Category: मनमंजुषेतून

सौ राधिका भांडारकर

 मनमंजुषेतून 

☆ तो सुवास दरवळतो तेव्हा… ☆ सौ राधिका भांडारकर ☆

जेव्हा जेव्हा मी माहेरपणाचा आनंद उपभोगून जळगावला परतत असे तेव्हा जीजी (माझी आजी) माझ्यासोबत खाऊचे डबे भरून देत असे आणि ते डब्बे तिच्या जुन्या झालेल्या लुगड्यांचे रुमाल करून त्यात बांधून देत असे. तेव्हा मी तिला म्हणायचे, ” काय ग जीजी माझं सामान वाढवतेस. मी खाल्लं ना सारं इथेच. ”

तेव्हा ती म्हणायची, ” कुठे ग ?अनारसे राहिले की, शिवाय तुला सुकलेले मासे आवडतात ना? जळगावला कुठे मिळतात? जा घेऊन. काही नाही वाढत सामानबिमान.. ”

परवा मी माझं कपाट आवरत होते. तिथे एका कोपऱ्यात सांभाळून ठेवलेला जीजीच्या लुगड्याचा तो रुमाल मला सापडला आणि माझं अंग शहारलं. त्या लुगड्याच्या तुकड्याला जीजीचा वास होता. त्या वासातलं प्रेम, ती मायेची उब, तिचा स्पर्श जाणवला. मन आणि डोळे तुडुंब भरून गेले. किती बोलायचे मी तिला पण तिच्यासारखी माया माझ्यावर जगात कोणीच केली नसेल. एक तुकडा लुगड्याचा आणि त्याचा गंध म्हणजे माझ्यासाठी त्या क्षणी जीजीचं संपूर्ण अस्तित्व होतं.

आयुष्यात असे कितीतरी आठवणींचे गंध साठलेले आहेत. जेव्हा जेव्हा मी तांदुळाच्या शेवया, उकडीचे मोदक अथवा अळूच्या वड्या करते किंवा कुणाकडून त्या मला आलेल्या असतात तेव्हा तेव्हा त्या पदार्थांचे ते सुगंध माझ्या बालपणीच्या श्रावण महिन्यात मला घेऊन जातात. श्रावण सोमवारी आणि शनिवारी आईने सोवळ्यात रांधलेला तो सुवासिक स्वयंपाक आणि पाटावर बसून ताटाभोवती रांगोळ्या रेखलेल्या त्या संध्याभोजनाच्या पारंपरिक पंगती आठवतात. केळीच्या पानावर वाढलेला तो गरमागरम वरणभाताचा, साजुक तुपाचा सुवास केवळ अस्विस्मरणीय! बालपणीच्या सणासुदीच्या आठवणी आणि वातावरणाला जागं करणारा.

मार्च महिन्यात कधीकधी काहीसं अभ्रं आलेलं आभाळ असतं बघा! ऊन— सावलीचा खेळ चालू असतो. कुठून तरी मोगरा, बकुळ, सुरंगीच्या फुलांचा मस्त गंध दरवळतो आणि मला का कोण जाणे आजही शालेय परीक्षा जवळ आल्याचे ते दिवस आठवतात. तो अभ्यास, त्या वह्या, ती पुस्तके आणि परीक्षेची एक अनामिक धडधड पुन्हा एकदा अनुभवास येते.

खरं म्हणजे आयुष्याच्या प्रवासात मी अनेक देश पाहिले पण कुठेही पावसात भिजलेल्या मातीच्या गंधाने मला मात्र नेहमीच भारतात आणून सोडले आहे. अचानक आलेला पहिला पाऊस, छत्री रेनकोट नसल्याने माझी आणि सभोवताली सर्वांचीच झालेली तारांबळ, ते भिजणं आणि मृद्गंधासह अनेक वातावरणातील सुगंध जगाच्या पाठीवर कुठेही मला आठवत राहतात. इतकंच नव्हे तर खरं सांगू का? या वासांची एक मजाच असते. हे आठवणीतले गंध ना तुम्हाला कुठल्याही क्षणी कुठेही घेऊन जातात. पुण्यात मी जेव्हा दोराबजीच्या दुकानात हिंडत असते तेव्हा मला तिथल्या खाद्यपदार्थांचे अथवा इतर वस्तूंवरून येत असलेले वास थेट परदेशात घेऊन जातात. असते मी भारतातच पण दुकानातल्या शीतपेटीतून दरवळणारे वास मला इटली, रोम जर्मनीतही घेऊन जातात. तिथले बेकरी प्राॅडक्टचे, खमीरचे काहीसे भाजके आंबट वास मला ठिकठिकाणच्या देशाची सफर घडवतात. मग तिथल्या आठवणीत मी पुन्हा एकवार रमून जाते.

एकदा मी लेकीकडे.. अमेरिकेला असताना भाजणीच्या चकल्या करत होते. तेव्हा लेक म्हणाली, ” मम्मी मला अगदी आपल्या जळगावच्या घरात असल्यासारखं वाटतंय गं! या तुझ्या चकलीच्या वासाने. ”

आणि तिने दिलेला परफ्युम मी जेव्हा भारतात आल्यावर वापरते तेव्हा मला अमेरिकेत माझ्या लेकीपाशी असल्यासारखं वाटतं.

वॉशिंग्टनला फिरत असताना मॅग्नोलियाचा तो पांढऱ्या फुलांनी गच्च लगडलेला वृक्ष पाहिला आणि त्या फुलांच्या सुगंधाने मला माझ्या अंगणातल्या अनंताच्या झाडाची आठवण झाली. भारतातला पांढरा सुवासिक चाफाही आठवला.

खरोखरच अशा कित्येक निरनिराळ्या सुवासांबरोबर केलेल्या मनाच्या प्रवासाला ना नकाशांची जरूर लागते ना वाहनांची. हा प्रवास निर्बंध, मुक्त असतो.

मी दहावी अकरावीत असेन. घर ते शाळा असा साधारणपणे दहा ते पंधरा मिनिटांचाच रस्ता असेल. ते वय उमलणारं, भावभावनांचं, काहीसं तरल, देहातली कंपने अनोळखी, न समजणारी. त्यावेळची एक आठवण. गंमतच बरं का? 

एक युवक, दिसायला वगैरे बरा होता, छान उंच होता. रोज मध्येच रस्त्याच्या कुठल्यातरी कोपऱ्यावरून माझ्याबरोबर शाळेपर्यंत अगदी न बोलता चालत यायचा. शाळेच्या आवारात शिरताना मला दोन सोनचाफ्याची फुले द्यायचा. माझ्या मैत्रिणी म्हणायच्या, ” आला ग तुझा चंपक!”

