Category: मनमंजुषेतून

डॉ अभिजीत सोनवणे

© doctorforbeggars 

 मनमंजुषेतून 

☆ डॉक्टर फॉर बेगर्स ☆ महत्व मतदानाचं… आवाहन याचकांचं…!!! ☆ डॉ अभिजीत सोनवणे ☆

दावणीला बांधलेला बैल, जवा दावं तोडून, वारं भरल्यागत, गावातनं मोकाट पळत सुटतो, त्यावेळी शंभर जणांना धडका देत तो विध्वंसच घडवतो…! 

या बैलाला वेळीच आवर घातला… चुचकारत योग्य दिशा दाखवली… चारापाणी घातला… याच्याशी प्रेमाने वागलं… की आपण म्हणू ते काम तो चुटकीसरशी करतो…!

मग ती शेतातली नांगरणी असो, पाणी शेंदणं असो, बैलगाडीला जुंपून घेणं असो किंवा आणखी काही…!

पाण्याचंही तसंच…

कशाही वाहणाऱ्या पाण्याला प्रेमानं थोपवून धरलं; की ह्येच पाणी भिंती आड गप गुमान धरण म्हणून हुबं ऱ्हातंय… प्रेमानं चुचकारून पायपात घातलं की घरात नळ म्हणून वाहतंय… पात्यावर गरागरा फिरून वीज बी तयार करतंय…

अय बाळा… आरं हिकडं बग… आरं तकडं न्हवं ल्येकरा… हिकडं बग… हिकडं रं… हांग आशी… फलीकडल्या गल्लीत आपली साळू आजी ऱ्हाती… तिला कोनच. न्हाय रं… आत्ताच मका पेरलाय तिनं… अर्ध्या गुंट्याचं वावार हाय तिचं…. एक चक्कर मारून जरा मक्याची तहान भागवून यी की…

… इतक्या प्रेमाने पाण्याला सांगितल्यावर, हेच पाणी झुळू झुळू वाहत, शिट्टी वाजवत, मंग त्या मक्याला भेटायला जातंय… बोळक्या तोंडाची साळु आजी तोंडाला पदर लावून मंग आशीं हासती… अन डोळ्यात आस्तंय पाणी… हो पुन्हा पाणीच…!

…अस्ताव्यस्त वाहणाऱ्या या पाण्याला मात्र दिशा दाखवून, त्याचा योग्य वापर करून घेतला नाही; तर पूर ठरलेला… विध्वंस हा ठरलेलाच आहे…!

सांगायचा मुद्दा हा की मस्तावलेला बैल असो किंवा अस्ताव्यस्त वाहणारं पाणी…!

त्यांना आवरून – सावरून योग्य दिशा दाखवून, त्यांच्यातल्या जबरदस्त ताकदीचा उपयोग करून घेता यायला हवा…!

आमचा भिक्षेकरी – याचक समाज…. याचीही ताकद खूप जबरदस्त आहे…!

या सर्वांनी जर एकत्र येऊन ठरवलं… तर उभा डोंगर, ते आडवा करतील…!

बुलडोझर ला सुध्दा जे काम दोन दिवसांत जमणार नाही, ते काम हे लोक एकत्र आले तर दोन तासात करतील…!

गेल्या दहा वर्षापासून मी आणि मनीषा यांच्या या जबरदस्त ताकतीचा उपयोग विधायक कामांसाठी करुन घेत आहोत…! यांच्या ताकदीचा उपयोग;आम्ही यांच्याच विकासासाठी किंवा समाजाच्या भल्यासाठी करण्याचा प्रयत्न करत आहोत…! पुण्यातील सार्वजनिक भाग, भीक मागणाऱ्या आज्या / मावश्या यांच्या टीममार्फत (खराटा पलटण – Community Cleanliness Team). स्वच्छ करून घेणे असो की,

वैद्यकीय दृष्टीने फिट असणाऱ्या भिक्षेकऱ्यांकडून रक्तदान करून घेणे असो….

… जे काही करतो आहोत; ते समाजानं यांना दिलेलं “दान” काही अंशी फेडण्यासाठी…

अर्थात् याचं श्रेय माझं किंवा डॉ मनीषाचं नाही… एकट्या दुकट्याचं कामच नव्हे हे… आपण सर्व साथीला आहात म्हणून हे शक्य होत आहे.

‘It’s not “Me”… It’s “We”… !!!’

तर, दान या शब्दावरून आठवलं, सध्या मतदानाचं वारं वाहत आहे…!

ज्यांना मतदानाचे अधिकार आहेत, असे अनेक सुजाण नागरिक मतदान करतच आहेत, मात्र काही लोक; मतदानादिवशी ऑफिसला / कामावर दिलेली सुट्टी हि vacation समजून, मतदान न करता फिरायला जातात.

काही लोक जरा गर्दी कमी हुदे… थोडं ऊन कमी होऊ दे… म्हणत म्हणत मतदान करायचंच विसरून जातात…!

अशा लोकांचं प्रबोधन कसे करता येईल ? असा विचार मनात आला आणि मला माझ्या मागे उभ्या असलेल्या ताकदीची आठवण झाली…!

तर, आज शुक्रवार दिनांक 15 नोव्हेंबर 2024 रोजी आम्ही पुण्यातील वर्दळीच्या ठिकाणी आमच्या किमान 100 याचकांना एकत्र केलं आणि “चला आपण सर्वजण मतदान करूया” अशा अर्थाचे. हातात बोर्ड दिले…!

… भिक्षेकर्‍यांना आम्ही रस्त्यात आणि चौका – चौकात हे बोर्ड घेऊन उभं केलं…

आम्हाला जमेल त्या पद्धतीने आम्ही मतदानाचं महत्त्व आणि मतदान करण्याची विनंती समाजाला केली…!

सांगतंय कोण…? अडाणी भिक्षेकरी…!

ऐकणार का…? सुशिक्षित गावकरी…?? 

असो; आम्ही प्रयत्न करतोय… बैलाला आवरण्याचा आणि पाण्याला सावरण्याचा…!

यात अंध अपंग वृद्ध याचक या सर्वांनी सहभाग घेतला… मी या सर्वांचा ऋणी आहे !!!

मला माहित आहे, आमच्या या उपक्रमामुळे एका रात्रीत फार काही दिवे पेटणार नाहीत… पण एखादी पणती लावायला काय हरकत आहे ? 

बघू… जे सुचेल ते आपल्या सर्वांच्या साथीने प्रत्यक्षात आणण्याचा प्रयत्न करतोय…

शेवटी एक माहीत आहे…

“ कोशिश करने वालों की हार नही होती…!!! “

© डॉ अभिजित सोनवणे

डाॕक्टर फाॕर बेगर्स, सोहम ट्रस्ट, पुणे

मो : 9822267357  ईमेल :  [email protected],

वेबसाइट :  www.sohamtrust.com  

Facebook : SOHAM TRUST

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री मयुरेश उमाकांत डंके

 मनमंजुषेतून 

☆ असा डोसा नेहमी मिळो… ☆  श्री मयुरेश उमाकांत डंके ☆

“मयुरेश, तू जिंकलास. आम्हीं हरलो. त्यामुळं, म्हणशील तेव्हा आणि म्हणशील तिथं डोसा खायला जाऊया. ”

आज सकाळी आठ वाजता फोन आला अन् मी मनापासून हसलो. बायकोनं चेहऱ्यावर नुसतंच प्रश्नचिन्ह आणलं. “तोच ठरलेला फोन. पण आज मी जिंकलो. ते हरले. ” मी हसत हसत म्हटलं.

“अन् ते कसं काय? ”

“देवाची कृपा.. ” असं म्हणून सकाळी मी त्या विषयाला पूर्णविराम दिला.

त्याचं असं आहे की, रोज सकाळी मी चालायला जातो. तेव्हां अनेक परिचित माणसं भेटत असतात. मौन व्रतात चालायचं असल्यामुळं तेव्हां बोलणं होत नाही, पण नंतर चहा घेताना थोड्या गप्पा होतात. जवळपास सगळेच माझ्या वयाच्या दुप्पट किंवा त्याहूनही ज्येष्ठ असतील. रोज “बिनसाखरेचा चहा दे रे” असं ठासून सांगून त्या चहावाल्याकडून दीड चमचा साखर एकस्ट्रा घेणारी महामिश्कील मंडळी सगळी.. तो सकाळचा पहिला चहा फार भारी असतो.

