Category: इन्द्रधनुष्य

श्री सुरेश नावडकर 

 इंद्रधनुष्य 

☆ जादूगार रघुवीर…☆ श्री सुरेश नावडकर ☆

माझं बालपण सदाशिव पेठेत गेलं. तेव्हा गणेशोत्सवाच्या दहा दिवसांत, मनोरंजनाचे अनेक कार्यक्रम असत. पाचवीत असताना, शिवाजी मंदिरमध्ये मी जादूगार रघुवीर भिकाजी भोपळे यांचे जादूचे प्रयोग पाहिले. 

त्या कार्यक्रमात, जादूचा प्रत्येक प्रयोग झाल्यानंतर रघुवीर, गंगेची प्रार्थना म्हणून एका रिकाम्या कळशीतून बादलीमध्ये पाणी ओतायचे.. कार्यक्रम संपेपर्यंत बादली पूर्ण भरुन जात असे.. कळशी मात्र रिकामीच असे.. हे मी माझ्या डोळ्यांनी पाहिलेले आहे!

२४ मे १९२४ रोजी रघुवीर यांचा जन्म पुण्याजवळील एका खेड्यात, सामान्य शेतकरी कुटुंबात झाला. शिक्षणासाठी ते पुणे विद्यार्थी गृहात, आश्रमवासी म्हणून आले. माधुकरी मागून त्यांनी मॅट्रीकची परीक्षा दिली. 

त्याकाळी मदारी रस्त्यावर हातचलाखीचे प्रयोग करुन प्रेक्षकांचे मनोरंजन करीत असत. असाच एका राजस्थानी जादूगाराचा खेळ, रघुवीर यांनी रस्त्यावर पाहिला. त्यांनी त्या ‘राणा’ नावाच्या जादूगाराला, ‘ मला जादू शिकवशील का?’ असे विचारले.. राणा तयार झाला. रघुवीर यांनी त्याच्याकडून जादू शिकल्यानंतर ८० वर्षांपूर्वी, पहिला जादूचा प्रयोग केला. 

गानहिरा हिराबाई बडोदेकर यांनी जादूगार रघुवीर यांचे जादूचे प्रयोग पाहून, त्यांना आपल्या सोबत आफ्रिकेच्या दौऱ्यावर नेले. तिथे त्यांनी जादूचे प्रयोग केले व तिकडील नवीन जादू, आत्मसात केल्या. असेच दौरे त्यांनी रशिया व जपानचेही केले. या परदेशी प्रवासाच्या अनुभवांचे, जादूगार रघुवीर यांनी ‘ प्रवासी जादूगार ‘ हे पुस्तक लिहिले. या पुस्तकाला महाराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार मिळाला व त्याच्या हजारों प्रतींची विक्रमी विक्री झाली…

जादूगार रघुवीर यांचे व्यक्तिमत्त्व भारदस्त होतं. त्यांची उंची सहा फूट दोन इंच होती. डोळे निळसर रंगाचे होते. प्रथमदर्शनीच  त्यांची प्रेक्षकांवर छाप पडत असे. त्याकाळी पुण्यातील रस्त्यावरुन ते डोळ्यांवर काळी पट्टी बांधून, मोटरसायकल चालवायचे. वाटेत कुणी त्यांना हार घालण्यासाठी थांबला असेल तर तिथे थांबून त्याच्याकडून गळ्यात हार घालून घ्यायचे. पुलं, राजा गोसावी, बाबासाहेब पुरंदरे यांच्याशी त्यांचे मैत्रीचे संबंध होते. आचार्य अत्रे यांनी, त्यांच्या ‘तो मी नव्हेच’ या नाटकातील राधेश्याम महाराजांची भूमिका करणाऱ्या प्रभाकर पणशीकर यांना जादूगार रघुवीर यांचेकडे जाऊन जादू शिकून घ्यायला पाठवले होते. जेणेकरून त्यांची ‘तोतया राधेश्याम’ची भूमिका सरस होईल..

जादूगार रघुवीर यांनी, त्यांच्या एकूण कारकिर्दीमध्ये ७,०२३ जादूचे कार्यक्रम केल्यानंतर १९७७ साली निवृत्ती स्वीकारली. त्याआधी त्यांनी १९६७ साली, भिकारदास मारुतीजवळ ‘जादूची शाळा’ नावाचा, वरती जपानी पॅगोडा असलेला तीन मजली बंगला बांधला. तिथे जादूचे प्रयोग शिकविणारी संस्था सुरु केली. देशातील व परदेशातील कित्येकांनी इथे जादू शिकून घेतली. 

२० आॅगस्ट १९८४ साली, भारतातील या पहिल्या व्यावसायिक मराठी जादूगाराचं निधन झालं.. आज त्यांची चौथी पिढी जादूच्या प्रयोगांचा वारसा अविरतपणे चालविते आहे..

मी नशीबवान, की जादूगार रघुवीर यांचे जादूचे प्रयोग अनेकदा पाहू शकलो.. आजही जादूगार रघुवीर हे नाव निघाल्यावर, त्यांचं भारदस्त व्यक्तिमत्व डोळ्यासमोर उभं राहतं.. 

