पाखरांची चिवचिव आणि कोंबड्यांचं आरवणं दोन्ही रोजच्या वेळेपेक्षा खूपच लांबलं होतं. अखेर सूर्य उगवला, पण तो कमनुसाच होता.आजारातून उठल्यासारखा.अशक्त. थंड पडलेला.बबन्या इतका वेळ मेल्यासारखा पडून होता पण मग याची जाणीव होताच कोणाचीतरी झापड बसावी तसा झामदिशी उठला.जनी कुशीवर झोपलेलीच होती.टिचभर लांबीचं महारवाड्यातलं बोळकांडातलं झोपडीवजा घर त्यांचं.तीन महिन्यांच्या झिप्रीनं रात्रभर तिच्या केकाटण्यानं सगळ्यांनाच जागवलं होतं.त्यामुळे कांबळं सोडताना त्याची पाठ कुरकुरली.
डोळ्यातली ओली झोप लोचट मांजरासारखी ठाण मांडून बसू लागली तशी बबन्या सावध झाला. त्याने अंगभर आळस दिला आणि कुणीतरी खेचावं तसं तो उठला.त्याने चूळ थुंकली. मडक्यातलं लोटीभर पाणी तो गटागटा प्याला.
“जने….जागी हायस न्हवं? जातुय म्या..” झीप्री पाळण्यात चिडीचूप झोपली होती. ती त्याच्या आवाजाने दचकली.दीड वर्षाच्या शिन्या जनीच्या उबेला घट्ट झोपला होता. त्याच्यामुळे जनीला आपली कूसही बदलता येईना.ती अलगद उठून दाराबाहेर आली तोपर्यंत बबन्या दहा हात लांब गेला होता.
“लवकर या परतून.ऊनं उतरायच्या आदी या .लई यळ लाऊ नगासा.भाकरी लावून म्या वाट बगते..”
जनीनं पारोश्या तोंडानेच आवाज दिला. बबन्याने वळून हात हलवला आणि तो झपापा चालत राहिला.बबन्या गेला. पण त्याच्याबरोबर जन्मापासून त्याला सावलीसारखं चिकटून बसलेलं त्याचं ‘वंगाळ’ नशीबही होतंच. त्यानंच सगळं होत्याचं नव्हतं करून टाकलं.
त्याचीच ही चित्तरकथा.. देवासाठी आणि देवाच्या साक्षीने घडलेली..!!
तालुक्याच्या गावकुसाबाहेरचा हा महारवाडा.गावाने पिढ्यानपिढ्या दहा हात लांब ठेवलेला.पण गाव आता जवळ येऊ लागलं होतं. काम निघेल, असेल तेव्हा का होईना पण अंतर कमी होऊ लागलं होतं. सरपंचाची माणसे, कधीकधी सरपंच स्वतःसुद्धा या वस्तीत डोकावून जायचा.खोटं का होईना पण मिठ्ठास बोलायचा. नेहमी कसलं कसलं इलेक्शन असायचंच.ते नसेल तेव्हा दुसरी कांहीबाही कामं तरी निघायचीच.
आजसुध्दा एवढ्या सकाळीच चूळ भरून बबन्या रस्त्याला लागला होता ते सरपंचाच्याच सांगण्यावरून. झिप्री झाली तेव्हा हो नाही करता करता जनीने ऑपरेशन करून घेतलं होतं.त्याला आता तीन महिने उलटून गेले.झिप्री तीन महिन्यांची आणि तिच्यावरचा शिन्या दीड वर्षाचा.
बबन्याचा आणि जनीचा संसार शहरातल्या माणसासारखा असा चौकोनी होता. पण हा चौकोन त्यांनी जाणीवपूर्वक आखलेला नव्हता. तीही देवाची करणीच म्हणायची. कारण त्यांची पहिली तीन पिल्लं साथीतल्या उंदरांसारखी पटापटा मेलेली होती.चौथ्या खेपेचा शिन्या होईपर्यंत भरल्या अंगाच्या जनीचा सगळा चोथाच होऊन गेला होता.तरीही शिन्याला पाठीशी बांधून जनी बबन्या बरोबर शेतावर मजुरीला जायची. उन्हांतान्हांत राबायची.एक वेळेला का होईना, दोघाना भाकरतुकडा मिळायचा.
शिन्यासाठी छातीला दोन थेंब दूध तरी यायचं. पण झिप्री झाली आणि जनीचं कंबरडंच मोडलं.
तिची छाती कोरडी पडली.
दिवसभर आळीपाळीनं तिच्या छातीला झोंबणारी शिन्या आणि झीप्री, तोंड ओलं होईना, तशी पेकाट मोडल्यासारखी केकाटू लागायची.तिकडे सरपंचाला ऑपरेशनची एखादी केस हवी होती आणि इकडे या दोघांना पैसा.तीनशे रुपयांची हाव धरून उपासमारीची झीट आलेली जनी अखेर ऑपरेशनला तयार झाली.
ऑपरेशन झालं, पण यांच्यापर्यंत येऊन पोहोचले फक्त शंभर रुपयेच!त्या शंभरचंही त्यांना खूप अप्रुप वाटलं होतं. पण ऑपरेशननंतर जनीनं अंथरूण धरलं ते अद्याप पुरतं सुटलं नव्हतं.
पैसे आले आणि गेले.घरात खायप्यायची आबाळ पांचवीला पुजल्यासारखी पुन्हा सुरू झाली. पण आता फाटक्या पदरांत दुधाच्या तोंडाची दोन कच्चीबच्ची होती. त्यांना सोडून आणि मोडकी कंबर घेऊन जनीला शेतावर राबणं झेपेना.अखेर त्यांना देवासारखी सरपंचाची आठवण झाली.बबन्यानं त्याचे पाय धरले. मदतीची याचना केली सरपंचाने,’तू ऑपरेशन करून घेतोस का’ म्हणून विचारलं. नियमाप्रमाणे म्हटलं तर जनीचं
ऑपरेशन झालेलं असल्यामुळे बबन्याला ऑपरेशनचे पैसे मिळू शकणार नव्हते.पण सरपंच ‘त्येचं मी बघतो’. म्हणाला.नाव बदलून दाखवायचं ठरलं. डॉक्टर सरपंचाच्या खिशातलाच होता. त्यालाही ऑपरेशनची एखादी केस हवीच होती.
बबन्याच्या डोळ्यांपुढे ऑपरेशनचे पैसे अंधारातल्या काजव्यांसारखे चमचमत होते. त्या पैशातून औषधपाणी करून
जनीला माणसात आणायची आणि निदान दहा-पंधरा दिवस पुरेल एवढा बाजार झोपडीत भरायचा एवढंच स्वप्न उरात दडवून, आदल्या रात्रीच्या उपाशी पोटाने बबन्या सकाळीच रस्त्याला लागला होता.त्याच्या डोळ्यांत स्वप्नं भिरभिरत होती, पण घडणार होतं विपरीतच…!
‘बाबांसाठी प्लाज्मा डोनरची आवश्यकता होती. हॉस्पिटलमध्ये चौकशी केल्यावर प्लाज्मा मिळू शकेल, असा कळलं. ती सगळी प्रक्रिया पूर्ण झाली. मी प्लाज्मा डोनरला भेटण्याची इच्छा व्यक्त केली आणि समोर आला, बुधना रहमकर.
‘अरे तुम्ही?’ मला आश्चर्य वाटलं. तुमची कवच कुंडले कुठे गेली?’ तुम्ही करोनाच्या पकडीत कसे सापडलात?’
