☆ “तीन हजार शेवटचे निरोप !” — ☆ श्री संभाजी बबन गायके☆
(The Last Post story ! – यावर आधारित )
मी ऑर्थर लेन…वयाच्या अवघ्या पंधराव्या वर्षी ब्रिटीश सैन्यात मॅंचेस्टर रेजिमेंटमध्ये ड्रम-वादक म्हणून भरती झालो होतो…विविध वाद्ये खुबीने वाजवायचो..त्यात बिगुल वाजवायला मला खूप आवडायचं…! पण आवडीनं पत्करलेलं हे काम मला मनाविरुद्ध करावं लागेल कधीकाळी याची मला पुसटशी शंकाही आली नाही कधी…पण नियतीच्या मनातलं कोणी ओळखू शकलंय का आजवर?
दुस-या जागतिक महायुद्धाचा काळ. आम्हा ब्रिटीश दोस्तसैनिकांचा सामना जपान्यांशी सुरू होता….आणि युद्धभूमी होती सिंगापूर. जपानी अधिक आक्रमक आणि तितकेच क्रूर…त्यात आमच्या वरीष्ठांच्या काही निर्णयांमुळे आमची बाजू पडती होती….अगदीच नाईलाज झाला म्हणून आमच्या सेनापतींनी सपशेल शरणागती पत्करली ! आम्ही आमच्या रायफल्स जमिनीवर ठेवल्या आणि दोन्ही हात उंचावून आमच्या खंदकांतून बाहेर आलो. समोर शत्रूने आमच्यावर त्यांच्या रायफल्स ताणलेल्या. थोडीशी जरी वेडावाकडी हालचाल केली तर एकाच वेळी अनेक रायफल्स धडधडतील हे निश्चित. माझ्या शेकडो साथीदारांसोबत मी ही रांगेत उभा होतो…खाली मान घालून. सैनिकाला खरं तर मृत्यूपेक्षा पराभव जास्त झोंबतो. पण कमांडर साहेबांची आज्ञाच झाली शरणागती पत्करण्याची. कदाचित ‘ बचेंगे तो और लढेंगे ‘ असा विचार असावा त्यांचा.
लालबुंद झालेले डोळे गरागरा फिरवीत शत्रूसैन्याचा एक अधिकारी प्रत्येक रांगेतून फिरत होता. तो माझ्या जवळ आला आणि माझ्या कमरेकडे निरखून पाहू लागला तेव्हा कुठे माझ्या ध्यानात आलं की रायफल तर मी टाकून दिली आहे, पण कमरेचा बिगुल तसाच राहिलाय ! आता माझी शंभरी भरली अशी माझी खात्री झाली. खरं तर एक निरूपद्रवी संगीत वाद्य ते. त्यापासून कुणाला मिळाला तर आनंदच मिळणार ! पण शत्रूच्या ते लक्षात तर आले पाहिजे ना? तो अधिकारी जवळ आला…त्याच्यासोबतच्या एकाने माझ्या डोक्याच्या दिशेने आपल्या रायफलची नळी केलेली होतीच. अधिका-याने विचारले,” बिगुल वाजवतोस?” ‘ हो ‘ म्हणण्याशिवाय माझ्याकडे पर्यायच नव्हता. रायफल हाती घेण्याआधी मी तारूण्याच्या अगदी उंबरठ्यावर असताना हे बराच दमसास लागणारं वाद्य शिकलो होतो. काय असेल ते असो…मला ही धून वाजवताना एक वेगळीच अनुभूती यायची. पराक्रम गाजवून हे जग सोडून जाणा-या मृत सैनिकाच्या अंतिम प्रवासाची सुरूवात आपल्या सुरांनी होते….हे अंगावर शहारे आणणारे असायचे. खरं तर लास्ट पोस्टची फक्त धून मी वाजवायचो, शब्द मला सुद्धा निश्चित ठाऊक नव्हते. हात अगदी काटकोनात आडवा ठेवून, सावधान स्थितीत उभे राहून, बिगुलच्या माऊथ पीसला ओठ चिकटवून त्यात हवा फुंकून सुरूवात करताना मनावर नेहमीच एक अनामिक तणाव असायचा….सूर नीट लागला पाहिजे. ती दहा वीस सेकंद कधी एकदा संपून जातील असं व्हायचं… आणि कधी एकदा ‘ रिवाली ‘ धून वाजवतोय असं व्हायचं. ‘ रिवाली धून ‘ म्हणजे मृत सैनिकाचा दुस-या दुनियेतील पुनर्जन्म……उठ सैनिका, तुला आता नव्या आयुष्यातल्या नव्या कर्तव्यावर रुजू व्हायचंय..तुझा पुनर्जन्म झालाय मर्दा !
मी सैन्यात रायफल चालवायलाही शिकलो…आणि लढाईत ती वापरायचोही. पण रायफलसोबत मी बिगुलही जवळ बाळगायचो. पण युद्धात कामी आलेल्या सैनिक मित्रांच्या दफन प्रसंगी लास्ट पोस्ट वाजवताना जीव कासावीस व्हायचा…वाटायचं एखादे दिवशी आपल्यासाठीही असंच कुणी बिगुल फुंकेल…दी लास्ट पोस्ट चा !
शरणागतीनंतर शत्रूने आम्हा सर्वांची रवानगी श्रम-शिबिरांमध्ये केली. त्यांना त्यांच्या सोईसाठी रेल्वे लाईन टाकायची होती. कामास नकार म्हणजे मृत्यू. आणि अपुरे अन्न शरीर खंगवत चाललेले होते. डोंगर फोडून जीव मेटाकुटीला यायचा. काम सुरू असताना झालेले अपघात, रोगराई, दगाफटका होईल या संशयातून केलेल्या हत्या, कुपोषण, यामुळे थोडे-थोडके नव्हे ….सुमारे बारा-तेरा हजार युद्धकैदी प्राणांस मुकले या रेल्वेच्या कामादरम्यान. तोडकामाची जुनी हत्यारं, जुनाट यंत्रं वापरावी लागल्याने मजुरांचे मरणहाल झाले ते मी उघड्या डोळ्यांनी पाहिले. युद्धकैद्यांचे मृत्यू तर झालेच झाले…आणि सर्वसामान्य मजूर किती मेले म्हणता…..नव्वद हजारांपेक्षा अधिक. असं म्हणतात की जपान्यांनी बर्मा ते थायलंड पर्यंत रेल्वेचे जितके लाकडी स्लीपर्स युद्धकैद्यांकडून आणि मजूरांकडून जबरदस्तीने टाकून घेतले त्या स्लीपर्सच्या संख्येएवढी माणसं मारली गेली या कामात….म्हणूनच हिला ‘ डेथ रेल्वे ‘ म्हणतात ! आणि ह्या स्लीपर्सची संख्या लाखापेक्षा अधिक भरते !
एकाच दिवशी शेकडो अंत्यसंस्कार व्हायचे. मृतदेह जाळण्यासाठीची सर्व तयारी करण्याची जबाबदारी जपान्यांनी युद्धकैद्यांवरच टाकलेली होती. चिता रचण्याचं काम दिवसभर चालायचं…त्यावर कित्येक मृतदेह रचून ती चिता व्यवस्थित पेटेल आणि ते दुर्दैवी देह या जगातून कायमचे नष्ट होतील अशी तजवीज करावीच लागायची. काळ्या धुराने आकाश सतत काळवंडलेले असायचे…युद्ध असेच असते…जीवघेणे ! देश लढतात…सैनिक जळत राहतात !
या अंत्यसंस्कारांच्या वेळी कशी कुणास ठाऊक, जपान्यांनी मृत सैनिकांच्या सन्मानार्थ ‘ दी लास्ट पोस्ट ‘ धून बिगुलवर वाजवण्यास अनुमती प्रदान केली होती. आणि मला बिगुल वाजवता यायचा…..माझी कामं करून हे जादाचं काम करण्याशिवाय माझ्यापुढे पर्याय नव्हता ! पण माझ्या देशवासियांसाठी, माझ्या प्राणप्रिय सैनिक-मित्रांसाठी मला निदान एवढं तरी करायला मिळतं याचं समाधान होतं मला. मी कधीही कंटाळा केला नाही. डोळ्यांत आसवे आणि ओठांत प्राण गोळा करून मी बिगुल फुंकायचो….जा मित्रांनो….जा तुमच्या अंतिम प्रवासाला…तुम्ही तुमच्या मातृभूमीप्रति असलेलं कर्तव्य जिद्दीने पूर्ण केले आहे….जा … स्वर्ग तुमची प्रतिक्षा करतोय…सायंकाळचा सूर्य अस्तास जात असताना शेकडो देह अग्निच्या स्वाधीन होत राहायचे….ज्वाळा आणि धूर….आणि मानवी देहांचा उग्र दर्प आसमंतात भरून रहायचा ! तीन वर्षांत मी दोनशे वेळा दी लास्ट पोस्ट वाजवली ! सैनिकांना दिल्या जाणाऱ्या टॉयलेट पेपरमधील काही तुकडे मी चोरून लपवून ठेवायचो..आणि त्या तुकड्यांवर कोळशानं मी निरोप दिलेल्या सैनिकांची नावे लिहून ठेवायचो…….असे तीन हजार निरोप झाले होते माझे देऊन…शेवटचे निरोप ! आपल्या माणसांपासून दूर, यमयातना सोसत मृत्यूच्या दाढेत गेलेले ते हजारो तरूण देह माझ्या स्वप्नात यायचे पुढे कित्येक वर्षे….माझी सुटका झाल्यानंतरही !
(ऑर्थर लेन तब्बल ९४ वर्षे जगले. कित्येक रात्री त्यांनी दी लास्ट पोस्टच्या आठवणींच्या दु:स्वप्नांच्या भीतीने जागून काढल्या असतील. जपान्यांच्या छळाला बळी पडलेल्या सैनिकांच्या स्मृतींना योग्य तो मानसन्मान मिळावा, यासाठी लेन आग्रही राहिले. ब्रिटीश सैन्याने ह्या ‘मृत्यूच्या संगीतकारा’च्या अंत्यसंस्कार प्रसंगी त्यांच्या सन्मानार्थ खास ‘दी लास्ट पोस्ट ‘ बिगुल धून वाजवली…!)