अशीच ती १४ ऑगस्टची सकाळ.. एक काका त्या दिवशी जरा गरम होते. ‘घरातली नातवंडं किंवा मोठी माणसं सुद्धा हातातला स्मार्टफोन सोडतच नाहीत. त्या फोन पुढं त्यांना कुणाचीच किंमत नाही. घरी आल्या-गेल्यांशी चार गोड शब्द सुद्धा ते बोलत नाहीत. ‘ अशी त्यांची तक्रार… “अरे, घरातल्या घरात सुद्धा मेसेज पाठवतात. ” ते रागावून म्हणाले. अशा वेळी आपण काहीही न बोलता नुसतं शांत बसायचं असतं, हे मला चांगलं ठाऊक आहे.

“काल मला माझ्या नातीनं तिच्या खोलीतून मेसेज पाठवला. जेवायला कधी बसायचं म्हणून.. ही कुठली पद्धत? ” ते म्हणाले.

“अरे, मला तर आज सकाळी घरातून बाहेर पडतानाच मेसेज आलाय – फिरून झाल्यावर घरी येताना बूट बाहेरच काढा. पावसामुळं भरपूर चिखल असतो. दारातून आत आणू नका. ” दुसरे एकजण म्हणाले.

“मग बरोबरच आहे ते. ” मी म्हटलं.

“अरे, निरोप बरोबरच आहे. पण तो प्रत्यक्ष द्यायला काय होतं? मुलगा डायनिंग टेबलाशी चहा घेत बसला होता. त्यानंच पाठवला मेसेज. ” ते काका खरोखर चिडलेले होते.

आजकाल हे सगळं नित्याचंच झालंय. साधनं इतकी उदंड झाली की, त्यात संवादच आटला. आता बऱ्यापैकी उरलीय ती औपचारिकता. ‘तुमच्या वेळेला तुम्ही वागलात. आता आमची वेळ आहे. ‘ असं जाणवून देण्याकडे तरुणाईचा कल वाढतो आहे. त्यामुळं, घराच्या उंबरठ्याच्या आत निराळेच प्रश्न उभे राहतायत आणि त्याची रामबाण उत्तरं सध्यातरी उपलब्ध नाहीयत. ज्येष्ठ नागरिकांचे प्रश्न वाढतायत, त्याचं एक कारण हेच आहे की, ‘त्यांची उपयुक्तता संपली आहे’ असं इतरांना वाटतं आणि त्यांना स्वतःलाही वाटतं.

पन्नास-साठ वर्षं आयुष्य जगलेली माणसं खरोखरच अशी निरुपयोगी होऊ शकतात का? हा खूप विचार करण्यासारखा मुद्दा आहे. कदाचित नव्याने पैसे कमावण्यासाठीची त्यांची क्षमता उतरणीला लागलेली असेलही, पण तेवढ्या एकाच गोष्टीवर माणसांच्या आयुष्याची उपयुक्तता ठरवता येत नाही. अर्थार्जन करण्याची क्षमता कमी झाली असली तरीही ते निर्धन झालेले नसतात, हेही पक्कं लक्षात घेतलं पाहिजे. पण त्यांचा अनुभव, त्यांची जीवनशैली, त्यांचं ज्ञान सामाजिक आणि सांस्कृतिक दृष्ट्या नक्कीच मौल्यवान ठरु शकेल आणि हे मुळीच नाकारता येणार नाही. म्हणूनच, “आता आम्ही अडगळ झालो, जुनं फर्निचर झालो, डस्टबिन झालो” असा समज करून घेण्याचं काहीच कारण नाही आणि गरजही नाही.

“काका, तुमच्या कुटुंबात मुलांनी, नातवंडांनी तुमच्याशी चांगलं वागावं, तुमच्याशी बोलावं असं तुम्हाला मनापासून वाटतं ना? ते शक्य आहे. पण थोडा प्रॉब्लेम आहे. ” मी हळूच माझं प्यादं पुढं सरकवलं.

“मला खरंच वाटतं की, घरातल्यांनी थोडा तरी वेळ आम्हाला दिला पाहिजे. पण कुणाकडेच आमच्यासाठी वेळ नसतो. उलट सगळेच म्हणतात, ‘आम्हीं खूप बिझी आहोत. ‘ आता काय करायचं? ”

“तुमची कष्ट घ्यायची तयारी असेल तर प्लॅन सांगतो. रिझल्ट १००% मिळेल. पण तुम्हाला वेळ द्यावा लागेल. आणि जर हा प्लॅन सक्सेसफुल झाला तर मी सांगेन तिथं पार्टी द्यावी लागेल. मान्य आहे का? ” मी म्हटलं.

सगळे तयार झाले आणि आम्ही प्लॅन ठरवला. १५ ऑगस्ट पासून सुरुवात झाली. प्रत्येकानं एकेक काम वाटून घेतलेलं होतं. फुलवाती तुपात भिजवून त्याचे मोल्ड्स तयार करणं, ‘संपूर्ण चातुर्मास’ मधून निवडक सात आरत्या काढून त्या टाईप करुन घेणं, माळावस्त्रं कशी तयार करतात हे शिकणं, फुलांची तोरणं आणि गजरे करायचा सराव करणं अशा छोट्या छोट्या कृती घरी सुरु झाल्या.

तीन चार दिवसांतच घरात हे सगळं शांतपणे, एकाग्रचित्तानं सुरु असलेलं बघून नातवंडांचे प्रश्न सुरु झाले. “ह्याला काय म्हणतात? हे कसं करायचं? का करायचं? त्याचा उपयोग काय? हे विकत मिळत असताना आपण घरी का करायचं? ” अशी प्रश्नांची सरबत्ती सुरू झाली. पण कसलीही लेक्चरबाजी न करता, ‘आमच्यावेळी अमुक होतं – तमुक होतं’ असा सूर कटाक्षानं न लावता, त्यांना समजावून सांगायचं आणि त्यांना दररोज थोडावेळ तरी सहभागी करुन घ्यायचं असं आमचं ठरलं होतं. मग आमच्या योजनेत काही आज्या सुद्धा सामील झाल्या. खोबरं किसायला शिकवणं, तांदळाची पारी करायला शिकवणं, पंचखाद्याची तयारी, रांगोळीत काढायची शुभचिन्हं शिकवणं असा एक आणखी नवा योग जुळला.

आजी-आजोबा आणि नातवंडं अशी हळूहळू एक टीम झाली. रोज शाळा-कॉलेज मधून आलं की, एखादा तासभर गणपतीची तयारी सुरू झाली. शिकताना मजा यायला लागली. शिकता शिकता भरपूर गप्पा सुरु झाल्या. कुठलाही प्रश्न आला आणि त्याचं मुलांना पटेल असं उत्तर आपल्याला ठाऊक नसेल तर प्रश्न टाळायचा नाही. “उद्या सांगतो” असं म्हणायचं आणि तो प्रश्न मला पाठवायचा असं ठरलं होतं. त्यानुसार रोज प्रश्न यायचे. मी उत्तरं पाठवायचो. मग दुसऱ्या दिवशी मुलांचं शंकानिरसन..!

कासवगतीनं का होईना पण एक बदल घडत होता. मुलं घरी आल्यावर त्यांच्या त्यांच्या खोल्यांमध्ये जाऊन बसायची, ते कमी झालं होतं. बाहेर हॉलमध्ये बसल्यावर किंवा जेवताना सुद्धा त्यांच्या हातांना चिकटलेले मोबाईल फोन आता थोडावेळ तरी सुटत होते. घरी आल्यावर ” काहीतरी खायला दे” असं म्हणून तडक आपल्या खोलीत निघून जाणारी मुलं आता “चला, आज काय करायचंय? ” असं विचारत होती. त्यांच्या खोल्यांची दारं पूर्वी सगळ्यांसाठी बंद असायची, ती आता उघडी राहायला लागली. आरास कशी करायची याचे प्लॅन्स नातवंडांच्या खोल्यांमध्ये बसून सुरु झाले. हे सगळं घडत होतं, ते नक्की सुखदच होतं. पण ते आळवावरचं पाणी ठरु नये, याचं मला टेन्शन होतं. त्यामुळं, रोज रात्री मी सगळ्यांच्या मेसेजेसची वाट बघत बसायचो.