आज मला इतकं आठवत नाही की त्यावेळी माझ्या मनात त्याच्याविषयी काय भावना होत्या किंवा मी त्यांनी दिलेली फुलं केवळ भिडस्तपणे घेत होते की मनापासून घेत होते? कोण जाणे! पण आजही जेव्हा जेव्हा या सोनचाफ्याच्या फुलांचा सुगंध येतो तेव्हा त्या कुरळ्या, दाट केसाच्या, उंच युवकाची आठवण जागी होते मात्र आणि तितकंच हसूही येतं. आयुष्यातले असे वेडपट क्षण किती मजेदार असतात ना याची जाणीव होते केवळ ती या आठवणीतल्या गंधांमुळे.

मुलाचे घरदार, शिक्षण, रूप, भविष्य चोखंदळपणे पाहून, पारखून माझं लग्न जमलं. सासर अमळनेरच, मी मुंबईची. तेव्हापासून साहित्यप्रेमी असल्यामुळे गावाविषयीच्या अगदी बा. भ. बोरकरी कल्पना! लग्नाआधी मी अमळनेरला गेले होते. होणाऱ्या नवऱ्याने अगदी रोमँटिकपणे मला मोटरबाईक वरून गावात, गावाबाहेर फिरवून आणले. गाव छानच होता. गावाला शैक्षणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, अध्यात्मिक परंपरा होती आणि त्याचबरोबर एक घराघरातून ढणढण पेटलेल्या मातीच्या चुलींचा, खरपूस भाकऱ्यांचा, तसाच गाई म्हशींच्या गोठ्यांचा, शेणामुताचा, कडबा —पेंढ्यांचा असा एक संमिश्र वेगळाच वास होता आणि तुम्हाला म्हणून हळूच कानातच सांगते, हा वेगळा वास माझ्या होणाऱ्या नवऱ्याला ही असल्यासारखे मला तेव्हा जाणवले होते आणि ते मी त्याला स्पष्टपणे सांगितले होते. तेव्हा तो म्हणाला होता, ” मग काय विचार आहे तुझा? लग्न कॅन्सल?”

आमचं लग्न झालं. गेल्या पन्नास वर्षात खूप काही बदललं असेल नसेल पण चुकूनमाकून पेटलेल्या मातीच्या चुलीचा तो भाजका वास आणि गायीगुरांच्या सहवासातला वास मला पुन्हा पन्नास वर्षे मागे घेऊन जातो. एका अनोळखी पण जन्माची गाठ बांधली जाणार असलेल्या व्यक्तीबरोबरची ती पहिलीवहिली रोमँटिक बाईक सफर आठवते. आहे की नाही गंमत?

अशा कित्येक आठवणी. माझी आई जळगावला यायची. काही दिवस रहायची आणि परत जायची. ती गेल्यावर मला खूप सुनं सुनं वाटायचं. कितीतरी दिवस मी तिची रुम तशीच ठेवायचे कारण त्या खोलीला आईचा वास असायचा. आणि नकळत त्या वासाचा मला आधार वाटायचा.

तसे तर अनेक वास सुवास! रेल्वे स्टेशनचा वास, विमानतळावरचा वास, समुद्रकिनारी ओहोटीच्या वेळचा वास आणि त्यासोबतच्या कितीतरी आठवणी.

… गंधित आठवणींची एक मजेदार यात्रा. कधीही न संपणारी. कधी भावुक करणारी, हळवी, संवेदनशील तर कधी खळखळून हसवणारी.

© सौ. राधिका भांडारकर

पुणे

मो.९४२१५२३६६९

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. उज्ज्वला केळकर

 मनमंजुषेतून 

☆ देणार्‍याचे हात घ्यावे… ☆ सौ. उज्ज्वला केळकर ☆

काल शारदा कामावर लवकरच आली. मी म्हंटलं, ‘ काय ग आज लवकर कशी? ’

ती म्हणाली, ‘आजपासून सानेवहिनींचं काम सोडलं. ’

‘ का ग? ’

‘ चार दिवसांपूर्वी बघा, त्यांच्या अन्वयने टेबलावर ५०० रु. ठेवले होते. कॉलेजमध्ये जाताना न्यायचे म्हणून आणि विसरला. नंतर त्यांनी आईला फोन करून सांगितलं, टेबलावर पैसे विसरलेत म्हणून. मी खोली झाडायला गेले, तेव्हा तिथे पैसे नव्हते. सानेवहिनी मला चार-चारदा विचारायला लागल्या. कुठे गेले म्हणून? आता मी पाहिलेच नव्हते तर काय सांगणार? मी तेव्हाच ठरवलं, हे काम सोडायचं. आम्ही तुमच्यापेक्षा गरीब, पण आम्ही कष्ट करून खातो, चो-या करत नाही. काम लगेच सोडलं असतं, तर संशय आला असता. पैसे घेतले असणार म्हणूनच काम सोडलं.‘

‘ मग?’ ‘ संध्याकाळी खुलासा झाला, की टेबलावर पैसे पडलेले पाहून त्याच्या पप्पांनी उचलून खिशात ठेवले. त्यांचे पैसे सापडले आणि मग मी काम सोडायचं ठरवलं. आम्ही दुसर्‍याकडे काम करतो, पण आम्हालाही काही मान-अपमान आहे की नाही? ‘

खरंच होतं तिचं बोलणं. घरातील एखादी वस्तू, इथे-तिथे टाकलेले पैसे, सापडेनासे झाले की प्रथम संशय येतो, तो कामवालीवर. कुणी तो आडवळणाने व्यक्त करतात. कुणी स्पष्टच विचारतात.

नंतर डाव्या-उजव्या हाताने ठेवलेली ती वस्तू किंवा पैसे आपल्याला सापडतात. पण आपण कामवालीवर संशय घेतला, ही आपली चूक होती, असं किती जणांना वाटतं? किती जणांना त्याचा मनापासून पश्चात्ताप होतो? किती जण त्यासाठी त्यांची क्षमा मागतात.

‘नाही रे’ वर्गाकडे आहे रे वर्ग नेहमीच संशयाने बघतो. व्यवहारात बर्‍याचदा असं दिसतं, की ‘आहे रे’ किंवा ‘खूप खूप आहे रे’ वर्गातील लोकच नीतीमूल्यांचं उल्लंघन मोठ्या प्रमाणावर करतात.

लाखो-करोडोंनी पैसे गोळा करणार्‍या सिनेमातील नट-नट्या, व्यापारी वर्ग, इन्कम टॅक्स चुकवताना दिसतात. सेल्स टॅक्स बुडवतात. आपला माल दुसर्‍या बॅनरखाली विकतात. एखाद्या सामान्य माणसाने विजेचं बील लवकर दिलं नाही, तर दंड होतो. वीज-पाणी तोडली जाण्याचे धमकी – पत्र मिळते, पण लाखो-करोडोंची वीज-पाणी बिलं थकवणार्‍या कारखानदारांचं, संस्थांचं, प्रतिष्ठानचं काय?. वीज-पाणी तोडलं गेलं, तर आम्ही कारखान्याला टाळं ठोकून घरी बसून राहू.