त्यांना जाऊन अडतीस वर्ष झाली. त्यांच्यानंतर पी. सी. सरकार यांनी, देशभरातील थिएटरमध्ये जादूचे प्रयोग केले. कोल्हापूर येथील जादूगार भैरव यांनी टिळक स्मारक मंदिरात अनेकदा जादूचे प्रयोग केले. नंतर हळूहळू जादूचे प्रयोगातील ‘जादू’ कमी होऊ लागली. चोवीस तास टीव्ही सुरु झाल्यावर माणसं बाहेर पडेनाशी झाली.. काही परदेशी वाहिनींवर जादूचे प्रयोग घरात बसून पाहाता येऊ लागले.. 

आता माणूसच ‘जादूगार’ झालेला आहे.. आपल्या जवळच्या माणसांवर, तोच प्रयोग करु लागला आहे.. समाजात, राजकारणात ‘वन टू का फोर करणं’ त्याला सहज जमू लागलंय.. कुठेही जा, प्रत्येकाची ‘जादू’ चालूच आहे.. हातचलाखीपेक्षाही, चतुराईनं बोलण्याचं प्रमाण अधिक आहे.. 

चार दिवसांपूर्वी जादूगार रघुवीर यांची जयंती होती.. अशी थोर माणसं शतकांतून क्वचितच जन्माला येतात. सामाजिक बांधिलकी म्हणून त्यांनी अनेक संस्थांसाठी प्रयोग केले. त्यामुळेच आज त्यांना कोणीही विसरु शकत नाही.. त्यांच्या स्मृतीस विनम्र अभिवादन !!!  

© सुरेश नावडकर

मोबाईल ९७३००३४२८४

श्री राजीव गजानन पुजारी

 इंद्रधनुष्य 

☆ सौर शिडाचे अंतराळजहाज – भाग- 2 ☆ श्री राजीव ग पुजारी ☆

(या प्रकारच्या मोहिमांद्वारा अशनी व लघुग्रह यांचेवरील खनिजद्रव्ये पृथ्वीवर आणणे आणि पृथ्वीच्या निकटतम अशनी व लघुग्रहांपासून पृथ्वीचे रक्षण करणे या विषयी ज्ञान मिळेल.) इथून पुढे —-

NEA स्काऊट सारख्या मोहिमांतून मिळालेल्या विदेच्या ( डाटाच्या ) सहाय्याने नासाने ‘ Eyes on asteroid ‘ हे ऍप तयार केले आहे. या ऍपद्वारे आपणास नासाला ज्ञात असलेल्या कोणत्याही निकटतम अशनी, लघुग्रह आणि 

धूमकेतूची सूर्याभोवती फिरत असतानाची सद्य:स्थिती बघता येते. हे ऍप पूर्णपणे वापरकर्तामित्र (user friendly)आणि परस्परसंवादी (interactive) आहे. तुम्हाला तुमच्या आवडत्या अंतराळयानासह पृथ्वीचा समीपतम लघुग्रह अथवा अशनीचा आभासी ( virtual ) प्रवास करता येईल आणि हे यान या अंतरिक्ष गोलकाचे परीक्षण करतांना virtually च अनुभवताही येईल.

कॅस्टिलो – रॉगेज म्हणतात, ” ग्रहीय संरक्षणाच्या दृष्टीकोनातून मोठे लघुग्रह जरी चिंतेचा विषय असले तरी 2020GE सारखे अंतरिक्ष गोलक अंतराळात प्रामुख्याने आढळतात आणि ते जरी लहान असले तरी आपल्या ग्रहासाठी धोकादायक ठरू शकतात. १५ फेब्रुवारी २०१३ ला रशियाच्या दक्षिण पश्चिम भागातील चेलियाबिन्क्स शहरावर झालेला उल्कावर्षाव एका ६५ फूट व्यासाच्या अशनीच्या स्फोटामुळे झाला होता. त्यावेळी निर्माण झालेल्या धक्का लहरींमुळे (shock waves) पूर्ण शहरातील खिडक्यांची तावदाने फुटली होती व १६००० लोक जखमी झाले होते. हा अशनी 2020GE वर्गातीलच होता.

2020GE विषयी उच्च दर्जाचे अध्ययन करणे हा NEA स्काऊटच्या कामाचा केवळ एक भाग आहे. सुदूर अंतराळ प्रवासासाठी सौर शीड तंत्रज्ञानाचे प्रात्यक्षिकही याद्वारे अनायासे होणार आहे. आर्टिमिस -१ च्या प्रक्षेपणानंतर जेव्हा हे सौर जहाज त्याच्या डिस्पेन्सरपासून विलग होईल तेव्हा पोलादी स्तंभांच्या (boom) सहाय्याने सौर शीड उलगडले जाईल व त्याचा आकार एका लहान पुडीपासून रॅकेट बॉलच्या मैदानाएव्हढा किंवा ९२५ चौरस फूट होईल.

माणसाच्या केसापेक्षाही पातळ, हलके व आरशासारखे असे हे शीड प्लास्टिकचा थर दिलेल्या ऍल्यूमिनियमपासून बनविलेले आहे. सूर्यकिरणांमध्ये असणाऱ्या फोटॉन्स कणांच्या आदळण्यामुळे निर्माण होणाऱ्या बळाच्या जोरावर हे यान मार्गक्रमण करेल. NEA स्काऊटच्या मार्गक्रमणासाठी लागणारी जास्तीत जास्त ऊर्जा सौर शीडच देईल, पण यानाची अभिमुखता (orientation) आणि योजनाबद्ध हालचाली (manuever) यासाठी शीत वायूधारित अग्निबाणांचा वापर केला जाईल.