बघता बघता गणपती आले. घरोघरी उत्सव साजरे व्हायला सुरुवात झाली. कुणाच्या घरी दीड दिवसांचा गणपती होता, तर कुणाकडं पाच दिवसांचा.. पण यावर्षी एक मोठ्ठा चमत्कार झाला, तो आरतीच्या वेळी.. घरातल्या नातवंडांच्या पाच आरत्या तोंडपाठ..! कुणीही हातात पुस्तक घेतलं नाही किंवा नुसत्याच टाळ्या वाजवत “जयदेव जयदेव” असं मोठमोठ्यानं म्हटलं नाही. मुलांनी नैवेद्याची पानं वाढली. अगदीं उजव्या-डाव्या बाजू परफेक्ट वाढल्या. बिल्डिंग मधल्या इतरांना घरी जाऊन दर्शनाला येण्याची निमंत्रणं दिली, तीही व्हॉट्स ॲप न वापरता.. ही मोठी गोष्ट होती. पंधरा दिवसांच्या एका पुढाकारानं घरातलं वातावरण बदललं, नाती घट्ट झाली.

मी आमच्या घरच्या गणपती उत्सवाच्या निमित्तानं सोलापूरला होतो. त्यामुळं, या आनंदी उत्सवाचा प्रत्यक्ष अनुभव मला घेता आला नाही. पण एक चांगला बदल या निमित्तानं घडल्याचा मला फार अभिमान वाटला.

लावलेली पैज मी जिंकलो होतो. पैज जिंकल्याचा आनंद तर आहेच. पण त्याहीपेक्षा जास्त समाधान आहे ते दोन टोकं जुळवल्याचं. एक टोक “आम्ही आता निरुपयोगी” या मनस्थितीतलं, अन् दुसरं टोक “आमच्या हातात फोन, इंटरनेट आणि पैसा असला की आम्हाला कुणाची गरज नाही” या मनस्थितीतलं.. फार अवघड गोष्ट होती, देवाच्या कृपेनं ती साधली. “सत्यसंकल्पाचा दाता नारायण” असं म्हणतात, ते १००% खरं असल्याचा अनुभव मला आला.

आज रविवारी सकाळी फोन आला. उद्या डोसा खायला जायचंय..! उद्याचा डोसा माझ्या आयुष्यातला ‘द बेश्ट डोसा’ असेल…!

© श्री मयुरेश उमाकांत डंके, मानसतज्ज्ञ,

 संचालक-प्रमुख, आस्था काऊन्सेलिंग सेंटर, पुणे.

 8905199711, 87697 33771

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री वर्षा बालगोपाल 

 मनमंजुषेतून 

☆ “काय बदललंय?” — ☆ सुश्री वर्षा बालगोपाल ☆

ए••• तुला आठवतं? आपण ३५ वर्षापूर्वी कसे चोरून एकमेकांना भेटायचो ते?

कसा विसरेन मी? आणि तुला आठवतं का गं असेच चोरून एका बागेत असताना आपल्याला आपल्याच बॉसने, आपल्या एका कलीगने बघितले ते?

होऽऽऽ आठवतय की. अगदी काल परवाच घडलेय असं वाटावं इतक्या ठळकपणे•••

आता हसू येतय सगळ्याचे. पण मग असे चोरून भेटायलाही नको आणि कोणी पाहिले म्हणून ओशाळायलाही नको म्हणून आपण आपल्या घरच्यांच्या संमतीनेच लग्न केले ना•••

घर दोघांचे आहे समजून त्यासाठी म्हणून तू नोकरी निमित्ताने बाहेर•••

मी पण तुला हातभार म्हणून घरी बसून तरी काय करायचे वाटून नोकरीसाठी बाहेर•••

संध्याकाळी कामाहून आले की दोघांचा मूड एकदम फ्रेश••• 

मग संध्याकाळचा स्नॅक्स बाहेर कुठेतरी फिरताना•••

पण रात्रीचं जेवण तुला माझ्याहातचेच पाहिजे असायचे.

मग घरी येऊन त्या एका वातीच्या स्टोव्हवर संध्याकाळी दमून आलेले असतानाही हसत खेळत वेळेत होत असे.

कधी थोडी कुरबूर कधी रुसवा फुगवा तरी सगळे हवे हवेसे वाटणारे•••

आता संसार वेलीवरचे फूलही चांगले उमलले आहे बहरले आहे•••

पण••••

मी तीच आहे. तू तोच आहे••• मग आपल्यामधे तणाव का?

का छोट्या छोट्या गोष्टींमधूनही चिडचिड होते?

का आपण जरा फिरून येऊ म्हणताच त्यावेळी दोघांपैकी एकाला जमत नाही?

का काही चांगले करावे म्हटले तर नकार घंटा वाजते?

का मनासारखे काहीच घडत नाही वाटून मन मारून उगीच सहन करत रहायचे?

तरीही स्पष्टपणे बोलले तर उगाच राग येईल वाटून एकट्यानेच कुढत रहायचे?

काय बदललय? का बदललय? विचार केलायस कधी?

विचार करायला वेळच कुठे? या प्रश्नातूनही इतके वर्ष मला काहीच करायला वेळ मिळाला नाही हे दाखवून देणारा स्पष्टपणे जाणवणारा एक नापसंतीचा सूर•••

खरय••• एकाच घरासाठी काडीकाडी जमवताना आपण आत्मकेंद्रित कधी झालो हे कळलच नाही गं••• 

मला त्रास नको म्हणून तू तर तुला त्रास नको म्हणून मी काही गोष्टी एकेकट्यानेच सहन केल्या ना?

तेथेच खरे तर आपण चुकलो. त्या सगळ्या क्षणातून आपल्यामधली आपलेपणाची विण सैल होऊन मी पणाची वीण घट्ट कधी झाली कळलेच नाही•••

मग तू तू मै मै आले आणि हळू हळू हे अंतर आपल्याही नकळत वाढले गं.

दोघांच्या आवडी निवडी एकत्र जपण्याऐवजी एकमेकांना सपोर्ट करण्यासाठीच कोणतीही आडकाठी न आणता वेगवेगळ्या जपल्या गेल्या ना••• तेव्हाच एकमेकांचा खोटा आधार आहे वाटून आपापले विश्व वेगळे निर्माण झाले गं•••

आता या दोन विश्वांना कसे एकत्र आणणार? संसाराचा रथ चांगला उभा राहिलेला लोकांना दिसतोय गं••• पण त्याचे दोन घोडे दोन विरुद्ध दिशेने धावू पहाताहेत म्हणून स्थीरच आहे ••• हे कोणाच्या लक्षातही येणार नाही इतके चांगले नाटक करणारे आपण अभिनेते पण झालो आहोत गं•••

खरचं काय बदललय? कसं बदललय हे सगळं?

आता तू रिटायर्ड झालास••• मग पुन्हा तुला ते दिवस खुणावू लागले••• मग थोडा कमीपणा घ्यायचा मोठेपणा सुचला••• मग पुन्हा एकमेकांची स्तुती आणि विरुद्ध दिशेने धावणारे घोडे एक होऊन मुलाच्या संसार रथासाठी सज्ज झाले.

खरचं काय बदललय ग?

छे ऽऽऽ कुठे बदललय रे••••

© सुश्री वर्षा बालगोपाल

मो 9923400506

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री मेघ:श्याम सोनावणे

 मनमंजुषेतून 

☆ जरब सिंगापुरी… – लेखिका : संजीवनी बोकील ☆ प्रस्तुती – श्री मेघ:श्याम सोनवणे ☆

काही स्मृती मनाच्या पाटीवर लिहिल्या जातात, पुसूनही जातात. काही कातळावरच्या शिलालेखाप्रमाणे कोरल्या जातात. एखाद्या वावटळीने त्या भूमिगत पाषाणावरची माती दूर होते आणि लख्ख दिसू लागते.

वीसपंचवीस वर्षांपूर्वीची अशीच एक गोष्ट ! सिंगापूरच्या ट्रिपमधल्या आमच्या लोकल बसमधला गाइड हिंदुस्तानी वंशाचा होता. त्याचे वाडवडील केरळमधले होते. सिंगापूरमध्ये स्थायिक झालेली ही त्यांची तिसरी पिढी.

उत्तम हिंदी- इंग्रजी बोलणाऱ्या या स्मार्ट अमीरशी आमची चांगली गट्टी जमली. लांबच्या रस्त्याने जाताना आम्हा पर्यटकांचे व त्याचे भरपूर सवालजवाब होत असत.

एकदा कुणीतरी आश्चर्य व्यक्त केले की रस्त्यांवर, चौकात, भर रहदारीच्या ठिकाणीही पोलीस कसे दिसत नाहीत? या प्रश्नाचे उत्तर देताना अमीरने जी गोष्ट सांगितली त्याने बसमधले आम्ही सर्व भारतीय थरारून गेलो.