त्यावर अवलांबून असणार्‍या लोकांचा तुम्ही विचार करा, असं आरडा-ओरडा करायला ही मंडळी मोकळी. माझे मामा नेहमी म्हणायचे, गेली ना वस्तू, जाऊ दे. चोराच्या उपयोगी पडेल की नाही?

गेलेल्या गोष्टीचा सारखा विचार करून ती परत येणार आहे का? तुम्ही स्वत::मात्र दु:खी होता.

चोरीला गेलेल्या पैशांचा, वस्तूंचा विचार करण्यापेक्षा, विचार करण्यासारख्या पुष्कळ महत्वाच्या गोष्टी आहेत जगात. भाकरी पळवणार्‍या कुत्र्यामागे तूप घेऊन धावणार्‍या एकनाथांइतके नाही, तरी माझे मामा एकूण ग्रेटच. पण त्यांचे संस्कार होऊनही बारीक-सारिक, क्षुल्लक गोष्टींचा विचार करण्याची माझी सवय. एखादे बॉलपेन किंवा एखादा चमचा दिसेनासा झाला, तरी मी अस्वस्थ होते.

कारखाने नेहमीच तोट्यात चालतात, पण मालक, संचालक, यांची आर्थिक स्थिती अधिकाधिक कशी सुधारते हे गणित मला कधीच कळलं नाही. बदलता येईल आपल्याला ही वृत्ती, प्रवृती?

व्यक्तीला लुबाडलं, तर ते अनैतिक, पण शासनाला लुबाडायला काहीच हरकत नाही, अशी वृत्ती, प्रवृती स्वातंत्र्योत्तर काळात वाढत चाललीय. त्यातूनच बोगस कंपन्या, पतसंस्था हे प्रकार सर्रास दिसतात. पंचवीस हजाराला दुसर्‍याला गंडा घालणारा पंचवीस रुपये सापडत नाहीत, म्हणून दुसर्‍यावर तुटून पडतो.

व्यक्ती जितकी श्रीमंत, तितका करबुडवेपणा अधीक. अर्थात हे काही त्रिकालाबाधित सत्य नव्हे. 

पण समाज व्यवहारात बव्हंशी असं दिसतं. समाजात अशी माणसंच जास्त ताठ मानेने मिरवतात.

समाजात प्रतिष्ठा, लौकिक प्राप्त करून घेतात. आदर-सन्मान मिळवतात. इतकंच नव्हे, असं करायला हवं… तसं करायला हवं… असा इतरांना उपदेश करतात.

माझी एक मैत्रीण म्हणते, आज-काल माणसाकडे पैसा पाहिजे. मग तो कुठल्या का मार्गाने मिळालेला असेना का? सुखी माणसाचा सदरा वगैरे गोष्ट काल्पनिक झाली किंवा पैसा हाच सुखी माणसाचा सदरा. मी विचार करू लागले, की खरंच पैशाने सुख मिळतं का? याचं उत्तर अर्थातच सुखाच्या ज्याच्या त्याच्या कल्पनेवर अवलांबून आहे. प्रतिष्ठा, लौकिक, उपभोग, यातच सुख आहे, असं ज्यांना वाटतं, त्यांना नक्कीच वाटत असेल, जवळ पैसा आला की झालं ! मग तो कोणत्या का मार्गाने आलेला असेना का?

‘ व्यवहारात सगळ्यांनाच काही असं वाटतं नाही. मनाचं समाधान, तृप्ती याचा कदाचित पैशाशी मेळ नाही घालता येणार. ’ मी मैत्रिणीला सांगते.

मला एक दंतकथा आठवली. दंतकथा खर्‍या की खोट्या? कुणास ठाऊक? पण त्या माणसाच्या वृत्ती, प्रवृत्ती यावर प्रकाश टाकतात, आणि संवेदनाक्षम व्यक्तींच्या वर्तनाला वळण लावतात, हे नक्कीच.

एक स्त्री तीर्थयात्रेला निघाली होती. वाटेत एका झर्‍याकाठी ती पाणी पिण्यासाठी थांबली. पाणी स्फटिकासारखं शुभ्र होतं. तळातल्या दगड-वाळूत तिला काही तरी चकाकताना दिसलं. ते एक मूल्यवान रत्न होतं. तिने ते उचललं आणि आपल्या शिदोरीच्या फडक्यात ठेवलं. ती पुढे चालू लागले. वाटेत तिला एक सहप्रवासी भेटला. दोघेही बोलत बोलत बरोबर निघाली. त्याच्याजवळ शिदोरी नव्हती, म्हणून तिने त्याला आपल्याबरोबर जेवायचा आग्रह केला. तिने शिदोरी सोडली.

त्यातील भाकरी, कोरड्यास, कांदा, चटणी वगैरे तिने त्याला दिले.

शिदोरी सोडताना त्याला ते मूल्यवान रत्न दिसले. त्याला वाटलं, या बाईला काही त्या रत्नाची किंमत कळलेली नाही. म्हणून तर तिने ते नीट सुरक्षित ठिकाणी ठेवलेलं नाही. आपल्याला ते मिळालं, तर आपण मालामाल होऊ. आपलं जन्माचं दारिद्र्य फिटेल.

जेवता जेवता तो त्या बाईला म्हणाला, ‘बाई, तुमच्याकडे तो रंगीत खडा आहे ना, तो मला देऊन टाकाल?’

बाईने लगेच ते रत्न त्या यात्रेकरूला देऊन टाकलं.

पुढे कुठली यात्रा आणि काय, यात्रेकरू ते अनमोल रत्न घेऊन आपल्या घरी परत आला.

‘सहा महीने झाले. तो यात्रेकरू ते अनमोल रत्न घेऊन त्या बाईचे घर शोधत शोधत पुन्हा तिच्याकडे आला. तिचं रत्न परत करत तिला म्हणाला, ‘मला तुझ्याकडून या रत्नापेक्षा अधिक मूल्यवान गोष्टीची अपेक्षा आहे आणि माझी खात्री आहे, की तू मला निराश करणार नाहीस. ’

‘आता माझ्याकडे मूल्यवान असं काहीच नाही. ’ ती बाई म्हणाली.

‘नाही कसं? तुझी वृत्ती.. ज्या सहजपणे कोणताही मोह न धरता तू मला हे मूल्यवान रत्न देऊन टाकलंस, ती वृत्ती… ’

कथा इथच संपते. अशी निर्मोही वृत्ती देता-घेता येईल का? देता येणार नाही, पण घेता खचितच येईल. चांगल्या प्रवृत्तीच्या माणसांकडे बघून, त्यांच्या वागण्या- बोलण्यातून, अनुभवातून, निरीक्षणातून प्रयत्नपूर्वक ही वृत्ती नक्की आपल्या अंगी नक्की बाणवता येईल.

