Category: मनमंजुषेतून

श्री उदय गोपीनाथ पोवळे

 मनमंजुषेतून 

☆ एकटेपणा: एक अतिज्येष्ठ नागरिक – भाग 1  ☆ शब्दांकन….श्री उदय गोपीनाथ पोवळे ☆

( त्याला आत्ता जशी चांगली भलेलट्ठ पगाराची नोकरी आहे तशी काही मुंबईत मिळणार नाही ह्या कारणाने तो प्रस्ताव बासनात गुंडाळावा लागला.) इथून पुढे —–

मुलगी तिच्या संसारात तिच्या बछड्यांबरोबर मग्न असते. कधीतरी आठवड्यातून एकदा तिला वडिलांना फोन करायची आठवण होते, तेव्हां ती न विसरता तब्येतीची चौकशी करते. बाकी खूप वर्षे मी एकटा माझ्या ह्या बंगल्यात असतो. गेले दहा वर्षे बाहेरून दुपारच्या जेवणाचा डबा येत होता. सकाळी आलेला डबा मला रात्रीच्या जेवणालाही पुरत होता. जिथपर्यंत सकाळचे फिरणे होते तिथपर्यंत तब्येतीची काही तक्रार नव्हती. पण गेल्या दोन वर्षांपासून जास्त चालवत नसल्याने तब्येत ढासळत चालली आहे. एक दोनदा तोल जाऊन पडल्यामुळे चालताना हातात कायमची काठी आली आहे. ती निर्जीव लाकडाची असली तरी सध्या तरी खूप जवळची झाली आहे. काही ना काही आजाराने अधूनमधून बाजूच्यांची किंवा कोणा ओळखीच्यांची मदत घेऊन ज्युपिटर हॉस्पिटलमध्ये दाखल होत असतो. 

सध्या घोडबंदर येथील एका वृद्धाश्रमात स्वतःला मी दाखल करून घेतले आहे. तब्येतीची चौकशी करायला माझ्या मुलाचे आणि मुलीचे दोन दिवसाआड फोन कॉल्स येतात. बरे वाटते त्यांचे कॉल्स आले की. शरीराला नाही पण जरा मनाला उभारी मिळते. त्यांनी फोन केलेला काही कारणास्तव माझ्याकडून उचलला गेला नाही तर लगेच घाबरतात दोघेही. लगेच वृध्दाश्रमाच्या मॅनेजरला फोन करतात. माझ्या तब्येतीपोटी फोन करतात– की मी जिवंत आहे का नाही हे कन्फर्म करतात– काही कळत नाही. 

माझा बँक बॅलन्स खूप आहे. मुलांना सगळे देऊनही खूप काही जमा आहे. पण एक गोष्ट खरी आहे. ह्या नवीन तरुण पिढीला आपल्या मागील पिढीकडून काही अपेक्षा नाही. त्यांच्या पंखांत मागच्या पिढीने त्यांना चांगले शिक्षण दिल्यामुळे खूप बळ आलेले असते. त्यांची अपेक्षा एवढीच असते की, आपण म्हातारे झालो आहोत तर स्वतःला आपण व्यवस्थित सांभाळावे. त्यांना आपण कमविलेल्या पैशात अजिबात इंटरेस्ट नसतो. त्यांचे एकच म्हणणे असते की तुम्ही तुमचा पैसा स्वतःवर खर्च करून स्वतःला सांभाळा. मनाने ते कायम आपल्या जवळ असतात म्हणे. फक्त नी फक्त त्यांच्याकडे आपल्यासाठी नसते ती म्हणजे फुरसतीची वेळ. त्यांच्याकडे तुमच्याशी अर्धा तास बोलण्यासाठी वेळ नसतो. वेळेला  तुमच्यासाठी ते पैसे खर्च करू शकतात, पण तुमच्यासाठी त्यांचा बहुमोल असा वेळ काढणे त्यांना शक्य होत नाही. —-

शेवटचे वेध लागले आहेत. बघू कुठपर्यंत मजल मारू शकतो. सगळे आयुष्य चांगले काढले. आता काही दिवसांचा तर प्रश्न आहे. एक मात्र खरं आहे, मुलांना शिकवून उडायला शिकविल्यानंतर ते परत आपल्या घरट्यात येतील अशी अपेक्षा करत आयुष्य काढणे चुकीचे ठरते. जेव्हा आपण त्यांना उच्च शिक्षण देऊन मोकळ्या आकाशात सोडतो, तेव्हाच आपल्या मनाची तयारी करून ठेवली पाहिजे की ते आपल्या घरट्यात परत येणार नाहीत. परत येणारे काही अपवाद असतात.  पण त्याचे प्रमाण एकदम कमी आहे. त्यांचे चुकते आहे असेही मला वाटत नाही. पण एक मात्र खरं आहे, आई किंवा वडिलांची सेवा करणे हे सगळ्या मुलांच्या आणि मुलींच्या नशिबात लिहिलेले नसते. काही नशीबवान मुलांना आणि मुलींनाच ते करण्याचे भाग्य मिळते. सध्यातरी आपले म्हातारपण चांगले जाण्यासाठी त्याची तरतूद स्वतःच आधी करून, आपल्याला नंतर एकटे रहायचे आहे अशी मनाची तयारी करणे जरुरीचे आहे. 