गेल्या वर्षी ‘सुपर स्पेशालिटी होस्पिटलमध्ये माझी मोठी काकू करोनावरील उपचारासाठी अ‍ॅडमिट होती. ऐंशीच्या वर तिचं वय होतं. अर्थरायटीसमुळे ती तशीही चालू शकत नव्हती. घरातल्या कुणालाही आतमध्ये प्रवेश नव्हता. आमची चिंता होती, तिथे काकूकडे नीट लक्ष दिलं जाईल की नाही? तिची देखभाल नीट होईल ना? कुणी परिचित नर्स मिळेल का, काकूची नीट देखभाल करण्यासाठी?. एवढ्यात बुधना भेटला. म्हणाला, ‘आपण आपल्या काकूची मुळीच काळजी करू नका. मी त्यांची नीट देखभाल कारेन. आपण गेटवर जे काही द्याल, ते मी त्यांच्यापर्यंत पोचवेन. फोनवर आपलं त्यांच्याशी बोलणं करवीन. तुमची काकू आता माझी काकू आहे. मी त्यांची चांगली काळजी घेईन.’
‘पण तुम्हाला हे लोक आत कसे येऊ देतात?’
‘ मी त्यांनाही मदत करतो.’
‘तुला कोरोनीची भीती वाटत नाही?’
‘नाही. माझ्या शरीरावर कवच कुंडले आहेत. ती मला सुरक्षित ठेवतात.
‘कवच कुंडले….’
‘होय. त्यांची नावे आहेत, गरीबी आणि बेरोजगारी.
वर्षभरापासून आपल्यासारख्यांकडून जे मिळतं, त्यावरच मी माझं घर चालवतो.
मी त्याला 200 रु. देत म्हणतो,’ हे ठेवा. नंतर आणखीही देईन. काकू इथे आहेत, तोपर्यंत त्यांच्याकडे लक्ष ठेवा.’ नंतर काकू बरी होऊन घरी आली.
बुधनाकडे पहात मी म्हंटलं, ‘तुमची कवच कुंडले कुठे गेली? तुम्ही करोनाच्या पकडीत कसे सापडलात?’
‘सर, तेव्हा काय व्हायचं, घरी गेलं की आई सक्तीनं, मिठाच्या पाण्याच्या गुळण्या करायला लावायची. कसला तरी काढादेखील प्यायला द्यायची. पण जसजसे होस्पिटलमध्ये पेशंट वाढू लागले, तसतसं घरी जाणं बंद झालं. तिथेच जेवणं- खाणं, रहाणं, झोपणं होऊ लागलं. मिठाच्या पाण्याच्या गुळण्या करायचं, कामाच्या नादात राहून गेलं आणि एक दिवस पॉझिटिव्ह झालो.’
या दरम्यान मी बुधनाला एक लिफाफा आणि आपलं कार्ड सोपवत म्हंटलं, ’धन्यवाद! तुझ्यापाशी माझं कार्ड ठेव. कधी गरज लागली, तर फोन कर.’
बुधनाने कार्ड ठेवून घेतलं आणि लिफाफा परत करत म्हंटलं, ‘सर, मला माहीत आहे, यात काय आहे. सर मी हे घेणार नाही.’
‘यात फार नाही, फक्त पाचशे आहेत. तुझ्या कामी येतील.’
‘नको सर, मी डोनर नाही, कर्जदार आहे. करोना पेशंटसच्या नातेवाईकांच्याकडून आधीच खूप काही घेतलय. त्याच्या बदल्यात सेवा देण्याच्या ऐवजी स्वत:च आजारी पडलो. तेच कर्ज मला चुकवायचय.
मूळ हिन्दी कथा – कर्ज़दार
मूळ लेखक – भगवान वैद्य ‘प्रखर‘
अनुवाद – श्रीमती उज्ज्वला केळकर
176/2 ‘गायत्री’, प्लॉट नं 12, वसंत साखर कामगार भवन जवळ, सांगली 416416 मो.- 9403310170
≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈
न्हान पनापसन ऐकत आली शाळच्या गोष्टी, गमती जमती.. अगदी किसना सुदाम्याच्या त्या न थांबलेल्या गोष्टी.. कसं ते गुरुकुलात राह्यले, मग एग येगळी कामं करायची अन मग गुरु माऊली कडन शाबासकी घ्याचे!
मला बी मग लै हवस वाटू लागली.असल्या गोष्टी ऐकून कधी एकदा शाळेत जातो,ती पाटी घेतो,अक्षर गिरवतो अन मोठ्ठ काय तर साहेबिन की काय हुतो अस्स वाटू लागलं.
मग मी आईच्या मागं सारखं भुन भुन चालू किली, “मला बी शाळेत धाड.” पण आईनं कसं नुश्या चेहऱ्याने बघितलं माझ्याकडं आन ती काय बोललीच न्हाई.असं रोजचं झालं. समद्या माज्या मैतरणी, पोरं ठोर शाळात जात्यात, ताटली घेऊन भात खात्यात, नवी कोरी कापड मिळत्यात, मी नुसती हरकून जात्या! पण माज्या नशिबात काय न्हाईच असं वाटू लागलंय. आई म्हणती,” काय करायचं लै शिकून?आणि तिनं माझ्या मोट्या भावालाच मला शिकवायला लावलं घरातच;अन तेच्या बरोबरीनं मी शिकतो,लिव्हतो चार मोडकी तोडकी अक्षरं! आई म्हणती, “बास, पोटापुरत येतंय लिव्हायला,आता कोण पत्र लिव्हतय, तवा तुला वाचा-लिव्हायची उणीव भासल? पण फकस्त तेव्हढंच असतं का शाळत? कित्ती गमती जमती माजा भाऊ मला सांगतो. मी आईला म्हणलंच,”ते काही न्हाई आता सुट्ट्या सम्पत्याल मला शाळत जायचंचय!”
मग आईनं एक गोस्ट सांगितली, ती मी तुमाला सांगते, बारकीच है पण मला लै मोट्टी वाटली. आई म्हणाली,” ही लै लै दिवसापूर्वीची गोस्ट हाय, तवाच्या पोरी लै करून शाळेत जात नव्हत्या. गुरुजी घरो घरी फिरून पोरीच्या घरात समजून सांगून कसं बस एखाद दुसरी पोर शाळत जायची. गिली तर चौथी नायतर सातवी बास म्हणायची. पत्र लिव्हायला वाचायला आलं म्हंजी बास! फुढ शिकलं तरी चूलिफुडच बसायला लागणार आन जितकं जास्त शिकलं तर तसा नवरा हुडकायचा अवघड आणि जास्त शिकलेल्या तेवढा हुंडा कुठंन आणायचा? त्यापेक्षा मधनंच शाळा बंद करायची अन लगीन लावायचं असाच नेम हुता. मी बी शाळेत जात हुते, शाळा म्हंजी गावातच घरापसन जरा लांब एक मोकळा सोपा अन चार खोल्या. एक गुरुजी एक बाई हुत्या. चौथीपर्यंत पास झाले.पाचवीला आमच्यातल्या बऱ्याच पोरी बंद झाल्या,म्हंजी हुत्या पाच -सहा त्यातल्या बी दोन तीन गायब! मग पुना कमी संख्या म्हणून अजून एक बंद! आम्ही दुगीच राहिलो.सातवी पर्यन्त शिकायचंच अन बोर्डाची परीक्षा पास व्हायचंच असंच म्या ठरवलं अन शाळत नित नेमान हजर ऱ्हाऊ लागलो.
पैल गुरुजी अन बाई बदलून गेल्या अन दुसरं दोन नवीन गुरुजी आलं. अळी पाळीने आमच्या वर्गावर शिकवू लागलं. एक रजेवर गेलं तरी दुसरं शाळा चालवायचं! सहा महिने निघून गेलं अन माझ्या बरोबरच्या त्या दुसऱ्या पोरीचं पण लगीन ठरलं. राहिले मीच! ना-नू करत कशी बशी कधी पूर्ण कधी अर्धा दिवस अशी मी शाळा करू लागले.