अमीर म्हणाला, “माझी बहीण माझ्या घरापासून साधारण चाळीस मिनिटाच्या रस्त्यावर राहाते. ती एका हॉस्पिटल मध्ये नर्स आहे. जेव्हा तिची नाईट ड्यूटी असते तेव्हा माझी आई तिच्या लहान मुलांसाठी रात्री तिच्या घरी जाऊन राहाते. आईचे आवडते टी.व्ही प्रोग्राम संपले की साधारण आठ वाजता ती आमच्या घरून निघते आणि चालत चालत बहिणीच्या घरी जाते. चालत जाण्याचाच तिचा परिपाठ आहे. या बाबतीत ती आमचे ऎकत नाही.

भारतीय स्त्रियांची दागिन्यांची असोशी तर तुम्हाला ठाऊकच आहे. आम्हा बायकांच्याकडे पाहून डोळे मिचकावत तो म्हणाला. माझ्या आईच्या अंगावर पाचसहा तोळे सोनं कायम असतं. पण ना ती बहिणीकडे गेल्यावर ‘पोहोचले हं’ म्हणून फोन करते आणि ना आम्ही ‘पोहोचलीस ना ग?’ असे विचारायला फोन करतो.”

आमच्या चेहऱ्यावरचं आश्चर्य पाहून अमीर हसला आणि म्हणाला, “आम्ही तिला अशा वेळी एकटीला कसे पाठवतो? इतके निश्चिंत का असतो याचे कारण जाणून घ्यायचे आहे तुम्हाला?”

आमचा जोरदार होकार आल्यावर त्याने खूप वर्षांपूर्वीची एक घटना सांगायला सुरुवात केली.

“१९६५ साली सिंगापूर मलेशियापासून स्वतंत्र झाले. नवी घडी बसवायची सुरुवात झाली. साधारण तेव्हाची गोष्ट!

सिंगापूरमध्ये एकदा एका महिलेची एका बदचलन माणसाने छेड काढली. तिच्या जवळ येऊन काहीतरी चावट बोलला. तिचा विनयभंग करण्याचा प्रयत्न केला. तिने लगेचच वाटेवरच्या पोलीस स्टेशनवर तक्रार नोंदवली.

पोलिसांनी त्याला धरून चॊकीत आणले. खटला झाला. पंधरा दिवसातच शिक्षा जाहीर झाली. फक्त पंचवीस फटक्यांची ! तो गुंड चांगला उंचापुरा, धिप्पाड, बलदंड शरीराचा होता. शिक्षा ऎकून तो हसला. त्याला हजर केले गेले.

या शिक्षेसाठी एक विशेष, कुशल माणूस बोलावला गेला होता. त्याच्याकडे घोड्याच्या मूत्रात भिजवलेला पातळ फोक होता. त्याचे तांत्रिक कौशल्य असे होते की ज्या ठिकाणी पहिला फटका बसला असेल त्याच जागेवर तो नेमका पुढचा फटका मारीत असे.

तो बलदंड माणूस हसत हसत समोर उभा राहिला. आपल्या शक्तीवर त्याचा प्रचंड विश्वास होता. त्याची पँट काढली गेली आणि त्याच्या पुष्ट पृष्ठभागावर, सट्कन वेताचा एक फटका बसला. त्याला काही कळायच्या आतच नेमक्या त्याच जागेवर दुसरा फटका बसला. कातडे फाटून रक्त वाहू लागले आणि कळवळून तो राक्षसी शरीराचा माणूस धाडकन खाली कोसळला. तो किंचाळत होता. नो नो म्हणत होता.

फटके मारणारा थांबला. मलमपट्टी करून त्या गुन्हेगाराला घरी पाठवले गेले. पण जाताना सांगितले गेले की जखम भरली की पुन्हा चौकीत हजर व्हायचे. पंचवीस फटके पुरे होईपर्यंत त्याची शिक्षा पूर्ण होणार नव्हती.

या सर्व शिक्षाप्रक्रियेचा व्हीडिओ केला गेला. शहराच्या चौकाचौकात पडदे उभारून तो आठवडाभर जनतेला दाखवला गेला. भीती अत्तरापेक्षा वेगाने पसरते.”

अमीर पुढे म्हणाला की “पुढच्या शिक्षेचं काय झालं माहीत नाही. त्या माणसाचं काय झालं ते ही माहीत नाही पण त्याचा परिणाम काय झाला ते माहिती आहे. आमच्या स्त्रिया निर्धास्त झाल्या. माझ्या आईप्रमाणे कित्येक स्त्रिया आज रात्रीदेखील बिनधास्त फिरू शकतात. आपले कामधंदे निर्भयपणे करू शकतात.”

अमीरच्या बोलण्यानंतर टाळ्यांचा कडकडाट झाला आणि मला मायदेशातल्या एका कवीची कविता आठवली की, कोर्टाच्या पायरीवर बसलेल्या सत्तरपंचाहत्तर वर्षांच्या एका वृद्धेला विचारले जाते की तुम्ही इथे कशासाठी बसला आहात? तेव्हा आपले पांढरे केस सावरत ती कोरड्या डोळ्यांनी म्हणते की वयाच्या पंधराव्या वर्षी तिच्यावर झालेल्या बलात्काराच्या खटल्याचा आज निकाल आहे.

खिडकीतून बाहेर बघत मी सुन्नपणे बसून राहिले. आमच्या प्रश्नाच्या मिळालेल्या उत्तराने मनात कितीतरी प्रश्नांचे मोहोळ उभे राहिले होते. आज त्यातल्या मधमाशा पुन्हा डंख मारू लागल्या आहेत.

लेखिका : सुश्री संजीवनी बोकील.

प्रस्तुती – श्री मेघ:श्याम सोनावणे

श्री सुनील शिरवाडकर

 मनमंजुषेतून 

☆ पत्रास कारण की… ☆ श्री सुनील शिरवाडकर ☆

यंदाच्या दिवाळीला मला जावयाने एक पुस्तक भेट दिलं.

त्यांचं नाव..’ पत्रास कारण की..’  अरविंद जगताप त्याचे लेखक आहेत.

झी मराठी वर ‘चला हवा येऊ द्या ‘ नावाचा कार्यक्रम असतो.एकदा अरविंद जगताप यांनी त्या कार्यक्रमात एक पत्र पाठवले.ते त्या कार्यक्रमात वाचून दाखवले. खूप जणांना ते आवडले.अजून एक पत्र लिहा असा त्यांना आग्रह झाला.आणि मग तो सिलसिला सुरू झाला.सागर कारंडे ती पत्र वाचून दाखवायचे. मुळात ती पत्र खूप संवेदनशील..भावनाप्रधान..त्यात सागर कारंडेच्या आवाजाने त्या शब्दांना गहिरा अर्थ प्राप्त व्हायचा.

खूप लोकांचा आग्रह झाला..या पत्रांचे पुस्तक प्रकाशित व्हावं. मग झी मराठीच्या सहकार्याने ग्रंथाली ने हे पुस्तक प्रकाशित केले.खूप विविध विषयांवर लिहीलेली पत्रे त्यात आहेत.

खरंतर पत्रलेखन ही एक कलाच आहे.पण हळूहळू आपण ती विसरत चाललो आहे.पत्र लिहिणं  तर दूरच.. आपण लिहिणंच विसरत चाललो आहे.आता फक्त टायपिंग करणं हेच आपल्याला माहीत आहे.पत्र लिहीण्यात..ते पाठवण्यात आनंद तर होताच..पण पत्राची वाट पहाण्यात पण एक मोठा आनंद होता.आपल्या घरुन आलेली पत्र सीमेवर लढणाऱ्या जवानांना जगण्याचं बळ देत होती.गावाहुन आलेली पत्रे होस्टेलवर शिकणाऱ्या मुलांचा जगण्याचा आधार होती.पोस्टाच्या त्या लाल पेटीकडे  बघुन एक वेगळी भावना मनात निर्माण व्हायची.

बहुतांश निरक्षरता असलेल्या गावांमध्ये पोस्टमन हाच एक जाणता माणूस असायचा. गावकऱ्यांकडे आलेली पत्र तोच उघडायचा..तोच वाचून दाखवायचा.घरातली माणसं तो काय वाचून दाखवतो.. त्याकडे कानात प्राण आणून बसायचे.पोस्टमन हा सगळ्यांच्या घरातलाच एक माणूस होऊन जायचा.