या मोहिमेचे मार्शल स्पेस सेंटर मधील मुख्य तंत्रज्ञान-अन्वेषक लेस जॉन्सन म्हणतात, ” या मोहिमेच्या प्रारंभी एक प्रश्न होता तो म्हणजे, ‘ एक लहानसे अंतराळयान सुदूर अंतरिक्ष मोहिमांसाठी खरोखर वापरता येईल का आणि ते अल्प किंमतीत उपयुक्त संशोधन करेल का ?’ हे खरोखर फार मोठे आव्हान होते. कारण अशनी व लघुग्रहांची सर्वार्थाने माहिती गोळा करण्यासाठी या क्यूबसेटसारख्या लहानशा यानावर मोठी प्रणोदन प्रणाली बसविण्यासाठी जागा नसते.”—- पण वैज्ञानिक जाणत होते की, मोठे शीड बसविलेले एक लहानसे अंतराळयान सूर्यप्रकाशाच्या सातत्यपूर्ण जोराच्या बळावर एका सेकंदाला अनेक मैल या वेगाने प्रवास करू शकते. जॉन्सन यांच्या मतानुसार आकाराने व वजनाने लहान अंतराळयानासाठी सौर शिडे ही उत्कृष्ठ कामगिरी करणारी प्रणोदन प्रणाली ठरू शकते. NEA स्काऊट त्याची शिडे कलती करून व झुकवून सूर्यप्रकाश ग्रहण करण्याचा कोन बदलेल व त्याला मिळणाऱ्या दाबात बदल घडवून आणेल, आणि प्रवासाची दिशा बदलेल. हे सर्व एक जहाज वाऱ्याचा वापर करून कसे मार्गक्रमण करते तसेच असेल. सप्टेंबर २०२३ ला 2020GE हा अशनी पृथ्वीच्या अगदी जवळ येईल. त्याचवेळेस NEA स्काऊट चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या मदतीने आवश्यक वेग धारण करून त्याची गाठ घेईल. अंतराळयान अशनीपासून एक मैल अंतरावर येण्याच्या काही वेळ आधी मोहिमेचे मार्गनिर्देशक (navigators) त्याच्या विक्षेपमार्गाचे सूक्ष्म समक्रमण (fine tuning) करतील.

कास्टीलो – रॉगेज म्हणाल्या, ” सेकंदाला १००फूट या सापेक्ष वेगाने एखाद्या अशनीजवळून जाणारे NEA स्काऊट हे सर्वात धिमे अंतराळयान असेल. यामुळे आम्हाला अमूल्य माहिती गोळा करण्यासाठी आणि या वर्गातले अशनी जवळून कसे दिसतात हे पाहण्यासाठी काही तास मिळतील. “

NEA स्काऊटमुळे भविष्यात सौर शिडे वापरून अंतराळ प्रवास करण्यासाठी नक्कीच एक व्यासपीठ मिळणार आहे. यानंतर सन २०२५ मध्ये १८००० चौरस फूट सौर शीड असणारे वेगवान सौर जहाज सूर्याचा अभ्यास करण्यासाठी पाठविण्यात येणार आहे.

— समाप्त —

© श्री राजीव  गजानन पुजारी 

विश्रामबाग, सांगली

मो. 9527547629

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री राजीव गजानन पुजारी

 इंद्रधनुष्य 

☆ सौर शिडाचे अंतराळजहाज – भाग-1 ☆ श्री राजीव ग पुजारी ☆

आपण सर्वांनी शिडाच्या जहाजाविषयी ऐकलेले असते. चित्रात आपण असे जहाज पहिलेले असते. पूर्वीच्या काळी दर्यावर्दी लोक अशा जहाजांच्या सहाय्याने समुद्र प्रवास करीत असत. या जहाजास जाड कापडाची शिडे लावलेली असतात. या शिडांवर वारा आपटल्यावर वाऱ्याच्या दाबाने जहाजास गती मिळते. पण एखाद्या अंतराळयानास शीड आहे व त्यावर सूर्यप्रकाश आदळल्यावर यानास गती मिळते हे आपण स्वप्नातच बघू शकतो. पण लवकरच अमेरिकेची अंतराळ संस्था अर्थात नासा हे स्वप्न सत्यात उतरविणार आहे.

चंद्रभूमीला भेट देऊन तेथे तळ स्थापण्याच्या नासाच्या महत्वाकांक्षी आर्टिमिस योजनेतील पहिली मोहीम अर्थात आर्टिमिस -१ ही सप्टेंबरच्या शेवटच्या आठवड्यात सुरु होणार आहे. आर्टिमिस-१ यान प्रक्षेपणानंतर कांही वेळातच NEA स्काऊट (Near Earth Asteroid Scout) हे अंतरिक्ष जहाज अंतराळात प्रक्षेपित करणार आहे. हे जहाज पृथ्वीजवळील 2020GE या अशनीला भेट देणार आहे. या जहाजाला सौर शिड असणार आहे आणि सूर्यप्रकाश या शिडावर पडल्यावर सूर्यप्रकाशातील फोटोन्सच्या दाबाने हे जहाज 2020GE या अशनीकडे मार्गक्रमण करणार आहे.

आता आपण नासाच्या सौर शिड अंतराळ जहाजा संबंधी विस्ताराने जाणून घेऊ :—-

NEA स्काऊट हा बुटाच्या खोक्याएव्हढ्या आकाराचा क्यूबसॅट प्रकारातील उपग्रह असून त्याला साधारण रॅकेटबॉलच्या मैदानाएव्हढे ऍल्यूमिनियमचा थर दिलेले सौर शीड बसविलेले आहे. आर्टिमिस-१ ने प्रक्षेपीत केल्यावर हे शीड उलगडेल व सूर्यप्रकाशाचा वापर करून या क्यूबसॅटला 2020GE या अशनीकडे नेईल.

