तटबंदीआडच्या आयुष्याचा धीट आणि थक्क करून सोडणारा लेखाजोखा ३१ ऑगस्ट, २००८ रोजी सिस्टर जेस्मी यांनी कॉन्व्हेंट सोडलं. ‘नन’ म्हणून कॉन्व्हेंटमध्ये राहत असताना तेहेतीस वर्षांत आलेल्या अनुभवांचं भारतातलं हे पहिलंच पुस्तक आहे.
सिस्टर जेस्मी यांच्या मूळ इंग्रजी पुस्तकाचा हा मराठी अनुवाद खूप छान झाला आहे. मूळ पुस्तकच मराठीत आहे असं वाटतं. कुठेही बोजडपणा आलेला नाही.
एका केरळी भारतीय “नन”ने- तेहेतीस वर्षं कॉन्व्हेंट मध्ये घालवली अनेक अन्याय, अत्याचार सोसत. आणि या अत्याचारांचा अतिरेक झाल्यावर शेवटी कॉन्व्हेंट सोडायचा निर्णय घेतला. आणि त्या तथाकथित सेवाभावी, पवित्र गणल्या गेलेल्या संस्थांमधील गैरप्रकार, अनैतिक लैंगिक संबंध, भ्रष्टाचार, राजकारण, उच्चनीचता, अंधश्रद्धा या बद्दल लिहिती झाली.
नन होण्याची प्रक्रिया क्लिष्ट आहे, कठीण आहे. त्यासाठी वरिष्ठांची अज्ञा पाळण्याची शपथ, आणि दारिद्र्याची शपथ घ्यावी लागते. ब्रह्मचर्य पाळणं अपेक्षित असतं. पण सर्वच नन्स ना ब्रह्मचर्य सांभाळणं जमत नाही त्यामुळे वाढीला समलैंगिक संबध लागलेले आहेत. लेखिकेलाही इतर शिकाऊ नन्स प्रमाणे एखाद्या वरिष्ठ “सिस्टर”(?) च्या अशा भुकेलाही बळी पडावं लागलं. काही “फादर”(?) कडून अत्याचार झाले. आणि येशूची इच्छा, येशू मार्ग दाखवेल अशा अंधविश्वासापोटी तिला सगळं सोसावं लागलं.
लेखिका हेही सांगते की चर्चमध्येही ननच्या सामाजिक आणि सांपत्तिक स्थितीनुसार नन्समध्ये भेदभाव केला जातो. खालच्या दर्जाच्या नन्सना (ज्यांना चेडुथी म्हणतात) फक्त राबवलं जातं शारिरिक श्रमांसाठी. पुरुष सभासद (फादर, ब्रदर) यांच्या तुलनेत महिलांना खूपच कष्टाची कामं करावी लागतात. त्यांना आर्थिक स्वातंत्र्यही कमी मिळतं सेवेच्या नावाखाली चालवलेल्या जाणाऱ्या कॉलेजमध्ये कसा भ्रष्टाचार होतो, डोनेशन कसं उकळलं जातं आणि त्याला विरोध करणाऱ्या सज्जन लेखिकेला शारिरिक मानसिक छळाला तोंड द्यावं लागलं, अपप्रचाराला तोंड द्यावं लागलं, इतकंच काय तीला वेडं ठरवण्याचा प्रयत्न “मदर”(?), “फादर(?)” यांनी केला.
विशेष म्हणजे लेखिकेने ज्या मुद्द्यांना हात घातला आहे त्या समस्यांचं निराकरण करण्याऐवजी चर्च मात्र लेखिकेच्या चारित्र्यावर शिंतोडे उडवून तिला खोटं पाडण्याच्या उद्योगातच आहे.
चर्च, कॉन्व्हेंट आणि इतर धार्मिक संस्थांवर आंधळेपणाने विश्वास टाकणाऱ्या, धर्मांतरित होणाऱ्यांच्या डोळ्यात झणझणीत अंजन घालणारं हे पुस्तक आहे. तसंच हिंदूधर्म आणि इतर भारतीय धर्मांतच ज्यांना फक्त वाईट दिसतं त्यांना विचार करायला लावणारं हे पुस्तक आहे.
परिचय : श्री हर्षल भानुशाली
पालघर
मो.9619800030
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
हे पुस्तक लिहिलं आहे माझी आवडती मराठमोळी अभिनेत्री सोनाली कुलकर्णी हिने (गुलाबजाम, सिंघम सिनेमातील सीनियर सोनाली कुलकर्णी).
2005 ते 07 या दोन वर्षाच्या काळात तिने दैनिक लोकसत्ता मध्ये स्तंभ लेखन केले होते. त्याचेच एकत्रीकरण करून राजहंस प्रकाशनने हे पुस्तक प्रकाशित केले आहे.
एक- दोन पानाचे 102 लेख यामध्ये आहेत. दैनंदिन आयुष्य जगताना, बालपणीचे अनुभव, कॉलेजमधले, प्रवासातले, अभिनय क्षेत्राच्या पदार्पणातले व यशस्वी झाल्यानंतरचे असे आयुष्यातल्या प्रत्येक वळणावरचे विविधरंगी अनुभव तिने या पुस्तकांमध्ये अतिशय सुंदर आणि समर्पक शब्दात शब्दबद्ध केलेले आहेत.
एक व्यक्ती म्हणून तिच्यात असणारी संवेदनशीलता प्रत्येक लेखातून जाणवते.
‘आजीचा बटवा, ” बुगडी माझी’ या लेखातून तिचे मजेशीर बालपण तिच्या असणाऱ्या विविध आवडी कळतात. या लेखांमध्ये अनेक मजेदार किस्से ही सांगितले आहेत.. जे वाचताना तिच्यातील बालिशपणा अजूनही आहे हे जाणवते.
“रात्रीच्या गर्भात”, “स्त्रीलिंगी असणं”, “पिकलं पान “अशा लेखांमधून तिच्यात असणारी प्रचंड संवेदनशीलता जाणवते. “सावळाच रंग तुझा” या लेखातून अभिनयाच्या पदार्पणाच्या वेळी तिच्या सावळ्या रंगावरून तिच्यावरती मारलेले शेरे व तिने त्यांना दिलेली ठाम उत्तरे खूपच कौतुकास्पद वाटतात.
शूटिंगच्या वेळी आलेले अनुभव, रस्त्यावर सिग्नल वरती फुगे विकणाऱ्या बायका, त्यांची मुलं, यांच्या विषयी वाटणारी कमालीची सहानुभूती तिच्यातील मनाचा मोठेपणा व माणुसकीचे दर्शन घडवते.
मुंबई -पुण्यासारखी महानगरे, देश विदेशातील अनुभव, तिथली संस्कृती, गमतीजमती वाचताना गंमत वाटते. तर उच्चभ्रू समाजातील आतल्या गोष्टी, नातेसंबंध, वाढणारा व्यभिचार, मुलांची परवड, हे वाचताना मन नक्कीच विषण्ण होते.
दोन बहिणी, सासू सून, मैत्रिणी, कलाक्षेत्रात काम करणाऱ्या दोन अभिनेत्री, त्यांच्यातील जेलसी, स्पर्धा, यावरती तिने केलेलं भाष्य आपल्याला नक्कीच विचार करायला लावणार आहे.
“जळलं मरो ते बायकी राजकारण का नाही आपण एकमेकींचा आदर करायचा” हे तिच्याच लेखणीतील वाक्य निश्चितच आपणाला विचार करायला लावतं..
तिचा स्पष्टवक्तेपणा, परखडपणा व प्रेमळ पणा सगळ्यात लेखांतून जाणवतो.. 235 पानांचे हे पुस्तक दोनच दिवसात वाचून पूर्ण झालं. अगदी सहजतेने तिच्यासमोर बसून गप्पा मारत आहोत असेच वाटलं..
इतकी यशस्वी अभिनेत्री असून सुद्धा आज ही तिचे पाय जमिनीवरच आहेत. तिच्यात प्रचंड माणुसकी व संवेदनशीलता आहे याचं खूप कौतुक वाटलं. व तिच्या विषयी मनात असणारी आवड आणि आदर निश्चितच दुणावला..
परिचय : सुश्री प्रतिभा शिंदे
मो. ९८५९७१७१७७
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ “प्रेम रंगे, ऋतूसंगे” – कवी – श्री सुहास रघुनाथ पंडित ☆ परिचय – सौ. ज्योत्स्ना तानवडे ☆
प्रेम रंगे, ऋतू संगे
कवी: सुहास रघुनाथ पंडित
प्रकाशक: अक्षरदीप प्रकाशन आणि वितरण
प्रथम आवृत्ती:१ मे २०२३
श्री सुहास रघुनाथ पंडित
‘हिरवाईच्या प्रेमात पडताना…!’
नुकताच प्रेम रंगे, ऋतूसंगे हा कवी. श्री सुहास रघुनाथ पंडित यांचा एक अतिशय सुंदर असा काव्यसंग्रह वाचण्यात आला. निसर्गाच्या प्रेरणेन, निसर्गाच्या सानिध्यात नव्याने प्रेमात पडणाऱ्या, प्रेमात पडलेल्यांच्या प्रेम भावनेच्या विविध रंगी छटांच्या हळुवार कवितांचा समृद्ध खजिनाच हाती आल्यासारखे झाले.
या काव्यसंग्रहाचे प्रेम रंगे ऋतुसंगे हे शीर्षक अतिशय समर्पक आहे. बहरणारे प्रेम आणि बहरणारे ऋतू यांचे अतूट नाते असते. आपण ते नित्य अनुभवत असतो. या कवितांमधून त्याचा पुन:प्रत्यय येतो.