सर्वात जास्त एकटेपणा तेव्हा वाटतो, जेव्हा एकांतात आपण मोकळ्या हवेत किंवा चार भिंतीच्या आड बसल्यावर, एकटे का बसलोय हे  विचारायलाही कोणी नसते. एकटेपणात खरं तर आपण एकटे नसतो. आपल्या सोबत असतात आपल्या मनाला सलत असणाऱ्या काही कटू आठवणी,  आणि आपल्या मनाला सुखावणाऱ्या खूप गोड आठवणी.  सोबत नसतो तो फक्त नि फक्त एक हक्काचा आपला माणूस—- 

समाप्त 

– एक अति ज्येष्ठ नागरिक 

शब्दांकन —श्री उदय गोपीनाथ पोवळे

मो. नं. ९८९२९५७००५. 

ठाणे

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्री उदय गोपीनाथ पोवळे

 मनमंजुषेतून 

☆ एकटेपणा: एक अतिज्येष्ठ नागरिक – भाग 1  ☆ शब्दांकन….श्री उदय गोपीनाथ पोवळे ☆

नमस्कार ……

मी ऍडव्होकेट ……….. जाऊ दे. नाव लिहिणार होतो पण नको. माझे नाव तसे प्रसिद्ध नाही आणि ते सांगून तसा काही फरकही पडणार नाही. पण माझे वय सांगतो. गेल्या महिन्यात ८६ पूर्ण झाले. माझ्या आत्तापर्यंतच्या जीवनप्रवासाची गाथा आज तुमच्यासमोर थोडक्यात मांडतो. मला माहित आहे तुम्हाला वाटणार, हा म्हातारा आता आपलं रडगाणं गाणार.  पण तसे नाही. मी जरा आजकालची परिस्थिती काय आहे त्याची जाणीव तुम्हाला करून देणार आहे. 

शालेय जीवनात खूप नसलो तरी हुशार मुलगा अशी गणती होत होती. घरची परिस्थिती मध्यमवर्गीय तरी व्यवस्थित असल्याने कुठच्याही संघर्षाशिवाय कॉलेज शिक्षण पूर्ण केले आणि पुढे वकिलीचे शिक्षण पूर्ण करून एका नावाजलेल्या कंपनीत मी नोकरीला लागलो. चांगला पगार असल्याने घरून लग्नाची घाई होत होती. पण मला अजून काही कायद्याचे शिक्षण घ्यायचे असल्याने ते लांबणीवर टाकले. तरुणपणीचा उत्साह मला खूप काही शिकायला उद्युक्त करत होता आणि त्यात मला सफलताही मिळत गेली. पैशाचे गणित खूप सोप्पे होत गेले. आणि वयाच्या ३२ व्या वर्षी लग्न आणि पुढच्या चार वर्षात दोन वर्षाच्या अंतराने एक कन्यारत्न आणि एका पुत्ररत्नाचाही लाभ झाला. त्याचवर्षी ठाण्यातील श्रीरंग सोसायटीमध्ये मी एक प्लॉट घेऊन छानसा टुमदार बंगलाही बांधला. आयुष्य खरेच व्यवस्थित आखीव आणि रेखीव चालले होते. ‘ हम दो हमारे दो ‘ ह्या तेव्हाच्या सरकारच्या आवाहनाला प्रतिसाद देऊन आयुष्य खरंच मस्त चालले होते. 

दोन्ही मुलांचे शालेय शिक्षण व्यवस्थित चालले होते. काही वर्षांनी मी चांगली नोकरी सोडून कोर्ट केसेस घेऊन कोर्टात जायला सुरवात केली. त्यातही मला चांगले यश मिळत गेले आणि थोड्याच दिवसात ठाण्यातील नामांकित वकिलांमध्ये माझी गणती झाली. मुलाला इंजिनिअर होऊन पुढील शिक्षणासाठी अमेरिकेत शिकायला जायचे होते. आणि त्याला माझा दुजोरा असल्याने, त्यादृष्टीने त्याच्या शिक्षणाची  वाटचाल झाली आणि तो अमेरिकेत गेला. मुलीचे शिक्षण पुरे होऊन तिने तिच्या  कॉलेजमधला सुसंस्कृत असा मुलगा तिचा जीवनसाथी म्हणून निवडला आणि त्याला आमची हरकत घेण्याचे काही कारण नसल्याने ती लग्न होऊन तिच्या सासरी गेली. 