काही काही पत्रे तर ऐतिहासिक ऐवज म्हणुनच जपली गेली.आदर्श राज्यकारभार कसा असावा, याबद्दल शिवाजी महाराजांनी लिहिलेली पत्रे तर आजच्या राजकारण्यांची वाचणं खूपच गरजेचं आहे.पं.नेहरुंनी इंदिरेला लिहीलेली पत्र आवर्जून वाचण्यासारखी आहे.

पत्रे लिहीणे ही कल्पनाच हळूहळू लोप पावत चालली आहे.या पत्र लेखनावरुन मला एक आरती आठवली.खरंतर ते एक भजन आहे.आमच्या गल्लीत नवरात्र उत्सवात आरत्या म्हटल्या जातात.त्यात हे भजन आरतीप्रमाणे म्हटलं जातं.

… हे आहे विठ्ठलाचं भजन.हे भजन म्हणजे पांडुरंगाला पाठवलेले एक पत्रच आहे.पण आमच्या इथे आम्ही देवीचे भक्त देवीला पत्र लिहीत आहे असं समजून आरती म्हणतो.

त्या आरतीची संकल्पना अशी आहे की एक देवीचा भक्त आहे.त्याला असं वाटतं की आपण देवीला एक पत्र लिहावं.आपल्या भावना..आपलं सुख..आपलं दुःख.. सगळं सगळं त्या पत्रात लिहावं.

*मला वाटते एकदा तुला पत्र लिहावे

माया मोह प्रपंचाचे सारे कळवावे*

… असं म्हणून तो पत्र लिहितो.

आता हे एवढं पत्र लिहिले तर आहे..पण ते देवीला पाठवायचे कसे?त्याला थोडीच देवीचा पोस्टल ॲड्रेस माहीत आहे?देवीचं रुप चराचरात भरलं आहे हे तर आहेच..पण पत्रावर पत्ता काय लिहायचा?

*तुजला कसे आठवू

पत्र कोठे पाठवू 

पत्ता तुझा ठाऊक नाहीं गं

अंबे..गाव तुझे माहीत नाही गं*

पत्र लिहिल्यावर तो भक्त अगदी आठवणीने देवीच्या घरच्यांना नमस्कार कळवतो.

*साष्टांग नमस्कार देवी तुझ्या चरणाला

साष्टांग नमस्कार तुझ्या कुटुंबाला*

आणि मग शेवटी देवीला पुन्हा विनवितो..

*एवढे पत्र वाचुन पहावे

त्यांचे उत्तर लवकर द्यावे*

आरती लिहिणाऱ्या कवीनं ते पत्र पाठवले का.. पाठवले तर कुठे हे महत्त्वाचे नाही.देवीला..आपल्या लाडक्या दैवताला पत्र पाठवावं ही कल्पनाच किती सुंदर आहे.मनातल्या भाव भावना तिथे किती नि:संकोचपणानं लिहीता येतील.खरंच..मन मोकळं करण्यासाठी पत्र लिहीणं हा सगळ्यात सोपा आणि सुंदर मार्ग आहे

© श्री सुनील शिरवाडकर

मो.९४२३९६८३०८

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

पद्मश्री पद्मजा फेणाणी जोगळेकर

 मनमंजुषेतून 

☆ ‘‘मी गतीचे गीत गाई…’’ ☆ पद्मश्री पद्मजा फेणाणी जोगळेकर ☆

श्रद्धेय बाबा आमटे आणि संपूर्ण परिवाराचं कार्य अतुलनीय आहे. जिद्दीचा अंगार पेटवलेल्या बाबांनी वंचितांच्या सुखदुःखाशी, आंतरिक वेदनेनं जोडलं जात असताना, खडकाळ, ओसाड, जमिनीतून आनंदवन नावाचं नंदनवन फुलवलं. यात तपस्वीनी साधनाताईंचे हात बळकट तर होतेच. त्यांची पुढली पिढीही… सर्व आदरणीय.. डॉ. विकासदादा, डॉ. भारतीताई तसंच, डॉ. प्रकाशदादा, डॉ. मंदाताई आणि त्यापुढील पिढीही आनंदाने या कार्यात सामील झाली, हे ईश्वराने मानवाला दिलेलं वरदानच आहे! विकासदादा आणि या कुणाच्याही बाबतीत त्यांच्या कार्याचा गौरव करणं, म्हणजे सूर्याला पणती दाखवणे होय ! मी आज विकासदादांबद्दल एक छोटीशी, पण अविस्मरणीय आठवण सांगणार आहे.

साधारण १५ एक वर्षांपूर्वी, ठाण्याच्या गडकरी रंगायतन सभागृहात विकासदादांचा ‘स्वरानंदवन’ हा संगीत रजनीचा कार्यक्रम होता. त्यानिमित्ताने मी स्वतः गाडी चालवत दादरहून ठाण्याला गेले होते.

कार्यक्रम अतिशय रंगला. विकासदादांसह सर्वच जण एकसे एक सुंदर गायले. आश्चर्याने तोंडात बोटे घालावी असे प्रत्येक जण सहजसुंदर गात होते. त्यांचं दैवी गाणं ऐकल्यावर त्यांना ‘differently abled’ कोण म्हणणार? विकासदादांनी संगीताच्या क्षेत्रातही, ही अजोड अशीच कामगिरी केलीय ! विकासदादा स्वतः ही खूप सुंदर गायले. सर्वांचंच मला खूप कौतुक वाटत होतं. ते पाहून त्यांनी मला थोडं गायला आणि भाषण करायलाही सांगितलं.

 कार्यक्रम संपल्यानंतर विकासदादांना माझ्या घरी शिवाजी पार्कला, नव्या घरी येऊन, पायधूळ झाडण्याची मी विनंती केली. सुनीलनेही फोन करून अगत्याने घरी यायचे निमंत्रण दिले. कुठेही आढेवेढे न घेता ते सहजतेनं ‘हो’ म्हणाले आणि माझ्या गाडीत बसले. त्या क्षणी मला काय धन्य धन्य वाटले म्हणून सांगू!

आधीच सर्वांच्या गाठीभेटी घेत उशीर झाला होता. त्यामुळे मी नेहमीप्रमाणे गाडी झूम झूम मजेत हाकली. विकासदादांनीही मोकळ्या रस्त्यावर “पद्मजा, काय सुसाट चालवतेस” म्हणून कौतुक केले. पण काय झाले कोण जाणे ! गाडी सायनजवळ आली आणि अचानक बंद पडली ! त्या मिट्ट अंधारात रस्त्यावर कोणीही मदतीसाठी दिसेना. मोठी पंचाईत झाली ! इतक्या महान व्यक्तीला मी आदराने गाडीत बसवले खरे, पण कधीही बंद न पडणारी गाडी बंद पडली…. आणि माझ्या डोळ्यांसमोर अंधारीच आली ! 

इतक्यात विकासदादा गाडीतून उतरले आणि, ” पद्मजा, काही काळजी करू नकोस, ” असं म्हणत त्यांनी गाडी ढकलायला सुरुवात केली. मी गचके देत गाडी सुरू केली… परत गाडी बंद… परत धक्का देणे… असे करत करत पाचव्या मिनिटाला गाडी सुरू झाली, आणि आम्ही सुखरुप घरी आलो. सुनील वाट पाहतच होता. मी विकासदादांचं औक्षण केलं. त्यांनी माझ्या घरी पायधूळ झाडल्याने, माझं घर आनंदाने न्हाऊन निघालं !….. त्याआधी त्यांना गाडीसाठीही पायधूळ झाडावी लागली याची मला खंत आणि लाजही वाटत होती. परंतु त्रासाचा, कटकटीचा किंवा क्लेषाचा लवलेशही विकास दादांच्या चेहर्‍यावर नव्हता. कित्ती सहजपणाचे हे वागणे !

… बाबांसारख्या महान योगी, तपस्व्याचे कार्य पुढे नेणाऱ्या, त्यांच्या आणि साधनाताईंच्या मुशीत घडलेल्या या अत्यंत साध्या, निगर्वी आणि कर्तृत्ववान अशा विकासदादांचे औक्षण करताना बाबांच्याच ओळी मला आठवत होत्या… 

शृंखला पायी असू दे

मी गतीचे गीत गाई…

दुःख उधळायास आता

आसवांना वेळ नाही…

©  पद्मश्री पद्मजा फेणाणी जोगळेकर

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. अलका ओमप्रकाश माळी

 मनमंजुषेतून 

☆ – पांडुरंगाची सावली … माझी रखुमाई ! – ☆ सौ. अलका ओमप्रकाश माळी ☆

आज एकादशी त्यामुळे मला दोन तीन वर्षापूर्वी घेतलेलं विठुरायाचे दर्शन आठवले.. तोबा गर्दी मध्ये सुध्दा मिळालेलं vip दर्शन आणि त्या सभा मंडपात बसून विठुराया सोबत मारलेल्या गप्पा आठवल्या.. पांडुरंगाची ती शांत मूर्ती डोळ्यात साठवत किती तरी मनीची गुपित त्याला सांगितली होती.. आणि माझ्या प्रत्येक वाक्यावर त्या मूर्तीच्या चेहऱ्यावर भाव बदलत आहेत असा होणारा भास सुखावत होता..