2020GE हा अशनी एखाद्या शाळेच्या बसपेक्षाही लहान असून, एखाद्या अंतराळयानाने अभ्यासासाठी निवडलेला सर्वात लहान अशनी आहे. नासाची सुदूर अंतराळातली अशा प्रकारची ही पहिलीच मोहीम आहे. ज्याला भेट द्यायची तो  2020GE  हा पृथ्वीचा एक निकटतम अशनी (Near earth asteroid) असून तो आकाराने ६० फुटांपेक्षा कमी आहे. आजपर्यंत ३३० फुटांपेक्षा कमी लांबीच्या अशनीचे एव्हढ्या जवळून अन्वेषण करण्यात आलेले नाही. हे जहाज त्याच्यावर बसविलेल्या वैज्ञानिक कॅमेऱ्याच्या मदतीने या अशनीचे जवळून निरीक्षण करेल. त्याचे आकारमान, आकार, गती आणि भूपृष्ठीय गुणधर्म आदींचा अभ्यास करेल, आणि त्याचवेळी या अशनीच्या आसपास काही धूळ किंवा दगडधोंडे आहेत का याकडे लक्ष देईल. कॅमेराचे रिझॉल्युशन एका चित्रपेशीला (pixel) ४ इंच असल्याने या मोहिमेच्या वैज्ञानिकांचा गट हे नक्की करू शकेल की, 2020GE हा एखाद्या खडकासारखा घन आहे, का  ‘बेन्यू ‘ सारख्या मोठया लघुग्रह भावंडासारखा लहान लहान धोंडे आणि माती यांचा गठ्ठा आहे.

या मोहिमेच्या, दक्षिण कॅलिफोर्नियास्थित नासाच्या जेट प्रॉपलशन लॅबोरोटरीतील मुख्य शास्त्रीय अन्वेषक ज्यूली कॅस्टिलो – रॉगेज म्हणाल्या, ” पृथ्वीवरील अनेक वेधशाळांनी  NEA स्काऊटसाठी १६ ते १०० फूट मापादरम्यानचे अनेक अशनी हेरून ठेवले होते. 2020GE अशा अशनींचे प्रतिनिधित्व करतो की ज्यांच्याविषयी सध्याच्या घडीला आपणाकडे अत्यंत कमी माहिती आहे.”

नासाच्या ग्रहीय संरक्षण समन्वयीन कचेरीसाठी पृथ्वीच्या निकटतम अशनींच्या शोधाचा एक भाग म्हणून काम करत असतांना, ऍरिझॉनाच्या ‘ कॅटलीना नभ सर्वेक्षणा ‘ला १२ मार्च २०२० ला हा अशनी सर्वप्रथम नजरेस पडला.

हंट्सविले, अलाबामा येथील मार्शल अंतराळ उड्डाण केंद्र हा नासाचा प्रगत अन्वेषण प्रणाली विभाग आणि जेट प्रॉपलशन लॅबोरेटरी यांनी विज्ञान व तंत्रज्ञान यांचे प्रात्यक्षिक स्वरूप ‘ NEA स्काऊट ‘  ही मोहीम विकसित केली आहे. ही मोहीम  पृथ्वीच्या निकटतम लहान अशनींसंबंधीच्या नासाच्या माहितीत भर घालेल. या मोहिमेसाठी वापरण्यात येणारे सौर जहाज सहा एकक क्यूबसॅट फॉर्म फॅक्टरने बनवले आहे. सप्टेंबर २०२२ च्या शेवटच्या आठवड्यात  नासाच्या फ्लोरिडास्थित केनेडी स्पेस सेंटर येथून उड्डाण भरणाऱ्या ‘ स्पेस लॉन्च सिस्टीम ‘ या शक्तिशाली प्रक्षेपकावर असणाऱ्या दहा दुय्यम अभिभारांपैकी NEA स्काऊट हा एक अभिभार आहे. प्रक्षेपक आणि ओरियन यान यांना जोडणाऱ्या अडॅप्टर रिंगला जोडलेल्या डिस्पेन्सरद्वारा NEA स्काऊट अंतराळात सोडला जाईल.

ही मोहीम भविष्यातील मानवीय व यंत्रमानवीय मोहिमांसाठी मार्गदर्शक म्हणून काम करेल. या प्रकारच्या मोहिमांद्वारा अशनी व लघुग्रह यांचेवरील खनिजद्रव्ये पृथ्वीवर आणणे आणि पृथ्वीच्या निकटतम अशनी व लघुग्रहांपासून पृथ्वीचे रक्षण करणे या विषयी ज्ञान मिळेल.

– क्रमशः भाग पहिला 

© श्री राजीव  गजानन पुजारी 

विश्रामबाग, सांगली

मो. 9527547629

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 इंद्रधनुष्य 

☆ !! ब्रह्मचैतन्य रुग्णालय !! ☆ संग्राहक – सुश्री कालिंदी नवाथे ☆

 हे रुग्णालय की राम मंदिर – तुम्हीच ठरवा !

दवाखाना म्हणजे सवर्त्र औषधांचा गंध, चहूकडे गंभीर वातावरण असं चित्र डोळ्यासमोर येतं.