सुरुवातीलाच या पुस्तकाच्या मुखपृष्ठाने लक्ष वेधून घेतले. निळे आकाश आणि हिरव्या निसर्गाच्या पार्श्वभूमीवर सुंदर बहरलेला लाल गुलमोहर उठून दिसतो. मन वेधून घेतो. त्याच्या शेजारी एक मानवी हात आहे. त्यातली तर्जनी एका फांदीच्या टोकाला आणि अंगठा खोडाला अगदी अलगद टेकले असताना हृदयाचा आकार तयार होतो. म्हणजेच आपल्या भावना, मन निसर्गाशी सहज जोडले जाऊन तादात्म्य पावते आणि एक अतूट बंध निर्माण होतो. माणसाचे आणि निसर्गाचे हे गहिरे नाते दाखवणारे हे मुखपृष्ठ काव्यसंग्रहाचे सार अचूकपणे सांगणारे आहे. अतिशय सुंदर, कलात्मक, अर्थपूर्ण असे हे मुखपृष्ठ आहे.
कवीने आपल्या मनोगतामधे प्रेम, निसर्ग आणि माणूस यांच्या नात्याविषयी, विविध भावनांविषयी आणि त्यातून सूचलेल्या कवितांविषयी सुंदर शब्दांत लिहिले आहे. निसर्ग आणि प्रेम ह्या एका नाण्याच्या दोन बाजू आहेत. कवी निसर्गवेडा आहे. त्यांनी निसर्गाची अनेक लोभस रूपे तितक्याच सुंदर, शब्दमधुर, लय-तालात शब्दबद्ध केली आहेत. त्यामुळे निसर्गाच्या विविध छटा या कवितांमधून साकार होतात. प्रेम आणि निसर्ग यांची एवढी घट्ट सांगड असते की दोघेही एकमेकांशिवाय अपूर्ण असतात. कवी म्हणतो, ” प्रेमाचे शिंपण आणि निसर्गाचे संवर्धन यातच आपले कल्याण आहे. “
या काव्यसंग्रहाला डॉ. विष्णू वामन वासमकर सरांची प्रस्तावना लाभलेली आहे. काव्यलेखना संदर्भात अतिशय माहितीपूर्ण आणि मार्गदर्शक अशी ही प्रस्तावना आहे. काव्यलेखन वाङ्मयाचे अगदी सखोल विश्लेषण त्यांनी केले आहे. काव्यशास्त्र, काव्याचे लक्षण, काव्यशरीर हे महत्त्वाचे मुद्दे सोप्या भाषेत समजावून दिले आहेत. अलंकार, रस, वृत्त, छंद, प्रतिभा आणि अभ्यास यांचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. सुरुवातीला ही विस्तृत मीमांसा वाचल्यामुळे पुढे कवितांचा आस्वाद घेणे जास्त आनंददायी होते.
या संग्रहात एकूण ६६ कविता आहेत. प्रेम आणि निसर्ग हातात हात घालून वाटचाल करतात. ऋतुसंगे बदलणाऱ्या निसर्गाच्या विविध छटांबरोबर आपली प्रेम भावना पण विविध आकर्षक असे रंग धारण करते. निसर्गाला मध्यवर्ती ठेवत प्रेमाचे वेगवेगळे अविष्कार कवीने शब्दबद्ध केले आहेत. या सर्वच कवितांमधून कवीची उत्तुंग प्रतिभा, अभ्यास आणि निसर्गाशी असणारे घट्ट नाते प्रत्ययाला येते.
सर्वच कविता अतिशय दर्जेदार, अलंकार, रस, वृत्त, छंद यांनी परिपूर्ण असल्याने पुन्हा पुन्हा वाचनाचा आनंद कसा घ्यावा याचा प्रत्यय येतो. समृद्ध शब्दकळा, ताल लयींची उत्तम जाण यामुळे कवितेची प्रतिभासंपन्नता जाणवते आणि आपणही या प्रेम कवितांच्या प्रेमात पडतो. काही कविता तत्त्वज्ञान, काही नात्यांचे महत्त्व, काही निसर्गाचे व्यवस्थापन कसे करावे सांगतात.
‘प्रेम रंगे ऋतूसंगे ‘ ही कविता प्रेमाचे निसर्गाशी अद्वैत वर्णन करणारी कविता आहे.
प्रेमभाव दान मोठे, निसर्गाने दिलेले।
अंकुरते हृदयांतरी ऋतूंतुनी मोहरले।
निसर्ग, मानव आणि प्रेम द्वैत ना होणे कधी।
प्रेम लाभावे निसर्गास मानवा येवो बुद्धी।
‘एक झाड गुलमोहराचं’ मधे घरची गृहिणी, स्त्री, आई, पत्नी जी असेल ती एक गुलमोहराचे झाड असते ही कल्पनाच खूप सुंदर. कवी म्हणतो,
सारं कसं निसर्गाच्या नियमानुसार चाललेलं
मी नाही पाहिलं कधी गुलमोहराला वठलेलं ||
‘व्रत’ मधील पत्नी एखाद्या व्रताप्रमाणे घर संसार चालविणारी असते.
‘शहाणपण ‘मधे मुलीचं लग्न झालं, ती आई झाली की सगळं अल्लडपण विसरून जाते आणि अंगभर पदरासारखं शहाणपण लपेटून घेते. खूप सुंदर कविता.
‘सूर्यास्ताची वेळ ‘ मधे कवी सांगतोय, आयुष्याच्या संध्याकाळी सर्व भलेबुरे सोडू या आणि
” हिरवेपण जे उरले आहे तेच जपू चल या समयाला।”
‘वसा’ या कवितेत उत्प्रेक्षा अलंकाराची रेलचेल आहे. ‘वनराणी ‘ कवितेत उपमा, रूपक, उत्प्रेक्षा अलंकारांचा सुंदर वापर केला आहे. शेवटी कवीची प्रिया निसर्गातील विविध घटकांचे साज लेऊन जणू एखादी वनराणी अशी शोभून दिसते हे वर्णन खूप सुंदर आहे.
‘ चांदण्याचे नुपूर, केशराचे मळे ‘ ( रात्र काळी संपली ), ‘डोंगरमाथ्यावरचे कुरळे कुरळे मेघ, इंद्र दरबारातील नृत्यांगना सौदामिनी ‘( चैतन्याच्या लाख खुणा ) , ‘वणव्या सम हा टाकीत जाई उष्णरश्मीचे सडे’ (वैशाख) या उपमा अप्रतिम आहेत.
एखाद्या गोष्टीचे सर्वांगसुंदर वर्णन करायचे असेल तर कसे करावे याचे अप्रतिम उदाहरण म्हणजे ‘ सर्वांसाठी फुलत राहते….’ ही कविता.
किती मुरडावे, किती लचकावे, वळणे घ्यावी किती
सहजपणाने चढून जाते वेल ही भिंतीवरती॥
किंचित लवते,कधी थरथरते,शहारते कधी वाऱ्यानी
सांजसकाळी कातरवेळी बहरून येते कलिकांनी॥
‘ हिरवाई ‘ निसर्गाच्या हिरवाईचे वर्णन करणारी अतिशय सुंदर कविता. प्रत्येक ओळीत हिरव्या शब्दाचा अनुप्रास असल्याने छान लय आली आहे. कविता वाचताना हिरवा निसर्ग आपल्याही मनात उतरतो आणि या हिरवाईचे हिरवे गोंदण मनावर कोरले जाते. याच कवितेने कविता संग्रहाचा समारोप केलेला आहे. इथे हे हिरवे गारुड अक्षरशः भारून टाकते.
कवीने प्रेमाच्या विविध छटांच्या सुगंधित फुलांची ही ताजी ओंजळ रसिकांसाठी सादर केलेली आहे. तिचा दरवळ निश्चित रसिकांना आवडेल ही खात्री वाटते. अशाच सुंदर सुंदर कवितांचा रसिकांना लाभ घडावा यासाठी श्री सुहास पंडितांना पुढील लेखन प्रवासासाठी खूप खूप हार्दिक शुभेच्छा.