मला एकदम विंदा करंदीकरांची कविता आठवली “घेता घेता एक दिवस देणार्‍याचे हातच घ्यावे. “

सौ. उज्ज्वला केळकर

संपर्क – निलगिरी, सी-५ , बिल्डिंग नं २९, ०-३  सेक्टर – ५, सी. बी. डी. –  नवी मुंबई , पिन – ४००६१४ महाराष्ट्र

मो.  836 925 2454, email-id – [email protected] 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संभाजी बबन गायके

 मनमंजुषेतून 

☆ “सुरकुतलेले स्पर्श !” ☆ श्री संभाजी बबन गायके ☆

“अहो, आजोबा ! मी जेंव्हा स्वत:चा स्वत: जेवायचा प्रयत्न करतो ना… तेंव्हा माझ्या हातातला चमचा हातून निसटून पडतो कधी कधी!

“अरे, माझंही असंच होतं!”

“नाही, पण तुम्ही माझ्यासारखा बिछाना ओला करीत नसाल.. मोठे आहात न तुम्ही!

“अरे नाही रे, बाबा! बरेचदा काही समजतच नाही. घराचे चिडचिड करतात ना तेंव्हा ध्यानात येतं!”

“पण तुम्ही थोडंच माझ्यासारखं रडत असाल?”

“म्हणजे काय? मला सुद्धा रडू येतंच की… फक्त तुझ्यासारखं भोकाड पसरत नाही मी… पण कधी कधी कोणत्याही गोष्टीमुळे डोळे भरून येतात… !”

“पण आजोबा… सगळ्यांत वाईट गोष्ट कोणती आहे माहीत आहे?”

“कोणती?”

“मोठी माणसं लक्षच देत नाहीत माझ्याकडे!”

आजोबांनी आपल्या सुरकुतलेल्या हातांत त्या बालकाचे दोन्ही हात घेतले…. हातांच्या मऊ स्पर्शातली उब त्याला जाणवली.. !

आजोबा त्याला म्हणाले… ”तुला नक्की काय वाटत असेल याची कल्पना मला आहे… तुझी आणि माझी भूक सारखीच आहे…. प्रेमाच्या स्पर्शाची! कुणी आपल्याकडे लक्षच देत नाही… ही जाणीवच अधिकाधिक गडद होत चाललीये हल्ली !”

– – – शेल सिल्वारस्टीन यांनी लिहिलेल्या “ The Little Boy and the Old Man “ या कवितेचा हा स्वैर मराठी अनुवाद – – –

आयुष्याच्या मध्यातच कुठे तरी मृत्यूने नाही गाठले तर वृद्धत्व कुणाला चुकत नाही. पुनरपि जननं… नेमाने बाल्य, तारुण्य आणि वार्धक्य हे तीन ऋतू एका मागोमाग एक येतच राहतात. या क्रमाने वार्धक्यानंतर बाल्यावस्था यायला हवी… पण बालपणाला आयुष्यात पुन्हा परतायची कोण घाई… म्हातारपण पुरते संपत नाही तोच माणूस लहान व्हावयाला लागतो… कधी कधी अगदी एखादे अर्भक वाटावे एवढा. प्रौढत्वी निज शैशवास जपण्याची मुद्दाम कसरत करावी लागत नाही… शैशव जाणत्या पावलांनी जवळ येतच असते.

आणि हे उतरत्या वयातले बालपण काढणे केवळ आई-वडीलांनाच शक्य असते.. पण ते तर आधी जन्मले म्हणून पुढे निघून गेलेले असतात. मग अपत्यांनी त्यांच्या प्रौढत्वात पालकत्व नाही स्वीकारले की – – 

‘नामा म्हणे घार गेली उडोन… बाळें दानादान पडियेली.. ’. अशी अवस्था निश्चित.

बालकांना समजावणे तुलनेने तसे सोपे आणि पालकांच्या अधिकारातले. परंतु, वयाने वाढलेल्या पण बुद्धीने लहान लहान होत चाललेल्या, जाणिवेच्या झुल्यावर स्मरण-विस्मरणाचे हेलकावे घेणा-या मोठ्यांना सांभाळणे मोठे कठीण. ज्यांना ही कसरत साधली आणि ज्यांच्या बाबतीत ही कसरत साधली गेली ते दोघेही नशीबवान म्हणावे लागतील !

मागील जीवघेण्या आपत्तीत स्पर्श दुरावले होते… मरणासन्न असलेल्या बापाच्या हातात लेकाला हात द्यावासा वाटायचा… पण लेक त्या आपत्तीशी डॉक्टर म्हणून लढतो आहे… त्याला हातात मोजे घालावेच लागताहेत… आणि ह्या मोज्याताला स्पर्श बापापर्यंत पोहोचतच नाहीये… केवढा दैव दुर्विलास! काय होईल म्हणून शेवटी लेक हातातील मोजा काढून बापाच्या हाती हात देतो… तेंव्हा जणू नदीच्या दोन काठांना जोडणारा सेतू बांधला जातो ! आणि कर्तव्यावर जाताना बापाचा निरोप घेताना बापाच्या हातांवर तो जंतूनाशक औषध घालायला विसरत नाही !

आपली बालके मोठी होत राहतात… आणि ही मोठी बालके हळूहळू शेवटाकडे वाटचाल करीत असतात…. त्यांचे शक्य तेवढे अपराध पोटात घालून त्यांना काळाच्या उदरात गडप होईपर्यंत सावरून धरणे… प्रयत्नांती शक्य आहे ! त्यांच्या मागे उभा असलेला काळ… आपल्याही मागेच उभा आहे, ही जाणीव ठेवणे हिताचे !

शेल सिल्वारस्टीन यांनी लिहिलेली “The Little Boy and the Old Man“ ही मूळ कविता……

Said the little boy, “Sometimes I drop my spoon. ”

Said the little old man, “I do that too. ”

The little boy whispered, “I wet my pants. ”

“I do that too, ” laughed the little old man.

Said the little boy, “I often cry. ”

The old man nodded, “So do I. ”

“But worst of all, ” said the boy, “it seems

Grown-ups don’t pay attention to me. ”

And he felt the warmth of a wrinkled old hand.

“I know what you mean, ” said the little old man.

— –(From ‘A Light In The Attic’ by Shel Silverstein)

(कविता आंतरजालावरून साभार.)

© श्री संभाजी बबन गायके 

पुणे

9881298260

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री नीता कुलकर्णी

 मनमंजुषेतून 

☆ “बंब…” ☆ सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी ☆

माझ्या मैत्रिणीच्या रेखाच्या घराचे इंटिरियर डेकोरेशनचे काम खूप दिवस चालु होते. ते पूर्ण झाल्यावर “बघायला ये “.. असा तिचा फोन आला. तरी बरेच दिवस मला जायला जमले नव्हते.

 तिचे घर पाहून आलेल्या मैत्रिणी तिच्या घराची खूप स्तुती करत होत्या. त्यामुळे मलाही उत्सुकता लागली होती. एके दिवशी सवड काढून मी मुद्दाम तिच्या घरी गेले. तिने दार उघडल्यावर अक्षरशः बघत उभी राहिले. तिचे घर अनेक वस्तूंनी सजवलेले होते. फारच सुरेख दिसत होते. प्रत्येक गोष्ट अप्रतिम होती.