मुलगा अमेरिकेत शिकून तिथेच नोकरीला लागला. तिथेच त्याला महाराष्ट्रीयन डॉक्टर मुलगी मैत्रीण मिळाली. मुंबईत येऊन त्याचेही तिच्याशी लग्न पार पडले आणि दोघांच्याही व्यस्त व्यावसायिक कार्यक्रमानुसार त्यांना लगेच परत अमेरिकेत जावे लागले. वयाच्या साठीपर्यंत सगळे कसे मस्त चालले असतांना, अचानक छोट्याश्या आजाराने माझी बायको देवाघरी गेली. आता त्या मोठ्या बंगल्यात मी एकटा रहात होतो. माझे वकिलीचे ऑफिसही बंगल्यातच थाटले होते. एकटा असल्याने पूर्णवेळ मी वकिलीच्या व्यवसायात स्वतःला झोकून दिले होते आणि त्यामुळे पैसाही मला चांगला मिळत होता. पैशाचे व्यवस्थित नियोजन करून त्याची गुंतवणूक करणे चालू होते. सुरवातीला दोन वर्षातून एकदा तीन महिन्यांसाठी माझे अमेरिकेला मुलाकडे जाणे होत होते. पहिल्या एक दोन ट्रिपला मला बरे वाटले. मुलगा आणि सुनेने रजा घेऊन अमेरिकेचा काही भाग दाखविला. दोन ते तीन ट्रिपपर्यंत दोन लहान नातवंडांबरोबर वेळ चांगला जात होता. पण नंतर मला तिकडे बोलायला कोणी मिळत नसल्याने कंटाळा येऊ लागला. मुलगा आणि सून मध्ये एकदा त्यांच्या दोन लहान मुलांना घेऊन ठाण्याला घरी आले होते. पण माझी दोन्ही नातवंडे ठाण्यातल्या बंगल्यात आले रे आले की आजारी पडत. असे दोनदा झाल्यावर ते कधी भारतात आले, की एक तर सूनबाईच्या माहेरी दादरला किंवा ठाण्यातल्या एका चांगल्या हॉटेलमध्ये रहायला जाऊ लागले. एकंदरीत काय तर मुलगा, सून आणि नातवंडे ह्यांना माझ्याकडे रहाता येत नसे, तर मला अमेरिकेत त्यांच्याकडे राहणे आवडत नसे. 

मुलगा प्रेमाने, हट्टाने, जबरदस्तीने तिकीट पाठवायचा म्हणून मी परत एकदा अमेरिकेला त्याच्याकडे गेलो होतो. पण ते दोघे कामाला गेल्यावर घरात मी एकटा. काय करायचे ते कळेना. नातवंडांनाही माझा लळा नसल्याने तेही माझ्याशी जास्त बोलायला येत नसत. मी स्वतःच काही तरी वेळ घालवायचा म्हणून तिकडच्या कोर्टात जाऊन बसू लागलो. पण कोर्टही  घरापासून लांब होते आणि तिथे आपल्यासारखी सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था नसल्याने रोज जाणे काही जमत नसे. त्यावर्षी तीन महिने रहायला गेलेला मी कंटाळून एका महिन्यातच परत आलो. 

सूनबाई डॉक्टर असल्याने माझ्या आहे त्या बंगल्यात तिच्यासाठी दोन मजल्यांचे हॉस्पिटल बांधून द्यायची माझी तयारी होती. पण माझ्या नातवंडांच्या तब्येतीचा प्रश्न आणि मुलाला, त्याला आत्ता जशी चांगली गलेलट्ठ पगाराची नोकरी आहे तशी काही मुंबईत मिळणार नाही ह्या कारणाने, तो प्रस्ताव बासनात गुंडाळावा लागला.

क्रमशः …

– एक अति ज्येष्ठ नागरिक 

शब्दांकन —श्री उदय गोपीनाथ पोवळे

मो. नं. ९८९२९५७००५. 