परिचय : सौ. ज्योत्स्ना तानवडे
वारजे, पुणे.५८
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
(हम प्रतिष्ठित साहित्यकार श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’जी के आभारी हैं जो साप्ताहिक स्तम्भ – “विवेक की पुस्तक चर्चा” शीर्षक के माध्यम से हमें अविराम पुस्तक चर्चा प्रकाशनार्थ साझा कर रहे हैं । श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र जी, मुख्यअभियंता सिविल (म प्र पूर्व क्षेत्र विद्युत् वितरण कंपनी, जबलपुर ) पद से सेवानिवृत्त हुए हैं। तकनीकी पृष्ठभूमि के साथ ही उन्हें साहित्यिक अभिरुचि विरासत में मिली है। उनका दैनंदिन जीवन एवं साहित्य में अद्भुत सामंजस्य अनुकरणीय है। इस स्तम्भ के अंतर्गत हम उनके द्वारा की गई पुस्तक समीक्षाएं/पुस्तक चर्चा आप तक पहुंचाने का प्रयास करते हैं।
आज प्रस्तुत है आपके द्वारा श्री सुदर्शन सोनी द्वारा लिखित पुस्तक “नौकरी धूप सेंकने की…” (जीवनी)पर चर्चा।
☆ साप्ताहिक स्तम्भ – विवेक की पुस्तक चर्चा# 165 ☆
☆ “नौकरी धूप सेंकने की” – लेखक … श्री सुदर्शन सोनी☆ चर्चा – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’ ☆
पुस्तक चर्चा
व्यंग्य संग्रह – नौकरी धूप सेंकने की
लेखक – श्री सुदर्शन सोनी, भोपाल
प्रकाशक …आईसेक्ट पब्लीकेशन, भोपाल
पृष्ठ ..२२४, मूल्य २५० रु
चर्चा …. विवेक रंजन श्रीवास्तव
मो ७०००३७५७९८
धूप से शरीर में विटामिन-D बनता है। नेशनल लाइब्रेरी ऑफ मेडिसिन की मानें, तो विटामिन डी प्राप्त करने के लिए सुबह 11 से 2 बजे के बीच धूप सबसे अधिक लाभकारी होती है। यह दिमाग को हेल्दी बनाती है और इम्यून सिस्टम को मजबूत करती है। आयुर्वेद के अनुसार, शरीर में पाचन का कार्य जठराग्नि द्वारा किया जाता है, जिसका मुख्य स्रोत सूर्य है। दोपहर में सूर्य अपने चरम पर होता है और उस समय तुलनात्मक रूप से जठराग्नि भी सक्रिय होती है। इस समय का भोजन अच्छी तरह से पचता है। सरकारी कर्मचारी जीवन में जो कुछ करते हैं, वह सरकार के लिये ही करते हैं। इस तरह से यदि तन मन स्वस्थ रखने के लिये वे नौकरी के समय में धूप सेंकतें हैं तो वह भी सरकारी काम ही हुआ, और इसमें किसी को कोई एतराज नहीं होना चाहिये। सुदर्शन सोनी सरकारी अमले के आला अधिकारी रहे हैं, और उन्होंने धूप सेंकने की नौकरी को बहुत पास से, सरकारी तंत्र के भीतर से समझा है। व्यंग्य उनके खून में प्रवाहमान है, वे पांच व्यंग्य संग्रह साहित्य जगत को दे चुके हैं, व्यंग्य केंद्रित संस्था व्यंग्य भोजपाल चलाते हैं। वह सब जो उन्होने जीवन भर अनुभव किया समय समय पर व्यंग्य लेखों के रूप में स्वभावतः निसृत होता रहा। लेखकीय में उन्होंने स्वयं लिखा है ” इस संग्रह की मेरी ५१ प्रतिनिधि रचनायें हैं जो मुझे काफी प्रिय हैं “। किसी भी रचना का सर्वोत्तम समीक्षक लेखक स्वयं ही होता है, इसलिये सुदर्शन सोनी की इस लेखकीय अभिव्यक्ति को “नौकरी धूप सेंकने की” व्यंग्य संग्रह का यू एस पी कहा जाना चाहिये। सुप्रसिद्ध व्यंग्यकार आलोक पुराणिक ने किताब की भूमिका में लिखा है ” सरकारी कर्मचारी धूप सेंक रहे हैं, दफ्तर ठप हैं, पर सरकार चल रही है, पब्लिक परेशान है। सरकार चलाने वाले चालू हैं वे काम के वक्त धूप सेंकते हैं। ”
मैंने “नौकरी धूप सेंकने की” को पहले ई बुक के स्वरूप में पढ़ा, फिर लगा कि इसे तो फुरसत से आड़े टेढ़े लेटकर पढ़ने में मजा आयेगा तो किताब के रूप में लाकर पढ़ा। पढ़ता गया, रुचि बढ़ती गई और देर रात तक सारे व्यंग्य पढ़ ही डाले। लुप्त राष्ट्रीय आयटम बनाम नये राष्ट्रीय प्रतीक, व्यवस्था का मैक्रोस्कोप, भ्रष्टाचार का नख-शिख वर्णन, साधने की कला, गरीबी तेरा उपकार हम नहीं भूल पाएंगे, मेवा निवृत्ति, बाढ़ के फायदे, मीटिंग अधिकारी, नौकरी धूप सेकने की, सरकार के मार्ग, डिजिटाईजेशन और बड़े बाबू, एक अदद नाले के अधिकार क्षेत्र का विमर्श आदि अनुभूत सारकारी तंत्र की मारक रचनायें हैं। टीकाकरण से पहले कोचिंगकरण से लेखक की व्यंग्य कल्पना की बानगी उधृत है ” कुछ ऐसे भी लोग होंगे जो अजन्मे बच्चे की कोचिंग की व्यवस्था कर लेंगे “। लिखते रहने के लिये पढ़ते रहना जरूरी होता है, सुदर्शन जी पढ़ाकू हैं, और मौके पर अपने पढ़े का प्रयोग व्यंग्य की धार बनाने में करते हैं, आओ नरेगा-नरेगा खेलें में वे लिखते हैं ” ये ऐसा ही प्रश्न है जेसे फ्रांस की राजकुमारी ने फ्रासीसी क्रांति के समय कहा कि रोटी नहीं है तो ये केक क्यों नहीं खाते ? “सर्वोच्च प्राथमिकता” सरकारी फाइलों की अनिवार्य तैग लाइन होती है, उस पर वे तीक्षण प्रहार करते हुये लिखते हैं कि सर्वोच्च प्राथमिकता रहना तो चाहती है सुशासन, रोजगार, समृद्धि, विकास के साथ पर व्यवस्था पूछे तो। व्यंग्य लेखों की भाषा को अलंकारिक या क्लिष्ट बनाकर सुदर्शन आम पाठक से दूर नहीं जाना चाहते, यही उनका अभिव्यक्ति कौशल है।
अगले जनम हमें मिडिल क्लास न कीजो, अनेक पतियों को एक नेक सलाह, हर नुक्कड़ पर एक पान व एक दांतों की दुकान, महँगाई का शुक्ल पक्ष, अखबार का भविष्यफल, आक्रोश जोन, पतियों का एक्सचेंज ऑफर, पत्नी के सात मूलभूत अधिकार, शर्म का शर्मसार होना वगैरह वे व्यंग्य हैं जो आफिस आते जाते उनकी पैनी दृष्टि से गुजरी सामाजिक विसंगतियों को लक्ष्य कर रचे गये हैं। वे पहले अगले जनम मोहे कुत्ता कीजो व्यंग्य संग्रह लिख चुके हैं। डोडो का पॉटी संस्कार, जेनरेशन गैप इन कुत्तापालन इससंग्रह में उनकी पसंद के व्यंग्य हैं। अपनी साहित्यिक जमात पर भी उनके कटाक्ष कई लेखों में मिलते हैं उदाहरण स्वरूप एक पुरस्कार समारोह की झलकियां, ये भी गौरवान्वित हुए, साहित्य की नगदी फसलें, श्रोता प्रोत्साहन योजना, वर्गीकरण साहित्यकारों का : एक तुच्छ प्रयास, सम्मानों की धुंध, आदि व्यंग्य अपने शीर्षक से ही अपनी कथा वस्तु का किंचित प्रागट्य कर रहे हैं।
एक वोटर के हसीन सपने में वे फ्री बीज पर गहरा कटाक्ष करते हुये लिखते हैं ” अब हमें कोई कार्य करने की जरूरत नहीं है वोट देना ही सबसे बड़ा कर्म है हमारे पास “। संग्रह की प्रत्येक रचना लक्ष्यभेदी है। किताब पैसा वसूल है। पढ़ें और आनंद लें। किताब का अंतिम व्यंग्य है मीटिंग अधिकारी और अंतिम वाक्य है कि जब सत्कार अधिकारी हो सकता है तो मीटिंग अधिकारी क्यों नहीं हो सकता ? ऐसा हो तो बाकी लोग मीटिंग की चिंता से मुक्त होकर काम कर सकेंगे। काश इसे व्यंग्य नहीं अमिधा में ही समझा जाये, औेर वास्तव में काम हों केवल मीटिंग नहीं।
अरुणा ढेरे या कथा, कादंबरी ,काव्य, ललितलेखन, कुमार व किशोर वयोगटासाठीचे लेखन, सांस्कृतिक व ऐतिहासिक लेखन करणाऱ्या मराठीतील सुप्रसिद्ध ज्येष्ठ साहित्यिका आहेत. त्यांचे वडील ज्येष्ठ मराठी साहित्यिक श्रीयुत र .चि. ढेरे यांची समृद्ध भाषा श्रीमंती त्यांना लाभली आहे. प्रस्तुत काव्यसंग्रहात कवयित्रीच्या 1980 ते 1986 या काळातील एकूण 72 छोट्या कवितांचा संग्रह आहे.
शीर्षक “यक्षरात्र”हे विशेष आहे. यक्ष व रात्र यांनी मिळून यक्ष रात्र हा शब्द तयार झाला आहे. यक्ष सुंदर आणि मायावी असतात. त्यांची तुलना ‘रात्रीशी’ केली आहे. आयुष्यातील धुंद करणाऱ्या, मंतरलेल्या, मायावी रात्रींतील प्रसंगांचे वर्णन यात आहे. या यक्षरात्रींचे कवितेशी संबंध सांगताना त्या म्हणतात , याच मंतरलेल्या रात्रीत नवनिर्मिती होते आणि नवनिर्मितीचे व कवितेचे जन्मोजन्मीचे नाते असते. ‘यक्षरात्र’ या नावाच्या कवितेत त्या म्हणतात,
“….. आणि रंग गर्द क्षितिज पेटले,
रात्री उजाडले क्षणमात्र
तमाने टाकली प्रकाशाची कात,
झाली काळजात यक्षरात्र”.