(इंटरनेटवर विविध लेख, बातम्या, विडीओ पाहून मी हे लिहितो. इंग्रजीत असलेलं हे साहित्य मराठी वाचकांना वाचायला लाभावं अशी साधी सरळ भावना आहे. तपशील, संदर्भ अचूक असतीलच असे नाही…मात्र खरे असण्याची दाट शक्यता असल्याशिवाय मी लिहीत नाही हे मात्र नक्की. )
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
“ दिगंत, खूपच थकलास ना? हॉस्पिटल म्हणले कि खूपच थकायला होतं. खूप केलंस तू माझ्यासाठी.”
“ मॅडम, आभार प्रदर्शन करून मला निरोप द्यायचा, घालवायचा विचार आहे का काय?”
दिगंत चेष्टेच्या सूरात हसत हसत म्हणाला.
“ काहीतरीच काय बोलतोयस ? पण मी काय म्हणत होते, निर्मलाताईच्या सारखीच एखादी बाई रात्रीसाठी मिळतेय का पाहूयात का? “
“ कशाला मी आहे ना..”
“ तू तर आहेसच रे.. पण तू ऑफिसला जाणार. तुझी किती दमणूक होईल. जागरण होईल. आजारी पडशील रे अशाने .. तू आजारी पडून कसं चालेल? म्हणून म्हणते. शिवाय तुझं स्वतःचं आयुष्य आहेच ना ? त्याचाही विचार नको का करायला ?”
“ नाही रे..तुला कशाला घालवीन? तुच्यावाचून दुसरं कोण आहे मला? “
“ मग ? तुम्हाला अवघडल्यासारखं वाटतंय का?”
“ मलाच काय, प्रत्येक स्त्रीला पुरुषाकडून सेवा करून घ्यायची म्हणलं कि अवघडल्यासारखं होतंच.. “
“ नवरा असला तरी?”
“ अरे, नवऱ्याच्या बाबतीत कसे वाटेल? थोडं फार त्याच्याबाबतीतही वाटणारच पण तितकंसं नाही.”
“ मॅडम, मला तुमच्याशी थोडं बोलायचंय, मला तुम्हाला काहीतरी सांगायचंय…”
” अरे, मघापासून तू तेच करतोयस , बोलतोयस, सांगतोयस, विचारतोयस.”
मॅडम हसत हसत म्हणाल्या.
“ मॅडम, प्लिज. मी सिरियसली बोलतोय.”
“ काय झालं दिगंत ? काही प्रॉब्लेम किंवा अडचण आहे का ? अरे, माझ्याशी बोलताना एवढी प्रस्तावना न् परवानगी कशाला? “
“ मॅडम, खूप दिवस तुम्हाला सांगायचा विचार करीत होतो. मॅडम, मला तुमच्याशी लग्न करायचंय.”
त्याच्या वाक्यानं मॅडम दचकल्या.
“ काssय ? काय बोलतोयस तू दिगंत ? तू वेडा आहेस काय?”
“ लग्न करणारे वेडे असतात काय? मॅडम, रागावू नका. गेले काही दिवस मी खूप विचार केला आणि माझा निर्णय पक्का आहे.”
“ अरे पण? माझी ही अवस्था पाहून दयेपोटी म्हणतोयस ना असं? मला दया नकोय कुणाची.. आणि आत्ता तुला वाटत असले तरी चार दिवसांनी तुला पश्चाताप वाटायला लागेल.. असा भावनेच्या भरात वेड्यासारखा विचार नको करुस.”
“ नाही मॅडम, मी भावनेच्या भरातही म्हणत नाही आणि तुमची दया वगैरे वाटूनही म्हणत नाही. मला मनापासून जे वाटतंय ते आणि खूप सारासार विचार करून म्हणतोय.”
“ नाही दिगंत. अरे, मी तुझ्यापेक्षा नाही म्हणलं तरी नऊ- दहा वर्षांनी मोठी आहे.”
“ ते ठाऊक आहे मला .”
“ तरीही? अरे कसं करता येईल लग्न ?”
“ का ? अशी लग्नं यापूर्वी कधीच केली नाहीत काय कुणी?”
“ केली असतीलही पण ती सगळी प्रेमातून.”
“ प्रेम म्हणजे काय असतं , मॅडम? एखादी व्यक्ती आवडू लागते, आपलीशी वाटू लागते .तिची ओढ वाटू लागते, तिचा सहवास हवाहवासा वाटू लागतो यालाच प्रेम म्हणतात ना ? “
“ व्वा ! प्रेमावर पीएचडी केल्यासारखा बोलतोयस .”
“ तुम्ही विषय बदलताय मॅडम. कधीतरी तुमच्याशी बोलणार, तुम्हाला सांगणार होतोच. मॅडम,मी पीएचडी केलीय का नाही ते ठाऊक नाही पण मी प्रेम केलंय, अगदी मनापासून.अजूनही करतोय. एक क्षणही विसरू शकलेलो नाही. त्यामुळेच तर सगळं सोडून इकडं आलो.”
“ अरे मग तिच्याशीच लग्न कर . सुखी होशील. काही अडचण असेल तर सांग मला, मी करीन मदत.”
“ नाही मॅडम, हवाहवासा वाटणारा मी नकोनकोसा वाटू लागलो आणि तिथंच विषय संपला. प्रेमात स्वतःला लादता येत नाही . नकोय म्हणल्यावर समोर तरी कशाला ऱ्हावा ? झालं. आलो इकडे. पण मॅडम, मला तेव्हापासून वाटायला लागलं की जगात कोणीही कोणाचं नसतं किंबहुना अजूनही तसंच वाटतं. इथं आल्यावर, काळाने म्हणा किंवा परिस्थितीनं म्हणा, मला एक गोष्ट शिकवली, सांगितली ती म्हणजे जगण्यासाठी आपल्या वाटणाऱ्या व्यक्तीची सोबत हवी असते जीवनात. तुम्ही भेटलात आणि ते पटू लागलं. माझे तुमच्यावर प्रेम आहे का नाही ते नाही सांगता येणार मला.. पण तुम्ही, मला आपल्या वाटलात, मला तुमचा सहवास आवडू लागला. हे जीवन जगताना मला तुमची सोबत हवी आहे.. वय काय ? कुठल्याच गोष्टी महत्वाच्या ठरत नाहीत त्यापुढे.. महत्वाची एकच गोष्ट आहे ती म्हणजे तुम्हालाही माझी सोबत हवी असणे, हवीशी वाटणे. “
दिगंत खुर्चीतून ऊठला. मॅडमांच्या बेडजवळ गेला.मॅडमांचे डोळे भरून आले होते. त्यानं त्यांचे डोळे पुसले. त्यांना बसतं केलं. त्यांच्या समोरच बेडवर बसून त्यांचे हात हातात घेत म्हणाला,
“ मॅडम, तुमचा निर्णय काहीही असला तरी हा दिगंत आत्तासारखा तुमच्या आयुष्यात असणार आहेच… पण तरीही मला जीवनात साथ- सोबत हवी आहे. मला तुमच्याशी लग्न करायचं आहे. तुम्ही कराल माझ्याशी लग्न?”
दिगंत बोलत होता, विचारत होता .मॅडमांच्या डोळ्यांतून अश्रू घळाघळा ओघळू लागले होते.. त्याला आपण मॅडमना दुखावलं ,असं वाटून वाईट वाटू लागलं. तो उठून त्यांच्याजवळ गेला. त्यांचे अश्रू पुसता पुसता त्यांना म्हणाला,
“ तुमचं मन मी दुखावलं असलं तर माफ करा मला ,मॅडम.”
“ तसं नाही रे, तू वेडाच आहेस.. अरे अशा वेळी विचारतोयस कि होकार देताना तुझ्या कुशीत तोंड ही लपवता येत नाही मला.”
दिगंतने पुढं सरकून जवळ बसत त्यांना त्रास होणार नाही , वेदना होणार नाही अशा बेताने त्यांना कुशीत घेत विचारलं,
“ अस्सं काय?”
दिगंतला त्यांचं, ‘ होss !‘ हे उत्तर त्यांच्या स्पर्शातून जाणवत राहिलं ,कितीतरी वेळ.
बराच वेळ कुणी काहीच बोलले नाही. शांतता खुपत होती . या शांततेचा भंग व्हावा असे दिगंतला वाटत होतं पण ‘ काय बोलावं?’ हे त्याला सुचत नव्हते.
“ तुला कांदा चिरता येतो काय रे?”
मॅडमनी स्वतःला सावरून, त्या शांततेचा भंग करीत दिगंतला विचारलं तसे त्याने दचकून ‘ काss य?’ ,म्हणून विचारलं.
“ काही नाही. बघ किती वेळ झालाय ते.. चल आत किचनमध्ये . काही येत असलं तर मदत कर ..नसेल तर गप्पा मारायला चल.”
त्यानं ,’ हो ‘ ,म्हणत त्यांच्या चेहऱ्याकडे पाहिलं.त्यांच्या चेहऱ्यावर दुःखाचा मागमूसही नव्हता. त्यांनी जणू सारी भळभळणारी दुःख मनात परत कुलूपबंद करून ठेवली होती.
गप्पा मारत छानपैकी जेवण झालं. गप्पा मारताना मॅडमनी स्वतःबद्दलचा कुठलाच विषय जरासुद्धा काढला नाही किंवा त्याला त्याच्याबद्दल काहीच विचारलं नाही. त्यांना वाचनाची, नाटकं पाहण्याची आवड असल्यानं साऱ्या गप्पा त्याअनुषंगाने होत्या.
“ आता तुम्ही बसा मॅडम,मागचं सारे मी आवरतो. ते जमेल मला.”