एक दिवस गुरुजींनी आईला बोलवून सांगितलं, “तुमची लेक खूप हुशार आहे, तिची शाळा चुकवू नका, उद्या पासून आम्ही दोघे जास्तीच वर्ग घेतो तेव्हढं न्यायची आणायची सोय करा.” मग कधी आई तर कधी शेजारच्या कुणाबरोबर माझी येण्याजाण्याची सोय झाली. परीक्षा जसजशी जवळ येऊ लागली तशी मला लैच हुरूप आला. मी सातवी फास होणार! आनंदानं मनपाखरू उंच उंच उडायचं. त्या दिवशी अशीच जादाच्या तासाला सुरुवात झाली. हस्त निघाला होता. दुपारीच काळ्या काळ्या ढगांनी सगळं झाकोळून गेलं हूतं. ढगांचा गडगडाट अन विजांचा कडकडाट पोटात भीतीचा खड्डा पाडत हुता. मी गुर्जीना सांगून घरचा रस्ता धरला पण पावसानं रस्त्यात गाठलंच. मोठं- मोठ्या सरी चुकवता चुकवता चिंब भिजले. इतक्यात मागून गुरुजींची हाक आली, “अगं सरू, भिजू नको,आजारी पडशील अन मग अजून शाळा बुडेलचल, इथंच शेजारच्या वाड्यात मी रहातो, पाऊस कमी झाला की सोडेन घरी. “
मी गुरुजींच्या मागोमाग चालू लागले. वाड्यातल्या सोप्यातच मी अवगडून उभी राहिले त्या संतत धारा एकटक पहात भान हरपून! इतक्यात माझ्या खांद्यावर कुणाचा हात पडला. मी दचकून माग बगीतलं.
‘गुरुजी?’ गुरुजींच्या डोळ्यात येगळच काय दिसलं,असल्या चिंब गारठ्यात माझ्या अंगावर विजेचा लोळ पडल्या सार्क झालं. मी तडक धाव घेतली सोप्याबाहेर. दप्तर तिथंच फेकलं अन धो धो पावसात मागं न बघता पळत सुटले. रस्त्यावरच्या पाण्यात परकराचा घोळ आवरता येईना पण मी जिवाच्या आकांताने घर गाठल; अन धपदीशी पायरीवर पडले. डोक्याला खोक पडली. भीतीनं छाती धडधडू लागली अन मी तिथं तशीच बसून राहिले शून्य हून! त्या दिवसापासून मी शाळेचा धसका घेतला अन गप्प घरात राह्यले ते कायमची!”
गोस्ट सम्पली…
आईची गोष्ट मला कळाली, आई म्हणाली,”आता शाळचं रूप बदललंय, पण गुरुजी? तुज्याही नशिबाला असंच काय येऊ ने “
इचार केला, अन मग मीच ठरवलं तुमालाच पत्र लिव्हायच अन आईला हमी पत्र लिहून तिची भीती घालवायला सांगायचं. जमंल का तुमाला? असं ईचारायच!
जमंल गुरुजी तुमाला माज्या आईला पत्र लिव्हायला? येऊ ना मग शाळेला??
मनातल्या भावनांवर कसातरी आवर घालत –मनाविरुध्दच ती बेडरुममध्ये आली.हो मनाविरुध्दच, कारण हे लग्नच तिला मनाविरुध्द करावे लागले होते.
खिडकीजवळच्या खुर्चीवर तो— काही तासांपूर्वीच झालेला तिचा नवरा बसला होता. नाही म्हणायला डोळ्यापुढे पुस्तक होते, पण काहीसा अस्वस्थच.
हातातील मोबाईल ठेवायला ती टेबलापाशी गेली–अन् तिचे लक्ष गेले —तिथे असलेल्या एका फोटोवर.
आश्चर्य, चीड, खेद, भिती, असहायता–सगळ्या भावना मनात एकदमच उफाळून आल्या. नकळतच फोटो हातात घेऊन ती जवळजवळ ओरडलीच,
“हा——हा –फोटो इथे कसा?”
पुस्तकांतून बघणारा तो, –जणु काही तिच्या प्रतिक्रियेची वाट पहात होता.
हळुच उठुन तिच्याजवळ जाऊ लागला. ती मात्र , डोळ्यातला राग, ओठांची थरथर, अन् चेहर्‍यावरचा संताप लावुन शकत नव्हती.
पण त्याचा शांत चेहरा,स्निग्ध डोळे,अन् संथ चाल.
तिच्या हातातला फोटो हळुच घेऊन,तेवढ्याच सौम्यपणे म्हणाला,
“हा –हा तुझा—-“
त्याचे वाक्य पुरे न होऊ देताच तिचे काहीशे किंचाळणे, “हो, हो होता तो माझा अन् मी त्याची. खुप खुप प्रेम होते –नाही अजुनही आहे आमचे एकमेकांवर.”
आणि आपण हे काय बोललो — म्हणुन मनात खंतावत, हतबल होऊन, मान खाली घालुन, मटकन खुर्चीत बसली. एवढा वेळ दाबुन ठेवलेले अश्रु मुक्तपणे गालावर ओघळु लागले.
टेबलावर असलेला आणखी फोटो, घेऊन, तिला दाखवत, तिच्याजवळ जात,
“”बघ, जरा इकडे बघ””
मान वर करुन तिने फोटोतल्या सुंदरशा मुलीकडे बघितले. गोंधळलेल्या, बावरलेल्या नजरेने.
फोटोकडे बघत, त्याचा हळुवार आवाज, “” हा –हा जसा तुझा होता, तशीच ही माझीहोती. अगदी जीवापाड प्रेम करत होतो आम्ही.”
त्याचे डोळे पाणावले.
तिचे साशंक शब्द,””काय? ह्या -ह्या दोघांचे लग्न?”
“हो,–का अन् कसे?आता चर्चा करुन काय ऊपयोग? Marreges are settled in Heaven. कुणाची लग्नगाठ कुणाशी बांधायची हे नियतीने आधीच ठरवलेले असते.आपण त्यात काही करु शकत नाही,फक्त मान्य करायचे,स्वीकारायचे,अन् मागचे विसरुन पुढे जायचे,””
क्षणभर थांबून, “ही माझी philosophy, पटते का तुला,?
नसेल पटत तरी सक्ती नाही”.
त्याच्याकड बघत, हळुहळु पुढे येत तिने त्याच्या हातातले दोन्ही फोटो घेऊन टेबलवर पालथे ठेवले.
तिला जवळ घेऊन त्याने तिच्या डोळ्यातले पाणी पुसले.
दोघांच्याही मनातले भावनांचे वादळ __शांत झाले, —एकमेकांच्या आश्वासक , प्रेम स्पर्शाने.
☆ जीवन रंग ☆ खेळायची खोली भाग ४ ☆ सुश्री सुमती जोशी ☆
पाखीचा कार्यक्रम दुसरा होता. या कार्यक्रमाचं निवेदन झाल्यावर संपूर्ण हॉलभर आनंदाची लाट उसळली. ‘फूल, फूल, ढले ढले’ रवींद्र संगीताच्या स्वर्गीय सुरांनी सगळा हॉल भरून गेला होता. पडदा उघडला. रंगमंचाच्या दोन्ही बाजूनी पांढराशुभ्र पोशाख घातलेल्या, गुलाबी हेअर बँड लावलेल्या, दागदागिन्यांनी नटलेल्या पऱ्यांच्या वेषातल्या मुली प्रवेश करू लागल्या. सगळ्याजणी एकसारख्या दिसत होत्या. रिद्धी. शिंजीनी, रूपसा कोणती हे वेगळेपणानं ओळखता येत नव्हतं. शुकतारा आणि नंदिता दोघीही उत्तेजित झाल्या होत्या. “पाखी कुठंय? पाखी?”
पहिल्या रांगेतल्या मुलींकडे बोट दाखवत नंदिता म्हणाली, “रांगेतली चौथी मुलगी म्हणजे आपली पाखी.”
नीट निरखून पहात उद्वेगानं शुकतारा म्हणाली, “नाही आई. ती मुलगी पाखीसारखी दिसतेय, पण ती पाखी नाही. आपली पाखी आणखी बारीक आहे.”
“ती मागच्या रांगेत असेल.” व्याकूळ होत नंदिता नातीला शोधू लागली.
किंचित स्मित करून चंद्रोदय उठला. “थांब पुढे जाऊन फोटो काढतो. कॅमेऱ्याची लेन्स नक्कीच पाखीला शोधून काढेल.”