आजही बऱ्याचदा मला ते तासभर घेतलेलं दर्शन, त्या गप्पा आणि ती मूर्ती कित्येकदा डोळ्यासमोर येते आणि नकळत डोळे पाणावतात.. मला विठ्ठल भेटला तर ? हा प्रश्नच कधी डोक्यात आला नव्हता.. कारण माझ्यापुरता तो सावळा मला रोज वेगवेगळ्या रूपात भेटतो ह्याची अगदी खात्री आहे.. कधी बागेत फुलणाऱ्या फुलांमध्ये, कधी बरसणाऱ्या सरींमध्ये, कधी वाऱ्याची मंद झुळूक बनून, तर कधी वाहणाऱ्या नदीच्या पात्रामध्ये तो असतोच.. कधी मन उदास असेल तर, कधी आनंदाने नाचत असेल तर तो माझ्या सोबत असतोच असतो.. आमच्याकडच्या देव्हाऱ्यात तो आहेच पण त्याहून सुंदर असं रूप माझ्या मनात आहे असं मला सतत जाणवतं राहतं..

पण तो जर कधी अगदी पांडुरंग रुपात तो माझ्यासमोर उभा राहिलाच तर मात्र मी त्याला सांगणार आहे हो.. बाबा रे त्या रखुमाईला अशी एकटीच उभी नको करुस हो.. तिचा रुसवा काढून तिला मनव आणि तुझ्या सोबत तिला घे, तुझ्या बाजूलाच ती जास्त शोभून दिसते.. आणि खरं सांगू का पांडुरंगाची ती एकटी मूर्ती मला नाही पाहवत.. ती अगदीच केविलवाणी वाटते.. पण तेच रखुमाई सोबत असताना त्या विठूरायाचे मुखकमल अगदी उजळून निघालेलं असतं.. तो रखुमाईसोबत जास्त आनंदी वाटतो.. तेंव्हा जर तो सावळा मला कधी भेटलाच तर हे एक मागणं मात्र नक्की मागणार आहे मी.. कृष्ण जसा राधेशिवाय अपूर्ण वाटतो तसचं विठ्ठलासोबत रखुमाई हवीच हवी.. तिच्याशिवाय तो अपूर्णच भासतो मला..

आता तुम्ही म्हणाल हे काय नवीन.. तर तुम्ही काहीही म्हणालात तरी मला ते दोघे सोबतच हवेत असं वाटतं.. येवढं एकच मागणं त्या पांडुरंगाकडे मागेन.. आणि त्याला ही ते पूर्ण करावंच लागेल.. स्वतः साठी किंवा अजून कोणासाठी काहीही मागायच नाहीय मला, कारण तो न मागताच बरंच काही देऊन जातो.. कधी कधी तर पात्रता नसतानाही इतकं काही देतो की माझी झोळी अपुरी पडते.. तेंव्हा ‘ हे पांडुरंगा जर कधी भेटीचा योग आलाच तर माझ्या रखुमाईला ही सोबत घेऊनच ये हो.. ‘ 

*

पांडुरंगाची सावली माझी रखुमाई..

तिच्या शिवाय नाही कसलीच अपूर्वाई..

*

साऱ्या जगाची तू माऊली..

पण तुझी सखी मात्र एकटीच राहिली..

*

घे तिलाही सोबत तुझ्या विटेवरी..

सावळ्या नको अंत पाहू आता धाव घे सत्वरी..

*

© सौ. अलका ओमप्रकाश माळी

मोब. 8149121976

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ राधिका -माजगावकर- पंडित

 मनमंजुषेतून 

☆ ‘माझी शिदोरी…’ भाग-८ ☆ सौ राधिका -माजगावकर- पंडित ☆

मनातलं शब्दात..

असलेली नाती जपणं माणसं जोडणं, केव्हां कुणाची गरज लागेल सांगता येत नाही या धोरणांनी मैत्री वाढवणं, ही भावना मनांत जपणारी अशी ती पिढी होती. सहकार्याची वृत्ती असल्यामुळे आपआपसांतलं प्रेम वाढत होत. प्रिय मित्र आपल्या बरोबरीने चालत राहून, सगळ्या परिस्थितीत आपल्याला साथ देतात. तीच खरी मैत्री असते हो ना ?अशा आदर्श मैत्रीची जोडी आमच्या आईची आणि शांतामावशिची होती. खेरवाडीला चौथीपासून सुरू झालेली त्यांची मैत्री ऐंशी वर्षापर्यंत टिकली. म्हणजे सातव्या वर्षापासूनची मैत्री अतूट पणे 80 वर्षापर्यंत त्यांनी टिकवली. दोऱ्यात ओवलेलं साध मणी मंगळसूत्र आईच्या गळ्यात असायचं तर, शांतामावशी नखशिखांत सोन्याने मढलेली असायची. लष्करमधलं तिचं राजेशाही घर आमचं आकर्षण होत. ‘भरपूर चाला आणि फिट राहा ‘ हा कानमंत्र आईनानांनी आमच्या मनांत बालपणापासूनच रुजवला. बसचे दहा पैसे वाचवून लष्करला जाताना आई आमच्या हातात हरबऱ्याची गड्डी ठेवायची आणि म्हणायची, “हरबरा खात खात पायी जायचय बरं का आपल्याला.! ” लष्कर’ ह्या नावातच एक थ्रिल होतं ते ‘कॅम्प’ या शब्दाला येणार नाही. आत्ताच्या कॅम्प मध्ये जाताना अरुंद रस्ते, गर्दी, प्रदूषणामुळे होणारी गुदमर, जीव गुदमरून टाकणारा रस्ता, नक्को वाटतो. आता लोकं कायम ‘कॅम्प ‘ मध्ये खरेदी करायला दोन पायाची, दोन चाकी नाही वापरत, तर कारची चारचाकी वापरल्याशिवाय पुढे सरकत नाहीत.

तर काय सांगत होते हरबऱ्याची गड्डी घेऊन पोपटसर रंगाचे कोवळे दाणे अलगद जिभेवर ठेवून, खातांना तोंड चालायचे, दाणे सोलताना हात आणि चालताना पाय चालायचे. असा सहजसुंदर व्यायाम व्हायचा. आणि रस्ता मजेत सरसर सरायचा. जोगेश्वरी पासून सुरू झालेली आमची पावलं शिरीन टॉकीज अपोलो टॉकीजपाशी रंगीत पाट्या बघायला रेंगाळायची. पुढचं आकर्षण होतं, भोपळे चौकातल्या हेss भल्या मोठ्या लाकडी भोपळ्याचं. कवेत मावणार नाही असा भला मोठा भोपळा चौकांत कायम ठाण मांडून असायचा, ‘मेन स्ट्रीट’ वरून पळणाऱ्या चकचकीत गाड्या, मोठमोठे रस्ते आणि काउंटरवर गल्ला खुळखुळवत रुबाबात बसलेले गुलाबी, गोरे पारशी आणि त्यांच्या समोरच्या चॉकलेट, गोळ्या, क्रीमरोलने भरगच्च भरलेल्या बरण्या आमचं लक्ष वेधून घ्यायच्या. आई म्हणायची ” वेंधळ्यासारखे इकडे तिकडे बघत चालू नका. समोरून बर्फाची बैलगाडी येतीय, बैलांना द्या उरलेली हरभऱ्याची गड्डी. स्वच्छ रस्त्यावर असा कुठेही कचरा टाकायचा नसतो बरं का! . हं हे बघा! आलं आता मावशीच घर. ” … चढतांना आम्ही आरोळी ठोकायचो, “मावशी आम्ही आलो ग! “आणि मग दिलखुलास हसणारी मायसारखी माया करणारी ती माउली आम्हाला कुशीत घ्यायची. शांतामावशी आमची सख्खी मावशी नाही, आईची बालमैत्रीण आहे हे कुणाला सांगूनही खरं वाटायचं नाही. अशी माणसं, अशी निर्मळ, कृष्ण सुदाम्यासारखी मैत्री शोधूनही सापडणार नाही. ही मावशी नवरात्रात कार मधून, नऊ दिवस नित्यनेमाने जोगेश्वरीला यायची. मारुतीच्या शेपटासारखी लांबलचक, अगदी गणपती चौकापर्यंत पोहोचलेल्या, बायकांच्या रांगेत नथीचा आकडा सांभाळत, ओटीचं ताट सावरत उभी असलेली गोरीपान शांतामावशी उन्हाने लालेलाल व्हायची, खिडकीतून डोकावणाऱ्या आईचा जीव मैत्रिणीचा चेहरा बघून कासाविस व्हायचा. माठातल्या थंडगार पाण्याचा तांब्या आणि जिभेवर विरघळणारी आलेपाक वडी आई आमच्या हातून शांतीकडे पाठवायची. गौरी गणपतीच्या वेळेला तर त्यांच्या प्रेमाला उत्साहाला भलतच ‘ ‘भरतं ‘ यायचं. आमच्याकडच्या सवाष्णीला पुरणावरणाचा स्वयंपाक करून, जेवायला घालून, आई सवाष्ण म्हणून लष्कर मध्ये जायची आईचा पदर धरून आमच शेपूट बरोबर असायचचं. तेव्हा मात्र जाताना आई टांगा करायची. टकॉक.. टकॉक घोड्याच्या टापावर चालणारा टांगा आमच्यासाठी महारथ असायचा. आईसाठी पण ‘लष्कर’ मध्ये जाणं म्हणजे आनंदाची पर्वणी होती. सगळ्यांना पोटभर जेवायला घालून शांतामावशी आईची तिला चौरंगावर बसवून घसघशीत ओटी भरून, साडी चोळी देऊन मैत्रिणीला माहेरवाशिणीचा मान द्यायची. काही वेळा सख्ख्या नात्यापेक्षाही मानलेली नाती श्रेष्ठ ठरतात, नाही का?..

