर शिकले तुझ्यापाशी|’ वगैरे. परंपरेतल्या अनुभवांचं खूप मोठं संचित यांत साठलेलं आहे.
”अशी’ ही एक ‘सती’ ‘ : १८६४ साली ‘थोरले माधवराव पेशवे ‘ या नाटकाचे प्रयोग होत असत, तेव्हा गावातल्या स्त्रियांच्या झुंडीच्या झुंडी नाटकास येऊन ‘सती’ जाणाऱ्या रमाबाईंची (स्त्रीपार्टी नट विष्णू वाटवे) ओटी भरत असत. हे ओट्या भरणं आणि नंतर खण, तांदूळ, नारळ साठवणं, यातच तास – दोन तास जात असत. याचा निष्कर्ष सांगताना बाई म्हणतात, ‘लोकसंस्कृतीच्या प्रवाहात असेही एखादे श्रद्धेचे डबके लोकमनात साचून राहतेसे वाटते. ‘
‘असे प्रेक्षक, अशा जाहिराती’ या लेखात १८५३ ते १८७३ या काळातील नाटकांच्या जाहिरातींविषयी बाईंनी लिहिले आहे.
त्यात नाटकात ‘उत्कृष्ट सिनरी’, ‘सूर्य, चंद्र, तारे, ‘ ‘बागेचा देखावा, व्याघ्राने धरलेली स्त्री, विमान, वारांगनांचा ताफा, ‘ तसेच ‘नारायणरावाच्या वधाचा फार्स’ दाखवताना त्याचे पोट फाडून साखरभात व आतडी हुबेहूब दाखवू’ वगैरे आमिषे असत. त्याबरोबर, ‘ खेळाच्या जागी तंटा करायला, विडी ओढायला, पान खाऊन थुंकायला मनाई आहे’, ‘कमी प्रतीचे तिकीट घेऊन जास्त प्रतीचे जागी जाणाऱ्यास पैसा न देता बाहेर घालवले जाईल’ असा सज्जड दमही असे. याचं तात्पर्य बाई सांगतात : ‘जाहिरात हे केवळ प्रसिद्धीचे साधन नसून सामाजिक आणि सांस्कृतिक स्थितिगतीचा वेध घेण्याचे साधनही होऊ शकते. ‘
‘इडिपस कॉम्प्लेक्स’विषयीच्या लेखात बाईंनी इतिहास संशोधक श्री. विश्वनाथ काशीनाथ राजवाडे यांच्या ‘भारतीय विवाहसंस्थेचा इतिहास’ या ग्रंथाचा संदर्भ दिला आहे. या सखोल, संशोधनपर ग्रंथात शतरूपा आणि तिचा पिता वसिष्ठ, मनू आणि त्याची कन्या इला, जह्नू आणि त्याची कन्या जाह्नवी, सूर्य आणि त्याची कन्या उषा ऊर्फ सरण्यू यांच्यात पतिपत्नीसारखे संबंध होते. नैसर्गिक नर-मादी आकर्षणाचा हा भाग होता. पुढे संस्कृतीच्या प्रवासात नर-मादीचे मुक्त लैंगिक संबंध प्रतिबंधित केले गेले. माता-पुत्र, पिता-कन्या, सख्खे भाऊ-बहीण या नात्यांत लैंगिक संबंध निषिद्ध मानले गेले.
मनोविकास प्रकाशनने प्रकाशित केलेल्या ‘लोकसंस्कृतीच्या पाऊलखुणा’ या पुस्तकात डॉ. तारा भवाळकर यांनी लोकसंस्कृतीच्या वेगवेगळ्या अंगांवर अभ्यासपूर्ण, तरीही सोप्या भाषेत विवेचन केलेले आहे.
वाचकांनी ते मुळातूनच वाचल्यास, त्यांचा दृष्टिकोन, त्यांच्या ज्ञानाच्या कक्षा नक्कीच विस्तारित होतील.
परिचय –सुश्री गौरी गाडेकर
संपर्क – 1/602, कैरव, जी. ई. लिंक्स, राम मंदिर रोड, गोरेगाव (पश्चिम), मुंबई 400104.
फोन नं. 9820206306
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ “शह आणि काटशह” – लेखक : डॉ. राजीव जोशी ☆ परिचय – श्री हर्षल सुरेश भानुशाली ☆
पुस्तक : शह आणि काटशह (वैद्यकीय व्यवसायातील चुरस)
लेखक : डॉ. राजीव जोशी
पृष्ठे : २४४
मूल्य: ४००₹
या पुस्तकातील एकूण ३१ प्रकरणांतून वैद्यकीय व्यवसायातील चांगल्या-वाईट घटनांची चिरफाड करण्यात आली आहे. आणि शह आणि काटशह या स्वरूपात लिहिलेली आहे, जी वाचनीय आहे. त्यातील काही भाग-
व्यवसायातील चुरस
या पुस्तकाची प्रस्तावना डॉ. सुहास नेने यांनी लिहिली आहे …. ‘कोणतीही गोष्ट अर्थार्जन करण्यासाठी करायची म्हटली की, त्यात नफ्याचा आणि तोट्याचा विचार आलाच. कोणीही जास्तीत जास्त नफा कसा मिळवावा आणि तोही कमीत कमी तोटा सोसून असाच विचार करणार. अगदी वैद्यकीय व्यवसायातही ही गोष्ट ओघानेच आली. किंबहुना क्वचितप्रसंगी चार गुना अधिकच ! चार पैसे दुसऱ्यापेक्षा जास्त मिळवायचे म्हणजे त्यात चुरस, ईर्षाही आलीच. चुरस आली की त्यात डाव, प्रतिडाव, शह-काटशह हे पण येणे क्रमप्राप्त झाले. ‘Everything is fair in love and war. ‘ …. असे त्यात त्यांनी म्हटले आहे. शह-काटशहदेखील चुकीच्या मार्गाने द्यायचे, का नीतीच्या मानदंडांचा विचार करायचा, हा शेवटी ज्याचा त्याचा प्रश्न राहतो. रुग्णाच्या हितासाठी राबवलेली चुरस रुग्णाच्या नक्कीच कायम फायद्याची यात कणभरही शंका नाही.