शुकतारा अस्वस्थ झाली. सगळ्या रवींद्र संगीताच्या तालावर विलोभनीय नाच करत असल्या तरी त्यांचं मन पाखीला शोधण्यात गुंतलं होतं. रंगमंचावर पंचवीस मुली आहेत याचं चंद्रोदयला आश्चर्य वाटलं. ज्यांनी आपल्या मुलीला शोधलं ते पालक खूश दिसत होते. गाण्याचे मंजुळ सूर आणि नृत्याचा ताल याकडे दुर्लक्ष करत ते आनंदातिशयानं म्हणत, “ती बघ श्रेया, ती बघ तितली, ती बघ मामणी, ती बघ…” चंद्रोदयनं अनेक फोटो काढले पण कॅमेऱ्याच्या लेन्सला पाखीला शोधता आलं नाही. त्याच्या मनात संशयाची पाल चुकचुकली. तालावर नाचता नाचता शेवटच्या रांगेतल्या मुली पुढे आल्या, तरीही त्यात पाखी कुठेच दिसेना. तो अस्वस्थ झाला.
नाच संपल्यावर फुलपाखराप्रमाणे उडत उडत मुली विंगेत गोळा झाल्या. शुकतारा वेडीपिशी झाली होती. चंद्रोदयपाशी जात म्हणाली, “तुम्ही ताबडतोब माझ्याबरोबर ग्रीन रूममध्ये चला. मला काही हे बरोबर वाटत नाहीय.” चंद्रोदयला काही बोलायचा अवकाश न देता शुकतारा जवळ जवळ ओढतच त्याला घेऊन विंगेत गेली. पडदा पडला होता. पुढच्या कार्यक्रमाच्या निवेदनाचा आवाज हॉलमध्ये ऐकू येऊ लागला. ग्रीनरूमच्या दरवाजात आता अपाला उभी नव्हती. आतमध्ये मुलींचा चिवचिवाट चालू होता. शुकतारा आणि चंदोदय आत आले तेव्हा अपाला मुलींना खाऊची पाकिटं वाटण्याच्या तयारीत होती. “अगं अपाला, रिद्धी कुठंय? रिद्धी तर नाचलीच नाही.”
गोंधळलेल्या अपालानं मागे वळून पाहिलं. भुवया उंचावत ती उद्गारली, “असं कसं झालं?”
अपाला शोधू लागली. पालकांच्या शेकडो चौकशांना तोंड देणं आता तिला शक्य नव्हतं. अपाला हाका मारू लागली, “रिद्धी, कुठे आहेस तू? सगळ्या मुलींपाशी ये.” काय झालंय ते पंचवीस मुलींना समजेना. त्या अवाक होऊन अपालाकडे पाहू लागल्या. कोणीच पुढे आलं नाही. आता मात्र अपालाचं धाबं दणाणलं. शुकतारा तिच्यावर तुटून पडण्याआधीच चंद्रोदयनं शांतपणे विचारलं, “स्टेजवर किती मुली होत्या?”
“सत्तावीस मुली होत्या.” अपालानं एका दमात उत्तर दिलं.
“मोजून बघा. इथे पंचवीस जणीच आहेत.”
अपाला मोजू लागली. “एक, दोन, तीन, चार….तेवीस, चोवीस, पंचवीस! असं कसं झालं? उरलेल्या दोन मुली कुठंयत?” क्षणभर अपालाच्या तोंडून शब्द फुटेना. ती ग्रीनरूमच्या बाहेर आली आणि व्हरांडयाच्या डाव्या बाजूला असलेल्या एका खोलीत शिरली. पाहुणे मंडळींच्या स्वागतासाठी ही खोली वापरत असत. ती खोली व्यवस्थापकांनी आज त्यांना वापरायला दिली होती. खोलीत शिरल्यावर अपालाचे डोळे फिरले. मोठया सोफ्यावर बसून निशिगंधाच्या माळा आणि अनेक छोटया छोटया वस्तू गोळा करून रिद्धी आणि सोमदत्ता स्वत:च्या खेळात रंगून गेल्या होत्या. साजशृंगार झाल्यावर या दोघी सगळ्यांच्या नजरा चुकवून इथे कधी आणि कशा आल्या त्याचा अपालाला पत्ताच लागला नाही. मेकअप बिघडू नये, आपापसात भांडू नये म्हणून आटापिटा करता करता कोण आहे आणि कोण पळालंय ते अपालाला समजलं नाही. कुठेही रिद्धी आणि सोमदत्ताचा आवाज येत नव्हता. कुठला रंगमंच, कुठला कार्यक्रम आणि कुठला नाच….’खेळायच्या खोली’त खेळतांना त्या देहभान विसरल्या होत्या.
समाप्त
श्री हर्ष दत्त यांनी लिहिलेल्या ‘पाखिदेर खेलाघर’ शारदीय आनंद बाजार २०११ या बंगाली कथेचा भावानुवाद
☆ जीवन रंग ☆ खेळायची खोली भाग ३ ☆ सुश्री सुमती जोशी ☆
“काय गं तू मला हाका मारत होतीस का?” नंदिता हळूच बेडरूममध्ये डोकावली. तिला पाहून शुकताराचं अवसान गळालं. रडत रडत ती म्हणाली, “कंबरेच्या दुखण्यामुळे मी आज आडवी झालेय. मला हलताही येत नाहीय आई.”
“आज पाखीला रंगीत तालमीला कोण घेऊन जाणार?” हुंदके देत शुकतारा विचारू लागली, “तुला ते जमणार नाही. तिला घेऊन जाणारं मला कोणी भेटलं नाही.”
नंदितानं क्षणभर विचार केला. भीत भीत म्हणाली, “पाखीच्या याच नाचावरून तुझा जावयाशी खटका उडाला होता, हे मला माहितेय. ऑफिसमधून ताबडतोब निघून पाखीला पोचवून येऊ दे त्याला! चंद समंजस आहे. मी सांगते त्याला.”
शुकताराला थोडा धीर आला. चंद्रोदयला फोन करून तिनं आपली असहाय्यता सांगितली आणि विचारलं, “काय हो, तुम्ही येऊ शकाल का?”
“येऊ शकेन. आलोच.” चंद्रोदयनं शांतपणे उत्तर दिलं.
“प्लीज आणखी उशीर करू नका. ताबडतोब बाहेर पडा.”
शुकतारा रडू लागली. नंदितानं पाहिलं, एवढया गोंधळातही नात गाढ झोपली होती.
——————————————————————————–
शाश्वतीदी ग्रीनरूममध्ये कोणालाच येऊ देत नव्हत्या. लहान, मोठया, मध्यम वयाच्या मिळून पन्नासएक मुली ग्रीनरूममध्ये होत्या. त्यात भर म्हणून पालकांनी आत जायचा प्रयत्न केला तेव्हा गोंधळ उडाला. शाश्वतीदींनी योग्य निर्णय घेतलाय असं शुकताराला वाटलं. अपाला नावाच्या एका विद्यार्थिनीवर त्यांनी या चिल्ल्यापिल्ल्यांची जबाबदारी सोपवली होती. बहुतेक जणांच्या हातात कॅमेरा किंवा हँडीकॅम होता. चंद्रोदयला कसलाच ताण वाटत नव्हता. नवीन कपडे घालून नटलेल्या लहानग्या पाखीला बघायला तोही डिजिटल कॅमेरा घेऊन सज्ज होता.
अस्वस्थ पालकांच्या गर्दीतून वाट काढत रेणू बाहेर आली. तिच्याबरोबर तिचे पती होते.