“ काहीतरीच काय दिगंत? तू बस. मी आवरते पटपट.”
मॅडमनी त्याला नकार दिला तरी त्यानं मागचं सारं आवरताना खूप मदत केली. सारे आवरून बाहेर येऊन बसल्यावर दिगंत म्हणाला,
“ खूप जेवलो मॅडम, गप्पा मारता मारता. खूप दिवसांनी घरचं जेवण जेवलो. खूप छान चव आहे तुमच्या हाताला.”
“ पोटभर? इतकं जेवलोय कि आता शतपावली नाही सहस्त्रपावली घालायला हवीय. चला. येतो मॅडम. आता वन-टू करीतच जातो.”
“ पुन्हा ये रे .”
निरोप घेऊन दिगंत निघून गेला. मॅडम जराश्या विसावल्या. त्यांना खूप रिलॅक्स वाटत होतं. दिगंतने गप्पा मारल्या पण तो स्वतःबद्दल एक शब्दही बोलला नाही हे त्यांच्या लक्षात आले होते. पण तरीही त्यांना तो मोकळ्या स्वभावाचा आहे असं वाटू लागलं होतं.
मॅडमांच्या बाबतीत दिगंत काहीसा मोकळा झाला असला तरी ऑफिसमध्ये तो पूर्वीसारखाच काहीसा रिझर्व्हड् असायचा. ‘ कदाचित आपण त्याला पर्सनल काही विचारणार नाही याची त्याला खात्री वाटत असावी. त्यामुळेच तो आपल्याशी वागता-बोलताना काहीसा मोकळा होत असावा.’ असं मॅडमना वाटू लागलं होतं. त्या ही ते लक्षात ठेऊनच त्याच्याशी बोलत असत.
***
दिवसभर निर्मलताईं असल्यानं मॅडमना खूपच आधार वाटला. त्यांनी स्वयंपाकापासून सारं काही सांभाळलं होतं. शिवाय निर्मलताईंनी स्पंजिंग ही अगदी व्यवस्थित केल्यामुळे त्यांना खूप प्रसन्न वाटू लागलं होतं .हातातलं काम पटापट उरकून ताई त्यांच्याजवळ खुर्चीत येऊन बसत. काहीबाही गप्पा मारत, स्वतःबद्दल सांगत.मॅडमना दिगंतने विचारपूर्वक केलेल्या नियोजनाचे आश्चर्य वाटत होतं. निर्मलाताईंना शोधणे, त्यांच्याशी सविस्तर बोलून कामाचं ठरविणे..सारं त्यानं व्यवस्थित केलं होतं. मॅडम घरी आल्यावर त्यांना कोणतीही अडचण येऊ नये, त्यांची काही गैरसोय होऊ नये याचा त्यानं काळजीपूर्वक विचार केला होता. मॅडमना ते दिवसभर जाणवत होतं. निर्मलाताई संध्याकाळी स्वयंपाक करून जाणार होत्या.
बरोबर सहाचा टोल घड्याळात पडत असतानाच दिगंत आला.
“ काय म्हणतायत मॅडम?”
तो आल्याचं जाणवून पाणी घेऊन आलेल्या निर्मलाताईंना , पण मॅडमांच्याकडे पाहत, खुर्चीत बसता बसता विचारलं.
“ तुम्हीच पहा साहेब. चहा ठेवते. मॅडम तुम्ही घेताय ना?”
मॅडमनी ‘ हं ‘ म्हणताच ताई चहा करायला आत गेल्या.
“ कसं वाटतंय ? ताईंचं काम व्यवस्थित आहे ना? तुम्हाला आवडलं ना? “
“ खूप छान. कुठून मिळाल्या तुला त्या? “
“ ढुंढनेसे तो खुदाभी मिलता हैं ,मॅडम ।”
“अरे व्वा ! आज एकदम हिंदी. खरं सांगू दिगंत , तू आलास आणि खूप बरं वाटलं. नाही तशा ताई आहेत… तरीपण तू केव्हा येतोयस असं उगाच वाटत होतंच.”
“ ऑफिसला गेलो होतो. आज हजर झालो. तुमचं मेडिकल सर्टिफिकेट ही सबमिट केलं. कालच घेऊन ठेवलं होतं.“
“ काय म्हणत होते सगळे? हॉस्पिटलमध्ये भेटून जात होतेच म्हणा अधूनमधून. “
“ काही नाही मिस करतायत तुम्हाला.”
ताई चहा घेऊन आल्या. दिगंतला चहा देऊन ट्रे टीपॉयवर ठेवला.मॅडमना बसतं केलं. चहा दिला आणि नंतर स्वतःचा कप घेऊन बाजूला खुर्चीत बसल्या. दिगंतला चहा खूप आवडला.
“ खूपच छान झालाय चहा ,ताई, एकदम मस्त.”
“ खरंच आवडला ना साहेब? “
“ म्हणजे काय? खूपच आवडला.एकदम मस्त.”
“ हे बघा, सारा स्वयंपाक करून ठेवलाय . हवं तेव्हा जेवा..भांडी सिंकमध्ये ठेवा फक्त. मी सकाळी आले की करते सारे..आता मी निघू का मॅडम? सहाला येते …कि आधी येऊ मॅडम?तुम्ही म्हणत असला तर अजून थांबते थोडा वेळ.”
“ नको ताई , आता गेलात तरी चालेल. सकाळी मात्र बरोबर सहाला या. जाऊ दे ना त्यांना ,मॅडम? “
“ हो. तुम्ही आता गेलात तरी चालेल.”
मॅडमनी परवानगी देताच ताई निघून गेल्या. दिगंतने दार पुढे केलं. खुर्चीत बसून जरा आळोखे-पिळोखे दिले तेव्हा त्याला रिलॅक्स वाटलं.
मॅडम दिगंतकडे पाहत होत्या. ‘ तसा खूपंच थकल्यासारखा वाटतो. खूपच केलं त्यानं आपल्यासाठी.अगदी घरचं, नात्याचं कुणी करणार नाही इतकं.’ त्यांच्या मनात त्याचेच विचार रेंगाळत असतानाच, आत्तापर्यंत ध्यानांत न आलेली एक गोष्ट चमकून गेली आणि त्या अस्वस्थ झाल्या. सकाळपासून आत्तापर्यंत निर्मलताई होत्या पण आता त्या उद्या येईपर्यंत फक्त दिगंतच सोबत असणार. त्याला आपली सेवा करायला लागणार हे जाणवल्यावर त्यांना खूपच अवघडल्यासारखं झालं.
हातातली पिशवी खाली ठेवून कुलूप काढेपर्यंत त्यांन ती पिशवी उचलली. तो काहीच ऐकणार नाही असं वाटून त्या काहीच बोलल्या नाहीत आत जाऊन त्यांनी फॅन लावला.
“ बस. आतातरी देणार आहेस ना पिशव्या?”
“ द्याव्याच लागतील, घरी नेवून काय करणार? मला स्वयंपाक करायला थोडाच येतोय?”
तो हसत म्हणाला पण लगेच गप्प झाला. त्यांना त्याचं एकदम गप्प होणं जाणवलं.. त्या खरंतर त्याला त्याच्याबद्दल विचारणार होत्या पण ओठात आलेला प्रश्न त्यांनी तसाच गिळून टाकला. आणि आत जाऊन पाण्याचा तांब्या-भांडं आणून त्याच्या हातात दिलं.
“ आलेच चहा घेऊन. तुला साखर कशी लागते ?”
“ तुमच्या हाताला गोडी असणार तेव्हा थोडी कमीच घाला.”
तो स्वतःच्याच मनावरचा ताण घालवण्यासाठी हसत म्हणाला. मॅडमनाही आलेलं हसू रोखता आलं नाही. त्या काही बोलल्या नाहीत. हसत हसत चहा करायला आत गेल्या. तो घोटभर पाणी पिऊन हॉल न्याहाळत बसला. हॉलमध्ये लावलेला फोटो दिसताच उठून जवळ जाऊन पाहू लागला.
“ मिस्टरांचा आहे .”
किचनमधून चहा घेऊन हॉलमध्ये आल्यावर त्याला फोटोजवळ उभं राहिलेलं पाहून मॅडम म्हणाल्या.त्यांच्या आवाजाने,त्या आल्याचं जाणवून ‘ ओ s ह !’ ,म्हणत मनातले विचार पुसून टाकत तो खुर्चीवर बसला.. त्यांनी दिलेल्या चहाचा एक घोट घेऊन ,’ एकदम मस्त’ अशी कॉम्प्लिमेंट देऊन वातावरणात नकळत निर्माण झालेला ताण कमी करण्याचा प्रयत्न त्यानं केला.
“ मग येत जा.नको कोण म्हणतंय आणि हे बघ साडे सहा झालेत आता जेवूनच जा. “
“ नको मॅडम, जेवण कशाला ?”
“ मी म्हणतेय म्हणून.”
“ अहो पण…”
“ मी काहीही ऐकणार नाही. सिनियर आहे मी, इट्स माय ऑर्डर ..आणि महत्वाचं म्हणजे मी चांगला नसला तरी बरा करते स्वयंपाक.”
“ पण उगाच तुम्हाला..”
“ उगाच मला त्रास व्हायला नकोय ना ? मग थांब.”
त्याचं बोलणं मध्येच थांबवत त्या म्हणाल्या. त्यानं होकारार्थी मान हलवली.
“ काय करू सांग? तुझ्या आवडीचं करते काहीतरी.”
“ काहीही करा साधंसं. आवडेल मला.”
‘ओके ‘ म्हणून मॅडम चहाचे कप घेऊन विसळून ठेवायला आत गेल्या. त्याची नजर परत मॅडमांच्या मिस्टरांच्या फोटोकडे गेली. मिस्टरांचा फोटो ते साधारण त्याच्याच वयातले असतानाचा होता.मॅडमांच्या मिस्टरांचं व्यक्तिमत्व हसतमुख, प्रसन्न आणि लोभस असं वाटत होतं. मॅडम बाहेर आल्या तेव्हाही तो खुर्चीवर बसल्या बसल्या फोटोकडे पहात होता. त्याला काही विचारावंसं, बोलावंसं वाटतंय पण तो काहीच विचारणार , बोलणार नाही हे त्यांना आजवर उमगलेल्या त्याच्या स्वभावावरून वाटत होतं. त्या समोरच्या खुर्चीवर बसल्या.