डॉक्टर राजीव जोशी अशाच निर्हेतुक चुरशीचे स्वागत करतात आणि त्याप्रमाणे वागतात आणि म्हणून अगदी निःसंकोचपणे लिहूनही जातात……
… चुरशीच्या डावाची सुरुवात प्रतिष्ठित, आधीपासूनच एस्टॅब्लिश्ड असलेल्या डॉक्टरांच्या रुग्णालयाच्या जवळ स्वतःचे रुग्णालय सुरू करण्यापासून होते आणि एका गोष्टीतून दुसऱ्या तितक्याच उत्कंठावर्धक गोष्टीचा जन्म होतो. हा सिलसिला सुरूच राहतो आणि त्यातून वैद्यकीय विश्वातील अनेक सुरस, चमत्कारिक कथा विश्वास बसणार नाही अशा पद्धतीने उलगडत जातात. सत्यकथा असल्याने त्यात पुण्यातील प्रतिष्ठित, नामांकित डॉक्टरांची नावेही प्रत्यक्षपणे, कधी कधी अप्रत्यक्षपणे येऊन जातात. घासाघीस करून पदरात पाडून घेणाऱ्या तडजोडी, बहाद्दर व्यावसायिकांची कहाणीपण येते. येनकेन प्रकाराने स्वतःच्या पोळीवर तूप ओढून घेणारे अगदी सीनियर सुद्धा त्यातून सुटत नाहीत. गरज नसताना आपण ज्या अभ्यासक्रमाचे शिक्षण घेतलेले नाही; त्याची औषधे बिचाऱ्या अगतिक, अडाणी रुग्णांना देण्याचा अधिकार आहे का, हा सवाल आपोआपच येतो. बऱ्याच वेळी लोकांना साधे हवामानात बदल झाल्यामुळे होणारे व्हायरल इन्फेक्शन असते; की जे आपले आपणच औषधाविना काही दिवसांत जाणारच असते, त्यासाठी भारी भारी अँटिबायोटिकची आवश्यकता नसते. जे काम टाचणीने होणार आहे; त्यासाठी अ‍ॅटमबॉम्बचा उपयोग करणे चूकच आहे, परंतु याविषयी माहीत नसल्यामुळे किंवा अन्य काही कारणांमुळे केले जाते. अलंकारिक नसली, तरी ओघवत्या भाषेत असल्यामुळे प्रत्येक घटना अतिशय स्वच्छपणे डोळ्यांसमोर येते.
नुसता प्रॉब्लेम सांगून डॉक्टर राजीव थांबत नाहीत; तर त्यासाठी काय करावे, काय करू नये असा टेक-होम मेसेजही देतात. ही या लिखाणाची खासियत मी समजतो. ‘तुम लढो मैं कपडे संभालता हूँ’ सारखी बोटचेपी वृत्ती त्यांची नाही. इन्शुरन्स कंपन्यांच्या वाढत्या, गोंडस, फसव्या कारभाराबद्दल बोलताना ते परखडपणे आपली मते मांडतातच आणि ‘पती-पत्नी और वो’ यांच्यातील ‘वो’ कडेपण आता खूप लक्ष द्यायला लागणार आहे, असा संकेत देतात. कट किंवा कमिशन आणि डॉक्टर यांचा चोली दामन का साथ असतो, असे समीकरण काही लोकांच्या डोक्यात अतिशय फिट बसलेले आहे. त्यातल्या स्वतःला आलेल्या अनुभवाबद्दलही ते बोलतात; पण या वेळी डॉक्टरांची लेखणी अडखळत नाही, कारण ‘कर नाही तर डर कोणाला !’ कटची कटकट ठेवली नाही, तर डोक्याला त्रास होणारच नाही! (कट घेणारे फक्त फॅमिली डॉक्टरच असतात, असा गोड गैरसमज डॉक्टर जोशींनी करून घेतला असावा; असा माझा समज आहे ! कट घेणाऱ्याचा एक डीएनएच असतो, तो डिग्री किंवा पॅथीमध्ये नसतो !!) आयुर्वेदातील एमडी किंवा एमएससारख्या डिग्ग्रांनी रुग्णांची फसगत करणाऱ्या महाभागांना पण जाता जाता ते सहज फटकारतात. त्यांच्या डिग्रीतला फोलपणा सिद्ध करायला कचरत नाहीत. अप्रामाणिकपणे वैद्यकीय व्यवसाय करणाऱ्या, औषध कंपन्यांच्या प्रतिनिधींच्या ज्ञानावर अवलंबून, त्यांच्या इशाऱ्यावर नाचून औषधे देणाऱ्यांना चिमटा काढायला सोडत नाहीत.
साठा उत्तरांची ही कहाणी सुफल संपूर्ण होताना डॉक्टर राजीवची लेखणी दुसऱ्या भागासाठी सरसावलेली दिसते. ते प्रवेश प्रक्रियेतील भ्रष्टाचाराच्या चक्रव्यूहात शिरतात आणि न सुधारलेल्या किंवा सुधारायचेच नाही, अशा मनोवृत्तीत राहिलेल्या न्याययंत्रणेचे वाभाडे काढतात. पुस्तकाच्या दुसऱ्या भागात रोजनिशी लिहावी, अशा पद्धतीने उत्कंठावर्धक शैलीत मांडलेल्या या कडू सत्य घटनेत स्वतःसाठी नाही, तर वैद्यकीय प्रवेशातील अन्यायाविरुद्ध ‘जनहित याचिका’ (PIL) दाखल करून घेतानाचे स्वानुभव अतिशय रंगतदारपणे रेखाटले आहेत. सहाध्यायी, मित्र- मैत्रिणी, शिक्षक, नातेवाईक, वृत्तपत्रे, प्रशासन आणि न्यायव्यवस्था या साऱ्यांची प्रतिबिंबे या गढूळ पाण्यात आपापल्या कर्माप्रमाणे स्वच्छ पडलेली दिसतात! लाल फितीचा आब, डोळ्यांवर पट्टी बांधलेल्या न्यायदेवतेचा रुबाब, नियमांप्रमाणे चाललेल्या शिक्षणार्थीचा आक्रोश कसा दाबून टाकतो, ‘Justice delayed is Justice denied’ हेच पुनःपुन्हा कसे अधोरेखित करतो आणि रास्त हक्कासाठी सामान्यांना किती झगडावे लागते आणि हातात सत्ता असली की, मी म्हणेन तीच पूर्व दिशा असे राबवणारे कसे भेटतात, हे पटवून देतो.
प्रस्थापित न्यायव्यवस्थेविरुद्ध स्वतःसाठी नव्हे, तर अयोग्य पद्धतीने येऊ पाहिलेल्या पण चुकीच्या राजमार्गाला (!) विरोध करण्यासाठी पदरमोड करून, लष्करच्या भाकरी भाजताना करावा लागणारा मनस्ताप, घालवलेली मनःशांती या साऱ्यांचाही आढावा या दुसऱ्या भागात येतो.
चुरस, शह-काटशह यांना दृश्य स्वरूपात दाखवण्यासाठी वापरलेला बुद्धिबळाचा पट शीर्षकाची यथार्थता नक्की दाखवतो.
परिचय : श्री हर्षल सुरेश भानुशाली
पालघर
मो.9619800030
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ मेळघाटावरील मोहर : डॉ. रविंद्र आणि डॉ. स्मिता कोल्हे – लेखिका : सुश्री मृणालिनी चितळे ☆ प्र्स्तुती – सुश्री त्रिशला शहा ☆
पुस्तक : मेळघाटावरील मोहर : डॉ. रविंद्र आणि डॉ. स्मिता कोल्हे
लेखिका- मृणालिनी चितळे
प्रकाशक : राजहंस प्रकाशन, पुणे
किंमत– 300 ₹
नागपूरसारख्या शहरात डॉ. होऊनसुद्धा तिथली भरपूर पैसे मिळवून देणारी प्रॅक्टिस सोडून मेळघाटातील आदिवासी लोकांना आरोग्य सुविधा पुरविण्यासाठी बैरागड ता. धारणी जि. अमरावती या अतिदुर्गम भागात जाऊन तिथेच स्थायिक होण्याचा निश्चय डॉ. रविंद्र कोल्हे यांनी घेतला आणि लग्न करुन आपली पत्नी डॉ. स्मिता यांना घेऊन ते बैरागड इथे दाखल झाले.