शुकताराने चंद्रोदयची ओळख करून दिली. नाचाच्या कालासमध्ये कधी न गेल्यामुळे त्याला कोणीच ओळखत नव्हतं. आज चंद्रोदय आला होता. शुकतारासाठी हा भाग्ययोग होता. गेल्या आठवडयात पाखीला याच मंचावर पोचवायचं आणि रंगीत तालीम झाल्यावर घरी आणण्याचं काम चंद्रोदयने मोठया निष्ठेनं केलं होतं. पाखीला घरी घेऊन येण्याआधी तो शाश्वतीदींना भेटला. शुकताराच्या पाठदुखीविषयी त्यांना सांगितलं. मग म्हणाला, “या लहान मुलींचा इतके वेळा सराव करून घेता, शिवाय रंगीत तालीम ठेवता हे त्रासदायक आहे. त्यात हा उकाडा! पोरी आजारी पडल्या नाहीत म्हणजे मिळवलं.” त्याच्या तक्रारीकडे दुर्लक्ष करत शाश्वतीदी म्हणाल्या, “मुली आजारी पडणार नाहीत. उलट रिद्धीच्या आईप्रमाणे त्यांचे आई-बाबाच आजारी पडतील. मुलांकडून काही करून घ्यायचं तर खूप मेहनत घ्यावी लागते. आपल्या मुलीनं स्टेजवर यावं असा पालकांचा हट्ट असतो आणि तो आम्हाला पूर्ण करावा लागतो. तसं बघायला गेलं तर आमची आणि मुलींची अवस्थाच दयनीय असते.”
शाश्वतीदींपाशी जात चंद्रोदय म्हणाला, “आपण ही चर्चा आता थांबवू या आणि आत जाऊ या.”
ते सर्वजण आत गेले, पण एकत्र बसले नाहीत. शुकतारानं नंदिताला मधल्या रांगेत बसवलं होतं. सगळ्यांच्या ओरडया आरडयामुळे हॉलमध्ये गोंधळ उडाला होता. शुकतारा पॅसेजजवळच्या सीटवर बसल्यावर कृष्णा धावत तिच्यापाशी आली आणि विचारू लागली, “मुलींच्या नाचात कितीजणी आहेत, माहितेय का तुला?”
“छे! मला काहीच माहीत नाही.”
“मी ऐकलंय की तीस मुलींना घेतलंय. फार गडबड झालेली दिसतेय. तुला काय वाटतंय?”
गालातल्या गालात हसत शुकतारा म्हणाली, “ते सगळं जाऊ दे. तुझ्या माझ्या मुलीला एक चांगली संधी मिळालीय हे महत्वाचं. दुसरा काही विचार आता करू नकोस.”
कृष्णाचं समाधान झालं. ती आपल्या जागेवर परत गेली. दोन मिनिटात ‘नुपूर निक्कण’ या नाचाच्या क्लासचा वार्षिकोत्सव सुरू झाला. चंद्रोदयनं घडयाळात पाहिलं. कार्यक्रम सुरू करताना नानाविध कारणांनी उशीर होतो पण आज फक्त चार मिनिटांचा उशीर झाला होता. कार्यक्रमाची सुरुवात वेळेवर करून शाश्वतीदींनी पालकांना चकित केलं होतं.
गुरुवंदनेनं सुरुवात झाली. रंगमंच व्यवस्था, प्रकाश व्यवस्था, संगीत सगळं ठाकठीक होतं. निष्ठापूर्वक आणि योजनाबद्ध व्यवस्था केल्याचा ठसा सगळीकडे उमटला होता. चंद्रोदयला समाधान वाटलं.
श्री हर्ष दत्त यांनी लिहिलेल्या ‘पाखिदेर खेलाघर’ या बंगाली कथेचा भावानुवाद
☆ जीवन रंग ☆ खेळायची खोली भाग १ ☆ सुश्री सुमती जोशी ☆
काल दिवसभर उन्हाच्या तापाने कोलकाता शहर जळत होतं. चंद्रोदय सकाळी बाजारात जाऊन आला तेव्हा सकाळचे नऊ–साडेनऊ वाजले होते. या कडक उन्हामुळे शरीराची कातडी जळून जाईल, असं त्याला वाटू लागलं. दर महिन्याच्या दुसऱ्या आणि चौथ्या शनिवारी सुट्टी असल्यामुळे त्या दिवशी चंद्रोदय सबंध आठवडयाचा बाजारहाट करत असे. उरलेल्या शनिवारी अर्धा दिवस सुट्टी असल्यामुळे त्याची बायको शुकतारा बाजारात जात असे. दोघं नोकरी करत. त्यांना एकच मुलगी – ‘रिद्धी’. तिचं डाकनाम ‘पाखी’. वय वर्षे पाच. ती आहे के.जी.च्या दुसऱ्या वर्षात. कधीकधी चंद्रोदय पण बहुतेक वेळा शुकतारा तिला सकाळी शाळेत सोडून येत असे. त्यानंतर तिला शाळेतून आणणं, आंघोळ घालणं, दुपारी जेवू घालणं, झोपवणं, संध्याकाळी बागेत घेऊन जाणं अशी सगळी कामं शुकताराची आई नंदिता करत असे. वडील वारल्यावर शुकतारा रिद्धीच्या या लाडक्या आजीला आपल्या घरी घेऊन आली. पाखीला स्वत:च्या आईपाशी सोपवून शुकतारा निर्धास्तपणे साडेचौदा हजार मिळवून देणाऱ्या नोकरीवर जाऊ शकत असे. धुणंभांडयांची बाई सोडली तर बाकी दिवसभर कोणी नोकर ठेवायची तिला गरज वाटत नसे. नंदिता तिच्या मुलीपेक्षा बावीस वर्षांनी मोठी होती. निसर्गदत्त सौंदर्याचा नजराणा तिच्यापाशी होता. प्रकृती स्वास्थ्याचंही तिला वरदान होतं.
बाजारहाट करून झाल्यावर चंद्रोदय ए.सी.लावून बेडरूममध्ये आडवारला. आला तेव्हा तो घामाने निथळत होता. बाजारातल्या धुळीने पाय माखले होते. लेंग्याच्या काठाला चिकटलेला भोपळ्याचा मऊ भाग आता वाळला होता. पाच मिनिटांनी शुकतारा खोलीत डोकावली आणि खोलीतलं दृश्य पाहून जवळ जवळ ओरडली, “काय हो, किती वेळा बजावलं तरी हातपाय न धुता, घामट कपडे न बदलता कॉटवर झोपलात ना?”
चंदोदय डोळे न उघडता नाखुशीने म्हणाला, “मी आणखी काही करू शकत नाही. हुश्श! किती उकडतंय! एकदा बाहेर जाऊन बघ म्हणजे समजेल काय भयंकर अवस्था आहे ते!”
त्याचं बोलणं फारसं मनावर न घेता शुकतारा म्हणाली, “तुम्ही अतिशयोक्ती करताय. रोजच उकडत असतं. याच उकाडयात रोज आपण ऑफिसला जायला बाहेर पडतो.”
रिमोटच्या मदतीने साऱ्या घराचं तापमान वीस अंश सेंटीग्रेड करून चंद्रोदयनं विचारलं, “आज मुलींच्या नाचाची रंगीत तालीम आहे का?”
“आज नाही. उद्या आहे.” यजमानांकडे तिरकस कटाक्ष टाकत शुकतारानं विचारलं, “का बरं एवढी चौकशी करताय?”
एका सेकंदाचा अवधी जाऊ न देता आवाज चढवत चंद्रोदय उत्तरला, “उद्या जर असाच उकाडा असला तर मी पाखीला बाहेर पडू देणार नाही. पोरीला काय कळतंय?”
“सगळं तुमच्या आदेशानुसार होणार नाही मिस्टर भट्टाचार्य.” शिरा ताणत शुकातारानं बजावलं, “उद्या त्यांची रंगीत तालीम आहे. उद्या जायलाच हवं. शाश्वतीदींनी पुन:पुन्हा बजावलंय. सुरुवातीपासूनच…”
त्याचा एक मुद्दा बरोबर होता, स्टेजवरच्या इतक्या लहानशा कार्यक्रमासाठी पाखीने एवढी मेहनत घ्यावी असं चंद्रोदयला वाटत नव्हतं. दर शनिवारी आणि रविवारी भर दुपारी साडेतीन वाजता शुकतारा बळजबरी करत लेकीला घेऊन जाई, हे योग्य नाही असं चंद्रोदयचं मत होतं.