आणि मंदिर ? – उदबत्तीचा सुगंध, कुठेकुठे सुविचार, श्लोक लिहिलेले…असं काहीसं.

जर एका दवाखान्यात असंच मंगल वातावरण आहे – हे सांगितलं तर खरं वाटेल का?

पण हे खरंय…अहमदनगरचं “ब्रह्मचैतन्य रुग्णालय” अगदी एखाद्या मंदिरासारखं आहे.

डॉ. कुलकर्णी दाम्पत्याचं मूळ “चिंतामणी हॉस्पिटल”, ब्रह्मचैतन्य महाराजांच्या भक्तीरसाने भारावून जाऊन “ ब्रह्मचैतन्य रुग्णालय “ झालंय. ह्या हॉस्पिटलच्या मागेच एक प्रशस्त ३ मजली मंदिर देखील आहे.

नाममात्र शुल्क (रू ३० फक्त !) आकारून ह्या रुग्णालयात रुग्णांची तपासणी होते .

OPD मधे रुग्णांचं स्वागतच मोठ्या प्रेमाने होतं :

प्रवेश केल्या केल्या मनाचे श्लोक दृष्टीस पडतात !

डॉक्टरांना भेटण्यासाठी आपल्या नंबरची वाट बघणारे रुग्ण “ रिकामे ” बसत नाहीत…! तिथे ब्रह्मचैतन्य महाराजांची प्रवचनं व इतर आध्यात्मिक पुस्तकं वाचनासाठी उपलब्ध आहेत.

डॉक्टर कुलकर्णींचं केबिन तर एखाद्या देवघरासारखं भक्तीरसाने परिपूर्ण आहे…

वरच्या मजल्यावर admit झालेल्या रुग्णांसाठी जप-माळ आणि प्रवचनांचं पुस्तक ठेवलंय…! रुग्णावस्थेत ह्याने खूप मनःशांती मिळते.

एवढंच नाही, प्रत्येक ward ला, खोलीला संतांचीच नावं दिली गेली आहेत…

“ ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर ” महाराजांचे निस्सीम भक्त असलेल्या डॉ. कुलकर्णी दाम्पत्याच्या भक्तीरसाने त्यांचं हॉस्पिटल न्हाऊन निघालं आहे.

चहूकडे देवळांचा धंदा चालू असताना आपल्या व्यवसायालाच देऊळ बनवणाऱ्या ह्या “वैद्य” दाम्पत्याची भक्ती अतुलनीयच !

वंदन…!   

संग्राहक :– सुश्री कालिंदी नवाथे 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री सुलू साबणे जोशी

 इंद्रधनुष्य 

☆ संस्कृत: काही रोचक तथ्य…– लेखक – अज्ञात ☆ प्रस्तुती – सुश्री सुलू साबणे जोशी ☆ 

संस्कृत भाषेबद्दल ही २० तथ्य समजल्यावर तुम्हाला भारतीय असल्याचा अभिमान वाटेल.

०१. संस्कृत ही सर्व भाषांची जननी मानली जाते.

०२. संस्कृत ही उत्तराखंडातील अधिकृत भाषा आहे.

०३. अरब लोकांनी भारतात येऊन हस्तक्षेप करण्याआधी संस्कृत ही राष्ट्रीय भाषा होती.

०४. NASA च्या म्हणण्याप्रमाणे संस्कृत ही पृथ्वीवर बोलली जाणारी सर्वात स्पष्ट भाषा आहे.

०५. संस्कृत भाषेत जगातील कुठल्याही भाषेपेक्षा जास्त शब्द आहेत. संस्कृत भाषेतील शब्दकोषात १०२ अब्ज- – ७८ कोटी ५० लाख शब्द आहेत. 

०६. कुठल्याही विषयासाठी संस्कृत हा एक अद्भुत खजिना आहे. उदाहरणार्थ : हत्तीला समानार्थी असे १०० हून जास्त शब्द संस्कृतमध्ये आहेत.

०७.  NASA कडे ताडपत्रांवर संस्कृत भाषेत लिहिलेल्या ६०००० पांडुलिपी आहेत, ज्यावर NASA चे संशोधन चालू आहे.  

०८.  Forbes Magazine ने जुलै १९८७ मध्ये Computer Software साठी संस्कृतला सर्वोत्तम भाषा मानले होते.

०९. कुठल्याही अन्य भाषांच्या तुलनेत संस्कृतमध्ये सर्वात कमी शब्दात वाक्ये पूर्ण होतात.

१०. संस्कृत ही जगातील एकमेव भाषा आहे की ती बोलतांना जिभेच्या सर्व मांसपेशींचा वापर होतो. 

११. अमेरिकन हिंदू युनिव्हर्सिटीच्या अनुसार संस्कृतमध्ये बोलणारा माणूस मधुमेह, उच्च रक्तदाब, कोलेस्ट्रॉल इत्यादी रोगांपासून मुक्त होतो.

१२. संस्कृत मध्ये बोलल्याने मानवी शरीरातील Nervous System कायम सक्रिय राहते व त्यामुळे व्यक्तीचे शरीर सकारात्मक ऊर्जेने सक्रिय राहते. Speech Therapy मध्ये संस्कृत चा खूप उपयोग होतो, कारण त्याने बोलण्यात एकाग्रता येते.

१३. कर्नाटकातील मुत्तूर गावातील लोक केवळ संस्कृतच बोलतात.