ठाणे

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

प्रा.अरूण विठ्ठल कांबळे बनपुरीकर

☆ माझ्या गावातल्या माणसातला माणूस – म्हादा..! ☆ प्रा.अरूण विठ्ठल कांबळे बनपुरीकर ☆

आजही गावी गेलो की म्हादा कुठं ना कुठं भेटतोच. आपल्याच नादात आपल्याशीच बोलत फिरणारा म्हादा गावभर लहानथोरापासून सगळ्यांच्याच ओळखीचा. रंगानं काळासावळा, 

किरकोळ शरीरयष्टी, चेहऱ्यावर साजेशी तेवढीच पांढरी शुभ्र दाढी, डोक्यावर कितीतरी एकावर एक घातलेल्या टोप्या आणि त्या टोप्यांवर टॉवेलवर टॉवेल गुंडाळून स्वतःची अशी वेगळी ओळख बनून गेलेला म्हादा. अंगात लांब हाती मळकट सदरा, खांदयावर तीन ते चार प्रकारचे टॉवेल,  सदऱ्याच्या आत कधी रंगीत कधी पांढरे बनियन किंवा टी -शर्ट, कमरेला सदैव हाफ पँट आणि पायात झिजलेल्या स्लिपरी–असा सदैव जुन्यार नेसूनच मळकटलेला व भरकटलेला म्हादा…..!

माझ्या लहानपणापासून हा म्हादा मला जसा आहे, तसाच आजही दिसणारा. आता वयानं जरासा थकलेला. म्हादाच्याजवळ कुणी कुणी दिलेले नवे कपडे आणि त्या नव्या कोऱ्या कपड्यांच्या त्यानेच केलेल्या चिंध्या. लोकांनी कितीही नवे कपडे दिले तरी म्हादा जुने कपडेच घालतो. सोबत पाच सहा कपड्यांना घेऊन म्हादा अनेक ठिकाणी भटकताना नेहमीच दिसतो. अगदी मायाक्का- चिचणीपर्यंत पायी चालत जाणारा म्हादा कधी आजूबाजूची गावेही फिरून येतो. असा वणवण भटकणारा म्हादा कधी कुणाच्या शेतात जळण काटूक वेचताना, कधी कुणाच्या घराच्या अंगणातला कचरा गोळा करतानाही भेटतो. असं गोळा केलेले जळण कुणाच्याही घरी देतो, कुणाचे अंगण स्वच्छ करतो आणि मगच पोटाला भाकरी मागून घेतो. “कुणाचं फुकट नगं ” म्हणत हसत हसत कष्टाची शिकवण देत राहणारा म्हादा मला नेहमीच भावून जातो. काही तरी काम करून मगच भाकरी मागून पोट भरणारा म्हादा मला शहाण्याहून शहाणा वाटतो……!

कुणी भेटलं तर एखादा नवा टॉवेल, एखादी नवी टोपी किंवा चहासाठी पाच दहा रुपये मागणाऱ्या म्हादाच्या चेहऱ्यावर दिसणाऱ्या निरागसतेला पाहून म्हादा विसरता म्हणता विसरता येत नाही….! दिवसभर फिरणारा म्हादा, रात्री शाळेला किंवा देवळाला आपलंसं करून बडबडत कधी झोपतो ते कळतच नाही.

मी माझ्या लहानपणापासून म्हादाला असाच पहात आलोय. सर्वांशी कधी चांगलं तर कधी फटकळ बोलणारा म्हादा आता थकलाय. त्याच्या सोबत आता त्याची काठी असते. म्हादा भटकत असताना कुत्री अंगावर धावून जातात, पण म्हादा आपला बडबडत त्यांना काठीनं हाकलत जणू त्यांच्याशीच गप्पा मारत असतो.

म्हादा गावातल्या रक्षा विसर्जनाच्या कार्यक्रमाला सुद्धा हजर असतो. तिथली झाडलोट करून निवद आणि फळं खाताना म्हादाला काहीच वाटत नाही. गावात एखादा कार्यक्रम असला की म्हादा जेवणाची अपेक्षा ठेवून तिथे जात असतो. पंगतीच्या बाजूलाच दूरवर बसून जेवतो. वरातीत मनसोक्त नाचून घेतो. कुणी त्याला खेकसतं, कुणी त्याची टिंगल टवाळी करतं. म्हादा पण “ए लसूण गड्डया ” म्हणत त्याच्याच तालात मग्न असतो. अगदी मनसोक्त उड्या मारत नाचणारा म्हादा इतरांनाही नाचवत राहतो. म्हादा ज्याला भेटतो त्याला नवा टावेल किंवा टोपी मागत राहतो. पण नवे कपडे त्याच्याजवळ काही वेळच असतात. म्हादा नवं कापड फाडून कधी चिंध्या करेल सांगता येत नाही.ज्यानं एखादं नवं कापड दिलं ते गावभर दाखवत म्हादा सर्वांना सांगत सुटतो.