क्षणभर कुणीच काही बोललं नाही. ती क्षणभराची शांतता त्यांना असह्य झाली कदाचित त्यालाही.
“ एखादी गोष्ट शिगेला पोहोचली कि तिचा उतरता प्रवास सुरु होतो . ती कमी कमी होत जाते . कधी उतू जाऊन तर कधी आटून.. दुःखाचंही तसंच आहे दिगंत.”
“ म्हणजे ? मी नाही समजलो.”
“ मघापासून तू तो फोटो पाहतोयस. तूला विचारावं वाटतंय त्यांच्याबद्दल पण मला त्रास होईल म्हणून तू विचारत नाहीस हे लक्षात आलंय माझ्या … पण दिगंत, दुःख न बोलता, न सांगता काळजात ठेवली तरी त्रास होतोच. शिवाय तुला ठाऊक व्हायला हवं असताना कळलं नाही म्हणून तुलाही त्रास. प्रत्येकाजवळ नाही पण आपल्या वाटणाऱ्या आणि खरंच ज्यांना आपल्याबद्दल आपलेपणा वाटतो त्यांच्याजवळ बोलावं, मोकळं व्हावं.
दहा वर्षे झाली त्यांना जाऊन.. अपघातात ऑन द स्पॉट गेले ते. वर्षही झालं नव्हतं लग्न होऊन..दुःख करायलाही वेळ दिला नाही नियतीनं. वर्षभर घरची लक्ष्मी वाटणारी सून एका क्षणात पांढऱ्या पायाची ठरली. घरातून कुठं जाणार? माहेर होतं पण ते चार दिवसाचं असते. चार दिवसानंतर सारे बदलतं. नकोसे वाटतो आपण सगळ्यांनाच, जेव्हा आपण पर्याय नाही म्हणून त्यांच्या आश्रयाला जातो तेव्हा. तेच जाणवलं. आधी नोकरी करत होतेच. परत तिथेच गेले .तिथं मात्र दैवाने साथ दिली.. माझी रिकामी झालेली जागा भरली नव्हती.. पुन्हा जॉयनिंग मिळालं . लगेच विनंती करून बदली घेऊन दूरवर इथं आले.
दिगंत, आपण नको असतो ना तिथं कधीच राहू नये.. अगदी क्षणभरही. इथं आले पुन्हा मागं वळून नाही पाहिलं. अर्थात त्यांनीही कुणी, ‘ आहे का मेले’ याची चौकशीही कधी केली नाही , माहेरच्यांनी नाही.. सासरच्यांचा तर प्रश्नच नव्हता. जो आपला होता तो गेला. ज्यांच्यामुळं ते जग आपलं असते , आई-वडिलांमुळं माहेर आणि नवऱ्यामुळं सासर, तीच माणसे गेली म्हणल्यावर त्या जगात आपलं काहीच उरत नाही. ते जगही नाही.”
“सॉरी मंडम, माझ्यामुळे…”
“ नाही दिगंत, काही दुःख, काही जखमा अशा असतात, त्या कधीच खपली धरत नाहीत. भळभळत असतात आतल्याआत.”
वर्षांपूर्वी बदलून आल्यापासून दिगंत तसा कशात आणि कुणात फारसा मिसळत नव्हता पण म्हणून तो माणूसघाणा आहे असंही कुणाला वाटलं नव्हतं. काहीसा अबोल, आपल्याच कोषात राहणारा असाच वाटत होता. ऑफिसच्या कार्यक्रमात काहीसं अंतर राखून, पण तसं भासवू न देता वावरत होता. असा दिगंत आपल्या मदतीला धावून का आला ? तेही स्वतःचं काम बाजूला ठेवून. कितीतरी वेळ त्या विचार करत होत्या पण त्यांना दिगंतच्या वागण्याचं कारण काही सापडत नव्हतं, ध्यानात येत नव्हतं.
तब्येत बरी होऊन त्या ऑफिसात कामावर रुजू झाल्या. त्या पर्स टेबलवर ठेवून खुर्चीत बसत होत्या त्याचवेळी दिगंत ऑफिसमध्ये आला. त्यांनी बसता बसता दिगंतकडे पाहून स्मित केलं. त्यानेही हसून प्रत्युत्तर दिलं आणि त्यांच्या टेबलजवळून जाता जाता विचारलं,
“ आलात मॅडम? तब्येत पूर्ण बरी झाली ना? ,”
“ हो, एकदम छान.”
तो आणखी काहीही न बोलता स्वतःच्या टेबलजवळ गेला. हातातील बॅग ठेवून त्यानं आपल्या कामाला सुरवातही केली. त्यांनी दिगंतकडे एकदा पाहिलं आणि ‘ असा काय हा? ‘असा मनात आलेला विचार झटकून टाकून आपल्या कामाकडे वळल्या.
ऑफिसमध्ये सारा दिवस कामातच गेला. घरी आल्या न् त्यांनी खिचडीचा कुकर लावला. त्यांचं रोजचं रुटीन ठरून गेलेलं होतं. त्या सकाळी पोळी- भाजी करीत, थोडं खाऊन , डबा घेऊन ऑफिसला जात. संध्याकाळी मात्र आमटी- भात किंवा मुगाची खिचडी असाच बेत असे. ऑफिसमधून येतानाच भाजी किंवा किराणा खरेदी करत. इतर सारी कामं सुट्टीदिवशी.
कुकर लावून त्या भाजी निवडत बसल्या. त्या सरावाने काम करीत होत्या पण त्यांच्या मनातून दिगंतचा विचार जात नव्हता. त्यांच्या नजरेसमोरून दिगंत ऑफिसात हजर झाला त्या दिवसापासूनचे सारे वर्ष तरळून गेलं. दूरवर गाव असणारा दिगंत त्याच्या जिल्ह्यातील ऑफिसमधून विनंती बदलीवर इकडे आलाय म्हणल्यावर प्रत्येकाच्याच मनात प्रश्नचिन्ह उभं राहिलं होतं पण अजूनही कुणाला त्याचं उत्तर मिळालं नव्हतं .
दिगंत आलेल्या क्षणापासूनच रिझर्व्हड् राहिला होता. त्यानं कार्यालयीन संबंध कार्यालयापुरते मर्यादित ठेवले होते.कुणी मागितली तर ऑफिसच्या कामात मदतही करायचा पण ते तेवढ्यापुरतंच असायचं. अवांतर गप्पातसुद्धा सहसा सामील व्हायचा नाही. ऑफिसमध्ये लंचब्रेक झाला की सारे आपले टिफिन घेऊन एकत्र गप्पा मारत जेवत असत. दिगंत आला त्यादिवशी आणि नंतरही दोनतीन दिवस सारे त्याला जेवायला बोलवायचे पण तो थँक्स आणि सॉरी म्हणून बाहेर जेवायला जायचा.
दिगंतच्या अशा वागण्याबद्दल ,सुरवातीचे काही दिवस , त्याच्या अपरोक्ष चर्चा चालायची, कारणांचा अंदाज बांधला जायचा पण हळूहळू सारे बंद होत गेलं होतं. तरीही प्रत्येकाच्या मनात ,सुप्तावस्थेत का होईना,त्याच्याबद्दल कुतूहल हे होतंच. तो कसाही असला तरी त्याच्यापासून कुणालाही कसला त्रास नव्हता. तो तसा खूपच सरळमार्गी वाटत होता आणि म्हणूनही असेल कदाचित पण तो जसा आहे तसा साऱ्यांनी त्याला स्वीकारलं होतं.
ऑफिसमधले दिवस कामाच्या रामरगाड्यात पूर्ववत जात होते पण ऑफिसमधून बाहेर पडलं की रात्री उशिरापर्यंत झोप येईपर्यंत सारिका मॅडमांच्या मनात मात्र दिगंतचाच विषय घोळत असायचा. तसं म्हणलं तर त्या आजारपणानंतर दिगंतशी ऑफिसातसुध्दा फारसं बोलणं झालं नव्हतं पण तरीही त्यांच्या मनातून दिगंतचा विषय गेला नव्हता.
काही दिवस असेच गेले आणि एका रविवारी त्या मार्केट मध्ये किरकोळ खरेदी करत असताना त्यांना दिगंत दिसला. त्याला हाक मारली तर ऐकू जाणार नाही जाणवून ‘ काय करावं?’ असा विचार, त्याच्यावरची नजर न हटवता त्या करीत असतानाच दिगंतने त्यांना पाहिलं. त्यांनी हातानेच , ‘ इकडे या.’ अशी खूण केली. दिगंत आला.हसत म्हणाला,
“ तुम्हाला पाहिल्यावर न भेटता जाईन कसा?”
“ पाहिल्यावर ना? पाहिलं नसतं तर..हाकही पोहोचली नसती म्हणून कसं बोलवावं याच विचारात होते मी. “
“ पहा, न पहा. बोलवा, न बोलवा. भेट व्हायची असली तर होणारच ,मॅडम.”
“ पाचच मिनिटं. एवढे सामान घेते. मग घरी जाऊ.”
“ घरीss?”
“ आता कोणतंही कारण ऐकणार नाही मी, आधीच सांगून ठेवते.”
‘ ओsके !’ ,म्हणत तो हसला.
“ चला, झाले सारे. निघूया.”
सगळी खरेदी झाली तेव्हा त्या दिगंतला म्हणाल्या.
“ घरी येतो पण एक अटीवर…”
“ आता आणि कसली अट घालताय ?”
त्याच्या वागण्या-बोलण्याचा अर्थ न समजून आश्चर्याने त्याच्याकडे पहात मॅडम म्हणाल्या.