१४. संस्कृतमधील पहिल्या वर्तमानपत्राचे नाव आहे ‘सुधर्म’. १९७० मध्ये सुरु झालेल्या ह्या वृत्तपत्राचे online संस्करण आजसुद्धा उपलब्ध आहे. 

१५. जर्मनीत संस्कृतला मोठा मान आहे. जर्मनीतील १४ विद्यापीठात आज संस्कृत शिकवले जाते.

१६. NASA च्या वैज्ञानिकांच्या म्हणण्यानुसार जेव्हा ते अंतरिक्षात प्रवास करणाऱ्यांना संदेश पाठवत, तेव्हा त्यातील वाक्ये उलट-सुलट व्हायची व त्यामुळे संदेशाचा अर्थ लागत नसे किंवा अर्थ बदलत असे. त्यांनी बऱ्याच भाषांचा उपयोग करून पाहिला. परंतु प्रत्येक वेळेस असेच व्हायचे. शेवटी त्यांनी संस्कृतमध्ये संदेश पाठवला, कारण संस्कृतमधील वाक्ये उलटी झाली तरी अर्थ बदलत नाही. 

उदाहरणार्थ :   अहम् विद्यालयं गच्छामि।

                         विद्यालयं गच्छामि अहम्।

                          गच्छामि अहम् विद्यालयं ।

• ह्या तीनही वाक्यांचा अर्थ एकच आहे.

१७. आपल्याला आश्चर्य वाटेल की Artificial intelligence programming साठी संस्कृत ही सर्वात suitable language आहे असा दावा NASA ने केला आहे.

१८. NASA च्या वैज्ञानिकांद्वारा 6th आणि 7th Generation चे Super Computers  संस्कृत भाषेवर आधारित असतील, जे २०३४ सालापर्यंत तयार होतील.

१९. संस्कृत शिकल्याने मेंदू तल्लख होतो आणि स्मरणशक्ती वाढते आणि म्हणूनच London  आणि Ireland मधील काही शाळांमध्ये संस्कृत भाषा शिकणे अनिवार्य केले आहे.

२०. हल्ली १७ हून जास्त देशातील कमीत कमी एका विद्यापीठात तांत्रिक शिक्षणाचे काही कोर्सेस संस्कृतमध्ये घेतले जातात.

🔔 जयतु संस्कृतम् 🔔

लेखक – अज्ञात 

संग्राहिका : सुश्री सुलू साबणे जोशी 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 

सौ. विद्या पराडकर

 इंद्रधनुष्य 

☆ शिक्षकाची कदर…अल्बर्ट फर्नांडिस ☆ प्रस्तुती – सौ. विद्या पराडकर ☆

अल्बर्ट फर्नांडिस यांनी त्यांच्या एका पुस्तकात लिहिलं आहे—-

• रोममध्ये एकदा पोलिसांनी मला दंड केला. कामात असल्यानं मला वेळेवर दंड भरता आला नाही. त्यामुळेकोर्टात जावं लागलं. न्यायाधीशासमोर उभं केल्यावर त्यांनी कारण विचारल्यावर मी म्हटलं,” प्रोफेसर आहे, कामात एवढा गुंतलो की वेळच मिळाला नाही.”

माझं बोलणं पूर्ण व्हायच्या आत न्यायाधीश म्हणाले,

• अ टीचर इज इन द कोर्ट …!

लगेचच सगळे लोक उठून उभे राहिले आणि त्यांनी माझी माफी मागितली व माझा दंडही रद्द केला गेला.

त्या देशाच्या यशाचं रहस्य तेव्हा मला कळलं.

• ज्यांना अतिविशिष्ट किंवा व्हीआयपी म्हणतात ते कोण असतात ?
• अमेरिकेत केवळ दोन प्रकारच्या लोकांना अतिविशिष्ट मानलं गेलं आहे. वैज्ञानिक आणि शिक्षक.
• फ्रान्सच्या न्यायालयांमधे केवळ शिक्षकांनाच खुर्चीवर बसायचा अधिकार आहे.
• जपानमध्ये सरकारकडून परवानगी मिळाल्यावरच पोलीस एखाद्या शिक्षकाला अटक करू शकतात.
• कोरियात प्रत्येक शिक्षकाला ते सगळे अधिकार आहेत जे भारताच्या मंत्र्याला मिळतात– तेही केवळ आपलं ओळखपत्र दाखवून.
• अमेरिकन आणि युरोपीय देशांमध्ये प्राथमिक शिक्षकाला सर्वाधिक वेतन मिळतं, कारण तेच कच्च्या भांड्यांना आकार देतात.
• ज्या समाजात शिक्षकांचा अपमान होतो, तिथं फक्त चोर, आणि भ्रष्टाचारी लोकच तयार होतात.

सर्व शिक्षकांना समर्पित. 

लेखक – अल्बर्ट फर्नांडिस

संग्राहिका –  सौ. विद्या पराडकर

वारजे  पुणे..

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डाॅ. निशिकांत श्रोत्री 

अल्प परिचय

वैद्यकी व्यवसाय, पुणे.

कथा, कादंबरी, एकांकिका, काव्य,अशा सर्वप्रकारच्या साहित्य प्रकारातील व वैद्यकीय लेखन. सुमारे पन्नास पुस्तके प्रकाशित. शिवाय ध्वनिफिती /सी.डीं। चे ही प्रकाशन झाले आहे.

आकाशवाणी व दूरदर्शनचे मान्ताप्राप्त भावगीतकार व अभिनेता.