भारतामधील महाराष्ट्रातील एका कुठल्यातरी कोपऱ्यातील बैरागड गाव म्हणजे आपल्या देशात जेवढे म्हणून प्रश्न आहेत ते सर्व या गावात एकवटले आहेत असे म्हणणे वावगे ठरणार नाही. अत्यंतिक गरिबी, बेरोजगारी, कुपोषण, हिंदू-मुस्लिम संघर्ष, जातीयवाद, भ्रष्ट सरकारी यंत्रणा, वनतस्करी अशा अनेक समस्यांचा सामना या बैरागडमध्ये अनुभवताना अनेक भलेबुरे प्रसंग कोल्हे पतीपत्नीवर आले. तरी याच गावात रहाण्याचा त्यांचा मनोदय वाचताना नतमस्तक झाल्याशिवाय रहावत नाही. डॉक्टर म्हणून आदिवासी लोकांच्या आरोग्याचा प्रश्न सोडविताना या लोकांपुढील इतर समस्या जसजशा येऊन भिडल्या तसतसा त्याविरुद्ध आवाज उठविण्यासाठी त्यांनी ‘जागल्या’ची भूमिका त्यांनी आपणहून स्वीकारली. या प्रत्येक समस्येविरुध्द आवाज उठवताना या पती-पत्नींना अनेक संकटांना सामोरे जावे लागले. पण त्याचा बाऊ न करता ते अविरतपणे आदिवासींचे प्रश्न सोडवण्यासाठी प्रयत्न करीतच राहिले. कित्येकवेळा जीवावर बेतण्याचे प्रसंगही उद्भवले.
… या सर्वच प्रसंगाचा लेखाजोखा लेखिकेने या पुस्तकात मांडला आहे. स्वतः डॉ. आणि कायद्याचे शिक्षणही घेतलेल्या स्मिताताईंनी तनमनधनाने बैरागडवासियांच्या समस्येवर उपाय शोधणाऱ्या आपल्या पतीला पुरेपुर साथ दिली आहे. अत्यंत तुटपुंज्या कमाईवर संसार करताना त्यांचा कस लागत होता. पण एकदा हा वसा हाती घेतलाय म्हटल्यावर त्यांनी त्याचा विचारच केला नाही. अगदी गायी म्हशी पाळून गोठ्यातील स्वच्छता, धारा काढणे, ते दूध आणि घरी पिकवलेली भाजी कोणताही कमीपणा वाटून न घेता दारोदार जाऊन त्यांनी विकली,.. हे करीत असताना स्त्रियांच्या समस्या जाणून त्याविरुद्ध लढाही देत आहेत.
डॉ. रविंद्र यांनी डॉक्टर असूनही शेतीतील नविन तंत्रज्ञान आदिवासींना समजावून देताना स्वतः शेतीही केली. रेशन दुकानातील काळाबाजार रोखण्यासाठी रेशन दुकानही चालविले. वीटभट्टीचे कंत्राट घेतले. निवडणूक लढवून आपल्या अधिकारात गोंड आणि कोरकू समाजासाठी अनेक विकासाची कामे केली. रस्ते, वीज, पाणी, शिक्षण या कामासाठी परोपरीने सरकारला आवाहन करून आदिवासींच्या विकासासाठी कोल्हे पती-पत्नीने जीवाचे रान केले. त्याचाच परीपाक म्हणून अनेक पुरस्कारांनी त्यांना सन्मानित केले आहे.
अत्यंत सुरेख पध्दतीने या दोघांच्या कार्याची माहिती लेखिकेने या पुस्तकातून दिली आहे.
‘मोहर’ म्हणजे कोणत्याही कामात, युध्दात पुढे असणारी व्यक्ती … मोहर म्हणजे सोन्याचे नाणे किंवा शिक्का,… मोहर म्हणजे तरुवरांवर येणारा फुलांचा गुच्छ …. म्हणूनच “ डॉ. रवींद्र आणि डॉ. स्मिताताई म्हणजे या मेळघाटातील मोहर “ असे लेखिकेचे म्हणणे आहे …. आणि ते सार्थच आहे.
प्रस्तुती : सुश्री त्रिशला शहा
मिरज
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ “भारतीय स्वतंत्रता संग्राम के अनदेखे समरांगण” – मराठी लेखक : प्रा. हेमंत सामंत – हिन्दी अनुवाद : डॉ. मीना श्रीवास्तव ☆ परिचय – श्री विश्वास देशपांडे ☆
पुस्तक :“भारतीय स्वतंत्रता संग्राम के अनदेखे समरांगण”
मूळ मराठी लेखक : प्रा. हेमंत सामंत
अनुवादित लेखन (हिंदी) –डॉ. मीना श्रीवास्तव
पृष्ठसंख्या –१५२ पाने
प्रकाशक –श्री विद्या बुक डिस्ट्रिब्युटर्स, पुणे
या महिन्यात १७ नोव्हेंबर २०२४ या दिवशी डॉ. मीना श्रीवास्तव यांनी प्रा. हेमंत सामंत यांच्या मराठी लेखांच्या केलेल्या हिंदी अनुवादाची दोन पुस्तके प्रसिद्ध झाली. त्यातील एक होते ‘भारतीय स्वतंत्रता संग्राम के अनदेखे समरांगण’. आपल्या वयाचे शतक पूर्ण केलेल्या मुंबईतील ज्येष्ठ स्वातंत्र्य सैनिक डॉ. जी. जी. परिख यांच्या हस्ते या पुस्तकाचे प्रकाशन झाले ही विशेष आनंद आणि अभिमानाची गोष्ट. ज्येष्ठ साहित्यिक हेमन्त बावनकर यांनी या पुस्तकाला प्रस्तावना लिहिली आहे.
डाॅ. मीना श्रीवास्तव
आपल्या स्वातंत्र्याचा अमृत महोत्सव आपण नुकताच साजरा केला. आपल्या देशाला स्वातंत्र्य मिळण्यासाठी अनेकांनी आपल्या प्राणांची आहुती दिली, आपल्या सुखावर तसेच घरादारावर तुळशीपत्र ठेवले. ज्यांनी ज्यांनी या स्वातंत्र्यासाठी त्याग केला, त्यांची आठवण ठेवणे, त्यांचे कृतज्ञतापूर्वक स्मरण करणे आणि त्यांनी केलेल्या बलिदानाची जाणीव ठेवून आपल्या देशाप्रती आपले कर्तव्य बजावणे हे प्रत्येक जागरूक नागरिकाचे कर्तव्य आहे. स्वातंत्र्यासाठी ज्यांनी आपले आयुष्य पणाला लावले असे महात्मा गांधी, लालबहादूर शास्त्री, पंडित नेहरू, सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्यासारखे नेते आणि स्वा. सावरकर, भगतसिंग, चंद्रशेखर आजाद, राजगुरू यांच्यासारखे महान स्वातंत्र्य सैनिक आपल्याला परिचित असतात, परंतु आपल्या देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी अशा हजारो तरुणांनी बलिदान दिले आहे की ज्यांची नावेही आपल्याला माहिती नसतात.