गेल्या वर्षी सुकिया रोडवरच्या एका नाचाच्या क्लासमध्ये पाखीचं नाव घातलं होतं. शाश्वतीदी त्या क्लासच्या सर्वेसर्वा. शुकतारा लहानपणी नाच शिकली होती. त्या शिक्षणाचा जीवनात काहीही उपयोग झाला नाही, हे समजत असूनही तिनं लेकीला नाचाच्या क्लासमध्ये घातलं होतं. मुलांना नाच, गाणं, पोहणं, विविध खेळ या सगळ्यात प्राविण्य मिळवून ऑल राउंड करायचं असतं. अशा आया सगळीकडे प्रवेश घेत पळापळ करत असतात. शुकतारा अशांपैकीच एक, याविषयी चंद्रोदयच्या मनात संदेह नव्हता. सुरुवातीपासून चंद्रोदय तिला रोखायचा प्रयत्न करत होता. पाखी मुळातच अशक्त होती. अधूनमधून दुखणी चालूच असायची. आईचं स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी पाखीला काय किंमत मोजावी लागणार होती कोणास ठाऊक! आपलं स्वप्न साकारण्यासाठी आईवडील मुलांचं बालपण लुटून नेतात. तो शुकताराला वाईट म्हणत नव्हता, पण तिला जागं करायचा प्रयत्न करत होता. अर्थात या कामात तो रेषभरही पुढे सरकला नव्हता. तरीही त्यानं प्रयत्न सोडले नाहीत.
श्री हर्ष दत्त यांनी लिहिलेल्या ‘पाखिदेर खेलाघर’ या बंगाली कथेचा भावानुवाद
सगुणाने खुट्याला ओढ घेणाऱ्या शेळीला आवाज दिला.आज सगुणाला मजुरीचं काम नव्हतं. शेंगाच्या मोकळ्या वावरात चार शेंगा चाळून मिळत्यात का? बघायला तिला जायचं होतं म्हणून लगबगीनं तिचं आवरण सुरु होतं.लुडबुड करणाऱ्या आपल्या तीन वर्षांच्या पोराला बाजूला सारत तिची कामाची लगबग सुरु होती. कधी शेळीशी तर कधी बाळाशी बोलत तीनं लोखंडी बारडी उचलली त्यावर धुण्याचं बोचकं ठेवलं.एक बाजू आत एक बाजू बाहेर अश्या दोन दरवजाना खुडुक दिशी ओढून नीट बसवलं, कडी लावून गळ्यातल्या काळ्या दोऱ्याला अडकवलेल्या किलीने कुलूप लावलं ;टॉवेलची चुंबळ करून डोक्यावर ठेवली,चुंबळीवर बारडी नीट बसली ना? चाचपून पाहिले मग शेळीचं दावं सोडून हातात धरलं.एका काखेत मुलाला घेऊन ती शेताच्या वाटेला लागली.
आज ऐतवार, तिच्या कुलस्वामीचा उपवास ! घरात धान्याचा कण नव्हता.हातावरचं पोट तीचं ! रोजगार केला तरच पोट भरुन खायला मिळे.गेल्याच वर्षी शेतात काम करताना तिच्या नवऱ्याला पान लागलं अन मिळवता हात कमी झाला.या अगोदर पण ती रोजगार करतच होती पण एखाद दिवशी नाही मिळाला तर उपवास नव्हता घडत ! रोजगार मिळाला की ती,शेळी अन तिचं तीन वर्षांचं तान्हुलं एकदम खुशीत असायचे ! शेळीला पोट फुगेपर्यंत चारा मिळायचा.तिचं पोट भरलं तर ती भरपूर दूध द्यायची अन मग मुलाचं पोट भरायचं.रोजगार मिळेना म्हणजे शेळी ल्याप व्हायची मग धार काढायची तिची इच्छाच व्हायची नाही. तिला वाटायचं,’ का उगाच तिची आतडी पिळावीत? ‘ आताही दोन दिवस तिला काही काम नव्हतं कसं असेल काम? ऊन पेटलं होतं,जिकडे तिकडे उन्हाच्या झळा सैरावैरा धावत होत्या.चहुबाजूनी माळरान आग ओकत होतं.झाडाचा पाला सुकला होता,रस्त्यावरचा फुपुटा उन्हात तापला होता, विहिरी खरडल्या होत्या,प्यायला कसं बस पाणी मिळत होतं तेच भाग्य होतं ! बसून थोडेच पोट भरणार? तिला एक कल्पना सुचली,’पाऊस पडायच्या आत शेंगा चाळाव्यात !’ आणि तिनं गणपा आप्पाला विचारलं,’ आप्पा शेंगा चाळून दिऊ का? ‘
आप्पा दिलदार माणूस ! ” मला काय नको दिऊ पोरी,तूच काय चार निघत्याल त्या घिऊन जा.”आप्पानी रात्रीच सांगितलं होतं अन सगुणा तिकडेच हरकून निघाली होती.
डोक्यावर बादली, काखेत मूल अन एका हातात शेळी ! आज शेळी जास्त ओढत नव्हती कारण इकडं तिकडं एक पण हिरवा अंकुर तिला मोहात टाकत नव्हता.एखाद दुसरी बाभळीची रस्त्यावर पडलेली शेंग टिपत टिपत ती गळ्यातल्या घुंगराच्या तालावर झपझप चालत होती. इतक्यात रस्त्यावर पडलेल्या एका ज्वारीच्या कणसाला तिनं गट्टम केलं.चार पावलं चालली असेल तोपर्यन्त दुसरं कणीस !पांढऱ्या शुभ्र मोत्यांसारख्या दाण्यांनी गच्च भरलेलं कणीस पाहून तिनं हातातलं दाव सोडलं अन चपळतेनं ते कणीस ओच्यात टाकलं.
शेळी आता मुक्त झाली.ती इकडं तिकडं तुरुतुरु पळू लागली तोपर्यन्त सगुणाला अजून एक कणीस सापडलं.तिनं तेही कणीस ओच्यात ठेवलं.तिची नजर सहजच पुढं गेली. ठराविक -ठराविक अंतरावर तिला कणसं दिसली,”अरारा ! कुणाची तर साटी गळत्या जणू !” ती स्वतःशीच पुटपुटली. शेळीचं दावं तिनं कमरेला बांधल अन एक एक कणीस वेचित ती पुढं निघाली.
शेतात पोहचताच तिनं मुलाला खाली उतरलं ;ओच्यातली कणसं भुईवर ओतली.कम्बरेचं दावं सोडून शेळी शेवरीच्या खोडाला बांधली. शेवरीची फांदी मोडून पाला शेळीपुढं टाकला,चार शेवरीची झुडपं एकत्र करून त्याला साडीचा धडपा बांधून त्या सावलीत तिनं मुलाला बसवले.” कुटं जायाचं न्हाई,हितच बसायचं… आपल्याला शेंगा पायजेत ना? मग आपल्या शेळीवर ध्यान ठेव बरं का?” तीनं तान्हुल्याला तिनं प्रेमळ ताकीद दिली.तोही समंजस बाप्यासारखा थोडा वेळ सावलीत बसला अन थोड्या वेळाने दगड धोंडे गोळा करत आईच्या मागोमाग खेळू लागला.