 इंद्रधनुष्य 

☆ मंत्र पुष्पांजली — मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री  ☆

— संस्कृत श्लोक —

ॐ यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तनि धर्माणि प्रथमान्यासन् ।
ते ह नाकं महिमान: सचंत यत्र पूर्वे साध्या: संति देवा: ॥

ॐ राजाधिराजाय प्रसह्य साहिने।
नमो वयं वैश्रवणाय कुर्महे।
स मस कामान् काम कामाय मह्यं।
कामेश्र्वरो वैश्रवणो ददातु कुबेराय वैश्रवणाय।
महाराजाय नम: ॥

ॐ स्वस्ति, साम्राज्यं भौज्यं स्वाराज्यं
वैराज्यं पारमेष्ट्यं राज्यं महाराज्यमाधिपत्यमयं ।
समन्तपर्यायीस्यात् सार्वभौमः सार्वायुषः आन्तादापरार्धात् ।
पृथीव्यै समुद्रपर्यंताया एकरा‌ळ इति ॥

ॐ तदप्येषः श्लोकोभिगीतो।
मरुतः परिवेष्टारो मरुतस्यावसन् गृहे।
आविक्षितस्य कामप्रेर्विश्वेदेवाः सभासद इति ॥

॥ मंत्रपुष्पांजली समर्पयामि ॥

— मराठी भावानुवाद —

यूट्यूब लिंक >> मंत्रपुष्पांजली मराठी / Mantrapushpanjali Marathi – YouTube

ॐ यज्ञासहित करुन आद्य विधी उपासनेचे

पूजन केले देवे यागरूपी त्या प्रजापतीचे

यज्ञाचरणे देवताधामा केले त्यांनी प्राप्त

याची कर्मे महानता झाली त्यांना अर्जित

 

अनुकूल सकला असे तुझे कर्म

मनीच्या कामनांची पूर्ती तुझा धर्म

अमुच्या इच्छा समस्त पूर्ण करा

नमन राजाधिराजा वैश्रवणा कुबेरा

 

कल्याणकारक असावे राज्य

भोग्य परिपूर्ण असे साम्राज्य

लोभमोहविरहित लोकराज्य

अधिपत्य अमुचे असो महाराज्य

 

क्षितीजसीमेपर्यंत अमुचे राज्य सुखरूप असो

सागरमर्यादेचे अमुचे राज्य दीर्घ आयुचे असो

राज्य आमुचे सृष्टी आहे तोवर संरक्षित असो

आयु या राज्याची परार्ध वर्षे सुरक्षित असो

 

असे राज्य कीर्तीमानसे व्हावे

म्हणोनी या  श्लोकास आम्ही गावे

अविक्षीत पुत्रांनी मरुद्गणांनी

परिवेष्टिले राज्य आम्हासि लाभो—-

भावानुवादकर्ता— ©️ डॉ. निशिकान्त श्रोत्री

९८९०११७७५४

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

 इंद्रधनुष्य 

☆ थेरेसा सर्बर माल्कल! ☆ प्रस्तुती – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे☆

१) कोणालाही न दुखवता जगणे, याच्याइतके अतिसुंदर कर्म जगात दुसरे कोणतेच नाही.  आणि……ज्याला हे कळले  त्याला वेगळे पुण्य कमवायची गरज राहत नाही.

२) कामासाठी वेळ द्या :- कारण ती यशाची किंमत आहे. विचार करण्यासाठी वेळ द्या :- कारण ते शक्तीचे उगमस्थान आहे .

     खेळण्यासाठी वेळ द्या :- कारण ते तारुण्याचे गुपित आहे.

     वाचनासाठी वेळ द्या :- कारण तो ज्ञानाचा पाया आहे.

     स्वत:साठी वेळ द्या:- कारण आपण आहोत तर जग आहे.

….आणि अतिशय महत्वाचे…..  ” दुसऱ्यांसाठी वेळ द्या कारण. ते नसतील तर आपल्या असण्याला काहीच अर्थ नाही..

३) ‘ पश्चात्ताप ‘ कधीच भूतकाळ बदलू शकत नाही आणि ‘ काळजी ‘ कधीच भविष्याला आकार देऊ शकत नाही….!

      म्हणूनच… वर्तमानाचा आनंद घेणे हेच जीवनाचे खरे सुख आहे…!!

४ ) माणसाने आपले कर्म चांगले ठेवावे. कुणी पाहत नाही, असा अर्थ काढू नये. कारण जेव्हा नियती त्याचा हिशोब करते, तेव्हा तिथे कोणाचाही वशिला चालत नाही.

५) भावना कळायला मन लागतं,

     वेदना कळायला जाणीव लागते,

     देव कळायला श्रद्धा लागते,

     माणूस कळायला माणुसकी लागते,

     चांगलं जगायला सुंदर विचार लागतात,

     आणि भरभरून जगण्यासाठी पैसा नाही तर सुखी, समाधानी, निरामय आयुष्य लागते. 

६)  माणसाने माणसावर टाकलेला विश्वास जेव्हा तुटला तेव्हा “दरवाज्याचा” जन्म झाला, त्या विश्वासावर देखील आघात झाला तेव्हा “कुलूपाचा” जन्म झाला आणि कोणाचाच कोणावर विश्वास राहिला नाही. तेव्हा मात्र “सीसीटीव्ही” चा जन्म झाला.