अशाच अनेक ज्ञात अज्ञात स्वातंत्र्यवीरांची माहिती करून देण्याचे मोलाचे कार्य या पुस्तकाने बजावले आहे. आपल्या स्वातंत्र्यवीरांनी केलेला त्याग आजच्या तरुण पिढीपर्यंत पोहोचवण्यासाठी हे पुस्तक मोलाची भूमिका बजावेल यात शंकाच नाही. या पुस्तकात ३८ ज्ञात अज्ञात अशा स्वातंत्र्यसैनिकांचा परिचय थोडक्यात परंतु अत्यंत माहितीपूर्ण आणि प्रेरणादायी अशा भाषेत करून देण्यात आला आहे. मूळ मराठी लेखन जरी प्रा. हेमंत सामंत यांचे असले तरी हिंदी भाषेतील हे पुस्तक अनुवादित आहे असे कुठेही जाणवत नाही हेच डॉ. मीना श्रीवास्तव यांच्या अनुवादाचे कौशल्य आहे.
स्वातंत्र्यपूर्व काळात भारताला स्वातंत्र्य मिळवून देण्याच्या उर्मीने संपूर्ण देश जागृत झाला होता. देशांमध्ये ठिकठिकाणी स्वातंत्र्यासाठी लढा सुरू होता. अशा ठिकाणांची आणि तिथे सुरू असलेल्या लढ्यांची प्रेरणादायी ओळख ‘भारतीय स्वतंत्रता संग्राम के अनदेखे समरांगण’ हे पुस्तक आपल्याला करून देते. जेथे स्वातंत्र्याचे धगधगते आंदोलन पेटले होते अशा ३८ ठिकाणांची माहिती हे पुस्तक आपल्याला करून देते. यामध्ये कित्तूर येथील राणी चेन्नम्मा, बराकपूर येथे मंगल पांडे यांनी केलेला विद्रोह, नरगुंड येथे भास्करराव भावे यांनी केलेला विद्रोह, मलेरकोटला येथील कुका विद्रोह, कलकत्त्यातील गुप्त बैठकींचे असलेले माणिकटोला बाग हे स्थान, त्याचप्रमाणे सॅन फ्रान्सिस्को येथील युगांतर आश्रम, चंपारण्य आंदोलन, फिजी येथील इंडियन इंपिरियल असोसिएशन, अमृतसर येथील जालियनवाला बाग हत्याकांड, चौरी चौरा येथील असहकार आंदोलन आदी स्वातंत्र्यासाठी झालेल्या विविध आंदोलनांचा, लढ्यांचा आणि संघर्षाचा रोमहर्षक परामर्श या पुस्तकात घेण्यात आला आहे.
या पुस्तकाच्या आपल्या प्रस्तावनेत डॉ मीना श्रीवास्तव म्हणतात की आज ज्या स्वातंत्र्याचा आपण आनंद उपभोगतो आहोत ते स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी आपल्या स्वातंत्र्य सैनिकांनी त्यांच्या प्राणांचे बलिदान दिले. यामध्ये स्त्रीपुरुष, तरुण, वृध्द, लहान मुले कोणीही मागे राहिले नाही. त्यांच्या अतुलनीय त्यागामुळेच आज भारत स्वतंत्र प्रजासत्ताक राष्ट्र झाले आहे. परंतु अशा स्वातंत्र्यवीरांच्या बलिदानाला आपण विसरत चाललेलो आहोत. त्यांच्या जयंती आणि पुण्यतिथी आपण साजऱ्या करतो, त्या दिवशी त्यांच्यावर भाषणे करतो, त्यांच्या प्रतिमेला पुष्पहार अर्पण करतो आणि नंतर दुसऱ्या दिवशी त्यांना आपण विसरून पण जातो. आपल्या भागामध्ये कोणते स्वातंत्र्य सैनिक होऊन गेले आहेत, त्यांनी स्वातंत्र्यासाठी कोणते बलिदान दिले आहे हे सुद्धा आपल्याला माहिती नसते अशी खंत त्या व्यक्त करतात. हे पुस्तक शाळाशाळातील मुलांपर्यंत पोहोचले पाहिजे आणि त्यांना स्वातंत्र्याचा हा धगधगता इतिहास माहिती झाला पाहिजे असे आपल्या मनोगतात हेमन्त बावनकर यांनी म्हटले आहे. डॉ. मीना श्रीवास्तव यांनी हे पुस्तक या स्वातंत्र्यलढ्यात ज्यांनी ज्यांनी बलिदान दिले आहे अशा क्रांतिकारकांना अर्पण केले आहे. यातून त्यांनी आपली या क्रांतिकारकांप्रती असलेली तळमळ आणि देशभक्तीचा परिचय करून दिला आहे. त्यांचे हे त्यांचे हे पुस्तक आबालवृद्धांपर्यंत पोहोचावे, विशेषतः तरुणांनी हे पुस्तक वाचून प्रेरणा घ्यावी अशा प्रकारच्या शुभेच्छा व्यक्त करतो.
यज्ञी ज्यांनी देऊनि निजशिर
घडिले मानवतेचे मंदिर
परी जयांच्या दहनभूमिवर
नाहि चिरा नाही पणती । तेथे कर माझे जुळती ।।
… असे म्हणून थांबतो. या पुस्तकाच्या उपलब्धतेसाठी डॉ. मीना श्रीवास्तव यांच्याशी ९९२०१६७२११ या व्हाट्सअप क्रमांकावर संपर्क साधावा.
पुस्तक परिचय : विश्वास देशपांडे
चाळीसगाव.
मोबाईल क्र. ९४०३७४९९३२
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ “निवडक ‘प्रखर’ कथा” – हिन्दी कथाकार : श्री. भगवान वैद्य ‘प्रखर’ – मराठी अनुवाद : सौ. उज्ज्वला केळकर / सौ. मंजुषा मुळे ☆ परिचय – सुश्री सुलभा सुभाषचंद्र तांबडे ☆
पुस्तक : “निवडक ‘प्रखर’ कथा” — (अनुवादित कथांचा संग्रह)
हिन्दी कथाकार : श्री. भगवान वैद्य ‘प्रखर’
मराठी अनुवाद : सौ. उज्ज्वला केळकर / सौ. मंजुषा मुळे
श्री भगवान वैद्य ‘प्रखर’
“निवडक ‘प्रखर’ कथा “ हा उज्ज्वला केळकर आणि मंजुषा मुळे यांनी मराठीत अनुवाद केलेल्या निवडक वीस हिंदी कथांचा अतिशय सुंदर असा कथासंग्रह. यातील कथा प्रसिद्ध हिंदी कथाकार श्री. भगवान वैद्य ‘प्रखर‘ यांच्या वेगवेगळ्या पुस्तकातील आहेत.
सौ. उज्ज्वला केळकर
कथा लहान असल्या तरी मराठी वाचकापुढे या कथांमधून अनेक विषय ठेवले आहेत. या कथांमध्ये सामाजिक जाणीव, नातेसंबंध, गरिबी, जातीचा प्रभाव असे मनाला भिडणारे विषय असल्याने अगदी वास्तवता आपल्यासमोर उभी राहते. सर्वच कथा वाचनीय आहेत. यातील काही कथांची ओळख उदाहरणादाखल इथे करून देत आहे.