80 व्या वर्षांपर्यंत ही मैत्री अखंड चालू होती. दुर्दैवाने आमची आई आधी गेली. शांतामावशी म्हणाली, “माझी काठीच गेली आता मी कशाला जगु ? आणि खरंच भुतलावर तुटलेला धागा पुन्हा जोडण्यासाठी, मावशी पण आईच्या पाठोपाठ लगेचचं देवाघरी गेली. आणि आम्ही खऱ्या अर्थाने पोरक्या झालो. आई आम्हाला सोडून गेली, मावशी पण गेली. मनाला समजवावं लागतय, आता आई जोगेश्वरी हाच आपला आधारवड आहे. तिच्या चरणावर माथा टेकवून मी प्रार्थना करते…. “जय अंबे आई जोगेश्वरी तुझ्या मायेची पाखर सतत आम्हाला मिळू दे”.

– क्रमशः भाग आठवा

© सौ राधिका -माजगावकर- पंडित

पुणे – 51  

मो. 8451027554

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री नीता कुलकर्णी

 मनमंजुषेतून 

☆ “आईची आठवण.. आणि राजा केळकर म्युझियम…” ☆ सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी ☆

माझी आई सौ. कमल पुरुषोत्तम कुलकर्णी ही कलाकार होती.

ती कापडाच्या बाहुल्या करत असे त्यात मणीपुरी, शेतकरीण, नववधु, भरतनाट्यम् करणारी नर्तकी असे विविध प्रकार होते. अनेक ठिकाणी प्रदर्शनात तिला बक्षीसं मिळाली होती.

ती केप्रच्या कागदाची फुले करुन त्याच्या वेण्या करत असे व तुळशीबागेतल्या दुकानात विकायला ठेवत असे. सिंधुताई जोशी यांच्या कामायनी या मतिमंद मुलांच्या शाळेत ती मुलांना अनेक वस्तू शिकवायला जात असे. आई भरतकाम आणि क्रोशाचे काम फार सुरेख करत असे. तिनी क्रोशानी फुलं विणून, त्याला कडेनी जाड लाल कापड लावून वेगळाच सुरेख पडदा केला होता. दुसरा एक पडदा होता. त्यावर तिने पॅचवर्कनी एक कोळीण केली होती. तो पण अप्रतिम होता. दोन्ही पडदे वेगळेच होते.

बरेच दिवस ते पडदे माहेरी होते. नंतर भावानी ते मला दिले.

मैत्रिणींना आल्या गेलेल्यांना ते दाखवले. नंतर ते कपाटात ठेऊन दिले. इतकी मेहनत घेऊन आईनी केलेल्या ह्या सुरेख पडद्याचे काय करावे हे समजत नव्हते.

एके दिवशी मनात विचार आला की हे म्युझियममध्ये दिले तर….

…. ते पडदे घेऊन मी राजा केळकर म्युझियमला गेले.

त्यांनी ते पाहिले.

ते म्हणाले

“आमची कमिटी असते. त्या कमिटीची मिटींग होते. ते ठरवतात की हे त्या योग्यतेचे आहेत की नाहीत. तुम्ही हे ठेऊन जा “

“हो चालेल.. “अस म्हणून पडदे त्यांना देऊन मी घरी आले.

आणि काही दिवसांनी मला त्यांचा फोन आला.

” तुमच्या आईचे पडदे आम्ही स्वीकारले आहेत. ” तसे पत्रही त्यांनी मला पाठवले.

मला फार फार आनंद झाला.

आज ते पडदे राजा केळकर. म्युझियममध्ये काचेच्या शोकेस मध्ये दिमाखात लावले आहेत.

टेक्सटाइल विभागात जाऊन तुम्ही जरुर पहा.

राजा केळकर म्युझियम खूप छान आहे. एकदा अवश्य पाहुन या.

☆

© सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी

मो 9763631255

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संदीप काळे

 मनमंजुषेतून 

☆ मानवतेचा मानस…! ☆ श्री संदीप काळे ☆

मी नवी मुंबईहून नाशिकच्या मार्गाला लागलो. रस्त्यामध्ये काही पाड्यांना भेटी देत सायंकाळपर्यंत नाशिकला जावं, हा बेत करून मी जात होतो. शहापूरजवळच्या एका पाड्यावर थांबलो. तिथल्या काही शेतकरी बांधवांशी बोलत होतो. निवडणुका, सरकार, स्थानिक पातळीवरील राजकारण आणि त्यात भरडली जाणारी ही सगळी पाड्यावरची माणसं आहेत, हे मी अनुभवत होतो. त्या पाड्यावर मी काही शेतकऱ्यांशी बोलत असताना एक छोटासा टेम्पो त्या गावात आला. टेम्पोला पाहून सगळे लोक हातामध्ये तांब्या, बाटली, ग्लास घेऊन टेम्पोच्या दिशेने जात होते.

मी माझ्या बाजूला उभ्या असलेल्या शेतकऱ्याला म्हणालो, “ही मंडळी अशी पळतात का? ’’ ते म्हणाले, “काही नाही, दूध आलेय. ते दूध आणण्यासाठी जात आहेत. ’’ मला वाटले, की दूध विक्रीसाठी कोणीतरी घेऊन आले असेल, पण तसे नव्हते. ते दूध तिथे मोफत वाटले जात होते. मी माझ्या बाजूला असलेल्या माणसाला परत म्हणालो, की ही माणसे फुकट दूध देतात का, पैसे घेत नाहीत? तो म्हणाला, ‘मानस’ नावाचा शेतीचा फार्म आहे. त्या ठिकाणी असणाऱ्या गाईचे दूध रोज काढून आसपासच्या आदिवासी पाड्यांवर, गावांमध्ये वाटले जाते.

मला त्या व्यक्तीचे ऐकून आश्चर्य वाटले. मी त्या टेम्पोवाल्याला म्हणालो, “तुम्ही हे दूध रोज वाटप करता का? ’’ ते म्हणाले, “नाही, दोन ते तीन दिवसांत आम्ही दूध एकत्रित जमा करून वाटप करत असतो. ’’ तुमचा फार्म कुठे आहे? मी पुन्हा त्याला विचारले, तो म्हणाला, “१५ किलोमीटर अंतरावर आहे. ’’ मी त्या फार्मचा पत्ता घेतला आणि तिथे लोकांशी बोलून त्या फार्मच्या दिशेने निघालो. शहापूरवरून पुढे जाताना साजिवली येथे भातसा धरणाच्या अगदी जवळ असलेले हे `मानस कृषी शेती’ असा मोठा बोर्ड लावलेला आहे. मी ओळख सांगून आतमध्ये प्रवेश केला.