बादलीतलं छोटंसं हात खोरं घेऊन ती भुईमुगाच्या सरी धरून डबरी पाडत शेंगा चाळू लागली.एक….दोन…तीन…सगळी डबरी रिकामीच ! एकपण शेंग दिसेना ! खोलवर काढलं तर एखाद दुसरी शेंगेची आरी दिसायची.आरी ओढली की एखाद दुसरं फोलपटच हाती लागायचं ! तिची घोर निराशा झाली,’चार शेंगा मिळत्याल तर उपासाला हुत्याल ‘म्हणून ती आशेनं डबरी पाडत निघाली,पण अख्खी सरी सम्पली तरी एकपण शेंग हाती लागली नाही. उन्हाचा ताव चांगलाच वाढला होता. तान्हुल्याचं पाय भाजू लागलं म्हणून तिनं त्याला मघाच्या सावलीत बसवले.सोबत आणलेल्या किटलीतलं पाणी तिनं घटाघटा ओंजळीत धरून प्यायली.बाळाला एक ओंजळ पाजली,अन हातात दोन बिस्कीट देऊन ती पुन्हा दुसऱ्या सरीत डबरी पाडू लागली. आता मात्र दोन..चार..दोन चार शेंगा सापडू लागल्या.तिनं हाताचा वेग वाढवला मिळतील तेवढ्या शेंगा ती ओच्यात साठवू लागली मधूनच बाळाकडे एकदा,शेळीकडं एकदा नजर देऊ लागली.उन्हाने जमीन वाळली होती. तिचं हातखोरं खर- खर वाजू लागलं,हात भरुन येऊ लागलं,पोटात भूक नाचू लागली.शेळी झुडुपाच्या सावलीत निवांत बसली होती,बाळ पण खेळत -खेळत बसल्या जागेवर निजले. एक पातळसा धडपा तिनं त्याच्या अंगावर -तोंडावर हलकेच पांघरला,जराशी चुळबुळ करून तो शांत झोपी गेला. तिनं चार शेंगा फोडून तोंडात टाकल्या,किटलीतल्या पाण्यापुढं पुन्हा एकदा ओंजळ धरली,उन्हानं तापलेलं पाणी तहान शमवत नव्हतं पण तिनं ती शमवून घेतली.
आता एक -दोन तास तरी तिला बाळाची काळजी नव्हती,ती वेगानं डबरी पाडू लागली.आता मात्र जास्त खोलवर जायची गरज नव्हती वरच्यावरच दोन तीन खोरी मारली की चार -दोन,चार दोन शेंगा सापडू लागल्या,ती हरकून गेली.बऱ्याच शेंगा तिच्या पदरात पडल्या.
ऊन्ह चांगलंच तापलं, तिला सोसेना,तीनं खोरं पाटी ठेऊन दिली.शेळीला परत चार फांद्या मोडून टाकल्या. पाटात राहिलेल्या चूळ भर पाण्यात तिनं शेळीची तहान भागवली,अन हौदाच्या तळात उतरून मिळालेल्या बादलीभर पाण्यात चार कपडे धुऊन टाकली ; बाळाजवळ कलंडत उरल्या सुरल्या पान्ह्याच्या दोन धारानी त्याला तृप्त करू लागली.
ऊन्ह आता कलतिला लागली होती, तिनं चाळलेल्या शेंगा एका धडप्यात ओतल्या.सकाळी सापडलेली ज्वारीची कणसे त्यावर ठेऊन धडपा नीट बांधला. सुकलेली कपडे नीट घडी घालून बादलीत ठेवली. बादलीवर पुन्हा ते शेंगाचं बोचकं,काखेत मूल अन हातात शेळीचं दावं धरून घराच्या दिशेने चालू लागली.
अंगणात तिची चाहूल लागताच क्वार ss-क्वारss करत चार कोंबड्या तिच्या भवताली नाचू लागल्या. डोक्यावरचं बोचकं खाली ठेवताच टोच मारत त्यानी साडीच्या धडप्यातन एक एक ज्वारीचा दाणा टिपायला सुरुवात केली.
छपराच्या मेडक्याला तिनं शेळीचं दावं बांधलं,कडेवरून उतरताच तान्हुले कोंबड्यामागे पळू लागले.शेळीला पाणी पाजून जरास भुस्कट तिच्यापुढं ठेवलं.धडप्यातली कणसं बाजूला करून शेंगाचं बोचकं नीट ठेऊन दिलं.सारवलेल्या अंगणात कोंबड्या हुसकत बडावण्यानं सगळी कणसं बडवून टाकली. पिश्या बाजूला टाकताच भुर्रकन येऊन चिमण्या उरलं सुरलं दाणे टिपू लागल्या,काही पिश्या कोंबड्यानी पळवल्या.बडवलेले दाणे तिनं वाऱ्यावर उफणून घेतले.पांढरेशुभ्र टपोरे दाणे टपटप डालग्यात पडू लागले,सगुणाची भूक हरपली. तिने मापट्याने दाणे मोजले तीन मापटी भरले.
जात्यावरच्या साळूत्याने तिने जाते साफ केले,हलक्या मुठीने दाणे जात्यात टाकत तिनं दळायला सुरुवात केली.
“दळण दळण्यासाठी
मदतीला धावे हरी
जाते टाकुनी पदरात
जनाई चाले पंढरी…”
ओवीचा आवाज ऐकताच बाळ धावतच येऊन मांडीवर बसला. पांढऱ्या शुभ्र पिठाचा ढीग जात्याभोवती जमा झाला. सगळं पीठ साळूत्याने एकत्र करून तिनं पाटीत भरलं.भुईवरच्या पिठात बाळ खुशाल खेळू लागला.
अंगणातल्या साऱ्या पिश्या एकत्र करून तिनं चूल पेटवली,पत्र्याच्या डब्यात हात घालून मूठभर तांदूळ भगुण्यात घेतलं स्वच्छ खळबाळून चुलीवर ठेवलं.वैलावर डीचकीत पाणी तापायला ठेऊन बारीक बारीक काटक्या,चिपाडं अलगद त्यावर ठेवली,चूल चांगलीच ढणाणली.मग एक चम्बू घेऊन तिनं शेळीची धार काढली फेसाळत्या दुधाचा चम्बू तिनं तसाच वैलावर ठेवला,वैलावरच्या कढत पाण्याने तिनं बाळाचे हात पाय धुतले,तोंडावर पाण्याचा सपकारा मारून स्वच्छ कपड्यांनं पुसले.चुलीच्या उजेडात तिनं चिमणी पेटवून चुलीवरच्या उंचवट्यावर ठेवली.तिन्ही सांज झाली,अंधुक होऊ लागलं.मेडक्याला धडपडणाऱ्या शेळीला तिनं अजून थोडं पाणी – भुस्कट ठेवलं. भातातलं पाणी आटत आलं होतं. तिनं वैलावर भात ठेवला,चुलीत अजून चार काटक्या,चार चिपाडं घालून तवा ठेवला.काटवटीत पीठ घेऊन एक भाकरी थापली अन तव्यावर टाकली.खरपूस भाकरीचा दरवळ तिच्या छपरात पसरला.चुलीपुढच्या आरावर भाकरी कशी फुलावानी टम्म फुगली ;एक छोटा तुकडा अन पाण्याचे चार थेंब टाकून तिनं अग्नी शांत केला.एका पसरट दगडावर बत्याने दोन लसूण पाकळ्या,दोन मिरच्या ठेचून तव्यातल्या टाकभर गरम तेलात टाकल्या.चर्र ss खमंग वास छपरात पसरला, चवीपुरते मीठ -चटणी टाकून त्यात मूठभर शेंगदाणे तिने चेचून टाकले पाण्याचा शिंतोडा देऊन आच कमी केली. वैलावरचा भात तिनं ताटलीत उपसला,चिमटभर साखर अन दूध घालून तिनं बाळाला भरवला.दुसऱ्या एका ताटलीत भाकरी अन शेंगदाण्याची चटणी घेऊन त्याभोवती पाणी शिंपडून एक घास बाजूला ठेवला,भुकेने कासावीस झालेल्या जीवास एक घास मुखात जाताच गोड गोड लागला .
जेवणाची ताटली खंगाळून ते पाणी तिनं अंगणात टाकले,दारातली शेळी छपरात एका कोपऱ्यात बांधली. एक तरट पसरून त्यावर मऊ दुपटे टाकून तिनं बाळाला त्यावर झोपवले हलकेसे पांघरून त्याच्या अंगावर टाकून मायेने थोपटले.दिवसभराच्या थकव्याने बाळ पेंगुळले. हलकेच उठून तिनं दरवजा बंद केला,’खुडुक’ आवाजाने पुन्हा एकदा दोन्ही दारे गच्च बसली.दाराला पाटा लावून तिनं तरटावर अंग टाकलं.बाळाला कुशीत घेऊन ती शांत समाधानाने झोपी गेली.