“ मला तुम्ही यापुढं ‘अहो जाहो’ करायचे नाही. एकेरी बोलवायचं.”
“ अहो पण तसं कसं…”
“ ते काहीही नाही. तुम्ही या क्षणापासून तसं म्हणणार आहात आणि मी घरी येणार आहे. चला.”
“ ओके बाबा.. चल. का अजून काही अट आहे?”
“ आता कसं बरं वाटलं.अजून आहे ना..हातातल्या दोनपैकी एक माझ्या हातात येणार आहे आणि घरी गेल्यावर मस्त चहा द्यायचा.”
“ नाही हं आता काही ऐकणार . एक अट मान्य केलीय ना तुझी?”
“ ठीक आहे . पिशवी दया. चहा राहू दे. एक माझं एक तुमचं मान्य. चालेल ना?”
हसत हसत त्यांच्या हातातील काहीशी जड असणारी पिशवी घेत तो म्हणाला. त्याच्या बोलण्यानं हसू आलेल्या त्या काहीच न बोलता घराच्या दिशेनं चालू लागल्या.
ऑफिसमध्ये असतानाच अचानक दुपारी कणकण आल्यासारखं त्यांना वाटू लागलं. सारे अंग आणि डोकं दुखायला लागलं होतं. ‘हाफ डे’ घेऊन घरी जावं म्हणलं तरी ते शक्य नव्हतं कारण दुसऱ्या दिवशी साहेबांची रिजनला अत्यंत महत्वाची मिटिंग होती. त्यामुळे साहेबांनी सगळ्यांनाच सगळी इन्फॉर्मेशन अपडेट करून फाईल्स संध्याकाळपर्यंत द्यायला सांगितल्या होत्या. क्षणभर उसंत घ्यायलाही कुणालाच सवड नव्हती. कधी नव्हे ते ऑफिसमधला प्रत्येकजण खाली मान घालून कामात गर्क झाला होता. खरंतर त्यांना काम करणं शक्यच होत नव्हतं कारण खाली नुसतं पाहिलं तरी त्यांना खूप त्रास होत होता.
दिगंतने आपल्या टेबलवरची एक फाईल पूर्ण केली. तो ती बाजूला ठेवून दुसरी फाईल घेता घेता त्याची नजर सारिकामॅडमकडे गेली आणि तो चमकला. त्याने क्षणभराने पुन्हा सारिका मॅडम कडे पाहिलं आणि त्याला जाणवलं, नेहमी आपलं काम हसतमुख चेहऱ्याने करणाऱ्या मॅडम आज काहीशा त्रस्त दिसतायत. खरंतर वर्षांपूर्वी ऑफिसमध्ये बदलून आलेला दिगंत कुणाशी फारसा पर्सनल व्हायचा नाही. आपण बरं आपलं काम बरं असा तो वागत होता.
सगळ्यांशी गरजेपुरतं बोलत होता पण त्याने सर्वांनाच सारखंच दूर ठेवलं होतं पण कामाची एवढी गडबड असूनही त्यानं जेव्हा सारिका मॅडमकडे पाहिलं आणि तो अस्वस्थ झाला. त्याला राहवेना. त्यानं साऱ्या ऑफिसभर नजर फिरवली पण जो तो आपल्या कामात गर्क होता.. कुणालाच दुसऱ्याशी बोलायला, कुणाकडे पाहायला सवडच नव्हती. त्यानं पुन्हा सारिका मॅडम यांच्याकडे पाहिलं.
काहीतरी त्रास होतोय बहुदा.. त्यांची तब्येत बरी नाही असं वाटतंय ‘ स्वतःशी पुटपुटत त्यानं हातातली फाईल टेबलवर ठेवली न् तो उठला आणि त्यांच्या टेबलच्या दिशेनं निघाला. काही पावलं गेला आणि ‘आपण चौकशी केली तर मॅडमना खटकणार नाही ना?’ असा विचार मनात येऊन थबकला न् त्यांच्याकडे पाहिलं तर त्यांना खूपच त्रास होत असल्यासारखा त्यांचा चेहरा दिसला. काहीही विचार मनात न आणता तो त्यांच्या टेबलजवळ गेला .
“ तब्येत बरी नाहीय का मॅडम ?”
अचानक प्रश्न कानावर पडल्यानं त्यांनी काहीसं दचकून समोर पाहिलं. समोर दिगंतला पाहून त्यांना नाही म्हणलं तरी आश्चर्याचा धक्काच बसलाच.
“ हो. अचानक कणकणल्यासारखं वाटायला लागलंय. डोकं ही खूप दुखतंय.”
“ औषध ?”
“ जवळ कुठलं असतंय ? आता घरी गेल्यावर घेते.”
तो झटकन माघारी वळला. आपल्या बागेच्या बाहेरच्या कप्प्यातून पॅरासीटॉमॉलची गोळी घेतली. कॉफी मशीन मधून कॉफी घेऊन त्यांच्या समोर गेला.
“ घ्या मॅडम, बरं वाटेल जरा.”
“ अरे, तुम्ही कशाला? मी घेतली असती कॉफी. थँक्स!”
“ तुमच्याजागी आमच्यापैकी कुणीही असतं तर तुम्ही हेच केलं असतंत मॅडम.”
त्यांना अजूनही दिगंतबद्दल आश्चर्य वाटत होतं पण त्या काहीच बोलल्या नाहीत.
दिगंत आपल्या टेबलजवळ गेला .त्यानं टेबलवरची फाईल व्यवस्थित जास्थानी ठेवली आणि तो परत मॅडमांच्या टेबलजवळ आला. समोरची खुर्ची ओढून बसला.
“ मॅडम, तुमचे काम आधी पूर्ण करूया. म्हणजे तुम्हाला लवकर जाऊन आराम करता येईल.”
खरं तर त्यांना स्वतःला इतका त्रास होत होता की , काम बिनचूक होण्यासाठी कुणीतरी मदतीला धावून आले तर खूप बरं होईल असे मनापासून वाटत होते पण साऱ्यांनाच वेळेत काम पूर्ण करायचं होतं त्यामुळे नाईलाजाने त्रास होत असतानाही काम करीत होत्या.
“ अहो, पण तुमचं काम?,”
“ माझं जवळपास पूर्ण आहे . थोडंसं आहे ते मी तुमचं झाल्यावर करू शकतो.प्लिज ss!”
दिगंत असल्यामुळे त्यांचं काम अपेक्षेपेक्षा कमी वेळात झालं. दिगंतला कामाचा चांगला उरक आहे हे त्यांच्या लक्षात आलं. जास्त काम त्यानेच केलं होतं. सगळ्या फाईल्स साहेबांच्या पी.ए.कडे देऊन, तब्येतीबाबत कल्पना देऊन त्या पुन्हा दिगंतचे आभार मानून बाहेर पडल्या. पाठोपाठ येऊन दिगंतचे त्यांना पोर्चमध्येच गाठले.
“ चला मॅडम , मी माझ्या गाडीने घरी सोडतो.”
“ अहो, कशाला त्रास तुम्हाला? आधीच तुम्ही इतकी मदत केलीत. तुमचेही काम राहिलंय अपूरे.. नको, जाईन मी.”
“ मॅडम, तुमच्या अंगात ताप नसता तर मी आलोच नसतो. चला, बसा पट्कन.”
त्यानं त्यांचं काहीच ऐकले नाही. त्यांच्याशी बोलता बोलता त्यांच्या घरी कोणी नाही हे त्याच्या लक्षात आलं होतं. त्याने त्यांच्या घराजवळ असणाऱ्या क्लिनिक जवळ गाडी थांबवली. त्या इंजेक्शन, औषध घेऊन आल्या तोवर तो थांबला होता. त्यांना अगदी घरात पोहचवून, तो ‘ मी निघू का मॅडम आता ?’ म्हणून बाहेर पडू लागला.
“ अहो, चहा..”
“ पुन्हा कधीतरी. रेस्ट घ्या मॅडम.”
मॅडमना जास्त बोलू न देता तो पट्कन बाहेर पडला.
त्या रात्री आणि नंतरचे तीन दिवस तब्येतीची विचारपूस करणारा, आणि ‘ काही हवंय का ?’ ते विचारणारा त्याचा फोन येत होता. फोन आला त्यामुळेच नव्हे तर दिगंत ऑफिसमध्ये त्यांना काहीतरी होतंय हे जाणवून विचारपूस करायला आला त्या क्षणापासून त्यांच्या मनात दिगंतबद्दलचे
विचार येत होते. त्याच्या अगम्य व्यक्तिमत्वाचे कोडे त्यांना उलगडत नव्हतं.
सारिका मॅडमना अपघात झाल्याचा फोन हॉस्पिटलमधून ऑफिसच्या फोनवर आला आणि ती बातमी एका क्षणात ऑफिसभर झाली. सगळ्यांनाच धक्का बसला. सारे ऑफिस त्यांना भेटायला, बघायला हॉस्पिटलमध्ये पोहोचले तेव्हा काही वेळापूर्वीच मॅडमना तिथं आणलं होतं. त्यांना वेदना कमी व्हाव्यात म्हणून पेनकिलर इंजेक्ट करण्यात आलं होतं.अजून तपासणी चालू असल्याचं समजलं. ‘ अपघात कसा झाला ? किती लागलंय ? ‘ याची चौकशी ऑफिसमधल्या काही जणांनी केली .एकदोन जणं डॉक्टरना भेटून आले होते.मॅडमना स्ट्रेचर वरून एक्स-रे काढण्यासाठी नेत असताना धीर देऊन, ‘ काहीही लागलं सवरलं तर फोन करा आणि महत्वाचं म्हणजे कसलीही काळजी न करता लवकर बऱ्या व्हा.’ असे सांगून, सगळे निघून गेले
मॅडमनी सगळ्यांना पाहिलं पण त्यांच्यात दिगंत नव्हता. त्याही स्थितीत, ‘ दिगंत कसा नाही आला ?’ हा प्रश्न त्यांच्या मनात येऊन गेलाच.एक्स-रे काढून झाल्यावर त्यांना स्ट्रेचरवरूनच रुमकडे नेत असताना मध्येच एका सिस्टरने विचारलं ,
“ घरचं, नातेवाईक कुणी आलंय काय?”