अबोल भावना कवितातून कशा झरतात हे सांगताना, त्या म्हणतात,
“तुला समजू न शकणाऱ्या
जाणिवांचे हुंदके गळाभर दाटून
येतात आणि फारच असह्य झाले
की कविता होऊन कागदावर
ठिबकू लागतात .”
आयुष्यातील स्वार्थी नाती व त्यामुळे कवितेला लाभलेले कोरडेपण याबद्दल कवयित्री लिहितात,
” पाहिले मोर तत्वांचे,
ते सर्व पिसे झडलेले,
अन ओळख हिरवी जिथे,
ते पान कुणी खुडलेले .”
पुढे एक ठिकाणी त्या लिहितात
“मी माझ्या आत आत उतरते आणि
नुसतीच बाहेर पाहते …
तेव्हा भीती वाटते.”
पुढे एके ठिकाणी त्या लिहितात,
‘शब्दांचे दुःख निराळे.
ना कळत्या अर्थापाशी मोराचा पंख झळाळे.’
दुःखातून बाहेर पडून लेखनातून स्वतःची ओळख निर्माण करताना, संघर्ष करताना त्या म्हणतात,
‘ माझी नाव वलवायला मला माझेच हात हवे होते ,
आता हात नाहीत ,
शब्दांचे वागणे बदलले आहे ,
माझे पाणी बदलले आहे,
माझे जाणे आणि गाणे ही बदलले आहे .,’
विसर पडलेल्या नात्यांबद्दल त्या लिहितात ,
“सागांच्या भिंती मधुनी कोंडल्या सुखाच्या हाका,
पाखरे विसरून गेली आश्वासक आणाभाका’.
अश्रू लपवून स्मितहास्याने जीवनास सामोरे जाताना,आत्मविश्वास वाढवताना त्या लिहितात ,
“देहाचे पान थरारी ,
मज हवीच माझी माती ,
दुःखाच्या ओटी वरती
तु लाव स्मिता ची पणती.’
पतीच्या विरहात ” तू नसताना “या कवितेत त्या लिहितात ,
‘तेव्हा या देहस्वी प्रदेशाशिवाय
अन्यत्र कुठे तृप्तीची तळी असतील
असे वाटले ही नव्हते,
आता आभाळ निवड ,हवा संथ
आहे,
विलासीचंद्र मी जरा काढून ठेवला
आहे .”
रात्रीत भेटणाऱ्या प्रेमाची जग जाहीर रीत सांगताना त्या लिहितात,
“प्रेम भोगावे जरासे पांघरूनि
वासना, आतडी सजवून भोळी,
रंगवावा पाळणा”.
शृंगारसात त्या लिहितात ,
“उगीच नेसले हिरवी साडी, काळे काठ.
झुलवीत आले जुन्या नदीचे नवखे घाट,
पायात पैंजण चांदीचे,
घुंगुर गाणे धुंदीचे.
राघू लाल चोळीवरती,
केसातून पिवळी शेवंती”.
सासुरवाशीणीला “माहेरी बोलवा” या कवितेत त्या लिहितात,
” चार दिवसांवर उभा ओला श्रावण झुलवा.
न्याया पाठवा भावाला तिला माहेरी बोलवा,
तिच्या अंगावर इथे किती गोंदले निखारे,
तिथे फिरेल त्यावरी रक्त चंदनाची वारे.
थोडा वेळ दे गारवा, तिला माहेरी बोलवा,
सोसायचाच ना आहे पुन्हा वैशाख वणवा .”
“पाऊस” या कवितेत त्या लिहितात,
आभाळ भरून हे घन ओथंबून असे, प्रसवाचा उत्सव सजवून माती हसे.
पाऊस तिच्या मांडीवर तान्हा होतो खोवून पीस मोराचे कान्हा होतो.
हिमशुभ्र कळ्यांवर तमाम झुकतो, जेव्हा पाऊस रसिक राधेचा राणा होतो.”
“पाऊस कुणा राव्याला दाणे देतो ,
तंद्रीत खुळ्या पाण्याला गाणे देतो ,
दिशा मोकळ्या दाही ,
पाण्याला पाऊस रत्न पैंजण देतो.”
आयुष्यात शब्दांचे कवितेचे गाण्याचे महत्त्व सांगताना त्या म्हणतात
“उघडना ,ओठ जरा .जुळू दे ना
गाणे. गाण्या विना खरे का ग
माणसाचे जिणे?”
अशा अनेक कविता वाचल्यानंतर या काव्यसंग्रहाची वैशिष्ट्ये सांगताना मला आवर्जून सांगावेसे वाटते यातील कित्येक ओळी साड्यांच्या घडी प्रमाणे हळुवार आयुष्याची रीत उलगडून दाखवतात. यांच्या कविता लयबद्ध आहेत .डोळ्यासमोर खेडेगावातील पावसातले वातावरण, जांभळे डोंगर ,हिरवीगर्द झाडी , गार उनाड वारा, चंदेरी पाणांतून टपटपणारे थेंब ,डोहाकटी नाचणारा मोर ,हिरवा राघू ,साजनाची ओढ हे सोबत असल्याचा भास होतो . कवयित्री शब्दांची धनी आहे. तिच्या पोतडीतून आलेले काही शब्द अगदी नवे कोरे वाटतात. “पायांना भुईच्या रंगाचे धन, चंद्र भाकरीचा तव्यात उतरून घ्यायचा, पानावर चढते चांदी, मोरांचे पंख झाडले इ.अशा अनेक शब्दांना मोरपिसांपरी पावसात न्हात, गार वारा पीत ,कधी विरहाच्या कधी मिलनाच्या स्पर्शांना अनुभवत या कविता जीवनाचं वास्तव स्त्री मनातून सांगून जातात. आणि या संसाराच्या पाशातून मुक्त करत कवयित्रीला लिखाणाचे बळ देतात. त्या उंचीवर बसून ती पुन्हा वळून पाहते तेव्हा तिच्या आयुष्यातले हे क्षण, या रात्री तिला यक्षरात्रीसारख्या भासू लागतात आणि मग खऱ्या अर्थाने प्रत्येकीच्या आयुष्यातली यक्षरात्र त्यां सोबत चमकू लागते. असा अनुभव देणारा हा काव्यसंग्रह नक्की वाचायला हवा..
परिचय : प्रा. सौ स्वाती सनतकुमार पाटील.
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ श्रीविठ्ठल आणि क्षेत्र पंढरपूर – संशोधनातून… लेखक व संपादक : वा ल मंजूळ ☆ परिचय – सुश्री तृप्ती कुलकर्णी ☆
पुस्तक : श्रीविठ्ठल आणि क्षेत्र पंढरपूर – संशोधनातून
लेखक व संपादक : वा ल मंजूळ
प्रकाशक : उत्कर्ष प्रकाशन
वर्षानुवर्ष आषाढी एकादशीच्या दिवशी पंढरपूरला जमणारा वैष्णवांचा मेळावा… ठिकठिकाणाहून निघणाऱ्या संतांच्या पालख्या… हे आपण पाहत आलो आहोत. कुठल्याही प्रकारचा खंड न पडता एखादी परंपरा जेव्हा अविरतपणे चालू राहते. तेव्हा त्यामागे निश्चितच काहीतरी अलौकिक शक्ती कार्यरत असते. मात्र ती शक्ती नक्की कशामुळे कार्यरत आहे ? हे समजण्यासाठी आपल्याला त्या परंपरागत स्थानाचे, आणि त्या परंपरेतील अनेक प्रचलित पद्धती, प्रार्थना, पूजा यांचे ज्ञान असणे गरजेचे आहे.
मात्र यासाठी संशोधन आणि अभ्यास याची गरज आहे. एवढ्या वर्षाची परंपरा असलेल्या एखाद्या स्थानाचे तेथील परंपरांचे अभ्यास करणे हे येरा गबाळ्याचे काम नव्हे. आणि कोणा एकाचेही नव्हे. म्हणूनच अल्पकाळात आपल्या या परंपरेविषयी तीर्थक्षेत्राविषयी ज्या जिज्ञासूंना ही माहिती हवी आहे ती देण्यासाठी उत्कर्ष प्रकाशनाने
“श्री विठ्ठल आणि क्षेत्र पंढरपूर: संशोधनातून” हे वा.ल. मंजूळ लिखित आणि संपादित पुस्तक प्रकाशित केले आहे. महाराष्ट्रातील ‘वारी’ या दीर्घ परंपरेचे आकर्षण असणाऱ्या, कुतूहल असणाऱ्या अनेक वाचकांना अगदी संक्षिप्त स्वरूपात आवश्यक ती सर्व माहिती पुरवणारे, अतिशय मार्गदर्शक असे हे पुस्तक आहे.
या पुस्तकात एकूण 26 प्रकरणं आहेत. साधारणपणे प्रत्येक प्रकरणाची हजार ते दीड हजार शब्द संख्या आहे. दोन-तीन प्रकरणं कदाचित यापेक्षा विस्तृत असतील. पण ही सर्व प्रकरणं पंढरपूर क्षेत्र, त्याचं ऐतिहासिक कालापासूनचे महात्म्य, विठ्ठल आणि व्यंकटेश यांचा एकमेकांशी असलेला संबंध , साम्य आणि निरनिराळ्या संतांचा या क्षेत्राशी आलेला संबंध, भाविकांची या क्षेत्राकडे बघण्याची दृष्टी, परदेशी भाविक आणि त्यांचे पंढरपूरबद्दलचे मत, पंढरपूर क्षेत्रातला विकास आणि त्यासाठी असलेली आव्हानं, निरनिराळ्या ठिकाणाहून निघणाऱ्या वारी, वारीचा नकाशा, विठ्ठलाच्या वेगवेगळ्या कथा उपकथा, अशा निरनिराळ्या दृष्टिकोनातून लिहिली गेलेली आहेत.