 पण माझे लक्ष मात्र हॉलच्या कोपऱ्यात गेलं. तिथं तिने काय ठेवलं असेल ?…. मी कधी कल्पनाही केली नव्हती अशी गोष्ट तिथे होती.

तिथे तिने पूर्वी पाणी तापवायला वापरायचा तो तांब्याचा मोठा बंब ठेवला होता. पॉलिश केलेला असल्याने त्याचा लाल तांबूस रंग चांगला चमकत होता. त्याला गोमुखाची तोटी होती. विस्तवाच्या जागी ठेवायचा झारा सुद्धा होता. कितीतरी वेळ बंबासमोर ऊभ राहुन मी बघत होते.

 खूप जुनी मैत्रीण अचानक रस्त्यात भेटली की आपल्याला जसा आनंद होतो तसा मला आनंद झाला होता. असा बंब मी कितीतरी वर्षांनी पाहत होते.

रेखा म्हणाली ” काय बघतेस एवढं?”

” हा तुझा बंब… अग किती छान दिसतोय “

यावर ती म्हणाली, ” ही माझ्या नवऱ्याची आवड.. हॉलमध्ये बंब ऑड दिसेल असं मला वाटत होतं. पण तुला सांगते घरी येणारा प्रत्येक जण बंब बघून खुश होतोय “

नंतर रेखाशी गप्पा झाल्या. खाणं झालं. मी घरी आले. घरी आल्यावरही तिचा बंबच माझ्या डोक्यात होता.

मनात विचार आला…. या जुन्या वस्तू निरुपयोगी झाल्या तरी आपल्याला हव्याशा का वाटतात.. ? मग विचार केल्यावर लक्षात आलं की ह्या वस्तूंकडे नुसतं पाहिलं तरी आपल्याला आनंद होतो.

गेलेले दिवस त्याच्या सोबतीने आपण पकडून ठेवायला बघतो..

तसंच असेल.. कारण तो बंब बघितल्या क्षणी मला माझे लहानपणीचे दिवस आठवले..

पहाटे उठून कामाला लागलेली आई आठवली. भाड्याचं घर… मागच्या अंगणात ठेवलेला बंब आठवला…

त्याच्या अनुषंगाने कितीतरी गोष्टी नजरेसमोर तरळल्या. मनात त्या आठवणींची एक सुरेख साखळीच तयार झाली. माझा तो दिवस त्या आनंदातच गेला..

आजोळ आठवलं. आजोळी बंबासमोर तांब्याच घंगाळ, पितळेचा तांब्या आणि “वज्री ” ठेवलेली असे. वज्री हा शब्द तर माझ्या स्मरणातून निघून गेला असेल असे मला वाटले होते. पण तो अचूक आठवला..

वज्री म्हणजे अंग घासायचा दगड… अजोळच

“न्हाणीघर ” डोळ्यासमोर आलं त्याला न्हाणीघरच म्हटलं जायचं… भांडी घासायला दुसरी जागा होती. तिला मोरी म्हटलं जायचं.

 साध्या बंबावरून माझं मन कुठल्या कुठे भटकून येत होतं. काही दिवसां नंतरची गोष्ट..

यांचे मित्र मनोहर घरी आले. बोलताना मी त्यांना रेखानी बंब हॉलमध्ये ठेवला हे सांगितलं. तर ते म्हणाले… ” पूर्वी आमच्याही घरी तसा पितळेचा बंब होता. अंगणात तो ठेवलेला असे. आई गरम पाण्याची बादली भरून देई.. म्हणत असे

” विसण “घालून घे. विसण हा शब्द आता मुलांना कळणारही नाही.

आई बंबात लाकडं घालायची, पाण्याची भर घालायची, बंब चिंचेनी घासून लख्ख ठेवायची. आणि प्रत्येकाची बादली बाथरूम मध्ये ठेवून द्यायची… किती कष्ट करायची रे…”

असे म्हणेपर्यंत त्यांचे डोळे भरून आले होते. आम्ही दोघे त्यांच्याकडे बघत होतो.

ते आपल्याच तंद्रीत होते. पुढे म्हणाले ” तेव्हा आईच्या कष्टाची काही किंमत वाटायची नाही. जाणवायचे सुद्धा नाहीत. दिवसभर ती राबायची आणि तिची सेवा आम्ही करायची तेव्हा आई देवा घरी गेली. राहूनच गेलं बघ….. “

बंबाच्या विषयावरून मनोहरना त्यांची आई आठवली.. ते हळवे झाले होते..

आपल्याला कशावरून काय आठवेल… हे सांगताच येत नाही. कुणाची कुठे अशी नाजूक दुःख लपून बसलेली असतात.. नकळत त्यांना धक्का लागला की उफाळून वर येतात… तसंच त्यांचं झालं होतं…

रेखाच्या घरातल्या बंबाबद्दल मी पेंडसे आजीं जवळ बोलले.

त्या क्षणभर गंभीर झाल्या… नंतर हसल्या आणि म्हणाल्या,

” तुला एक गंमत सांगू का ?

“सांगा ना ” मी म्हटलं 

” अगं लग्न होऊन सासरी आले तेव्हा माझं वय एकोणीस होत. अंगात अल्लडपणा, धसमुसळेपणा होता. वागण्यात कुठलाच पाचपोच नव्हता….. बंबात भर घालण्यासाठी बादलीनी पाणी ओतायला लागले की माझ्या हातून हमखास पाणी नळकांडण्यात पडायचं.. विस्तव विझायचा.. बंब परत पेटवायला लागायचा. मग सगळ्यांच्या आंघोळीला ऊशीर व्हायचा. सासुबाई सांगायच्या हळू बेताने ओतावं. तरी तीन-चार दिवसांनी माझ्या हातून तसंच व्हायचं. नंतर मात्र एकदा त्या चांगल्याच रागावल्या. त्यांनी तिथलेच एक लाकूड घेतलं आणि माझ्या हातावर मारलं “

” आणि मग काय झालं?” मी उत्सुकतानी विचारलं.

” मग काय.. हात चांगला सुजला. दोन दिवस काही कामं करता येत नव्हती. पण नंतर मात्र सासुबाई स्वतः रक्तचंदनाचा लेप उगाळून लावत होत्या. शिस्तीच्या होत्या पण प्रेमळही होत्या गं.. “

मी आजींकडे बघत होते.

त्यापुढे म्हणाल्या ” आता बटन दाबलं की गरम पाणी.. पण ती मजा नाही बघ.. तसं गरम पाणी सुद्धा नाही.

त्या पाण्याला वास होता जीव होता. ” 

आजी जुन्या आठवणीत रंगून गेल्या होत्या.