तिच्या घराबाहेरचे जग अजून जागे होते,व्यवहार चालू होते पण सगुणा तिच्या छोट्याश्या विश्वात शांतपणे झोपली होती…
आत शिरताच डाव्या बाजूला बाकड्यावर बसलेल्या त्याला आणि त्याच्यासोबतच्या दोघांना पाहून वाडेकर कुणालाही दिसू नयेसं गालातल्या गालात हसले आणि त्यांच्या जवळ जात कृतक कोपाने म्हणाले,
“लाज नाही वाटत… ज्यांनी अन्नाला लावलं त्यांच्याशी बेईमानी करायला ? अरे, किती विश्वासाने तुमच्यावर जबाबदारी सोपवली आणि तुम्हीच चोरी केलीत“
ते बोलत बोलत त्याच्यासमोर आले आणि त्याला म्हणाले,
“तुला तर आम्ही सज्जन, प्रामाणिक समजत होतो.. आणि तूच..?“
तेवढ्यात मॅनेजर साहेबांनी वाडेकरांना हाक मारली तसे ते तिकडे गेले.
“इन्स्पेक्टर साहेब, आमचे हे तिन्ही कामगार प्रामाणिक आहेत. त्यांना सोडून द्या.”
“पण साहेब, त्यांनी तर चोरी केलीय..”
“नाही वाडेकर, त्यांनी चोरीही केलेली नाही आणि ते चोराला सामीलही नाहीत.. आणि खऱ्या चोराचा शोध घेऊन इन्स्पेक्टरसाहेब त्याला पकडतीलच.. काय इन्स्पेक्टरसाहेब ?“
“शोधायला कशाला हवा.. मुद्देमाल सापडलाय आणि चोर ही इथंच आहे..”
“क्कायs ? मुद्देमाल सापडला ? आणि चोर इथंच आहे ? साहेब मी म्हणलं नाही का तुम्हांला.. ते तिघंच असणार… मग इन्स्पेक्टरसाहेब मोकळं कशाला ठेवलंय त्यांना.. ठोका बेड्या.. नाहीतर जातील पळून..”
वाडेकर असे म्हणताच इन्स्पेक्टर हसले आणि म्हणाले,
“अरे खरंच की.. पळून जातील हे माझ्या ध्यानातच आलं नाही, हवालदार, बेड्या ठोका या वाडेकरला लगेच.. आणि टाका आत.”
इन्स्पेक्टर साहेबांचं हे वाक्य ऐकून वाडेकरांनी काही क्षण आकांडतांडव करत, नंतर आर्जवं करत ‘मी त्यातला नाही..’ असे सांगायचा, भासवायचा प्रयत्न केलाही पण नंतर मात्र सारा खेळ संपल्याची जाणीव त्यांना झाली तसा त्यांच्या चेहऱ्यावरचा रंगच उडून गेला.. आपला खेळ संपलाय याची जाणीव होऊन ते मटकन खालीच बसले. त्याच्या बरोबरच्या दोघा सहकाऱ्यांना आश्चर्याचा धक्काच बसला.
“धन्यवाद इन्स्पेक्टरसाहेब, तुमच्या मुळे आमचा माल चोरी होण्यापासून वाचला आणि खूप मोठं नुकसान टळलं.“
“अहो, आभार तर तुमचे मानायला हवेत, तुमच्यामुळे खरा चोर स्वतःच्या पावलांनी चालत आला पोलीस स्टेशनमध्ये. फरार झाला असता तर खूप त्रास झाला असता शोधायला.. माल ही चटकन सापडला. काही तासांचा जरी अवधी गेला असता तरी माल गुजरातमध्ये गेला असता आणि मग तिथून कुठं गेला असता हे सांगणेही आणि शोधणंही कठीण झालं असतं. “
“इन्स्पेक्टर साहेब, ते सारे क्रेडिट मात्र त्याचं आहे.. त्याने रात्री फोन करून त्याला आलेला संशय माझ्याजवळ व्यक्त केला नसता तर यातलं काहीच हाती लागलं नसतं. “
मॅनेजर साहेब त्याच्याकडे अंगुलीनिर्देश करीत म्हणाले.
“अरे हो, हवालदार, चहा बिस्किटं सांगा.. सकाळपासून त्यांनी साधा चहा सुदधा घेतलेला नाही.“
इन्स्पेक्टर साहेब हवालदाराला म्हणाले. चहा बिस्कीट मिळणार यापेक्षा आपली सुटका झाली या जाणिवेनं सकाळपासून सुकलेले त्यांचे चेहरे खुलले.
पोलीस स्टेशनमधून बाहेर पडल्यावर मॅनेजरसाहेबांनी त्याच्या दोन्ही जोडीदारांना पैसे दिले आणि जेऊनखावून नंतर बसने परत यायला सांगितलं. मॅनेजर साहेब आणि मालकांनी त्याच्या पाठीवर हात ठेवून शाबासकी देत गाडीत पुढं बसायला सांगितलं.
दुसऱ्याच दिवशी मिलमध्ये मालकांनी त्याचा खूप मोठा सत्कार करून त्याला पाच हजार रुपयांचं बक्षीसही दिले. तेंव्हा त्याच्याबद्दल तर्क-वितर्क करून चर्चा करणाऱ्यांची बोटं तोंडात गेली होती.
तो खुश झाला असला तरी मनात अस्वस्थही होता. आपल्याला संशय आला म्हणून आणि मॅनेजर साहेबांनी विश्वास ठेवला म्हणून…नाहीतर आज आपण तुरुंगात असतो… आणि चुकून मॅनेजर साहेबही त्यात सामील असते तर ?.. प्रत्येकवेळी नशीब, चांगुलपणा साथ देईल असे नाही त्यापेक्षा नकोच हे.. घरी जाऊ, रानात राबू..सुखाची, सन्मानाची मीठ-भाकरी खाऊ…
त्याने मनाशी निर्णय घेतला.. मॅनेजरसाहेबांना सांगितला. त्यांनी खूप सांगायचा, समजवायचा प्रयत्न केला पण त्याचा निर्णय झाला होता.
एसटी मधून फाट्यावर उतरुन,पेटी डोक्यावर घेऊन तो गावाच्या, घराच्या दिशेनं निघाला असताना त्यांच्या मनात आलं..’ वाडेकरांना आपण खुपतोय हे आपल्या आधीपासूनच लक्षात आलं होतं.. त्यात त्यांनी माल घेऊन जायला त्यांच्या नेहमीच्या माणसांना सोडून आपल्याला पाठवलं तेव्हापासूनच त्यात त्यांचा काहीतरी डाव असणार असे वाटत होतंच आपल्याला.. वाडेकरांनी स्वतः चोरी करून त्यात आपल्याला अडकवायचा आणि आपला पत्ता कायमचा कट करायचा डाव केला होता पण आपल्याला आधीच आलेला संशय आपण मॅनेजर साहेबांना आणि नंतर इन्स्पेक्टर साहेबांना सांगितला होता म्हणून बरं.. नाहीतर आपण खडी फोडत राहिलो असतो..’
वाडेकरांनी त्याला अडकवण्यासाठी सापळा लावून ठेवला होता पण त्या सापळ्यात ते स्वतःच ट्रॅप झाले होते, अडकले होते… कदाचित हातात बेड्या पडल्यावर वाडेकरांना ते सारे आठवलं असेल.. कदाचित त्यांनी आपल्यासाठी लावलेल्या सापळ्यात आपण त्यांनाच ट्रॅप केलंय हे ही कदाचित त्यांच्या ध्यानात आलं असेल.. पण हे सारं घडलं कसं ? याचं कोडं अजूनही त्यांना उलगडलं नसणार…ज्यावेळी त्यांच्या हातात बेड्या पडल्या त्यावेळचा त्यांचा चेहरा त्याला आठवला आणि त्याच्या चेहऱ्यावर हसू फुललं. हसतच तो झपाझप पावलं टाकत घराकडे निघाला.
जीवनरंग 
जीवनरंग 