परवा म्हादा सहजच भेटला. मरीआईच्या देवळाच्या कट्टयावर कापडांची जोडतोड करत बडबडत बसलेला. त्यानं माझ्याकडं बघून ” कवा आलासा ” म्हणाला. त्याच्याशी थोड्या गप्पा मारल्या. बोलत बोलत त्याच्यातल्या म्हादाला शोधत राहिलो. जाता जाता म्हणाला ” व्हय नवा टावेल असल तर बघा की, देताय नव्हं ,मी येतु की घरी.” आणि असं बरंच काही बडबडत राहिला. स्वतःलाच सांगत राहिला. त्याचा एक फोटो घ्यावासा वाटला. बोलत बोलत फोटो घेत असतानाच “व्हय व तेवढा नवा टावेल द्या की बाकी काय नगं ” पुन्हा पुन्हा असं बडबडत राहिला..!

असा सदैव भटकत आणि पोटासाठी जेवढं हवं तेवढच मागणाऱ्या माझ्या गावच्या म्हादानं त्याच्या अस्तित्वाचं नाव अजून तरी राखून ठेवलय. ” मी काय येडा हाय का व्हय ” म्हणणारा म्हादा माझ्या गावातल्या माणसातलाच माणूस म्हणून मला नेहमीच असा भेटत राहतो……..!

(” माणसातली माणसं ” या माझ्या आगामी पुस्तकातील एक पान )

© प्रा.अरुण कांबळे बनपुरीकर..

बनपुरी ता.आटपाडी जि.सांगली

मो ९४२११२५३५७

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्री सुहास सोहोनी

 मनमंजुषेतून 

☆ कोकणचं पाणी…भाग 1 – श्रुती आगाशे ☆ संग्राहक – श्री सुहास सोहोनी ☆ 

बुधवारी आमच्या एका स्वयंसेवक मित्राने आम्हा चौघींना चिपळूणच्या एका शाळेत सोडलं आणि नंतरच्या ४ दिवसांत आयुष्य किती unpredictable आहे ह्याची क्षणोक्षणी प्रचिती येणारे अनुभव आले !

प्रत्येक गोष्ट ही योजलेली असते आणि त्याचा नियोजनकर्ता वेगवेगळ्या पातळ्यांवर मनुष्याची परीक्षा पाहत असतो हा विचार कोरोना आल्यापासून वेळोवेळी पटतो. 

मागच्या सोमवारी ऑफिसचं काम करत बसले होते. मनात एकीकडे आठवड्याभरात काय कामं कधी आणि कशी करायची आहेत याचे विचार चालू होते. पण, man proposes and God disposes ! त्यामुळे एका मित्राचा मेसेज आला आणि त्यानंतरच्या दहाव्या मिनिटाला माझं मनाशी पक्कं ठरलं होतं की मी कोकणात होणाऱ्या पूरग्रस्तांच्या मदतकार्यात सहभागी होतेय. 

‘आतून आलेलं gut feeling कधीच झिडकारून टाकायचं नाही, त्यावर फक्त विश्वास ठेवायचा ‘ हे मला आता पार कळून चुकलंय. 

मदतकार्यासाठी संघाचे स्वयंसेवक जाणार होते, पण मी मुलगी असल्याने तिथे माझी राहण्याची व्यवस्था नसेल आणि मदतीपेक्षा आपली अडचणच होईल ही भावना सर्वात पहिले मनात आली. पण तरीही एका स्वयंसेवक मित्राला फोन केला आणि माझ्या मनातली ही भावना त्याला सांगितली. त्यावर ‘अगं, मुलींचीही तितकीच गरज आहे तिथे ‘ हे अनपेक्षित उत्तर ऐकून मी थक्क झाले.  अर्ध्या तासात ६ जणींची नावं आली.

पुढची समस्या होती ऑफिसमधून सुट्टी मिळण्याची ! पण माझ्या अधिकारी आत्मकेंद्री नसल्यामुळे तेही शक्य झालं आणि बुधवारी आम्ही चार जणी बाकी १७ मुलांबरोबर कोकणात गेलो.

I told you, never doubt a gut feeling!

(दरम्यान, आई-बाबांना विचारण्याची एक formality सुद्धा यशस्वीरित्या मी पार पाडली.)

मुलींची व्यवस्था चिपळूणमध्ये होती आणि कामही चिपळूणमध्येच करायचं होतं. ‘राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ’ हे management चे एक उत्तम institute आहे असं म्हटलं तरी ते चुकीचं ठरणार नाही हे अनुभवाशिवाय पूर्णपणे पटणार नाही. 