प्रत्यक्षात वा.ल. मंजूळ यांनी घेतलेल्या मुलाखतींचं हे काहीसं संपादित लघुरूप आहे असं म्हणता येईल. यामध्ये कै. सेतू माधवराव पगडी, डॉक्टर रा. चिं. ढेरे, डॉ. शं. गो. तुळपुळे आणि म.म. पा.वा.काणे, डॉ. गुंथर सोन्थायमर, डॉ. अॅन फेल्डहौस अशा अनेक विद्वानांचा समावेश आहे.
श्री विठ्ठल आणि व्यंकटेश यांचे मूळ एकच ? या सेतू माधवराव पगडी यांच्या मुलाखतीतल्या संपादित प्रकरणात “श्रीविठ्ठल आणि व्यंकटेश” यांचं एकत्त्व सांगताना असं म्हटलं आहे की, “तमिळमध्ये पर्वताला ‘वेंडगम् ‘ म्हणतात आणि कानडीमध्ये ‘बेट्टा’ अगर ‘बेट्टर’ असे म्हणतात. तमिळ यात्रेकरू तिरुपतीच्या स्वामीला वेंगडेश म्हणायचे तर इतर यात्रेकरू विशेषतः कन्नड त्याचा उल्लेख ‘बेट्टरेश-बेट्टलेश (विठ्ठलेश)’असे करीत असावेत, यातूनच व्यंकटेश आणि विठ्ठल हे दोन्ही शब्द प्रसार पावलेले दिसतात. असा उल्लेख आहे. हे सांगताना विष्णुपुराण, स्कंदपुराण यांचा उल्लेखही केलेला आहे.
“श्री क्षेत्र पंढरपूरचा इतिहास” या म.म.पां.वा.काणे यांच्या मुलाखतीतल्या प्रकरणात पंढरपूरच्या देवळाच्या स्थानाबाबत आणि रचनेबाबत उल्लेख आहे. यात असं सांगितलं आहे की, “पंढरपूर येथील मुख्य देवालय विठोबाचे असून ते पंढरपूर येथील पवित्र मानल्या जाणाऱ्या भागाच्या मध्यभागी आहे. विठोबाच्या देवालयाच्या मागील बाजूला विठोबाची पत्नी रुक्मिणी हिचे देवालय आहे. विठोबाच्या अनेक सेवेकऱ्यांपैकी मुख्य सेवेकऱ्यांना ‘बडवे’ म्हणतात. आणि न्यायालयाच्या निर्णयाप्रमाणे ते देवालयाच्या मिळकतीचे आणि देवाच्या दागिन्यांचे विश्वस्त आणि संरक्षक आहेत. इतर सेवाधार्यांमध्ये पुजारी, बेगारे, परिचारक, हरिदास, डिंगरे, दिवटे, डांगे असे निरनिराळे प्रकार असून त्यांनी करावयाची कामे ठरवून दिलेली आहेत. रुक्मिणीच्या सेवेकऱ्यांचा एकच वर्ग असून त्यांना ‘उत्पाद’ असे म्हणतात.
विठोबाच्या मूर्तीबाबतही येथे माहिती आहे, ती पुढील प्रमाणे- “विठोबाची मूर्ती सुमारे तीन फूट नऊ इंच उंचीची असून ती बैठकीसह एकाच अखंड दगडापासून घडवली असावी असे दिसते. विठोबाची मूर्ती हाताचे कोपरे वर करून आणि कमरेवर हात ठेवून उभी आहे. मूर्तीच्या मस्तकावर उंच आणि वरती वाटोळा असणारा मुकुट आहे. पुजारी आणि सामान्य लोक ते शिवलिंग असल्याचे मानतात.”
याच प्रकरणात हेमाग्रीच्या ग्रंथातील तीर्थाविषयीच्या कथेचा उल्लेख केला गेला आहे. त्यात विठोबा आणि कृष्ण यातील संबंध दाखवला आहे. ती कथा अशी, “भैमी नदीच्या दक्षिणतीरावर एक अतिउत्तम तीर्थ आहे. आणि त्या ठिकाणी एक अत्यंत दुर्मिळ अशी उत्कृष्ट मूर्ती आहे. त्या तीर्थाला पौंडरीक क्षेत्र म्हणतात आणि त्या ठिकाणी सर्व देवातील श्रेष्ठ पांडुरंग वास्तव्य करितो. पुंडरीकाने 28 व्या कल्पामधील व्यापार युगाच्या अखेरीला घोर तपश्चर्या केली आणि आपल्या मातापित्याची अत्यंत भक्तीपूर्वक सेवा केली. भगवान कृष्ण गोवर्धन पर्वतावर गाई चारीत होता. तो पुंडलिकाच्या पितृभक्तीने संतुष्ट झाला. त्यावेळी कृष्णाने गायी हाकण्याकरिता हातात काठी घेतली होती. त्याच्या मस्तकावर मुकुट होता. हातात एक गोफण होती. दंडात रत्नखचित बाहुभूषणे होती, कंबरेला गुह्यसूत्र वेष्टलेले होते आणि तीन पदरी कंबरपट्टा होता. त्याने आपले दोन्ही कोपरे वर करून हात कमरेवर ठेवलेले होते. त्याच्या पोटाला तीन वळ्या असल्याचे दिसत होते. ” असे उल्लेखलेले आहे.
“पांडुरंगा संबंधी संशोधनातील काही नवी माहिती” या प्रकरणात डॉक्टर रा. चिं. ढेरे यांच्या मुलाखतीतली एक गोष्ट मला विशेष रंजक वाटली. ती म्हणजे, “पंढरपुरात भाजी मार्केटजवळ ताकपिठ्या विठोबा देवस्थान आहे. पूर्वी बडव्यांपैकी एक स्त्री भक्त श्रद्धेने श्री विठ्ठलाला लाह्यांचे पीठ व ताक कालवून नियमाने नेऊन देत असे. पुढे त्या भक्ताच्या सोयीसाठी श्री विठ्ठल तिच्या घरी आला तोच हा ताकपिठ्या विठोबा!” हे विठोबाचे स्थान विशेष महत्त्वाचे आहे.
“विठ्ठल गजरी दुमदुमली पंढरी” या संतांनी अभंग रूपे गायलेल्या पंढरीचे महात्म्य अतिशय सुंदर शब्दांत वर्णिलेले आहे. यामध्ये संत तुकाराम, संत ज्ञानेश्वर, संत जनाबाई, संत चोखोबा, संत कान्होबा, संत भानुदास, संत सावता माळी, संत सोपान देव अशा निरनिराळ्या संतांनी त्यांच्या लेखी असलेले पंढरीचे माहात्म्य आणि त्यांचे पंढरीशी असलेले नाते भक्ती याचे सुरेख वर्णन केले आहे.
“पंढरपुरातील नवरात्र आणि दसरा” या प्रकरणांमध्ये पंढरपुरातील पद्मावती, यमाई, तुकाई, अंबाबाई इत्यादी देवालयांचे स्थान महात्म्य आणि तेथील सणासुदीचे स्वरूप सांगितलेले आहे.
“श्रीविठ्ठलाचे नित्योपचार” हे प्रकरण मला अतिशय रंजक वाटले याचे कारण यामध्ये विठ्ठलाची पूर्ण पूजा, ती पूजा करणाऱ्या सेवाकऱ्यांचीच सर्व माहिती इत्थंभूत पणे दिलेली आहे. या सेवेकरांबद्दलची थोडक्यात माहिती अशी, “विठ्ठलाची सेवा करणारे सात प्रकारचे सेवाधारी आहेत. त्यांच्या पिढ्या आलटून पालटून वर्षाच्या अंतराने सेवा करतात. त्यांना ‘सालकरी’ म्हणतात.”
आता आपण या सालकारांची नावे व कामे पाहू… देवाच्या पूजेसाठी गरम-गार पाणी आणणारे ‘परिचारक’, देवापुढे पंचपदी गाऊन आळवणारे देवाचे भाग ‘हरिदास’, देवाचा पोशाख झाल्यावर देवास आरसा दाखविणारे ‘डिंगरे’, देवाच्या समोर कायम हाती रुप्याची काठी घेऊन चोपदाराप्रमाणे उभा राहणारा देवाच्या भालदाराला ‘डांगे’, हातामध्ये तेलाची दिवटी बुधली घेऊन देवाच्या उपचाराचे पूजा स्नानाच्या वेळी दिटीने प्रकाश दाखविणारे ‘दिवटे’, देवाची पूजा मंत्र युक्त उपचाराने वेळी मंत्र म्हणणारे ‘बेणारे’ असे हेच सात सेवाधारी दिवसभर विठ्ठलासमोर असतात. विठ्ठला शेजारी बसून उत्पन्न घेणारे बडवे ‘दिवसकरी’ होत. श्री विठ्ठलाची दिवसभरात एकूण सहा वेळा पूजा केली जाते यालाच नित्य उपचार किंवा राजभोग म्हणतात. या पूजेचे साद्यंत वर्णन या प्रकरणात वाचायला मिळते. जणू आपण पूजास्थानी उपस्थित असल्याचा भास होतो.