त्या वेळी बंब इतका डोक्यात होता की जो भेटेल त्याला मी त्याबद्दल सांगायची. गंमत अशी की प्रत्येकाच्या मनात काही तरी निराळचं असायचं…

त्यावर तो अगदी भरभरून माझ्याशी बोलायचा.

मुलाचा मित्र प्रमोद गाव सोडून आला आहे. आता इथे पुण्यात नोकरी करतोय. तो घरी आला होता. तेव्हा बंबाचा विषय निघाला… तो म्हणाला..

” काकू तुम्ही सांगितल्यापासून मलाही गावाकडे आहे तसा बंब इथे आणावा असं वाटायला लागलंय.. पण ठेवू कुठे ?आम्हीच लहानशा दोन

खोल्यात राहतोय.. आमच्या बाथरूम मध्ये सुद्धा बंबाला जागा नाही. “

” गावाला बंब कुठे ठेवलाय रे ?”

मी विचारलं 

” गावाकडे प्रशस्त घर आहे, परसू आहे, विहीर, रहाट आहे. तिथे बंब आहे. विहिरीचं पाणी काढायचं बंबात भर घालायची.. दिवसभर पाणी.. शहरातल्या सारखं नाही तिथे. हे एवढं मोठं अंगण आहे आणि आम्ही इथे आलोय… पोटासाठी पैशासाठी”

” परत जाताल रे गावाकडे “मी म्हणाले 

” परत कुठले जातोय ?आता ईथेच राहणार.. गाव, जमीन, शेतीवाडी सगळं सुख मागे गेलय आणि आम्ही झालोय आता इथले चाकरमाने.. बंबातल्या गरम पाण्याच्या अंघोळीची मजा आमच्या नशिबात नाही. तिथे अंघोळ केल्यानंतर कस प्रसन्न वाटतं.. इथे आपलं घाईघाईत काहीतरी उरकायचं म्हणून अंघोळ होते.. ” उदासपणे प्रमोद बोलत होता.

माझ्या लक्षात आलं घरात नसली तरी प्रमोदच्या मनात बंबाला जागा होती. मनातलं बोलायला बंबाच निमित्त झालं होतं. गावाकडची पाळमुळं उखडून ही रोपटी इथे आली होती.. पण अजून इथे म्हणावी तशी रुजली नव्हती. शरीरानं इथ आलेली मुलं मनाने अजून गावाकडेच होती.

रेखाचा नवरा निखिल रस्त्यात भेटला. मी त्याच्या घराचे कौतुक केले विशेषत: बंबाचे… यावर तो म्हणाला

” तुम्हाला एक मनातली गोष्ट सांगू का? त्या बंबाकडे पाहिलं की मला आमचे पूर्वीचे दिवस आठवतात. घरची गरीबी होती. खाणारी तोंडे खूप. कमावणारे एकटे वडील.. त्यात आजोबांच्या आजारपणात एकदा पैशाची गरज होती. घरात सोनं-चांदी नव्हतीच.. वडिलांनी मारवाड्याकडे बंब गहाण ठेवायचे ठरवले. बंब घराबाहेर काढताना आई-दाराआड उभी राहून रडत होती. नेमकं त्या क्षणी मी तिच्याकडे पाहिलं. तिची ती आर्त व्याकुळ नजर अजून माझ्या डोळ्यापुढे आहे. “

माझ्याशी बोलताना तो हळवा झाला होता. पुढे म्हणाला,

” ते दिवस गेले.. दिवस जातातच पण चांगले दिवस आले तरी आपण ते दिवस विसरायचे नसतात. तरच आपले पाय जमिनीवर राहतात. म्हणूनच माझ्या दृष्टीने तो नुसता बंब नाही. त्याच्यामागे खूप काही आहे. म्हणून त्यासाठीच तो हॉलमध्ये आहे. घरातल्या महत्त्वाच्या जागी…. “

मी आश्चर्याने त्याच्याकडे पाहायला लागले. रेखाचा नवरा इतक्या गरीबीतून वर आला आहे हे मला नव्यानेच कळले. तो इतका नम्र आणि साधा का याचेही कोडे उलगडले.

केवळ रम्य भूतकाळच आपल्या आठवणीत राहतो असे नाही तर अशा गोष्टींनीही मनात घर केलेले असते. त्या आयुष्यभर साथ देतात. त्याच्या बरोबर जगताना ऊपयोगी पडणारं शिक्षण पण देतात…

केवळ एक साधा बंब हा विषय पण त्यावर किती जणांकडून काय काय ऐकायला मिळाले…

तुमच्या घरी होता का बंब? तुम्हाला आली का कुठली आठवण?असेल तर मला जरूर कळवा..

☆

© सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी

मो 9763631255

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ राधिका भांडारकर

 मनमंजुषेतून 

☆ मी छान आहे… ☆ सौ राधिका भांडारकर ☆

डॉक्टर केळकर खूप आजारी होते. एकेकाळचे जळगावचे नामांकित, रुग्णांशी स्नेहसंबंध ठेवणारे आणि अतिशय सचोटीने, कर्तव्यबुद्धीने वैद्यकीय पेशा सांभाळणारे कुशल, शल्यचिकित्सक ते होते. मी त्यांना कलियुगातले कर्मयोगी असेच म्हणायचे. ते असे मरणासन्न अवस्थेत असताना मी त्यांना भेटायला गेले तेव्हा मला पाहून त्यांच्या चेहऱ्यावर स्मितरेषा उमटली. म्हणाले, ” ये. बैस. कशी आहेस? “

खरं म्हणजे हा प्रश्न मी त्यांना विचारणार होते ना?

त्यावेळी मनात आलं ९० व्या वर्षी महाप्रयाणाला निघालेली व्यक्ती, वेदनांच्या पलिकडे जाऊन इतकी शांत कशी असू शकते? भयमुक्त, अलिप्त, स्वीकृत. मी त्यांचा हात धरून विचारले, “कसे आहात सर ?”

“अगं! मी छान आहे, काही तक्रार नाही. ”

आम्ही छान गप्पाही मारल्या. त्यांच्या वेदना मला जाणवत होत्या पण ते मात्र त्या सर्वांना पार करून छान बोलत होते

दुसऱ्याच दिवशी त्यांच्या निधनाची बातमी आली आणि सहजपणे मला महाभारतातला तो अत्यंत सुंदर, अर्थपूर्ण श्लोक आठवला.

अनित्यं यौवनं रूपं

जीवितं द्रव्यसंचय:।

आरोग्यं प्रियसंवासो

गृध्येत्तत्र न पंडित:॥

तारुण्य, सौंदर्य, आयुष्य, आरोग्य, प्रियजनांचा सहवास हे सारं परिवर्तनीय आहे. चिरंतन नाही, अशाश्वत आहे. पण जे सुजाण असतात ते या सर्व गोष्टींमध्ये गुंतून पडत नाहीत. ते फक्त शाश्वताचाच पाठपुरावा करतात.