त्या नकारार्थी मान हलवत असतानाच, त्यांच्या कानावर ‘ हो. मी आहे.’ असा आवाज आला. ‘ दिगंतss?’त्यांनी आश्चर्यानं स्वतःशीच पुटपुटत आवाजाच्या रोखाने पाहिलं. दिगंत त्यांच्याकडेच येत होता.त्यानं हसून त्यांच्याकडे पाहिलं. त्या त्याच्याकडे बघतच राहिल्या.
दिगंत मॅडमांचा हात हातात घेत,’ काळजी नका करू. मी आहे आता इथं.’ असे त्यांना म्हणून डॉक्टरांच्या केबिनकडे निघून गेला.
मॅडमना झालेला अपघात किती गंभीर आहे ते त्याला डॉक्टरना भेटल्यावरच समजलं आणि त्याला धक्काच बसला. मॅडमना पाहिलं त्यावेळी त्याला तेवढं काही जाणवलं नव्हतं पण वास्तव समोर आलं होतं. सम्पूर्ण परावलंबीत्व तेही वर्ष – दोन वर्षा चा काळ ? जीवावरचे पायावर निभावले होते हे खरं … पण असे? मनातून विचार जात नव्हते.
मॅडम महिनाभर हॉस्पिटलमध्ये होत्या. दिगंत चोवीस तास त्यांच्या सोबत होता. तीन दिवसानंतर जेव्हा मॅडमना सारे कळालं तेव्हा त्यांना बसलेल्या धक्क्यातून सावरायला,त्यांना धीर द्यायला तोच होता. त्यासाठीची त्यांची मानसिक तयारी त्यानेच करून घेतली होती.तेवढया काळात चार मेजर ऑपरेशन्स झाली होती.
मॅडमना एकदा वाटलं की घरी कळवावे… पण गेल्या दहा वर्षात धडधाकट असताना ज्यांनी साधं जिवन्त आहे का नाही याची चौकशीही केली नाही त्यांना काय आणि कशासाठी कळवायचं ? साऱ्या कटू आठवणींनी त्यांच्या डोळ्यात पाणी आलं. दिगंत तिथंच होता.
“ आज अचानक अवेळी पाऊस कसा काय आला बुवा ?”
“ कुठाय ?”
दिगंतच्या प्रश्नानं डोळ्यातलं पाणी पुसता पुसता खिडकीतून बाहेर बघत त्यांनी विचारलं.
“ हा काय इथं ?”
त्याचा रोख लक्षात येऊन मॅडम म्लान हसल्या.
“ तुम्ही ऑफिसला ….”
विचारावं कि नको असं वाटून मॅडमनी प्रश्न अर्ध्यातच सोडला.
“ जाणार ना. डिस्चार्ज होऊन घरी गेल्यावर.”
“ अहो, पण…. “
त्यांना बोलावं असं वाटलं पण तो त्याच्या निर्णयाशी ठाम आहे हे जाणवल्याने त्या काही बोलल्या नाहीत. नाही म्हणलं तरी त्यांना दिगंतचा खूप आधार वाटत होताच. तो नसता तर आपण एकट्या काय करू शकणार होतो ? हा प्रश्न अनेकदा त्यांच्या मनात यायचाच. आणि त्यावेळी दिगंत देवासारखा धावून आलाय असे त्यांना वाटायचं.
तो स्वतःबद्दल काहीच बोलायचं नाही पण इतर विषयांवर खूप बोलायचा, गप्पा मारायचा, इतका कि कधी कधी त्यांना प्रश्न पडायचा , ‘आपण ऑफिसमध्ये पाहतो तोच हा दिगंत आहे की दुसरं कुणी?’ पण त्याच्या असण्याने त्यांचा वेळ छान जायचा.
हॉस्पिटल मधून डिस्चार्ज मिळाला. खरं म्हणायचं तर तात्पुरता डिस्चार्ज. पुन्हा काही ऑपरेशन्स होणार होती. त्यासाठी यावं लागणार होतं. व्हीलचेअर वरुन गाडीत आणि गाडीतून व्हीलचेअर वरून घरात असा प्रवास करून त्या घरात आल्या. या प्रवासात सोबत दिगंत होता पण पुढे काय? हा प्रश्न मॅडमना मनोमन सतावत होता. घरी आल्यावर दिगंतने त्यांना उचलून बेडवर ठेवलं तेव्हा त्यांना कसंतरीच झालं. दिगंतला ते न बोलताही जाणवलं.
“मॅडम, रिलॅक्स. काहीही विचार न करता आराम करायचा.मी आता दोघांसाठी चहा करतो छानपैकी. मला चांगला चहा करता येतो बरं का? “
तो हसून म्हणाला आणि कुणाला तरी फोन करून चहा करायला किचनमध्ये गेला. त्याने आणलेला चहा मॅडमना काहीसं बसतं करून दिला आणि नंतर शेजारी खुर्ची ओढून चहा पिऊ लागला तेवढ्यात एक पन्नाशीच्या बाई आल्या.
“ आलात? बरे झालं. मॅडम ,या निर्मलाताई. सकाळी सहा पासून संध्याकाळी सहा पर्यंत इथं असतील.दोन्ही वेळचा स्वयंपाक करतील आणि तुमचं स्पंजिंग वगैरे सगळं करतील. आता तुम्ही आराम करा. ताई हे पैसे ठेवा. घरात काय काय आहे ते ठाऊक नाही. काही हवं असेल तर ते आणा. मी आता संध्याकाळी येतो. मॅडम, मी येऊ का ? आता काहीही विचार न करता आराम करा.”
तो सगळी व्यवस्था लावून निघून गेला. मॅडम त्याच्याकडे पाहतच राहिल्या. तो निघून गेला आणि त्यांचं मन दिगंतचाच विचार करत बसले. खूप दिवसापूर्वी ऑफिसमध्ये असताना अचानक त्यांची तब्येत बिघडली होती तो प्रसंग त्यांना आठवला.
☆ त्या दोघी… लेखिका – सुश्री नीला महाबळ गोडबोले ☆ प्रस्तुती – श्री मेघ:शाम सोनावणे ☆
घरचं पटापटा आटपून रेखा कामावर पोहोचली. आज घरी अक्षय्य तृतीयेच्या सणाचा पुरणाचा स्वैपाक होता. शिवाय रोजची कामं होतीच.
कामावरून वेळेवर येऊन आज खरेदीला जायचं होतं. थोरलीचं लग्न पंधरा दिवसांवर येऊन ठेपलं होतं. कपडे, रुखवताची भांडी, सगळ्या सगळ्याची खरेदी अजून राहिली होती. अक्षय्यतृतीयेच्या आजच्या चांगल्या मुहूर्तावर करण्याचं ठरलं होतं.
गावातच राहणारे दीर-जाऊ, शेजारच्या गावातली नणंद खरेदीसाठी येणार होते म्हणून तिला आज जास्तच स्वयंपाक करावा लागला होता.
पहाटे चारलाच उठून तिनं किलोभर पुरण शिजवलं. कटाची आमटी, भात, वांग्याची भाजी, कोशिंबीर, पुरणाच्या पोळ्या नि भजीपापड रांधून ठेवलं नि नऊ वाजताच ती कामावर हजर झाली.
कामावरही आज पुरणाचा स्वयंपाक असणार हे डोक्यात ठेऊन ती लगलगा चालत बंगल्यावर पोहोचली. बंगल्याची झाडपूस तिनं उरकली. मॅडमना स्वयंपाकाचं विचारलं.. आमरस पुरीचा बेत त्यांनी तिला सांगितला तसं तिने मनातून हुश्श केलं..
आमरस, पु-या, कुर्मा, पुलाव नि आंब्याची डाळ असा सुटसुटीत बेत होता. दोन तासांत सगळा स्वयंपाक आवरून तिला घरी जाता येणार होतं.
तिने पु-यांची कणिक मळली.
मोठाले पिकलेले हापूसचे पिवळेधम्म आंबे पाण्यात टाकले. आता ती भाज्या चिरायला बसली.. एवढ्यात दारावरची बेल वाजली. ती दार उघडण्यासाठी उठली..
रेखा एकदा बंगल्यावर आली की ही सगळी कामे तिलाच करावी लागत. या घरात कामाला लागून तिला नाही म्हटलं तरी बारा- पंधरा वर्षं झाली होती.
ती कामाला लागली तेंव्हा हे सधन घर पैशांप्रमाणेच माणसांनी भरलेलं होतं. सर, मॅडम, सरांचे आई-वडील आणि दोन मुले असं गोकुळ नांदत होतं. अचानक हार्टऐटॅकने आजोबा वारले. त्यानंतर दोनच वर्षांनी आजी कॅन्सरचं निमित्त होऊन आजोबांपाठोपाठ निघून गेल्या..
आधी मुलगा नि नंतर मुलगी शिक्षणासाठी परदेशात रवाना झाले.
त्यांची शिक्षणं झाली नि नोकरी पकडून ते दोघे आता तिथेच स्थायिक झाले होते..
रेखाच्या मुलीचं लग्न ठरलं तेंव्हाच नेमकं नेहाचं, म्हणजे मॅडमच्या मुलीचं लग्न ठरलं.. ठरलं म्हणजे तिनेच जमवलं होतं. तिच्याच ऑफिसात तिच्याबरोबर काम करणारा मुलगा होता. परदेशात काम करत असला तरी मुळचा भारतीयच होता..
चार महिन्यांपूर्वी भारतातच बंगल्यावर साखरपुड्याचा कार्यक्रम धुमधडाक्यात झाला होता..