“पंढरपूर वारी समाजशास्त्रीय अभ्यास” या डॉक्टर वसुधा ठाकूर यांच्या प्रबंधातील प्रस्तावने मधील काही भागही या पुस्तकात समाविष्ट केला आहे त्यामध्ये निरनिराळ्या मराठी आणि इंग्रजी साहित्यिकांनी वारीबद्दल केलेले उल्लेख आणि तिचे माहात्म्य अगदी संक्षिप्त स्वरूपात सांगितलेले आहे.
यातील प्रा. जॉन स्टॅन्ले यांचा पांडुरंगाबद्दलचा उल्लेख मला विशेष जिव्हाळ्याचा वाटला. ते म्हणतात, “जो देव आपल्या घरीही स्थिर नव्हता. तोही मनुष्य भक्ती पाहून स्थिर झाला आणि युगानुयुगे तिष्ठत राहिला.” याखेरीज दुर्गा भागवत, दिलीप चित्रे, भानुदास महाराज देगलूरकर यांचे वारीबद्दलचे मत यात दिले आहे.
एकूण पंढरपूर महात्म्य आणि श्रीविठ्ठल यांबद्दल आपली जिज्ञासा पूर्ण करण्यासाठी हे पुस्तक अतिशय महत्त्वपूर्ण योगदान देते.
सर्व प्रकरणांचा उल्लेख आणि त्यातील काही निवडक गोष्टी लेखाच्या विस्तार भयामुळे इथे देता येत नाही. परंतु या पुस्तकाची अनुक्रमणिका मात्र मी इथे मुखपृष्ठाबरोबर शेअर करत आहे.
ज्यांना वारीला जाण्याची इच्छा आहे. ज्यांना विठ्ठल भक्तीबद्दल उत्सुकता आहे. अशा सर्व आस्तिकांनी आणि या सर्व परंपरांकडे कानाडोळा करणाऱ्या नास्तिकांनी देखील आवर्जून वाचावे, विचार प्रवृत्त व्हावे असे हे संशोधनात्मक लेखन आहे.
आज आषाढी एकादशीच्या निमित्ताने हे पुस्तक वाचून याबद्दलची थोडी माहिती विठ्ठल सेवा म्हणून तुमच्यापर्यंत पोहोचवत आहे.
धन्यवाद !
परिचय – सुश्री तृप्ती कुलकर्णी
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
जंगल, अरण्य म्हटलं म्हणजे हमखास मारुती चीतमपल्ली यांचीच मला आठवण येते. त्यांच्या ” चकवा चांदण ‘” या पुस्तकाच्या मी प्रेमातच आहे. त्यांचेच ” रानवाटा ” हे ललित लेखांचे पुस्तक हातात पडले आणि लगेच वाचायला घेतले.
एकूण १५ लेखांचा यात समावेश आहे. लेख जरी ललित असले तरी ते कथाच वाटतात.
अरणी हे नाव एका आदिवासी मुलीचे हे. पहिलाच लेख तिच्यावर लिहिला आहे. एका इंग्रज माणसाच्या सहवासात ती अचानक येते तशीच निघूनही जाते. याचे मार्मिक लेखन वाचताना ती जणू आपलीच कुणीतरी आहे असं वाटतं.
यातील प्रत्येक लेख म्हणजे रानातली एक वाटच आहे. अशा १५ रानवाटा या पुस्तकात आहेत, ज्या वरून चालताना आपण तिथे आहोत असा भास होतो. या रानवाटांवर अनेक नवे शब्द, नावे प्राणी, नवीन जागा आपल्याला वेळोवेळी भेटतात.
तणमोर, धनचिडी, हुदाळे, दिवारू, नाकेर, ढीवरा याचा अर्थ ते लेख वाचावे लागतात.
आपण बासरी किंवा पावा वाजवतो त्याचा बांबू वेगळ्या प्रकारचा असतो त्या बनाची माहिती ” वेणू वाजाताहे ” या लेखात आहे.
“गुलाबी पिसं ” यात अरुण बाड्डा या रानबदकाची ती पिसे आहेत हे समजलं. तसच तिथल्या ” घोटुल “
म्हणजे एक विशिष्ट प्रकारचे घर. ” तणमोर ” या पक्षाविषयी छान माहिती मिळते. हा पक्षी मोरासरखाच पण कोंबडी एवढा असतो. ती सर्व पक्ष्यांचे हुबेहूब आवाज काढतो. ” रानातली घरं ” यात त्यांची सोलापुरातली घरं आणि रानातली घरं या विषयी सांगितले आहे. या शिवाय पखमांजर या पक्ष्याची ओळखही इथे होते. खरं तर ही एक उडणारी खारच आहे. नंतर येतात हुदाळे. म्हणजे पाणमांजर. त्यांच्या सवयी बद्दल विस्तृत वर्णन या लेखात आहे. दिवारू हा फक्त मासे मारणारा, पण जंगलाचं ज्ञान अफाट. त्याच्यावर एक संपूर्ण लेख आपल्याला वाचायला मिळतो. पक्ष्यांबरोबर जंगलातल्या विविध झाडा बद्दलही लेख आहेत.
” शाल्मली ” या लेखात शाल्मली आणि वारा यांच्या भांडणाबद्दल लेखकांनी सांगितले आहे.
याबरोबरच पक्षी निरीक्षण कसं करावं ही ही माहिती दिली आहे. मुख्य म्हणजे यासाठी दुर्बिणीची गरज असते. वेळ, काळ, नोंद वही, आणि मुख्य म्हणजे अनिश्चित काळ पर्यंत बैठक जमवावी लागते. या लेखात त्यांनी लिहिलंय. : ” झाड म्हणजे पाखरांचा स्थिर निवारा. बाहू सारख्या पसरलेल्या फांद्या सर्व पक्ष्यांना जवळ बोलावीत असतात. झाडांना चालता येत नाही म्हणून पक्षीच त्यांच्याकडे जात असतात. पाखरं आणि झाडं म्हणजे एक जिवंत शिल्प आहे. त्यांच्यात कधीही न तुटणारं नातं आहे. वृक्षाकडे झेप घेणारी पाखरं, वृक्षापासूनs दूर जाणारी पाखरं, शांत वृक्षावर गाणारी पाखरं, ही सारी दृश्ये म्हणजे सृष्टीतील काव्यच आहे.”
ज्यांना पक्षी निरिक्षणासाठी रानात जाता येत नाही त्यांनी आपल्या बागेत बर्ड टेबल करावं असं लेखक सांगतो.
शाल्मली या झाडा सारखाच त्यांनी पांगारा या झाडा विषयी ही लिहिले आहे. या झाडावर खूप पक्षी येतात. त्यामुळे घराभोवती याची खूप झाडे लावावीत.
वन्यजीव निरीक्षण ही एक जादू आहे असं लेखक म्हणतो. त्या बद्दलचे अनेक रोमांचकारी अनुभव त्यांनी या लेखात सांगितले आहेत.
या पुस्तकातील शेवटचा लेख हा या पुस्तकाचा आराखडाच आहे. जंगलात काय पहायचं, काय काळजी घ्यायची, आतील रस्ते, पाणवठे, झाडं, प्राण्यांची निवास स्थान या विषयी पुर्ण माहिती असणे गरजेचे असते. वाट चुकू नये म्हणून काय करावे, कपडे कोणते घालावेत, सॅकमध्ये कोणत्या वस्तू हव्यात हे सारे तपशील वार सांगितले आहे. तशा पुष्कळ गोष्टींचा ऊहापोह या लेखात आहे. पूर्ण पुस्तकाचे सारच यात आहे.
हे मी लिहिलेले परीक्षण तसे त्रोटकच आहे. ते समजण्यासाठी हे पुस्तक वाचणेच गरजेचे आहे.
या शिवाय प्रत्येक लेखाबरोबर रेखाचित्र दिले आहे.
एकंदरीत ” रानवाटा ” हे पुस्तक अतिशय रमणीय, उत्कंठावर्धक आणि आपली ज्ञानात भर घालणारे आहे.
परिचय – अस्मिता इनामदार
पत्ता – युनिटी हाईटस, फ्लॅट नं १०२, हळदभवन जवळ, वखारभाग, सांगली – ४१६ ४१६
मोबा. – 9764773842
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
छंद – शिकवणे, युट्युब वर व्हिडिओ निर्मिती, इंग्रजी व मराठी पुस्तकांचे वाचन, लिखाण (चारोळ्या, कविता, पुस्तक परीक्षण), साहित्यिकांना भेटणे व ऐकणे सूत्रसंचालन, व्याख्यान देणे इ.
पुस्तकांवर बोलू काही
☆ “आपले ‘से ‘” – लेखक : डॉ. अनिल अवचट ☆ परिचय – सौ. स्वाती सनतकुमार पाटील ☆
लेखक – डॉक्टर अनिल अवचट.
प्रकाशन वर्ष -२०१७.