सौ. मंजुषा सुनीत मुळे
साप – घरी गरिबी असल्यामुळे वडिलांच्या मृत्यूनंतर रमलू प्रामाणिकपणे मालकाच्या घरी राबत असतो. आज ना उद्या शेठजी ऑफिसात काम देईल या आशेने ते लोक सांगतील ती कामं तो करत असतो. एक दिवस तो मुलाला चांगल्या शाळेत घालण्यासाठी मालकाच्या घरातील सर्वांना पैश्याची विनवणी करतो. पैसे तर मिळत नाहीतच पण बोलणी मात्र खावी लागतात. नाराज झालेला रमलू आता यांच्याकडे कामाला जायचं नाही असा निश्चय करतो. पण तरीही एक दिवस तो जातो .. का ? ते कळण्यासाठी कथाच वाचायला हवी.
पारू – ही एक विधवा, संधिवाताने त्रस्त. तिला एक मुलगा व मुलगी आहे.जोपर्यंत कामं होत होती तोपर्यंत अत्यंत प्रामाणिकपणे तिने पंडितांच्या घरी पडेल ते काम केलेलं असतं.आता मात्र दुखण्याने जोर धरल्याने तिला बसता उठताही येत नसल्याने ती घरीच असते. मुलगी एक दिवस पार्लरमधे जाते आणि तिला मसाजचे ५०००₹ मिळतात. पारू विचारात पडते. दोन महिने राबलं तरी मला इतका पगार मिळत नाही आणि हिला एका दिवसाचे इतके पैसे मिळाले. तिच्या मनात शंकेची पाल चुकचुकते आणि ती मुलीला असलं काम आपल्याला नको म्हणून सांगते. तेवढ्यात पंडितांच्या घरी पारुला बोलावण्यात येतं. पंडितांचा मुलगा आणि सून दोघेही परगावी नोकरी करत असतात. त्यांना एक लहान मुलगा असतो, आणि त्याला सांभाळायला मुलीला पाठवण्याची विनंती ते पारूला करतात… आणि ती मुलीला पाठवण्यास साफ नकार देते. .. का ? — ते कळण्यासाठी ही कथाच वाचायला हवी.
‘नारायणी नमोस्तुते – एकूण चार बहिणी .. आई-वडिलांचे छत्र हरपलेले. मोठी मुलगी एका कापड दुकानात काम करत असते. एक दिवस तिच्यासोबतच नेहमी काम करणारी मुले तिच्यावरती बलात्कार करतात आणि त्या चौघींना एका रात्रीत ते शहर सोडावं लागतं. . इतर बहिणींची व स्वतःच्या सुरक्षिततेसाठी इथून पुढे ती मुलगी नारायणीची नारायण कशी होते ? .. त्या सगळ्या बहिणींचे काय होते ?
—- ते या कथेतून समजेल.
मृत्युपत्र – दोघेही नोकरी करत असतात. दोन मुलं पराग अनुराग. मुलांची लग्न होतात सुना नातवंडे येतात. हे दोघेही सुखा समाधानाने सेवानिवृत्त होतात. मिस्टरांना देवाज्ञा होते. एक मुलगा सून दुसऱ्या शहरात राहत असतात. एक मुलगा परदेशी असतो व त्याची सून पुण्यात राहत असते. आई त्या सुनेकडे राहत असते. इथपर्यंतचा प्रवास अगदी आनंदी आनंदाचा असतो. त्यामुळे आई आपले मृत्युपत्र करते…
आणि मग पुढे काय काय घडते ते या कथेतून कळेल.. हे आहे आजचे वास्तव.
नशीब – एका हॉस्पिटलमधली ही कथा. विधी वेटिंग रूम मध्ये बसून हनुमान चालीसा वाचत असते. तिच्या शेजारीच मिसेस कपूर बसलेल्या असतात. दोघींच्याही नवऱ्यांना हृदयाचे ऑपरेशन करण्यासाठी ऑपरेशन थिएटर मध्ये नेऊन चार पाच तास झाले आहेत. विधी वयाने लहान आहे तर मिसेस कपूर तिच्या आईच्या वयाच्या आहेत.विधी दुसऱ्या राज्यात असल्याने तिच्याजवळ नातेवाईक कुणीच नाही. त्यामुळे ती आतून घाबरली आहे. पण मिसेस कपूर तिला खूप समजावून धीर देतात आधार देतात. तेवढ्यात वॉर्ड बॉय येऊन नाव पुकारतो… उत्सुकता वाढवणारी ही कथा.
मन्नत – अनाथ बाळ शाळेच्या आवारात सोडून दिलेले… माणुसकीच्या नात्याने शिक्षक त्याला हॉस्पिटलमध्ये ऍडमिट करतात… प्रश्न असतो त्या अनाथ मुलीला दत्तक कोण घेणार? एक निपुत्रिक जोडपं ते दत्तक घेण्याची तयारी दर्शवतात पण ज्योतिषशास्त्र आडवं येतं. ज्यांना सापडलं त्यांनाही त्या मुलीला सांभाळण्याची इच्छा असते पण त्यांच्या अर्धांगिनीची नसते… पुढे काय काय घडते ? — जे अगदी अनपेक्षित असते. —
अरुंद वाट प्रेमाची – मूर्तिकारच्या हाताखाली काम करणारा मधू… तिथेच माती तयार करण्याचे काम करणारा मंसाराम .. याला वृद्धत्वामुळे काम झेपत नसल्याने त्याच्या जागी त्याची मुलगी मधुलिका कामावर येऊ लागते. मधू व मधुलिका दोघेही तरुण आहेत… या मध्यवर्ती सुत्रानुसार फुलत गेलेली ही एक भावनाप्रधान कथा – वाचायलच हवी अशी.
इतरही अशाच सुंदर कथा या संग्रहात आहेत.. नंदग्राम – कुबड्या – मी पण लहानच आहे – चकारी – नवी दिशा नवा मार्ग – जिज्ञासा – . द्वारकाधीश – आणि अशाच आणखी काही कथा ज्या तुमची उत्सुकता वाढवतात … आणि सगळ्या कथा वाचण्याची आपसूक निर्माण झालेली उत्सुकता वाचकाला पुस्तक हातातून खाली ठेवू देत नाही. अतिशय सुंदर अशा सर्व कथा आहेत. ज्या ‘ कथा ‘ वाचण्याची आवड असणाऱ्यांनी आणि नसराण्यांनीही आवर्जून वाचाव्यात अशा आहेत.
सांगायलाच हवी अशी एक विशेष बाब म्हणजे या कथा वाचत असताना त्या अनुवादित आहेत असं कुठंच वाटत नाही. मूळ मराठीतच लिहिलेल्या या कथा आहेत असंच वाटतं. हे दोन्ही अनुवादिकांच्या लेखन शैलीचे आणि अनुवाद-कौशल्याचे वैशिष्ट्य. कथा त्यांनीच स्वतः लिहिल्या आहेत असं वाटतं. सहज प्रवाही अशी त्यांची लेखनशैली आहे.
धन्यवाद उज्ज्वला व मंजुषाताई. अतिशय सुंदर असा कथासंग्रह तुम्ही वाचकासाठी दिलात.