जेव्हापासून माणसाचं जगणं सुरू होतं तेव्हापासून पळणं, धावणं सुरू होतं. शिक्षण, नोकरी, पैसा, पद, अधिकार, कीर्ती, चांगलं, अधिक चांगलं, त्याहून उत्तम मिळवण्यासाठी त्याची पुरी दमछाक होते. जास्तीत जास्त जमीन पादाक्रांत करण्यासाठी तो धाव धाव धावतो आणि सूर्यास्त समयी त्याला जाणवते ती फक्त एक घोट पाण्याची गरज. त्यावेळी त्याच्यासाठी शाश्वत फक्त एकच असते का? एक घोट पाणी. ? अंततः त्याला काहीच मिळत नाही. ना जमीन ना पाणी ना शांती. त्यातच त्याचा अंत होतो.

या पार्श्वभूमीवर मला डॉक्टर केळकर यांचे मृत्यूश्येवरचे “मी छान आहे” हे शब्द खूप महत्त्वाचे वाटतात. त्यात एक स्वीकृती होती. जो जन्माला येतो तो मरणाला घेऊनच. मृत्यू हेच सत्य आहे. जगणं ते मरणं हा सत्याकडून सत्याकडे जाणारा प्रवास आहे. त्या प्रवासातलं जे अपरिवर्तनीय, चिरंतन, निरंतर, कायमस्वरूपी असणारं जे काही आहे तेच शाश्वत आणि या शाश्वताची कास धरून कर्म करणारा आणि कर्मातून अलिप्त होणारा तो खरा ज्ञानी. असा माणूस मरतानाही आनंदी असतो कारण मुळातच तो देहाभिमानी नसतो. कालचक्राची स्थित्यंतरे त्यांनी मानलेली असतात, जाणलेली असतात. बाल्य, शैशव, यौवन आणि वार्धक्य या परिवर्तनीय अवस्थांचं त्याला ज्ञान असतं. त्यामुळे तो कधीही विचलित नसतो. भंगुरतेच्या पाठी तो धावत नाही. त्याची कर्मेही एका अज्ञात शक्तीला समर्पित असतात म्हणून तो मुक्त आणि आनंदी असतो आणि अशा मुक्ततेत, आनंदात शाश्वतता असते.

मी एक अत्यंत पढतमूर्ख, सामान्य व्यक्ती आहे. भल्याभल्या ग्रंथवाचनातूनही मला आत्मा— परमात्म्याचं ज्ञान झालेलंच नाही. पण डॉक्टर केळकर यांचे तीनच शब्द.. “ मी छान आहे “ मला शाश्वत काय असते याचा अर्थ सांगून गेले हे मात्र निश्चित.

© सौ. राधिका भांडारकर

पुणे

मो.९४२१५२३६६९

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ. ज्योती कुळकर्णी 

 मनमंजुषेतून 

☆ तरीही मी मतदान केलेच…  ☆ सौ. ज्योती कुळकर्णी ☆

 ‘तरीही मी मतदान केलेच ‘. अनेक अडचणी आल्यात तरी सांगायचं आहे मला,

‘तरीही मी मतदान केलेच’. खरंच ऐका आता माझ्या अडचणी.

मी पण या देशातच रहाते आणि इथे लोकशाहीच आहे. या लोकशाहीतच घडलेला माझा खराखुरा अनुभव मी मांडणार आहे. सगळे जण सारखं सांगताहेत सध्या ‘मतदान करा मतदान करा ‘ म्हणून ! माझाही एक अनुभव जरूर वाचा सख्यांनो.

आम्ही आमच्या सोसायटी साठी जागा विकत घेतली नियमाप्रमाणे ले आऊट पाडून मंजूर केले. नकाशा मंजूर केला व त्यावर घरे बांधलीत. सोसायटीने ६० फूट डेव्हलपमेंट रोड पण आपल्या जागेतून सोडला जो आजूबाजूच्या सोसायट्यांशी संलग्न आहे. सगळे बँकेत असल्याने आपपल्या बदलीच्या गांवी होते दरम्यान त्यावेळचा मनपा इंजिनियर, नगरसेवक व R L T सारख्या अकोल्यातील नामवंत कॉलेजमधील एक प्राध्यापक -बिल्डर यांनी संगनमताने ६० फूट डी पी. रोडवर घरे बांधायला सुरवात केली. इथे जे मोजके रहायला आले होते त्यांनी त्यांच्या बांधकामाची रेघ आखली तेव्हापासून विरोध केला व कोर्टात गेले. मनपाकडे तक्रार दिली तरी उपयोग झाला नाही. मनपाने त्यांच्या विरुद्ध नोटिसेस् काढल्या पण त्याचा उपयोग झाला नाही. मनपाने कुठलीच कारवाई केली नाही. कारवाई केली नाही याचाच दुसरा अर्थ संरक्षण दिले असाच निघू शकतो. केस चालू असतानाही पूर्ण रस्ता बंद केला या नागरिकांनी. तरी मनपातर्फे कुठलीच कारवाई झाली नाही. माझ्या प्लॉट मधून सगळ्या नागरिकांना, मी विरोध केला तरी जबरदस्तीने रस्ता पाडून दिला. ३५ वर्षे झाले केस लढतोय. जिंकलो आहे. पण कारवाई केल्याच जात नाही. सगळ्याच राजकीय पक्षांचे नेते त्यांच्या पाठीशी आहेत.

आता तर इतक्या वर्षांपासून मंजूर असलेल्या लेआऊट मधील येवढा मोठा रस्ताच कॅन्सल करून पूर्ण डेव्हलपमेंट रोडचा प्लान बदलून टाकला असल्याचे कळले. पुणे टाऊन प्लॅनिंग मधून मंजूर केलाय असे सांगण्यात

आले. चोर चोर मौसेरे भाई झाले सगळे. इलेक्शन पूर्वी लगबगीने हे काम केल्या गेले. अवैध वस्त्यांची गठ्ठा मते मिळावीत म्हणून. ही लोकशाही आहे की ठोकशाही ! तुम्हीच सांगा सख्यांनो. न्यायालयाचं सूत्र आहे ‘ १०० गुन्हेगार सुटले तरी चालतील पण एका निर्दोषाला फाशी कायला नको ‘ सुटलेत नं इथे १०० गुन्हेगार ! १०० गुन्हेगारांना तर सोडलंच पण एका निर्दोषाला फाशी पण झालीच आहे. व्यक्तिशः माझी व माझ्या सोसायटीतल्या लोकांची अवस्था कशी आहे सांगू का सध्या ? ” वाघाने शिकारीसाठी हरिणीची मान पकडलीय. ती शेवट पर्यंत सुटण्याची धडपड करतेय. पण शेवटी तिलाही कळलंय की आपण मरणारच आहोत “अशी आहे.

तुम्हीच सांगा आम्ही मतदान करायचे का?

तरी पण मी मतदान केले आहे. पण ठप्पा मारल्यावर खूप रडले आहे.