तेंव्हा पुन्हा एकदा घराचं गोकुळ झालं होतं. सहा महिन्यांनंतर महाबळेश्वरमधे मोठ्या पंचतारांकित हॉटेलात लग्न होणार होतं..
रेखाने दार उघडलं. सर आले होते. हातात लाल रंगाची दागिन्याची नवीकोरी पेटी होती..
रेखा पुन्हा स्वयंपाकघरात येऊन कामाला लागली.
सरांनी मॅडमना हाक मारली.. मॅडम नि सर सोफ्यावर बसले.. “सुंदर झालाय नाही का हो नेकलेस ? अगदी घसघशीत दिसतोय.. नेहाच्या गळ्यात शोभून दिसेल नाही ? आज अक्षय तृतीयेच्या मुहूर्तावर लग्नाच्या खरेदीचा मुहूर्त झाला ते बरं झालं …”
सर नि मॅडम खुशीत दिसत होते.
रेखा स्वयंपाकघरात असली तरी तिचे कान दिवाणखान्यात होते.. नेकलेस पहायची उत्सुकता तिला स्वस्थ बसू देईना. ती सरांना पाणी द्यायचं निमित्त करून हॉलमधे गेली. सरांना पाण्याचा ग्लास दिला.
“नेहाताईंसाठी नेकलेस का मॅडम ?”
“हो गं, आता लग्नाची तयारी सुरू करायला हवी. आठवड्यापूर्वीच करायला टाकला होता. आजच्या चांगल्या मुहूर्तावर सर घेऊन आले.. अगं बघ ना तू पण.” त्यांनी रेखाला नेकलेस दाखवला..
नेकलेसचं देखणं रुपडं डोळ्यात साठवत रेखा पुुन्हा स्वयंपाकघरात निघून गेली. फ्लॉवर, बटाटा, कांदे चिरताना तिचे डोळे कधी पाझरू लागले ते तिलाच कळलं नाही.
लेकीच्या लग्नात तिला एक तोळ्याचा नेकलेस घालायचा, हे तिचं लेक जन्मल्यापासूनचं स्वप्न होतं..
त्याला कारणही तसच होतं.. रेखाचं नि तिच्या जावेचं लग्न एकाच मांडवात झालं होतं. रेखाच्या माहेरची परिस्थिती बेतासबात… कसंतरी तिला उजवून टाकलं होतं. लग्न ठरवताना नवरा मुलगा काय करतो, कसा आहे.. हे न पाहता सासऱ्याची पेन्शन पाहून रेखाला त्या घरात दिलं होतं. फक्त हिरव्या बांगड्यांचा चुडा नि खोटं कानातलं घालून रेखा लग्नाला उभी होती..
जाऊ मात्र बऱ्या परिस्थितीतली..
शाळेत शिक्षक असणाऱ्या दिराशी लग्न लावताना तिला एक तोळ्याचा नेकलेस गळ्यात घालून तिच्या माहेरच्यांनी बोहल्यावर उभं केलं होतं. लग्नाच्या दिवशी नि नंतरही सगळे जावेच्या नेकलेसचं कौतुक करत होते..
रेखा मात्र कानकोंडं होत तो कौतुक सोहळा बघत होती. पण तेंव्हा तिने मनाशी ठरवलं होतं …लेकीला लग्नात तोळ्याचा नेकलेस घालूनच लग्नाला उभं करायचं.. पण गरिबाला ठरवायचा अधिकार नसतो… जे पुढ्यात येईल ते फक्त स्वीकारायचं असतं..
पाठोपाठ झालेल्या तीन मुली, निकम्मा नवरा, मुलींची शिक्षणं, सासऱ्याचं आजारपण, या सगळ्यात दिवसभर कष्ट करूनही एक तोळा सोडा एक ग्रॅम सोनही घेणं तिला जमलं नव्हतं!
लग्न पंधरा दिवसावर आलेलं..
सगळा खर्च सासूच करणार होती.
त्यासाठी रेखाचं सोन्यात गाठवलेलं मंगळसूत्रंही सासूनं गहाण ठेवलेलं होतं. नेकलेसचं रेखाचं स्वप्न स्वप्नच राहिलं होतं. तिच्या सारखीच तिची मुलगीही पार्वतीच्या रुपातच लग्नाला उभी राहणार होती..
आज नेहाचा नेकलेस पाहून तिच्या काळजाला अनंत घरं पडली होती.. भरल्या डोळ्यांनीच तिने स्वयंपाकघरातल्या देवापुढं हात जोडले.. “देवा, पुढच्या जन्मी मला लुळीपांगळी कर पण गरीब ठेऊ नकोस.. फार नको, पण एक तोळ्याचा नेकलेस माझ्या लेकीला घालता येईल, एवढा तरी पैसा मला दे!”
हॉलमधून कसलातरी आवाज आला म्हणून रेखाने डोळे पुसले..
“अगं आई, तू इतकी कशी मागासलेली गं.. अगं सध्या असले कुणी सोन्याचे दागिने घालतं का गं ..ओल्ड फॅशन्ड? प्लॅटिनम नि डायमंडशिवाय कोणी काही घालत नाही सध्या.. तू नाही ते उद्योग मला न विचारता का करतेस? मी हा नेकलेस आजिबात घालणार नाही.. तुला पाहिजे तर तू घाल.. आणि परवाच मी तुला सांगितलं नं मी आणि नीरज भरपूर मिळवतोय. माझे दागिने, कपडे आम्हीच घेऊ.. तू आता त्या तुझ्या जुन्या विचारातून बाहेर ये “…
नेहाने फोन कट् केला असावा.. आता फक्त मॅडमच्या हुंदक्यांचा आवाज ऐकू येत होता.. आमरसाची चव दाखवायला रेखा हॉलमधे गेली तेंव्हा मॅडम डोळे पुसत होत्या नि सर त्यांच्या पाठीवरून हात फिरवीत होते.. रेखाला पाहून त्यांनी स्वत:ला सावरलं..
“तुला खरेदीला जायचय नं लग्नाच्या.. पटपट स्वयंपाक आवर नि निघ. जेवण टेबलावर मांडून ठेव. आम्ही नंतर जेऊन घेऊ…”
मॅडम नि सर खोलीत गेले नि रेखा स्वयंपाकघरात आली.. पुन्हा तिचे डोळे पाझरू लागले.. देवाकडे तोंड करत तिने विचारलं, “देवा, असे खेेळ करायला तुला काय गंमत येते रे ? जिथे उदंड आहे तिथे नकोय आणि जिथे मनापासून हवंय तिथे ते दिसतही नाही… माणसाला सुख मिळूच द्यायचं नाही असा तुझा डाव आहे का? आजवर तुझं खूप केलं. तुझी पूजा, उपवास कधी चुकवला नाही. कधी लबाडी केली नाही. नेकीनं काम केलं, सासुसासऱ्यांची सेवा केली.. पण तू मला काय दिलस?
माझ्यासाठी मी काहीच मागितलं नाही.. पण लेकरासाठीची मागणीही पूर्ण केली नाहीस..
मॅडमचंही तसच.. त्यांनी सगळ्यांचं सगळं केलं नि आज ती नेहा कशी बोलली त्यांना… सणादिवशी आम्हा दोघींच्या डोळ्यात तू आज पाणी आणलस.. आजपासून तुझी माझी कट्टी!”
त्याच तिरिमिरीत तिनं झपाट्यानं काम आवरलं. जेवण टेबलावर ठेवलं. कट्टा स्वच्छ केला. हात धुतले. पदर ठीकठाक केला नि स्वयंपाकघराच्या बाहेर पडली.. एवढ्यात पुन्हा बेल वाजली.
“आता कोण आलं ? पाहुणे असतील तर चहापाणी करायला थांबायला लागणार .”.. ती पुन्हा वैतागलीच… जरा गुश्श्यातच तिने दार उघडलं.. दारात तिची थोरली लेक उभी होती..
“तू कशाला आलीस एवढ्या उन्हाचं ? मी येतच होते की… चल पटकन् घरी जाऊन जेवण करूया नि खरेदीला बाहेर पडूया. काका, आत्या आले का ?” रेखाची डेक्कनक्वीन थांबायचं काही नाव घेईना…
“अगं, आम्ही तिला बोलावलय.”
मॅडम नि सर सोफ्यावर बसत बोलले. “आत या दोघी. रेखा, तुम्हा दोघींसाठी आमरस आण दोन वाट्यांमधून.”
“नको बाई, उशीर होईल घरी जायला.. पुन्हा दुकानात जायचंय.”
“काही उशीर होत नाही.. जा पटकन आण.”
रेखाने आमरस आणला. दोघी मायलेकींनी तो संकोचाने संपवला.
“आता निघू आम्ही ?”
“थांब, आतून कुंकवाचा करंडा घेऊन ये.”
रेखाने कुंकवाचा करंडा आणला. मॅडमनी दोघींना कुंकू लावलं. सरांनी मगाचा नवीन लाल बॉक्स मॅडमच्या हातात दिला. त्यांनी त्यातून नेकलेस हळुवारपणे काढून रेखाच्या लेकीच्या गळ्यात घातला.
“ही लग्नाची आमच्याकडून तुला भेट.”
रेखा बधीर झाली होती. तिचे डोळे वाहू लागले होते..
“अहो ताई, हे काय करताय? आधीच तुमचे फार उपकार आहेत आमच्यावर.. नेहाची वह्या, पुस्तकं, दप्तरं, कपडे यांवरच तर माझ्या लेकी वाढल्या. तुमचा पगार होता म्हणून माझा संसार चाललाय. आणि आता हे ओझं कशाला ?”