परिचय – सुश्री सुलभा सुभाषचंद्र तांबडे
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ “गंधर्वांचे देणे” – लेखक : श्री अजिंक्य कुलकर्णी – संपादन : श्री अतुल देऊळगावकर ☆ परिचय – श्री हर्षल सुरेश भानुशाली ☆
पुस्तक : गंधर्वांचे देणे
लेखक : अजिंक्य कुलकर्णी
संपादन – अतुल देऊळगावकर
मूल्य – ८००₹
पं. कुमार गंधर्व, सत्यजीत राय आणि लाॅरी बेकर यांचा तसा एकमेकांशी काही संबंध नाही. कारण या तिघांची क्षेत्रं वेगवेगळी. तरीही या तिघांत साम्य जर काही असेल तर ते म्हणजे या तिघांनाही निसर्गबदल समजला. पं. कुमार गंधर्वांनी तो आपल्या गाण्यातून, गायकीतून मांडला. पं. कुमार गंधर्व हे केवळ शास्त्रीय गायक नव्हते तर ते एक तत्वज्ञ होते. मी कोणीतरी आहे हे विसरण्यासाठी संगीत असतं अशी त्यांची धारणा होती. आपल्या चिंतन आणि मननामुळे परंपरेतून आलेल्या रागाला ते एक वेगळा आयाम द्यायचे. रागाचं अमूर्त स्वरूप दिसण्याइतकी सिद्धी त्यांना प्राप्त होती. संगीत, राग, विविध गायकी, सांगीतिक घराणे, सुर, ताल, लय, बंदिशी, तराणे, ख्याल, लोकसंगीत या आणि अशा अनेक विषयांवर पं. कुमार गंधर्वांची मुलाखत ग्रंथाली प्रकाशनाने १९८५ साली आयोजित केली होती. त्यांना प्रश्न विचारणाऱ्यांमध्ये होते मंगेश पाडगावकर, वसंत बापट, शरच्चंद्र चिरमुले, श्रीराम पुजारी. तर प्रश्नावली तयार केली होती पं. सत्यशील देशपांडे यांनी. हा मुलाखतीचा अमोल ठेवा काही वर्षांपूर्वी सापडला आणि आता तो ग्रंथ रुपाने सर्वांसाठी खुला आहे. अतुल देऊळगावकर यांनी या पुस्तकाचे संपादन केलं आहे तर ग्रंथालीने याचं प्रकाशन.
कुमार गंधर्व हे कुणाकडूनही, कधीही, काहीही शिकायला तयार असत. जसं एका गारुड्याचं पुंगीवादन ऐकून त्यांनी ‘अहिमोहिनी’ या रागाची निर्मिती केली तर एका भिकाऱ्याकडून ऐकलेल्या भजनातून प्रेरणा घेत कुमारजींचा निर्गुणी भजनाच्या जगात प्रवेश झाला. आपली संस्कृती उदात्त होत जावी यासाठी त्यांनी आपल्या संस्कृतीच्या आधारस्तंभांचे कसून संशोधन केले. कुमारजींचं गाणं ही सतत चाललेली साधना किंवा कशाचातरी सतत चाललेला शोध वाटतो. आपल्याला आताच्यापेक्षाही जास्त चांगलं गाता आलं पाहिजे, व्यक्त होता आलं पाहिजे असं त्यांना वाटत असे. या पुस्तकात शास्त्रीय संगीत आणि सुगम संगीत यामधील फरकही कुमार फार चांगल्या प्रकारे समजावतात.
बंदिशींबद्दल कुमार म्हणतात की, “कोणतीही बंदिश त्या लयीमध्ये म्हटली तरच फार छान लागते. बंदिशीला खूप अक्षरं नको असतात. कारण तिच्यातून रागाला व्यक्त करायचं आहे. रागाकडे स्वतःला व्यक्त करण्याची खूप मोठी क्षमता असते. कोणालाही रागाचं नाव काय आहे, हे सहज कळावं यासाठी ती बंदिश असते. बंदिशीला बंधनयुक्त स्वैरपणा हवा असतो!”
शास्त्रीय संगीताबद्दल बहुतेक समाज हा उदासीन असतो कारण शास्त्रीय संगीतासाठी आमचा कानच तयार नसतो. संगीत ही जरी ऐकण्याची गोष्ट असली तरी आम्ही संगीत समजून घेण्यासाठी संगीतावरील पुस्तके वाचत नाही. उत्तम गाणारे गायक यांना ऐकणं व त्यांच्या गायकीची इतरांना ओळख करुन देणं यात कुठेतरी आपण कमी पडतो. बंदिश कशाला म्हणतात? ताल कशाला म्हणतात ? द्रुत आणि विलंबित म्हणजे काय? मुरकी, तान, ठेका, टप्पा, राग याची प्राथमिक माहिती तरी आपण गोळा करण्याचा प्रयत्न करतो का? संगीत हे व्यक्तींना, समाजाला जोडण्याचे काम करते. संगीत ही मानवी भाव-भावना व्यक्त करण्याची एक वैश्विक भाषा आहे. गरज आहे ती भाषा समजण्यासाठी कान तयार करण्याची.
परिचय : श्री हर्षल सुरेश भानुशाली
पालघर
मो.9619800030
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ “पडघवली” – लेखक : गो. नि. दांडेकर ☆ प्रस्तुती – श्री सुनील शिरवाडकर ☆
पुस्तक : पडघवली
लेखक : गो. नी. दांडेकर
प्रकाशक : मौज प्रकाशन गृह
पृष्ठे : २२२
गो. नी. दांडेकर. माझ्या आवडत्या लेखकांमध्ये अग्रक्रमावर असलेलं नाव. खुप पुस्तकं वाचली त्यांची. नुकतीच ‘पडघवली’ वाचली. कोकणातील एका गावातील कथानक. कादंबरी प्रकाशित झाली १९५५ मध्ये. म्हणजेच कादंबरीत असलेला काळ साधारण सत्तर वर्षापुर्वीचा. कोकणातील अगदी आत वसलेलं गाव. तेथील चालीरीती.. कुलधर्म.. परंपरा सगळं सगळं यात आलंय.
खरंतर हे एका नष्ट होऊ घातलेल्या खेड्याचं शब्दचित्र आहे. कादंबरीचं कथानक घडतंय एका गावात.. गावच्या खोताच्या घरात. पण ओघानेच येताना गावातील इतर माणसं. मग त्यात कुळवाडी आहेत.. कातकरी आहेत.. अगदी मुसलमान पण आहेत. (कादंबरीच्या भाषेत ‘मुसुनमान’). प्रत्येकाची बोली वेगळी. आहे ती मराठीच. पण खोताच्या घरातील ब्राम्हणी बोली वेगळी.. कातकऱ्यांची वेगळी.. कुळवाडी वेगळी आहे हैदरचाचाची तर त्याहुनही वेगळी.
आणि हेच तर आहे गोनीदांचं वैशिष्ट्य. त्यांनी अनेक कादंबऱ्या लिहिल्या. प्रत्येक कादंबरीत महाराष्ट्रातील वेगवेगळ्या प्रांतातील कथानक येते. कधी विदर्भात.. तर कधी पश्चिम महाराष्ट्रात त्यांची कथा आकार घेते. प्रत्येक कादंबरीत ते त्या त्या प्रांतातील भाषेचा गोडवा.. लहेजा अगदी तंतोतंत उतरवतात.