एका झोपडीमध्ये एक व्यक्ती आदिवासी महिलांना धान्य वाटप करताना मी पाहिले. मी तिथं गेलो आणि मागे चुपचापपणे उभा राहिलो. सर्व महिलांना धान्य दिल्यावर ती व्यक्ती म्हणाली, ‘‘ ज्या गरजू आणि कुपोषित बालकांच्या आई आहेत त्यांच्यासाठी आम्ही हे धान्य देण्याचे काम करत असतो. आपल्या अवतीभवती असलेल्या अनेक गरजवंत महिला यांना या संदर्भात सांगा. ’’ त्या महिलांनी डोक्यावर बॅगा उचलल्या आणि त्या आपल्या घराच्या दिशेने निघाल्या.

त्यातल्या मी दोन महिलांशी बोलत होतो, त्यामध्ये गीता नावाची महिला मला म्हणाली, ` या जमान्यात कोण कोणाला मदत करते बाबा, ही माणसे पुढाकार घेऊन काहीतरी चांगले काम करतात, ’ दुसऱ्या जमुनाबाई म्हणाल्या, `गेल्या अनेक वर्षांपासून ही माणसे धान्य वाटप करण्याचे काम करतात. याच शेतामध्ये पिकलेले, इथेच देण्याचे काम त्यांनी हाती घेतले. प्रत्येक वेळेला धान्य देण्यासाठी येणाऱ्या महिला वेगवेगळ्या असतात. वेगवेगळ्या भागातल्या असतात. काळ नेहमी आम्हा गरिबाची परीक्षा घेतो. कधी आजारपण लहान मुलाभोवती असते, कधी म्हाताऱ्या माणसाचा जीव जातो. अशा स्थितीत ही माणसे देव म्हणून आमच्या आसपास असणाऱ्या सर्व पाड्यांवर जातात. सर्वांना भेटून मदत करतात. मी कुपोषणामुळे चार मुलांना मुकले. आता आई-बाबा आणि अपंग असलेल्या पतीला मी सांभाळते. ’

जी व्यक्ती धान्य वाटप करत होती त्या व्यक्तीजवळ जाऊन मी त्यांना नमस्कार केला. त्यांच्याशी बोललो. त्यांच्याकडून तिथे चालणाऱ्या सगळ्या उपक्रमाविषयी माहिती घेतली. मी ज्यांच्याशी बोलत होतो त्यांचे नाव व्यंकटेश जोशी (९४२३१३६६०४), ते ‘मानस’चे संचालक होते. मूळचे नांदेड जिल्ह्यातील धर्माबादचे असणारे जोशी यांनी त्यांच्या अनेक सहकारी मित्रांच्या मदतीने २५० एकर शेतीत सजीव शेतीचे प्रयोग करण्यासाठी पुढाकार घेतला. त्यात स्वतःला वाहून घेतले. जगात शेतीबाबत होणारे सर्व प्रयोग येथे होतात. देशभरातून शेतकरी येथे प्रशिक्षण घेण्यासाठी येतात.

गुजरात येथून गिरनार महाराज यांच्याकडून आणलेल्या पाचशे गीर गाई आहेत. या गाईचे दूध विक्रीसाठी नाही तर आसपासच्या गावांतल्या गरीब, कष्टकरी यांना वाटण्यासाठी आहे. गोमूत्रापासून पिकासंदर्भात असणारी सर्व औषधे येथे तयार केली जातात. विहिरीत गोमूत्र सोडले जाते आणि ते पुन्हा झाडांना दिले जाते. शंभर एकर शेती येथे पडीक आहे, त्याचे कारण ती जमीन गाईंना चरण्यासाठी ठेवली आहे. गाय, अग्निहोत्र, जैविक खत ही ओळख या प्रकल्पाची आहे. जोशी माझ्याशी बोलत होते आणि मी त्यांचे सारे ऐकत होतो. सारा प्रकल्प जोशी यांनी मला फिरून दाखवला.

एका व्यक्तीची ओळख करून देताना जोशी मला म्हणाले, हे व्यंकटेश कुलकर्णी, माझे मावस भाऊ आणि गुरुसुद्धा आहेत. या प्रोजेक्टचे चेअरमन आहेत. त्यांनीच मला मुंबई दाखवली. मी कुलकर्णी सर यांना नमस्कार केला. एखाद्या साधूच्या चेहऱ्यावर जसे तेज असते तसे तेज कुलकर्णी यांच्या चेहऱ्यावर होते. जोशीकाका काही माणसांशी बोलत होते, त्या वेळी मी कुलकर्णी यांच्याशी वेगवेगळ्या प्रयोगांविषयी बोलत होतो. कुलकर्णी म्हणाले, शेतीसाठी देशी गाय खूप महत्त्वाची आहे. त्यासाठी जिथे शेती आहे तिथे गाय महत्त्वाची आहे. त्याशिवाय शेतीसाठी प्रसन्न वातावरणही महत्त्वाचे आहे, त्यासाठी अग्निहोत्र आवश्यक आहे.

अनादी काळापासून शेतीतून निघणाऱ्या धान्यातून आमच्या पिढ्या धष्टपुष्ट तयार झाल्या. कित्येक माणसे १३० वर्षांपर्यंत जगायची, पण आता सारेकाही सत्त्वहीन, रासायनिक खताचं खाऊन पन्नाशीत माणसांना जगणं नकोसे झाले आहे. कुलकर्णी यांचे शेतीबाबत सारे प्रयोग जबरदस्त होते. तिथला सोनचाफा तर आयुष्यभर आठवणीत राहील असाच होता. जोशी पुन्हा आले आणि माझ्याशी बोलत होते. ते म्हणाले, “माझे वडील नारायण जोशी स्वातंत्र्यसैनिक होते. ते प्रचंड धार्मिक होते. हातात येईल तेवढा तांदूळ ते घ्यायचे, तेवढाच शिजवून खायचे. माझे आजोबा गोविंद आबा भट गावाकडे ज्योतिषी होते, कुणाची गाय चोरीला गेली, घरातून माणूस निघून गेला, तो कुठे गेला, ते बरोबर सांगायचे. त्यांची कार्यपद्धती मी अवगत केली, असे मला जोशीकाका सांगत होते.

मी जोशीकाका यांच्या गाडीत बसलो. त्यांनी प्रोजेक्टवर जितके प्रशिक्षण सुरू होते तिथे आम्ही जाऊन आलो. द्राक्षे, डाळिंब, चिकू, भातशेती, भेंडी अशा सर्व पिकांबाबत प्रशिक्षण सुरू होते. दरवर्षी किमान सात ते आठ हजार शेतकरी येथून प्रशिक्षण घेऊन विषमुक्तीसाठी पुढाकार घेतात. जोशी, कुलकर्णी आणि अन्य मित्रांच्या सहकार्याच्या मदतीने सुरू झालेल्या या प्रयोगाच्या माध्यमातून येत्या दहा वर्षांत राज्यातले किमान अर्धे शेतकरी तरी विषमुक्त शेतीकडे वळवण्याचा ‘मानस’ या बंधूने आखला आहे. “

जोशी आणि कुलकर्णी बंधूंचा निरोप घेऊन मी परतीच्या वाटेने निघालो. जोशी काकांनी मला सोनचाफ्याची फुले बांधून देताना ते मला म्हणाले, तुम्हाला सोनचाफ्यांची फुले फार आवडतात. मला एकदम धक्का बसला, मी म्हणालो, तुम्हाला कसे काय माहिती. त्यावर जोशीकाका हसून म्हणाले, मी ज्योतिषी आहे, काकांच्या बोलण्यावर मीही हसलो.

… त्या सोनचाफ्याचा सुगंध पुढचे चार दिवस माझ्या गाडीत आणि घरात दरवळत होता. त्यापेक्षाही जोशी, कुलकर्णी यांनी निःस्वार्थीपणे राज्यातील हजारो शेतकऱ्यांना गायींच्या संवर्धनातून दिलेला विषमुक्त शेतीचा प्रयोग फार महत्त्वाचा होता. `जय किसान’चा नारा या बंधूंच्या समर्पक भावनेतून निनादणारा होता, बरोबर ना…?

© श्री संदीप काळे

चीफ एडिटर डायरेक्टर एच जी एन मीडिया हाऊस मुंबई.

मो. 9890098868

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ.उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ.मंजुषा मुळे/सौ.गौरी गाडेकर≈