पृष्ठ संख्या-१६८
मूल्य-२००
बहुआयामी व्यक्तिमत्व( डॉक्टर, लेखक ,संपादक ,काष्ठशिल्पकार, चित्रकार, बासरी वादक, गायक, ओरिगामी चे प्रणेते व समाजसेवक) डॉक्टर अनिल अवचट यांना त्यांच्या आयुष्यात अनेक व्यक्ती भेटल्या म्हणून त्यांचे आयुष्य समृद्ध झाले. गुणदोषांनी युक्त या सर्व व्यक्तींमधील चांगुलपणाचा मध त्यांनी टिपला व त्यांना ‘आपले’से’ केले, त्या अनुभवांचे संकलन म्हणजे हे पुस्तक आहे. या अर्थाने त्याचे शीर्षक व मुखपृष्ठ साजेशे व समर्पक आहे. या पुस्तकात विविध क्षेत्रातील 23 व्यक्तींना लेखकाने आपलेसे करून शब्दबद्ध केले आहे.
या पुस्तकात सुनीताबाई देशपांडेंचा तडफदार स्वभावाच्या असल्या तरी मुक्तांगण साठी बेभानपणे कार्य करताना दिसतात,गौरी देशपांडे या तर महर्षी कर्वे यांची नात -इरावती कर्वे यांची कन्या जिच्या बदल ते लिहितात-” समरस होऊन जीवन जगणारी एकटेपणाने शुष्क झाली .” सरोजिनी वैद्यांच्या पी.एच.डी. साठी ‘नाट्यछटाकार दिवाकर’ हा विषय अभ्यासताना स्कूटर वरून केलेली वणवण व लेखकाने हमालावर लेख लिहिला त्यावेळी “कादंबरीचा विषय फुकट घालवलास” असे हक्काने सांगणाऱ्या सरोजिनी वैद्य भेटतात. पुढे “बुडणारया बोटीत कशाला चढता राव” असे सांगणारे अनेक जण होते पण “पुढच्या लेखाचा ऍडव्हान्स समजा, हे पैसे घ्या. गो अहेड” असे म्हणणारे दत्ताराव भेटतात. तर वंचितांसाठी “पोट दुखतंय तोच ओवा मागतो” असे म्हणणारे यशवंतराव भेटतात. पुस्तकात कुठेतरी रद्दी वाले दामले थेट केशवसुतांचा वारसा सांगताना दिसतात. फिनिक्स चे ग्रंथपाल पोंडा तर तीन पिढ्यांना पुस्तक पुरवताना दिसतात. “सारे मुकाट्याने सहन करते म्हणून घराला घरपण येते “म्हणत लिव्हरची सुगरणीशी तुलना करणारी डॉक्टर मंजिरी भेटते तर कुठे केंद्र सरकारच्या खात्याचा प्रमुख असलेल्या अधिकाऱ्याच्या पोटी जन्मलेले नायर व्यसनी, गुन्हेगार, अज्ञात होऊन लेखकाच्या आयुष्यात येतो, लेखक त्याच्या व्यसनमुक्तीसाठी प्रयत्न करताना दिसतात व ते अजूनही आशावादी आहेत .पीक पॉकेटिंग करणारा व स्वतःला आर्टिस्ट म्हणून घेणारा गौतम तर त्याच्या सर्व कला मोकळेपणाने सांगतो. अशा लेखकाच्या आयुष्यात आलेल्या वेगवेगळ्या थरातील या सर्व लोकांच्यातील चांगुलपणाचा मध लेखकाने टिपला आणि स्वतःचं आयुष्य मधापरी गोड बनवले.
प्रकाशनावेळेच्या मुलाखतीत सर स्पष्टपणे सांगतात की या सर्व लोकांत त्यांना आपलेपण जाणवले. काहीतरी विशेष दिसले. म्हणून त्यांनी ते संकलित केले. या पुस्तकाचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे यातील बहुसंख्य व्यक्ती या गेल्यानंतरच लेखकाने लिहिण्याचा हा प्रयत्न केला आहे .त्याबद्दलही ते स्वतःच्या मनास प्रश्न विचारताना दिसतात. आता मोकळेपणाने ते आपल्या भावना मांडू शकतात असे त्यांना वाटते.
स्वतः लेखकाचा विचार केला तर राहीबाईच्या भावंडांचा खर्च करणारे, ओरिगामी शिकवणारे, घर बांधून देणारे ,व्यसनमुक्तीसाठी धडपडणारे, सर्वांना मदत करणारे लेखक एक ‘माणूस’ म्हणून मोठे वाटतात .आणि आपल्या आयुष्यातही त्यांना ‘आपले’से’ करावेसे वाटते. असे हे पुस्तक वाचायलाच हवे…..
परिचय : सौ.स्वाती सनतकुमार पाटील.
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
एक गुलमोहराचे झाड… एक माणसाचा हात… आणि भोवतालची हिरवाई एवढेच चित्र….
त्याखाली ‘प्रेम रंगे ऋतुसंगे’ हे दिलेले शिर्षक…त्यावरून चित्राचे अवलोकन केले जाते.
मग किती यथार्थ चित्र काढलेले आहे!या विचारांमध्ये चित्र बारकाईने बघितले असता,त्यातील एक एक पैलू जाणवत जातात.
प्रथमत: जाणवतो, गुलमोहराच्या झाडाच्या फांदीला झालेला मानवी हाताचा स्पर्श ; त्यातून चितारलेले मानवाचे काळीज… त्यात लपलेली हिरवी प्रेमाची भावना… यामुळेच निसर्गाचे मानवाशी किती अद्वैत साधलेले आहे हे उत्कृष्ट पद्धतीने दाखवले आहे.
विचार करता असे भासते, गुलमोहराचे खोड हे मोराच्या माने सारखे…म्हणजे मोरच आहे. मोर म्हटल्यावर ‘पावसाळा’….
गुलमोहराची डवरलेली फुले म्हणजे… ग्रीष्म,अर्थात ‘उन्हाळा’….
मानवी हाताने साधलेल्या… बदामी आकारातील हिरवट रंग आणि भोवताली पण त्याच छटेची हिरवाई…म्हणजे जणू लपेटलेली शाल… अर्थात ‘हिवाळा’…
अशा तीनही ऋतुंमध्ये काळजाचे निसर्गाशी एकरूप झालेले प्रेम… अखंड झरत आहे…पाझरत आहे हे जाणवते…
थोडा वेगळा विचार करता, असे जाणवते… निसर्ग हा आपोआप फुलत असतोच, आपले काम चोख करत असतोच, पण याच निसर्गाला, मानवाने थोडा हातभार लावला तर… निसर्गाचे संवर्धन तर होईलच, पण मानवाच्या मनात आणि निसर्गाच्या काळजात आपोआप प्रेम उत्पन्न होणारच. ही सहजता माणसाला निसर्गापासून मिळेल,आणि सगळीकडे प्रेमच प्रेम असेल, दिसेल, फुलेल, बहरेल…
इतकेच नाही तर… प्रेमाची व्यापकता ही पंचमहाभुते सामावून घेण्याची असते. हे सांगण्यासाठी धरती म्हणजे ‘पृथ्वी’, झाडाच्या मागून पाण्याचा आलेला ओहोळ म्हणजे ‘आप’, वातावरणातील जाणवणारा तजेला म्हणजे ‘तेज’, पक्षी, पानांची जाणवणारी सळसळ म्हणजे ‘वायू’, वर दिसणारे ‘आकाश’… ही सगळी पंचमहाभुते… मानवाच्या हृदयात बंदिस्त असताना, त्यात वसलेलं प्रेम ओसंडतंय असा भास होतो.
सगळ्यात महत्वाचा एक संदेश हे चित्र आपल्याला देत आहे असे वाटते. तो संदेश म्हणजे… प्रत्येकाने एक झाड लावून त्याचे संगोपन केले तर, त्या प्रत्येक हातामुळे झाडाच्या काळजात उत्पन्न झालेले प्रेम…हातांना कधीच विसरणार नाही. त्यामुळे प्रत्येकाने किमान एका झाडाचे संगोपन करणे,ही आजच्या निसर्गाची गरज आहे. ती प्रत्येकाने ओळखून आपले निसर्गाप्रतीचे प्रेम व्यक्त करावे आणि निसर्गालाही तुमच्यावर प्रेम करताना… तुमचा प्राणवायू होण्याची, तुम्हाला आरोग्य देण्याची, तुम्हाला सावली देण्याची, तुम्हाला फळे देण्याची, तुम्हाला फुले देऊन,मन प्रसन्न करण्याची,संधी द्यावी.
जणू झाड म्हणत आहे,
थोडे द्यावे, थोडे घ्यावे, तेव्हा प्रेम फुले…
जीवाचा जिवलग तेथे झुले.
सुहास रघुनाथ पंडित यांनी लिहिलेल्या निसर्ग आणि प्रेम यावरील 66 कवितांचा हा संग्रह…त्या लिखाणाला तादात्म्य साधणारे हे चित्र… अशा एका गोड संगमातूनही प्रेम निर्माण करते.
इतके छान मुखपृष्ठ तयार केले…म्हणून सांगलीच्या सुमेध कुलकर्णी यांना, तसेच अक्षरदीप प्रकाशन यांना,आणि कवी सुहास पंडित यांना,याच चित्राची निवड केली म्हणून खूप खूप धन्यवाद
आशा आहे ज्या पुस्तकाचे मुखपृष्ठ इतके बोलके आहे, तो संग्रह वाचण्याची उत्सुकता लागून आपण घेऊन नक्कीच वाचाल.
☆ “द पॉवर ऑफ यूअर सबकॉन्शस माईंड” – लेखक : डॉ. जोसेफ मर्फी – अनुवाद : सौ. मंजुषा मुळे ☆ परिचय – सौ.अंजोर चाफेकर ☆
पुस्तक : द पॉवर ऑफ यूअर सबकॉन्शस माईंड.