आम्ही चिपळूणमध्ये पोहचलो, तिथे महिला विभागाची प्रमुख भावनाताई (जिच्या एका ‘या’ वर आम्ही तिथे गेलो होतो), ती म्हणाली,  ‘शांतपणे बसा, चहा घ्या आणि आजूबाजूला जे घडतंय त्याचं निरीक्षण करून हे वातावरण स्वतःत सामावून घ्या. मग आपोआप कामाला लागाल.’ आम्ही exact तसंच केलं आणि पुढच्या दहाव्या मिनिटाला आम्ही त्या व्यवस्थेचा एक भाग होऊन गेलो. पूरग्रस्तांसाठी भरपूर ठिकाणाहून विविध प्रकारचे दान येत होते. त्याचं वर्गीकरण करून वितरणासाठी kits बनवणं हे प्रामुख्याने आमचं काम होतं. मदतकार्यासाठी जाताना तिथे जाऊन गाळ साफ करणं, लोकांची घरं साफ करणं, आणि घाण, रोगराई असा कसलाच अतिविचार न करता पडेल ते काम करणं ही तयारी मनात घेऊन आम्ही गेलो होतो. पण, again, man proposes and God disposes. आम्हाला काम होतं kits तयार करण्याचं ! अपेक्षेप्रमाणे काम न मिळूनही तितक्याच निष्ठेने आणि तितक्याच सेवाभावाने काम करता आलं पाहिजे हा आयुष्यासाठी खूप मोठा अनुभव त्या क्षणी आम्हाला मिळाला. हे एक life management skill आहे जे कुठेच शिकवलं जात नाही आणि शिकवून समजण्यासारखंही नाही. आम्ही कामाला लागलो !

तिथे जवळजवळ २०० स्वयंसेवक आणि सेविका त्यांना नेमून दिलेली कामं मन लावून करत होती. कुणी ट्रकमधून सामान उतरवत होतं, कुणी टेम्पोत सामान भरत होतं. एक सेविका आणि एक स्वयंसेवक निष्ठेने चारही दिवस स्वयंपाकाच्या खोलीत सगळ्या कार्यकर्त्यांसाठी आणि तिथे येणाऱ्या प्रत्येक भुकेल्या व्यक्तीसाठी स्वयंपाक करण्याचं काम करत होते. एक जण पाण्याच्या रिकाम्या बाटल्या गोळा करत होता, काही जण स्वच्छतागृहांची आणि एकूणच शाळेची स्वच्छता राखली जाईल यासाठी कार्यरत होते. काही जण एका वर्गात बसून याद्या, नियोजन करत होते तर काही जण बाहेर पूरग्रस्त ठिकाणी जाऊन सामानाचं वितरण, लोकांच्या समस्या जाणून घेण्याचं काम करत होते. काही जणांनी वाहनचालकाची जबाबदारी घेतली होती तर काही जण चालू असलेल्या कामांची नोंदणी करत होती. प्रत्येक जण त्याला मिळालेलं काम सर्वोत्तम करण्याच्या प्रयत्नात होता आणि ह्यालाच सज्जनशक्ती म्हणतात. ही सगळी सज्जन माणसं एकत्र आणून त्यांची सज्जनशक्ती करण्याचं काम संघ गेली जवळपास ९०हून अधिक वर्ष करत आहे !

क्रमशः….

लेखिका : -श्रुती आगाशे.

संग्राहक : – सुहास सोहोनी 

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्री सुहास सोहोनी

 मनमंजुषेतून 

☆ कोकणचं पाणी…भाग 2 – श्रुती आगाशे ☆ संग्राहक – श्री सुहास सोहोनी ☆ 

(ही सगळी सज्जन माणसं एकत्र आणून त्यांची सज्जनशक्ती करण्याचं काम संघ गेली जवळपास ९०हून अधिक वर्ष करत आहे ! ) इथून पुढे —