  ७) जोपर्यंत मनाला आशेचे पंख आहेत, हृदयामध्ये ध्येयाचे वादळ आहे , अंतःकरणात जिद्द आहे, भावनांना फुलांचे गंध आहेत, डोळ्यासमोर खुले आकाश आहे…….  तोपर्यंत येणारा क्षण आपलाच आहे…

८) देवासमोर उभं राहून तुम्ही काय मागता, यापेक्षा देवाकडे पाठ असताना तुम्ही कसे वागता यावर बऱ्याच  गोष्टी अवलंबून असतात. कधी कधी शांतच राहणे खूप गरजेचं असते.. आयुष्याकडे सगळ्याच प्रश्नाची उत्तरे मागायची नसतात……. कारण आपण *ओंजळीत पाणी पकडू तर शकतो…पण टिकवून नाही ठेवू शकत…आयुष्य जर तुम्हाला मागे खेचत असेल तर तुम्ही नक्कीच खूप पुढे जाणार आहात….कारण धनुष्याचा बाण लांब जाण्यासाठी आधी मागेच खेचावा लागतो…

९)  संघर्ष हा यशाचा एकमेव मार्ग आहे. जर तुम्हाला आयुष्यामधे खूप संघर्ष करावा लागत असेल तर स्वतःला खूप नशिबवान समजा. कारण संघर्ष करण्याची संधी त्यांनाच मिळते, ज्यांच्यामध्ये क्षमता असते. 

१०)  कधी अडल्या नडल्याची हाक तुमच्यापर्यंत पोहचत असेल, तर ईश्वराचे आभार माना. कारण तो समर्थ असतांनाही इतरांच्या मदतीसाठी त्याने तुमची निवड केलेली असते. आपल्या आयुष्यात येणारी माणसंही झाडांच्या अवयवासारखीच असतात—-

       काही फांदीसारखी ― जास्त जोर दिला कि तुटणारी..

       काही पानासारखी ― अर्ध्यावर साथ सोडणारी..

       काही काट्यासारखी ―सोबत असून टोचत राहणारी..

       आणि काही मुळांसारखी ― न दिसताही सुरुवातीपासुन शेवटपर्यंत साथ देणारी.

११)  माणूस मनापर्यंत पोहोचला …  तरच नातं निर्माण होतं …नाहीतर ती फक्त ओळखच ठरते … !! असे जगा की आपली “उपस्थिती” कुणाला जाणवली नाही तरी चालेल…पण आपली  “अनुपस्थिती ” मात्र जाणवली पाहिजे..!!!

१२)  चांगले कर्म , चांगले विचार जर तुमच्या मनात असतील, तर तुम्ही मंदिरात नाही गेलात तरी चालतं. पण तुमच्या हृदयातल्या मंदिरात जर अंधार असेल, तर तुम्ही जगाच्या कुठल्याही मंदिरात कितीही दिवे लावलेत तरी त्याचा काहीच उपयोग होणार नाही.

“एखादी वस्तू वापरली नाही की ती गंजते. जास्त वापरली तर झिजते. काहीही झालं तरी शेवट तर ठरलेलाच आहे. मग कोणाच्याही उपयोगात न येताच गंजण्यापेक्षा, इतरांच्या सुखासाठी झिजणे केव्हाही उत्तम “      

संग्राहिका : मंजुषा सुनीत मुळे

९८२२८४६७६२

सौ अंजली दिलीप गोखले

 इंद्रधनुष्य  

☆ पोत नात्यांचा… ☆ प्रस्तुती – सौ अंजली दिलीप गोखले ☆

आई ही कॉटनच्या साडीसारखी असते. शेवटपर्यंत तिच्या स्पर्शातून फक्त मायाच पाझरत राहते.खूप तणावाच्या किंवा आनंदाच्या प्रसंगी आईच्या मांडीवर डोकं ठेऊन झोपण्याच सुखं अनुभवणं हा एक  शब्दातीत अनुभव असतो.

बायको ही सिंथेटिक साडीसारखी असते. आकर्षक रंग आणि टिकाऊपणा हे तिचे गुणधर्म. कोणत्याही प्रसंगात ती टिकून राहते,  निभावून जाऊ शकते.  पण संशयाच्या अगर उपेक्षेच्या ठिणगीने पटकन पेट घेते.

प्रेयसी ही गर्भरेशमी साडीसारखी असते. सर्वांच्याच नशिबात असते असे नाही. तिच्या भावनांचा,मनाचा रेशीमपोत केवळ नजरेलासुद्धा जाणवतो,सुखावतो.  मनाच्या तळाशी जपून ठेवावासा वाटतो.

मुलगी अथवा बहीण ही भरतकाम केलेल्या साडीसारखी असते. सासर आणि माहेरच्या धाग्यांना कुशलतेने एकत्र आणून एक सुंदरसे डिझाईन तयार करते. तिला सगळेच धागे जपावे लागतात, कारण कोणतेही धागे तुटले तरी सगळ्याच भरतकामाची शान जाते. सासरची नाती जपता जपता ती माहेरच्या अंगणात रमत राहते.

मैत्रीण ही एखाद्या उबदार शालीसारखी असते.आपल्या मैत्रीचं पांघरूण घालून तुम्हाला जपत राहते, निष्पाप मनानं, कोणतीही अपेक्षा न ठेवता ! ती आहे ही जाणीवच आधार देणारी असते. न उच्चारलेले शब्द ऐकून जी हवा असलेला भावनिक, मानसिक आधार देऊ शकते ती खरी मैत्रीण !!

संग्राहिका : सौ अंजली दिलीप गोखले 

मोबाईल नंबर 8482939011

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