लेखक : डॉ. जोसेफ मर्फी
अनुवाद : सौ. मंजुषा मुळे
प्रकाशक : रिया पब्लिकेशन्स, कोल्हापूर.
पृष्ठे : २८८
मूल्य : रु.३५०/_
मला या विषयाची आवड आहे हे माझ्या बोलण्यातून लक्षात आल्यावर मला मंजुषाताईंनी अतिशय आपुलकीने व जिव्हाळ्याने हे पुस्तक पाठवले. हे पुस्तक जेव्हा माझ्या हातात पडले तेव्हा मला 2 ताप होता. व माझा ताप हटत नव्हता. माझी कोविड टेस्ट पाॅझिटिव्ह आली. मी एकटीच रूममधे. अशक्तपणामुळे झोपून होते. त्या एकांतात हे पुस्तक माझे सोबती होते. मी भराभर पानामागून पाने वाचत सुटले. रात्री झोपताना मनाला बजावले, मी बरी होणार. माझा ताप उतरणार. मी डोलो 650 सुद्धा घेतली नाही…
सकाळी ताप पूर्ण उतरला होता. आणि मी उठून उभी राहिले. या पुस्तकाने मला इतकी शक्ती दिली.
हे पुस्तक सर्वांनी वाचलेच पाहिजे.
हे पुस्तक प्रत्येक घरात असायलाच हवे.
.. .. कारण या पुस्तकात आपल्या सुप्त मनाच्या अगाध, अगम्य शक्तीचा वापर कसा करायचा
व अशक्य वाटणाऱ्या गोष्टी शक्य कशा करायच्या याचे शास्त्रशुद्ध मार्गदर्शन केलेले आहे.
प्रसिद्ध मानसशास्त्रज्ञ डाॅ.जोसेफ मर्फी यांच्या अभ्यासाचे व संशोधनाचे सार या पुस्तकात आहे. मूळ इंग्रजीत लिहीलेले हे पुस्तक वाचावयास क्लिष्ट वाटेल. परंतु मंजुषाताईंनी केलेला अनुवाद मात्र पटकन ध्यानात येतो. त्यांची साधी सरळ ओघवती भाषा मनाची पकड घेते.व पुस्तक हातातून सोडावेसे वाटत नाही.
इतका गहन व कठीण विषय असून सुद्धा मंजुषाताईंनी तो अगदी सोप्या भाषेत समजावला आहे.
या पुस्तकाच्या प्रस्तावनेत लेखकाने प्रश्न विचारला आहे.
एक मनुष्य दुःखी तर दुसरा आनंदी असे का?
एक मनुष्य गरीब तर दुसरा संपन्न असे का?
एक जण घाबरट तर दुसरा धाडसी असे का?
या पुस्तकात या प्रश्नांची उत्तरे सापडतील.
आपल्या सुप्त मनाचे सर्जनशील सामर्थ्य कसे वापरायचे, आपल्या हृदयस्थ प्रार्थनेला सकारात्मक प्रतिसाद कसा मिळवायचा याचे उदाहरणासकट विवरण या पुस्तकात केले आहे.
या पुस्तकात २० प्रकरणे आहेत. यातील प्रत्येक प्रकरण हे एकमेकांशी जोडलेले आहे.आणि तरीही प्रत्येक प्रकरण हा स्वतंत्र अभ्यासाचा विषय आहे.आपण कुठलेही प्रकरण वाचायला सुरुवात करू शकतो.
सुप्त मनाला आदेश देऊन मानसिक आरोग्य कसे राखायचे, शरीराचे रोग कसे बरे करायचे, वैवाहिक समस्या कशा सोडवायच्या, भीती कशी दूर करायची, श्रीमंत कसे व्हायचे, तरुण कसे रहायचे,सुखी कसे व्हायचे, … इत्यादी अनेक गोष्टींची उकल यात केलेली आहे.
आपले सुप्त मन कसे काम करते?
मन सकारात्मक विचार आणि नकारात्मक विचार दोन्ही ग्रहण करते.
चांगला विचार केला तर चांगले घडते… वाईट विचार केला तर वाईट घडते.
सुप्त मन ही आयुष्याची नोंदवही आहे. आयुष्यातील प्रत्येक घटनेचे ठसे मनावर उमटतात.
सुप्त मन शरीरात चालणाऱ्या सर्व कामांचे नियंत्रण करते.
सुप्त मन शरीराची अवस्था ठरवते. शरीर निरोगी ठेवू शकते. शरीराला आजारातून बाहेरही काढू शकते.
या सुप्त मनाच्या शक्तीने कॅन्सरसारखा रोगही बरा होऊ शकतो.
सुप्त मनाकडून मार्गदर्शन हे नेहमी भावनेच्या स्वरूपात, अंतर्गत जाणिवेच्या स्वरुपात, प्रभावी अंतःप्रेरणेच्या स्वरुपात मिळते.
उपनिषदात सुद्धा म्हटले आहे …..
मनोजातं जगत् सर्वं मन एव जगत्पतीः
मन एव परब्रह्म मन एव रमापतीः l
……. मन हे परब्रह्म आहे ,मन हे ईश्वर आहे ,मग या मनाची शक्ती किती अफाट असणार !
डाॅ. जोसेफ मर्फी म्हणतात,
The reason there is so much chaos and misery is because people do not understand the interaction of conscious mind and Subconscious mind.
म्हणून या मनाला कसे चालवायचे, याचे तंत्र जर आपल्याला समजले तर आपल्या आयुष्यातील समस्यांचे निराकरण करता येईल.
या पुस्तकात सुप्त मनाला आदेश देऊन त्याच्याकडून आपल्याला जे हवे ते साध्य करून कसे घ्यायचे याची सोपी तत्वे आणि पद्धती वर्णन केल्या आहेत .त्यामुळे आपले आयुष्य पूर्वीपेक्षा अधिक दर्जेदार, समृद्ध व उदात्त बनू शकेल.
लेखक म्हणतात … हे सुप्त मन पॅराशूट सारखे असते. ते उघडल्याशिवाय त्याचा काही उपयोग नसतो.
मनाला उघडून त्याला कार्यरत करण्याच्या सोप्या पद्धती पाहूया….
… आपल्याला जे व्हावे असे वाटते, ते झाले आहे असे समजून त्याचे मनात चलत् चित्र उभे करणे.
मनाची कल्पनाशक्ती ही सामर्थ्यवान निसर्गदत्त शक्ती आहे. निकोला टेस्ला हे बुद्धिमान विद्युतशास्त्रज्ञ होते. ते नवीन संशोधन करताना कल्पनेत त्या गोष्टींची बांधणी करत. त्या गोष्टीला लागणारे सुटे पार्ट सुद्धा त्यांच्या सुप्त मनामधे प्रकट होत.
… झोपण्यापूर्वी सुप्त मनाला विनंती करणे.
एका तरुणाने झोपताना मनाशी बोलून त्याच्यावर काम सोपवले आणि त्याला वडीलांचे मृत्युपत्र कुठे ठेवले आहे ते सापडले. डाॅ ऱ्हाईन यांनी असे बरेच पुरावे गोळा केलेत की जगभरातील अनेक लोकांना स्वप्नात प्रत्यक्ष प्रसंग घडण्याआधीच ते दिसतात व इशारा देतात.
प्रसिद्ध लेखक राॅबर्ट स्टीवन्सन यांनी सुप्तावस्थेत तुकड्या तुकड्यांनी कथा रचल्या. हे कार्य त्यांच्या सुप्त मनानेच केले.
विश्वासाच्या पाठबळाने मनात रंगवलेले चित्र प्रत्यक्ष अनुभवात आणण्याचे कार्य आपले सुप्त मन करते.
प्रार्थना करताना मनात ठाम विश्वास असेल तर चमत्कार नक्की घडतात. शांती,समाधान, सुसंवाद,उत्तम आरोग्य, आनंद यासाठी आपण प्रार्थना करतो. ते विचार सुप्त मनात शिरतात व मन कार्य करते.
अब्सेंट ट्रीटमेंटमधे रुग्ण सानिध्यात नसताना त्याच्यासाठी दुरून प्रार्थना करू शकतो.
प्रत्येकाच्या सुप्त मनात दडलेला ईश्वर हे काम करतो.
परंतु मत्सर,भीती, चिंता, अस्वस्थता यांनी भरलेले विचार शरीरातील मज्जातंतू व ग्रंथींना इजा पोहचवतात व
शारीरिक व मानसिक आजारांना आमंत्रण देतात. म्हणून नेहमी चांगले,सकारात्मक व निर्धारपूर्वक बोलावे.
कृतज्ञता मनात सतत बाळगावी. कृतज्ञ मन हे नेहमी संपूर्ण विश्वाच्या संपत्तीच्या,सृष्टीच्या जवळचे असते. देवाचे प्रेम व त्याचे आपल्यावरील उपकार याचे स्मरण ठेवल्यास आरोग्य व शांती यांच्या विद्युतलहरी मनात निर्माण होतात.
थोर मानसशास्त्रज्ञ डाॅ.जोसेफ मर्फी यांच्या आयुष्यभराच्या संशोधनातून व अनुभवातून लिहीलेले हे पुस्तक आहे. आणि मंजुषाताई मुळे यांनी हे विचार आपल्यापर्यंत पोहचावेत या हेतूने फार सुंदर अनुवाद केला आहे. हे पुस्तक वाचून अनुभवायचे व आपले जीवन उदात्त बनवायचे.
परीक्षण सौ.अंजोर चाफेकर, मुंबई.
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