किट्स बनवण्याव्यतिरिक्त, सर्व्हे, सामानाचे वितरण अशा कामांचा अनुभवही या चार दिवसांत आम्हाला मिळाला. कल्याणहून निघण्याच्या आदल्या दिवशी तिथल्या भटक्या प्राण्यांसाठीही काहीतरी करायला हवं  असा विचार मनात आला. दुसऱ्या दिवशी प्राण्यांच्या डॉक्टरची भेट घेऊन पूरानंतर प्राण्यांना होणाऱ्या आजारांविषयी आणि त्यांना देण्याच्या औषधानाविषयी समजून घेतलं आणि एक box भरून औषधं बरोबर घेऊन गेले. या क्षेत्रात थोडासा अनुभव असल्याने आपण हे करू शकतो हा आत्मविश्वास होता. चिपळूणला गेल्यावर पहिल्या दिवशीच्या अहवाल बैठकीत हा विषय सांगितला आणि ४ दिवसांत एकूण ९ भटक्या, पाळीव कुत्र्यांना जुलाब, fungal infection यासाठीची treatment-औषधं देऊ शकले. त्यांच्यातील सगळेच पूर्ण बरे झाल्याचे अजून कळलेले नाही, पण काही कुत्रे बरे होत असल्याचे कळले आहे. इतक्या मोठ्या संकटात भटके प्राणी ही आपली शेवटची priority असते, पण आपल्या अनुभवाचा सेवकार्यात उपयोग होत असेल तर ५ दिवसांत ते काम पूर्ण करून यावं असं वाटलं म्हणून परिस्थिती सावरण्याचा आणखी एक लहानसा प्रयत्न केला.

पुराने कोकणची भयंकर अवस्था केली आहे. माणसाचं घर वाहून जातं म्हणजे काय? घर वाहून जाणे हा विचारच किती भीतीदायक वाटतो ! २४ तासांत घरातल्या तीन भिंती कोसळून एकंच भिंत शिल्लक राहते याहून मोठं संकट काय असू शकतं एखाद्यावर? तिथल्या स्थानिक स्वयंसेवकांनी आम्हाला त्यांचे अनुभव सांगितले. दररोज संध्याकाळी एक अहवाल बैठक व्हायची. त्या बैठकीत बसलेला प्रत्येक जण मनाने आणि शरीराने पूर्ण थकलेला असायचा. पण बैठकीच्या सुरुवातीला म्हटलेल्या गीताने मनातली विषण्णता जाऊन पुन्हा उमेद निर्माण व्हायची आणि हे केवळ वर्णनाचे शब्द नाहीत हा खरा अनुभव आहे. अहवाल बैठक ही सर्वांत महत्त्वाची बैठक होती माझ्यासाठी या ४ दिवसांत! वेगवेगळ्या विभागातील कामांचे निवेदन आणि अनुभव यांत आम्ही सांगायचो. स्वयंसेवकांनी सांगितलेले अनुभव ऐकून अनेकदा अश्रू अनावर व्हायचे ! पैसे मिळतील या आशेने साफसफाई करण्यासाठी आलेली गडी माणसं परिस्थिती पाहून सेवाकार्याला लागतात, दिलेल्या किटमधली फक्त मेणबत्ती काढून घेत एक पूरग्रस्त त्याला फक्त मेणबत्तीचीच गरज असल्याचे सांगत बाकीचे किट परत करतो, अख्खा संसार वाहून गेलेला असताना दान म्हणून मिळालेल्या किटमध्ये सोन्याचं कानातलं सापडलं म्हणून दुसऱ्या दिवशी ते कानातलं एका स्वयंसेवकाकडे परत करणारी, स्वतःचं घर अर्ध पाण्याखाली जाऊन नुकसान झालेलं असताना माझ्यापेक्षा ज्यांची घरं पूर्ण पाण्याखाली आहेत त्यांच्यावरचं संकट मोठं आहे असं म्हणत मदतीला धावून जाणाऱ्या माणसांबद्दल ऐकून हृदय गदगदून यायचं. ही सगळी माणसं नक्कीच विश्वकर्त्याने घेतलेल्या परीक्षेत पास झालेली माणसं आहेत असं वाटायचं.

या सगळ्यांत आमची निवासाची व्यवस्था शाळेतच असेल असं गृहीत धरून आम्ही तशा तयारीनिशी गेलो होतो. पण, God surprises us too!

आमची राहण्याची व्यवस्था अथर्व वैशंपायन या एका स्वयंसेवकाच्या घरी केली होती. त्यांचं आख्खं कुटुंब मागचे ५ दिवस या कार्यात सक्रीय होतं. आम्ही सगळे एकत्रच रात्री घरी जायचो. घरी गेल्यावर कोकणातल्या माणसांचा खरा गोडवा आम्हाला अनुभवायला मिळाला. थकून भागून स्वतःच्या घरी आल्यावर जसं ‘हुश्श !’ वाटतं, तसंच्या तसं आम्हाला रात्री त्यांच्या घरी गेल्यावर वाटायचं, इतका जिव्हाळा देणारी माणसं आम्हाला लाभली. अथर्वची बायको आणि आता आमची मैत्रीण जाई, रात्री १०-१०:३० वाजता आलं घालून कडक चहा करायची ! कोकणातली माणसं without any regret कधीही चहा पिऊ शकतात हा बाहेरून पाहताना किती आनंदाचा विषय वाटतो ! जाईच्या चहाने दिवसभराच्या कामाचा शीण खरोखर निघून जायचा. मग गप्पा, इकडच्या तिकडच्या ओळखी, वेगवेगळे विषय या सगळ्याने दिवसभर पाहिलेली आणि ऐकलेली चित्तविदारक चित्र शांत होऊन गाढ झोप लागायची. 