वास्तविक गोनीदांचं बरंचसं आयुष्य पुण्याजवळील तळेगावात गेलंय. पण कादंबरी लिहीताना ते त्या त्या भागात बरंच हिंडत असणार. तेथे वास्तव्य करत असणार. तेथील चालीरीतींचा अभ्यास करत असणार. तेथील बोलीभाषा समजावून घेण्यासाठी ती कानावर पडणे तर आवश्यक असणारच.
‘पडघवली’ मध्येदेखील ही बोलीभाषा जाणवते. त्या त्या भागातील म्हणी.. वाक्प्रचार आपल्याला समजतात. कोकणातील.. किंवा खरंतर एकुणच ग्रामीण भागातील वापरात असलेल्या औषधी वनस्पतींची पण खुप माहिती मिळत जाते. कथानकाच्या ओघात ते छोट्या मोठ्या दुखण्यांवर वापरली जाणारी औषधे.. मुळ्या.. काढे यांची माहिती सहजगत्या सांगुन जातात.
गोनीदा अनेक वेळा अनेक कारणाने भारत फिरले. त्यातही त्यांनी ग्रामीण भारत अधिक अभ्यासला. ग्रामीण अर्थव्यवस्था बारा बलुतेदारांवर आधारित होती. किंबहुना बलुतेदार हा त्या व्यवस्थेचा कणा होता. यातील एक जरी बलुतेदार बाजुला काढला तरी गावगाडा विस्कळीत होऊन जात असे. आणि हे होऊ नये हीच तर गोनीदांची इच्छा होती.
कारण हा गावगाडा विस्कळीत होऊ नये.. तो न कुरकुरता चालावा म्हणून गोनीदा ‘पडघवली’ च्या सुरुवातीलाच सांगतात..
ही कादंबरी वाचल्यानंतर कोणी तिला चांगली म्हणतील.. कोणी वाईट म्हणतील. कोणी निंदाही करतील. पण मला स्तुती अथवा निंदेपेक्षा वाचकांकडून अपेक्षा आहे ती अशी..
वाचकांचे लक्ष आपल्या त्या जिर्णशिर्ण, कोसळु पाहणाऱ्या खेड्यातील घरकुलांकडे वळावे. कदाचित अपेक्षा पुरी होईल.. कदाचित होणारही नाही.
गो. नी. दांडेकरांची ही साधी अपेक्षा पुरी झाली असं आपण आज म्हणू शकतो?
लेखक : वि.वा. शिरवाडकर
परिचय : श्री सुनील शिरवाडकर
मो.९४२३९६८३०८
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ “स्वामी विवेकानंद समग्र चरित्र – ३ खंड” – लेखक : प्रा. एस. एन धर – अनुवाद : डॉ. सुरुची पांडे / सौ. संगीता तपस्वी /प्रा. सुषमा कर्णिक ☆ परिचय – श्री हर्षल सुरेश भानुशाली ☆
(स्वामी विवेकानंद यांचे विवेकानंद केंद्र कन्याकुमारी या प्रकाशनाने प्रकाशित केलेलं समग्र चरित्र !)
पुस्तक : स्वामी विवेकानंद समग्र चरित्र (खंड एक, दोन आणि तीन)
(कॉम्प्रेशन बायोग्राफी ऑफ स्वामी विवेकानंद या इंग्रजी पुस्तकाचा मराठी अनुवाद.)
लेखक : प्रा. एस. एन धर
अनुवाद : डॉ. सुरुची पांडे / सौ. संगीता तपस्वी /प्रा. सुषमा कर्णिक ☆ परिचय – श्री हर्षल सुरेश भानुशाली
(तिन्ही ग्रंथाची एकत्रित) पृष्ठे : २११२
मूल्य : २५००₹
स्वामी विवेकानंद यांच्या नावाची भुरळ आजही भारतीयांच्या मनावर आहे. आणि ती तसूभरही कमी झालेली नाही. त्यांचे विचार, त्यांचा संदेश पौर्वात्य जगतातच नव्हे, तर पश्चिमात्य विश्वातही सगळ्यांना आकर्षून घेत आहे.
स्वामी विवेकानंद एक महायोगी होते. हिमनगाचा पाण्याखालील अदृश्य भाग असतो, तसे त्यांचे जीवन आपल्या मानवी जाणिवांच्या पलीकडचे होते. स्वामीजींचे जीवन आणि कार्य सर्व जगतकल्याणासाठीच होते. इतर सत्पुरुषांसारखे त्यांचे जीवन नव्हते. शिकागोमध्ये १८९३ साली भरलेल्या जागतिक धर्मपरिषदेपासून, जगाच्या पटलावर त्यांना एक थोर ऐतिहासिक विभूती अशी ओळख मिळाली होती. आधुनिक भारताचे ते कित्येकांच्या मते एक सर्वश्रेष्ठ निर्माते होते, ज्यांचे ध्येय जागतिक होते. जगाला भौतिक प्रगती प्रदान करण्याबरोबरच, नवीन जीवनमूल्ये किंवा जुन्या जीवनमूल्यांची पुनर्स्थापना करण्यासाठी ते अखंड झिजले. दुसरे म्हणजे, त्यांच्या जीवनाविषयी आणि कार्याविषयी उदंड साहित्य जमा होत गेले आणि भारताबरोबरच जगातही त्यावर खूप संशोधन सुरू आहे.
हे पुस्तक लिहिण्यामागे स्वामी विवेकानंदाच्या जीवन आणि कार्याचा एक सरळ आणि तटस्थ आढावा घेणे हा लेखकाचा हेतू आहे. उपलब्ध असलेले सर्व प्रकाशित आणि अप्रकाशित साहित्याचा संदर्भ घेऊन केलेले हे लेखन कुठल्याही सिद्धांताचा/ तत्त्वाचा अथवा विचारपद्धतीच्या प्रसारासाठी अथवा छापील गोष्टीचा अपभ्रंश करण्यासाठी केलेले नाही. या चरित्रातील व्यक्ती आणि प्रसंग वेगवेगळ्या प्रकारे पारखून आणि निरखून घेतलेले आहेत. ज्यायोगे वाचकांना एक समग्र चरित्र उपलब्ध होईल. या अभ्यासात पार्श्वभूमीवरचे आणि अग्रस्थानी असलेले अनेक प्रसंग, आणि त्याकाळची सामाजिक, राजकीय, आर्थिक आणि धार्मिक परिस्थिती समाविष्ट करण्यात आली आहे. तसेच स्वामी विवेकानंदांच्या जडणघडणीत मोलाचा वाटा उचलणारे श्रीरामकृष्ण यास अभ्यासात अध्याहृत आहेत.