शेवटी मला सुचलेल्या ओळी लिहिते

☆ मी लोकशाही ☆

☆

धोक्यात लोकशाही येतेय सांगते मी

आहेच जे खरे ते ठासून बोलते मी

*

माझीच ही टिकावी सत्ता इथे सदाही

मेखीस आपल्या या लपवून नांदते मी

*

घेऊन सोबत्यांना काढेल एक टोळी

वाटेत सावजांना हेरून हाणते मी

*

अज्ञान या जनांचे माझ्याच फायद्याचे

अन्याय मीच करते गुंडास पोसते मी

*

धमकीस भ्यायलेले साक्षीस कोण येती

नाहीत जे पुरावे सोईत मांडते मी

☆

© सौ. ज्योती कुळकर्णी

अकोला

मोबा. नं. ९८२२१०९६२४

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री तृप्ती कुलकर्णी

 मनमंजुषेतून 

☆ माझं काम माझ्यासाठी नक्की काय आहे? ☆ सुश्री तृप्ती कुलकर्णी ☆

आपल्यापैकी अनेकांना असं वाटतं की कष्टकरी लोक म्हणजे शारीरिकदृष्ट्या श्रम करणारी लोकं पैशाची अडचण किंवा चणचण असते म्हणूनच काम करतात. यापेक्षा फार काही वेगळी अपेक्षा ते आपल्या कामाकडून ठेवत नसावेत किंवा नसतात. पण असं नक्कीच नाहीये.

नुकत्याच घडलेल्या प्रसंगांनं हे पुन्हा एकदा अधोरेखित झालं.

गोष्ट अशी की आमच्या सोसायटीत इमारतीचा जिना झाडायला येणाऱ्या आणि कचरा गोळा करायला येणाऱ्या मावशी काल अॅडमिट होत्या. त्यामुळे त्या आज काही कामावर येतील असं मला वाटलं नाही. पण आश्चर्याचा धक्का म्हणजे त्या आज चक्क कामावर आल्या आणि त्यांनी सर्व काम केलं.

याबाबत नंतर त्यांची मुलगी आमच्याकडे काम करण्यासाठी आली असताना मी तिच्याशी विचारपूस केली. तेव्हा ती मला म्हणाली, “की ताई सगळेजण तिला समजावून सांगत होते पण तिने कुणाचंही ऐकलं नाही. आणि मग मी विचार केला की आईच्या जागी मी असते तर मीदेखील अशीच कामावर आले असते. ” 

मी आश्चर्याने तिच्याकडे पाहिलं आणि विचारलं की, “अहो तुम्हाला इतक्या इमर्जन्सीमध्ये कामावर न येतादेखील पैसे दिलेच असते. इतकी माणुसकी तर कुणीच सोडत नाही. अनुभव आहे की त्यांना. ” 

यावर त्यांची मुलगी म्हणाली, “पण ताई पैसा म्हणजे सगळं नव्हे. “

मी म्हटलं म्हणजे? यावरती त्यांची मुलगी बोलू लागली. ती म्हणाली, “गेल्या दोन वर्षांपासून मलासुद्धा लोक आडून आडून विचारतात आता तुमची दोन्ही मुलं शिकली. नोकरीला लागली. सुना आल्या. नातवंड झालं. सून नोकरी करते. मग तुम्ही इतर घरची कामं का करता? ती सोडून आराम करा. नातीला सांभाळा. इतकी दगदग करण्याची गरज नाही. पण मी कुणाचं ऐकलं आणि ऐकणारही नाही. कारण मला माझं काम म्हणजे फक्त पैसे मिळवून देण्याचं साधन असं वाटत नाही.” 

मग मी त्यांना विचारलं, “काय वाटतं तुम्हाला तुमचं काम म्हणजे ? काय आहे ते तुमच्यासाठी?”

यावर त्या म्हणाल्या, “ताई आपलं काम म्हणजे आपलं इमान असतं. आपला मान असतो. पैसा नंतर येतो पण आधी आपल्याला विश्वास असतो की आपण आपल्या पायावर जगू शकतो. मी चार घरची धुणीभांडी, केरफरशी करते. सगळ्यांच्या घराच्या किल्ल्या माझ्याकडे असतात. विश्वासाने सगळे नसताना त्यांच्या घरात काम करून वर्षानुवर्ष त्या किल्ल्या मी माझ्या घराच्या असल्यासारख्या सांभाळते. सगळेजण सणासुदीला मला त्यांच्या घरातला माणूस असल्यासारखं वागवतात. चार माणसं चार चांगल्या गोष्टी सांगतात. अगदी सहज मला बराच चांगल्या गोष्टी ऐकायला, बघायला मिळतात. रोज बाहेर येताना जाताना घडणाऱ्या गोष्टी मला नवीन विचार करायला भाग पाडतात. हे सगळं मला माझ्या कामामुळे अनुभवायला मिळतं. माझा आत्मविश्वास आणि सन्मान म्हणजे काम आहे. जर मी हे सगळं सोडून घरी नुसती बसून राहिले. तर मला खायला प्यायला, कपडे घालायला सगळं मिळेल. पण माझी ओळख जी काही आहे ती मात्र नसेल. मी फक्त आई, बायको, आजी एवढ्याच नात्यापुरती उरेल आणि मला तसं जगायचं नाहीये. मला माझी ओळख वेगळी ठेवायचीय. शिकले असते नोकरी केली असती तरी मी कायम नोकरीतलं काम करत राहिले असते नंतर आणखीन काही वेगळं करत राहिले असते. आता शिकले नाही म्हणून काय झालं.. जे काम करायला मला मिळालं आहे त्याने एक प्रामाणिक बाई.. एक चांगलं काम करणारी बाई म्हणून माझी ओळख झाली आहे ती मला जास्त महत्त्वाची वाटते. ” 

जेमतेम सातवी शिकलेल्या घरकाम करणाऱ्या बाईचे हे विचार खऱ्या अर्थाने पुढारलेले आहेत. वर्षानुवर्ष त्या सगळ्यांकडे काम करतात. त्यांच्याबाबत आत्तापर्यंत काहीच तक्रार नाही. अतिशय आनंदाने गाणं गुणगुणत हसत खेळत त्यांचं काम चालू असतं. यामागे त्यांचा हा विचार आहे हे आज मला इतक्या वर्षांनी कळलं. आणि खरच खूप छान वाटलं. शिक्षणाचा आणि प्रगल्भ विचारांचा किंवा जगण्याचा प्रत्येक वेळी संबंध असतोच असं नाही हे पुन्हा एकदा सिद्ध झालं.

मनात विचार आला की प्रत्येकाने असा विचार करायला हवा की माझं काम माझ्यासाठी नक्की काय आहे ! फक्त पैसे मिळवून देणारे साधन की आणखीन काही? कारण या ‘आणखीन काही वरतीच’ मनाचं सुखसमाधान अवलंबून आहे. नाही का? 

☆

©  सुश्री तृप्ती कुलकर्णी

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