“अगं ओझं कसलं ? आम्ही तुझ्यासाठी केलं त्यापेक्षा जास्त तू
आमच्यासाठी केलस.. मी नोकरीला जायचे. मुलांचं खाणपिणं, आजी-आजोबांची आजारपणं मी तुझ्या मदतीनेच निभावली.. धाकट्या बहिणीसारखा आधार वाटतो तुझा मला.. ही मावशीकडून भाचीला दिलेली भेट समज…”
रेखा नि तिच्या लेकीने सर नि मॅडमना वाकून नमस्कार केला.. रेखा लेकीला घेऊन स्वयंपाकघरात गेली नि दोघी देवाच्या पाया पडल्या.. “आहेस रे बाबा तू… आता कट्टी संपली बरं का…”
रेखा नि तिच्या लेकीच्या चेहऱ्यावर फुललेले गुलाब पाहून सर नि मॅडमची उदासीनताही कुठल्याकुठे पळून गेली… शिल्लक राहिला तो फक्त अक्षय्य आनंद!
लेखिका : सुश्री नीला महाबळ गोडबोले
सोलापूर
प्रस्तुती : मेघ:शाम सोनावणे
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
“ऐकलं का, रमेशला यायला जरा उशीर लागणार आहे, तो ट्रॅफिकमध्ये अडकलाय, या.. इथे बसून वाट बघू..”
“मी जरा माझ्या फुलवाल्या मैत्रिणींना भेटून येऊ का?”
“या.. आणि सावकाश जा बरं..” असं आजींना सांगत आजोबा शेजारी असणाऱ्या दुकानाबाहेर ठेवलेल्या खुर्चीवर बसायला गेले.. “बसू ना गं ताई मी इथे.. चालेल ना..”
“बसा ना आजोबा, खरंतर आतच बसा, बाहेर ऊन यायला लागलंय.. अन् आता तशी फारशी वर्दळ नाहीये, तुम्ही अगदी सहज बसू शकाल आत.. या बसा..”
गावात देवीच्या मंदिराच्या बाजूलाच मानसीचे बुटीक होते. हे आजी आजोबा प्रत्येक मंगळवारी नेमाने येत असत मंदिरात. त्यांचा ऑटो दुकानासमोर थांबत असे हिच्या. प्रत्येकवेळी आपसूकच नजर जात असे तिची ऑटोतून सावकाश उतरणाऱ्या आजी आजोबांवर.
साधारण साडेचारच्या दरम्यान येत असत ते प्रत्येक मंगळवारी. म्हणजे गेल्या तीन चार महिन्यापासून तरी त्यांना पाहत आली होती मानसी. आधी आजोबा उतरत, सावकाश हात धरून आजीला उतरवत.. हळुवारपणे चालत दोघेही मंदिरात जात, अर्ध्या पाऊण तासाने परत येत. हा असा सिक्वेन्स कायम होता त्यांचा, प्रत्येकवेळी.
साधारण पंच्यायशी ते नव्वद दरम्यान वय असेल दोघांचेही. पण दोघेही अगदी काटक.. आजोबा उंच होते आजीपेक्षा.. पांढरा शुभ्र सदरा, धोतर, डोक्यावर काळी टोपी, हातात काठी.. आजोबांकडे बघूनच त्यांच्यातील व्यवस्थितपणाची जाणीव होत असे.
आजोबांच्या तुलनेत आजी तशा ठेंगण्याच.. छानसं काठपदरी सुती नऊवारी पातळ नेसणाऱ्या, केसांचा सुपारी एवढा अंबाडा घालणाऱ्या.. ठसठशीत कुंकू लावणाऱ्या.. आजोबा अलवारपणे हाताला धरून घेऊन जात आजींना.. मानसीला फार आवडत असे त्यांना बघायला..
मागच्या मंगळवारी आजी आजोबा मंदिरात आले नाहीत .. मानसीला जरा चुकल्यासारखेच वाटले. खरंतर त्यांच्याशी प्रत्यक्ष बोलण्याची वेळ आली नव्हती कधी, आज ती ही संधी सोडणार नव्हती.. फार प्रसन्न वाटायचं तिला त्या दोघांना बघितलं की. “आजोबा, मागच्या मंगळवारी दिसला नाहीत..”
“अगं, जरा बरं वाटत नव्हतं मला.. आता काय हे चालायचंच… नव्वदी पार झालीये माझी….”
“अरे वा..मस्तच की. पण वाटत नाही बरं.. आणि आजींचं काय वय..”
“ती सत्त्यायशीची.. सत्तर वर्षे सोबत आहोत एकमेकांच्या आम्ही..”
असं सांगतांना अभिमान झळकत होता आजोबांच्या चेहऱ्यावर..
“काय सांगताय, किती गोड.. आणि दर मंगळवारी या मंदिरात येण्याचा नेम आहे वाटतं आजींचा.. मी गेले अनेक महिने तुम्हाला मंगळवारीच बघतेय मंदिरात येताना..”
यावर काहीसं मिश्किल हसत आजोबा म्हणाले, “तिचा नाही गं, माझाच नेम आहे तो.. पण तिच्यासाठी..”
“म्हणजे..?”
“सांगतो.. ती एक गंमतच आहे.. सांगतो थांब..” असं म्हणून आजोबा उठले, दुकानाबाहेर डोकावून बघितलं. आजी अजूनही त्यांच्या फुलवाल्या मैत्रिणींशी गप्पा मारत होत्या, याची खातरजमा करून घेतली त्यांनी…..
“सुगरण आहे गं ती फार, अजूनही स्वयंपाक करते, लोकांना खाऊ घालण्याची प्रचंड आवड.. तितकीच स्वतः वेगवेगळं खाण्याची आवड.. त्यात गोड म्हणजे तर विक पॉइंट.. गुळाम्बा, साखरांबा, सुधारस, शिकरण.. काही ना काही रोज जेवणात लागतं. कणकेचा शिरा तर असा करते ना….
पण काय करणार.. आता या सगळ्यांवर बंधनं आली. मधुमेह झालाय तिला, रक्तातली साखर अचानक खूप वाढली.. सगळं एकदम बंद झालं गं.. जेवण अगदीच कमी झालं तिचं तेंव्हापासून…
त्या दिवशी शिराच केला होता तिने. देवाला नैवेद्य दाखवल्यानंतर पट्टकन एक घास तोंडात टाकला.. नेमकं हेच आमच्या नातसुनेनं पाहिलं आणि सगळ्यांसमोर म्हणाली तिला, ‘आजी नका गोड खाऊ, त्रास होईल तुम्हाला..’
तीही काळजीपोटी बोलली गं, पण हिला खूप ओशाळाल्यासारखं झालं, एखाद्याला आपली चोरी पकडल्यावर होईल तसं.. खूप खजील झाली गं ती.. आपण गुन्हाच केलाय असं वाटलं तिला.. खरंतर गुन्हा वगैरे नव्हताच तो….मग मी ही शक्कल लढवली, तो धनाशेठ मिठाईवाला.. बालपणीचा मित्र आहे माझा.. आम्ही दर मंगळवारी मंदिरात येतो.. तिथून त्याच्या दुकानात जातो.. मग ती खाते तिच्या आवडीच्या एकदोन मिठाया.. काय समाधान असतं त्यावेळी तिच्या चेहऱ्यावर..”
“अहो पण आजोबा.. हे धोकादायक आहे ना त्यांच्यासाठी.. त्यांची खूप शुगर वाढली तर उगाच कॉम्प्लिकेशन्स होतील ना..”
“कळतं गं मला पण हे सगळं.. पण तुला खरं सांगू.. आता आमच्यासारख्याचे काय, सात गेले अन पाच राहिले.. कधीही बोलावणं येऊ शकतं आम्हाला… आम्हा म्हाताऱ्यांना वयाच्या सायंकाळी फक्त दोन गोष्टींची आस असते, एक म्हणजे ‘घरातल्या प्रत्येकाला या वयात सुद्धा आपण तितकेच हवे आहोत’ ही जाणीव अन दुसरं म्हणजे ‘पोटापेक्षाही मनाला तृप्त करणारं अन्न..’ हे दोन्ही असेल तरच पुढचा मार्ग सुकर होतो गं..
एवढी सत्तर वर्षे फारच समाधानाने घालवली आहेत आम्ही एकमेकांसोबत.. मला आमची यापुढचीही असली नसली सगळी वर्षं समाधानात जायला हवी आहेत.. ती समाधानी नसेल तर मी तरी सुखात कसा राहू सांग..”
“बरं एक गंमत तर मी तुला सांगितलीच नाही, मी म्हणालो ना हा धनाशेठ दोस्त आहे माझा, तो तिला आवडणाऱ्या मिठाया ते शुगर फ्री का काय असतं ना त्यात बनवतो, काही गुळातही बनवतो.. अर्थात हे आमच्या सौ. च्या लक्षात येत असेलच म्हणा.. हाडाची सुगरण आहे ना ती.. पण तसं काही बोलून दाखवत नाही कधी.. कधीकधी मीच सांगतो त्याला, तिला सगळं खऱ्याखुऱ्या साखरेतलं खाऊ घालायला.. मग त्या दिवशी आम्ही बागेत दोन फेऱ्या जास्ती मारतो..”
असं बोलताना आजोबा अगदी डोळ्यांच्या कोपऱ्यापर्यंत हसले, तितक्यात ऑटोवाला रमेश आल्याचे लक्षात आले त्यांच्या, दुरून हळूहळू चालत आजीही येत होत्या.
मानसीचा निरोप घेत ते म्हणाले, “माझं हे सिक्रेट सांगू नकोस हं कोणाला.. म्हणजे मी घरी मुलांना सांगितलंय, धनाशेठला अन बबनला माहित्ये, अन आता तुला.. मला तिच्या चेहऱ्यावरचा गोडवा असाच कायम टिकायला हवाय.. चल निघतो.. भेटू पुढल्या मंगळवारी..”
असं म्हणून आजोबा निघाले, आजींना त्यांनी हाताला धरून ऑटोत बसवलं.. वळताना पुन्हा एकदा मानसीला हात दाखवला. त्यांच्या नात्यातला अन त्या दोघांच्याही चेहऱ्यावरचा गोडवा तिला अगदीच सुखावून गेला…
लेखिका : सुश्री प्राजक्ता राजदेरकर
प्रस्तुती : मेघ:शाम सोनावणे
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
हे शब्द अंतरीचे # 136 