या खंडात्रयीचा पहिला भाग १८६३ ते १८९३ हा स्वामीजींच्या आयुष्यातील पहिल्या तीस वर्षाच्या कालावधीवर आधारलेला आहे. हा टप्पा आहे त्यांचा जन्म ते भारत परिक्रमा आणि त्यानंतर अमेरिकेतील शिकागो शहरात भरलेल्या जागतिक धर्मपरिषदेला त्यांनी केलेले संबोधन, या घटनाक्रमावर आधारलेला. स्वाभाविकपणेच त्यात स्वामीजींचे बालपण, शाळा – कॉलेजातील दिवस, श्रीरामकृष्णांशी झालेली भेट, गुरु म्हणून त्यांचा केलेला स्वीकार, त्यांच्याकडून घेतलेली संन्यासदीक्षा, श्रीरामकृष्णांनी घेतलेली महासमाधी, वराहनगर मठाची स्थापना आणि ध्येयमार्गाच्या दिशेने वाटचाल सुरू करण्यापूर्वी गुरू आज्ञेनुसार केलेले भारत भ्रमण, इतक्या घटनांचे विस्तृत तपशील आले आहेत. स्वामीजी जागतिक धर्म परिषदेला गेले, तिथे प्रवेश मिळवण्यासाठी त्यांना आलेल्या अडचणी, यावर त्यांनी केलेली मात, स्वामीजींच्या अचाट व्यासंगाची अनुभूती घेतल्यानंतर या परिषदेत स्वामीजींना प्रवेश मिळावा यासाठी काही अमेरिकन नागरिकांनीच केलेले प्रयत्न आणि अखेरीस त्या महापरिषदेसमोर स्वामीजींनी केलेले उदबोधन हा सगळाच रोमांचित करणारा कालखंड पहिल्या खंडात प्रा. धार यांनी उलगडला आहे. हे लेखन रोचक आहेच, परंतु अंत:करणाला भिडणारे आहे, नितांत सुंदर वाचनानंद देणारे आहे. श्रीरामकृष्णांच्या महासमाधीनंतरही स्वामीजींना जे दैवी संकेत मिळत गेले, जे दृष्टांत घडले त्यांचे वर्णन वाचणे हा एक अनमोल आनंदाचा ठेवा ठरावा.
या खंड त्रयीचा दुसरा भाग आधारला आहे तो ११ सप्टेंबर १८९३ ते १६ डिसेंबर १८९६ या तशा तीनच वर्षांच्या कालावधीतील घटनांवर. या घटना बहुतांशी अमेरिका आणि इंग्लंडमधील आहेत. स्वामीजींनी या देशांच्या दौऱ्यात भारतीय संस्कृतीचा केवळ पायाच रचला नाही, तर त्याचे मजबुतीकरणही केले. या सर्वच घटना स्वामीजींच्या व्यक्तिमत्त्वाला आंतरराष्ट्रीय महती प्राप्त करून देणाऱ्या असल्याने, त्याचे तपशील वाचकांना प्रेरणादायक असेच वाटतील यात शंका नाही. अमेरिका आणि इंग्लंडचा हा दौरा सुरू असताना आणि तिथल्या शिष्यांना स्वामीजी अधिक काळ रहावेत असे वाटत असताना, स्वामीजींना मात्र भारतात परतण्याची विलक्षण होऊ लागली होती.
स्वामीजी ३० डिसेंबर १८९६ ला परतीच्या प्रवासाला निघाले. कोलंबोपासून कोलकात्यापर्यंत ठीकठिकाणी स्वामीजींचे उत्स्फूर्त स्वागत झाले, त्याचे वर्णन मुळातूनच वाचण्यासारखे आहे.
खंडत्रयीचा तिसरा भाग फेब्रुवारी १८९७ ते जुलै १९०२ असा सुमारे साडेपाच वर्षाचा आहे. हा कालखंड स्वामीजींच्या जीवनातील अनेक विविध प्रसंगांनी आणि घटनांनी भरलेला आहे. त्याचे शब्दांकन अंगावर रोमांच उभे करणारे ठरले आहे. २० जून १८९९ ते ९ डिसेंबर १९०१ या कालखंडातील स्वामीजींनी पुन्हा एकदा पश्चिमेचा दौरा केला; परंतु या दौऱ्याचा हेतूच प्रकृतीस उतार पडावा हा होता. काही प्रमाणात स्वामीजींची प्रकृती सुधारलीही, त्यामुळेच बेलूर मठासाठी निधीसंकलन करून पाश्चात्त्य जगात सुरु झालेल्या कार्याचं मजबुतीकरण करण्यासाठीही त्यांना वेळ काढता आला. तिथल्या कामाचा व्यवस्थापन मार्गी लावता आलं, हेही महत्त्वाचं.
या पुस्तकाचे वैशिष्ट्य म्हणजे स्वामीजींची अत्यंत दुर्मिळ आणि पूर्वी कधीही प्रसिद्ध न झालेली छायाचित्रे समाविष्ट करण्यात आलेली आहेत.
परिचय : श्री हर्षल सुरेश भानुशाली
पालघर
मो.9619800030
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
‘बापू, तुम्ही ग्रेटच ‘ …. लेखिका नीलम माणगावे यांचं हे ७५ वं पुस्तक. याचा प्रकाशन सोहळा नुकताच पार पडला.
ही एक दीर्घ कविता आहे. याचे लेखन एका वेगळ्याच पद्धतीने करण्यात आलं आहे. राग, लोभ, मद, मत्सर हे मानवी स्वभावाचे कंगोरे लेखिकेने बापूंच्या चरखा, चष्मा व लाठी या जवळच्या वस्तूंना बहाल करुन त्यांचा बापूंशी संवाद घडवून आणला आहे. बापूंचे जीवनकार्य व मूल्ये या तीन वस्तूंच्या तोंडून समजतातच.
शिवाय त्यांच्या नंतरच्या काळात जे घडले आहे, घडत आहे त्या प्रसंगी बापू कसे वागले असते हेही दृग्गोचर होते. त्यावेळी त्यांना कारस्थानाने मारले. पण खरेतर ते अजूनही मरत नाहीत, अशा बापूंची वेगळी ताकद आजही विरोधकांच्या नाकावर टिच्चून त्यांच्या मानगुटीवर बसली आहे हे लेखिकेचे म्हणणे पटते.
बापूंच्या स्मारकाला भेट देण्याच्या प्रसंगी राजकारण्यांद्वारे चरखा उलटा फिरवला गेला यावरून देश उलट्या दिशेने म्हणजे सतराव्या शतकात मनुवादात नेऊन ठेवायचा आहे की काय? अशा संभाव्य स्थितीची इथे वाच्यता करण्यात आली आहे. थोडक्यात, गांधी जयंती दिवशीसुद्धा सत्य, अहिंसा, संयम, त्याग या गांधीमूल्यांना अडथळे निर्माण करणारे विषाणू समजून मारुन टाकले जाते.
…. असे असले तरी बापूंचे आचारविचार संपणार नाहीत हे प्रतिपादन करताना चरखा, चष्मा, लाठी या प्रतिकात्मक पात्रांनी बापूंच्यावरचा अन्यायही इथे जोरदारपणे व्यक्त केला आहे. यावेळी त्यांच्या क्षोभाला बापूंनी आपल्या नेहमीच्या संयमित उत्तरांनी शांत करताना ‘ वाणीतून विवेक हरवला तर ती हिंसाच ठरते ‘ हे सांगितले आहे.
अशी ही आगळीवेगळी दीर्घ कविता म्हणजे सध्याच्या सरकारी प्रणालीला दाखविलेला एक आरसाच आहे. गांधी-प्रेमींना ‘ बापू तुम्ही ग्रेटच ‘ हे पुस्तक वाचून एक वेगळी अनुभूती मिळणार हे नक्की.
परिचय : सुश्री आशा धनाले,
मो ९८६०४५३५९९
प्रस्तुती : सुश्री त्रिशला शहा
मिरज
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
पुस्तकांवर बोलू काही 
पुस्तकावर बोलू काही 
