डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्‌भगवद्‌गीता — अध्याय १८ — मोक्षसंन्यासयोगः — (श्लोक ४१ ते ५०) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
संस्कृत श्लोक…
ब्राह्मणक्षत्रियविशां शूद्राणां च परन्तप ।
कर्माणि प्रविभक्तानि स्वभावप्रभवैर्गुणैः ॥ ४१ ॥
*
गुणांनुसार स्वाभाविक कर्मे मनुष्य आचरितो
कर्मानुसार ब्राह्मण वैश्य शूद्र क्षत्रिय तो ठरतो ॥४१॥
*
शमो दमस्तपः शौचं क्षान्तिरार्जवमेव च ।
ज्ञानं विज्ञानमास्तिक्यं ब्रह्मकर्म स्वभावजम्‌ ॥ ४२ ॥
*
निग्रह अंतःकरणाचा इंद्रियांचे करुनी दमन
शुद्ध अंतर्बाह्य धर्मास्तव क्लेश करिती सहन
क्षमा परापराध्यांना आर्जव प्रति देहगात्रमन
अस्तिक ज्ञानी विज्ञानी आचरण ऐसे दैनंदिन
स्वभाव सोज्वळ अंतर्बाह्य नित्याचे हे आचरण
स्वाभाविक ही कर्मे जीवन हे ब्राह्मणाचे लक्षण ॥४२॥
*
शौर्यं तेजो धृतिर्दाक्ष्यं युद्धे चाप्यपलायनम्‌ ।
दानमीश्वरभावश्च क्षात्रं कर्म स्वभावजम्‌ ॥ ४३ ॥
*
शौर्य तेज धैर्य दक्षता समरातुनी ना पलायन
दानी ईश्वरभाव स्वाभाविक क्षत्रिय कर्मे जाण ॥४३॥
*
कृषिगौरक्ष्यवाणिज्यं वैश्यकर्म स्वभावजम्‌ ।
परिचर्यात्मकं कर्म शूद्रस्यापि स्वभावजम्‌ ॥ ४४ ॥
*
गोपालन कृषि व्यापार स्वाभाविक वैश्यांची कर्मे
सेवा समस्त वर्णांची ही स्वाभाविक शूद्राची कर्मे ॥४४॥
*
स्वे स्वे कर्मण्यभिरतः संसिद्धिं लभते नरः ।
स्वकर्मनिरतः सिद्धिं यथा विन्दति तच्छृणु ॥ ४५ ॥
*
रत अपुल्या स्वाभाविक कर्मे परमसिद्धी मनुजा प्राप्त
तुला कथितो कर्माचे गुह्य होईल जयाने भगवत्प्राप्त ॥४५॥
*
यतः प्रवृत्तिर्भूतानां येन सर्वमिदं ततम्‌ ।
स्वकर्मणा तमभ्यर्च्य सिद्धिं विन्दति मानवः ॥ ४६ ॥
*
सकल जिवोत्पत्ती होते विश्वव्यापि परमेशापासून
प्राप्ति तयाची मनुजा करता स्वाभाविक कर्मांचे अर्चन ॥४६॥
*
श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात्‌ ।
स्वभावनियतं कर्म कुर्वन्नाप्नोति किल्बिषम्‌ ॥ ४७ ॥
*
गुणहीन आचरण स्वधर्माचे श्रेष्ठ ना परधर्म गुणी आचरण
पापांचा ना धनी होत तो करिता नियत कर्माचे आचरण ॥४७॥
*
सहजं कर्म कौन्तेय सदोषमपि न त्यजेत्‌ ।
सर्वारम्भा हि दोषेण धूमेनाग्निरिवावृताः ॥ ४८ ॥
*
सहज कर्म जरी सदोष असले त्याग तयाचा करू नये
धूम्रव्याप्त अग्नीसम दोषे युक्त कर्मांना त्या सोडू नको ॥४८॥
*
असक्तबुद्धिः सर्वत्र जितात्मा विगतस्पृहः ।
नैष्कर्म्यसिद्धिं परमां संन्यासेनाधिगच्छति ॥ ४९ ॥
*
अनासक्त ज्याची बुद्धी नाही वासना काहीही
सन्यासे अधीन आत्मा नैष्कर्म्यसिद्धी प्राप्त होई ॥४९॥
*
सिद्धिं प्राप्तो यथा ब्रह्म तथाप्नोति निबोध मे ।
समासेनैव कौन्तेय निष्ठा ज्ञानस्य या परा ॥ ५० ॥
*
ज्ञानयोगांतिमावस्था सिद्धीने ब्रह्मप्राप्ती
संक्षेपाने माझ्याकडुनी जाण सुभद्रापती ॥५०॥
☆
मराठी भावानुवाद © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