शेवटच्या दिवशी संध्याकाळी काही मोकळा वेळ मिळाला. काम करून अक्षरशः पायाचे आणि पाठीचे तुकडे पडले होते. पण, प्राजक्तामावशीने आम्हाला पूर्वांचलच्या मुलींच्या वसतिगृहात जाण्याबद्दल विचारलं. आम्ही सहज नाही म्हणू शकलो असतो. पण संघकामातलं spirit च वेगळं आहे. आम्ही गेलो त्यांना भेटायला ! ‘मनाचे सौंदर्य हेच खरे सौंदर्य’ हा सुविचार म्हणजे त्या मुली ! त्याचं हास्य, त्यातील निरागसपणा, त्यांची स्वागत करण्याची पध्दत ह्या सगळ्यामुळे त्या इतक्या सुंदर दिसत होत्या की त्यांना पाहूनच थकवा भरून निघाला !  ह्या मुलीही आपल्याच समाजाचा भाग आहेत आणि ह्या इतक्या सुंदर व्यक्ती आपल्या देशात राहतात ही जाणीव खूप आनंददायी वाटली. हे वसतिगृह का आहे, इथे पूर्वांचलातील मुली का राहतात, या आणि संघाच्या अशा अनेक प्रकल्पांविषयी जाणून घेण्यासाठी संघ आतून अनुभवावा लागेल.

या चार दिवसांत वेगवेगळ्या प्रकृतीची, स्वभावाची माणसं दिसली, भेटली. ह्या संकटातून कोकण नक्की सावरेल. समुद्र मुंबईतही आहे, नद्या भारतभर आहेत, पण उध्वस्त करणारं आणि नंतर तितक्याच जिव्हाळ्याने सर्वांना सावरणारं कोकणचं पाणी खरंच वेगळं आहे !

समाप्त

लेखिका : -श्रुती आगाशे.

संग्राहक : – सुहास सोहोनी 

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्री आनंदहरी

 मनमंजुषेतून 

☆ केल्याने होत आहे रे… ‘बालसखा’ ची निर्मिती ☆ श्री आनंदहरि  ☆

आयुष्य हे अनाकलनीय असते असे म्हणले तर ते फारसे चुकीचे होईल असे वाटत नाही.. एखादी गोष्ट ठरवूनही, प्रयत्न करूनही साध्य होतेच, घडतेच असे नाही. तसेच ध्यानी-मनी नसताना एखादी चांगली गोष्ट मात्र घडून जाते, साध्य होते… ‘ बालसखा ‘ या बाल-कुमारांच्या साहित्याने आणि चित्रांनी नटलेल्या दिवाळी-बालदिन अंकाबाबत असेच झाले.

इस्लामपूर येथील आमच्या ‘नटरंग ‘ या नाट्यसमुहाचे प्रमुख अमृत शिंगण यांचा ३० ऑक्टोबरला फोन आला. ख्यालीखुशाली विचारून झाली आणि त्यांनी अचानक विचारले,

‘एखादा छोटासा दिवाळी अंक काढता येईल काय ? ‘ 

या प्रश्नाने मनात उलट सुलट विचार सुरू झाले…  छोटासा दिवाळी अंक काढण्याचा विषय आणि दिवाळी तर तोंडावर आलेली ? सहज दिनदर्शिका पाहिली.. ३० ऑक्टोबरला ठळक अक्षरात नमूद असणाऱ्या तिथीवर नजर गेली.. सफला एकादशी.. मुहूर्त.. तिथी याचा कधीच विचार करत नसतानाही सहज मनात आले- ‘प्रयत्न करायला’ काय हरकत आहे ? लगेच चर्चाही झाली. शब्दशिल्प प्रकाशनच्या दिलीप क्षीरसागर सरांची सक्रीय साथही लाभली. 

लहान मुलांच्या साहित्यलेखनाला, चित्रकलेला एक व्यासपीठ मिळावे म्हणून बाल-कुमारांच्या साहित्याने आणि चित्रांनी सजलेला छोटासा दिवाळी-बालदिन अंक, नटरंग ग्रुप, इस्लामपूर आणि शब्दशिल्प प्रकाशन यांच्या संयुक्त विद्यमाने, प्रकाशित करण्याचे निश्चित झाले. आणि नामकरण ही झाले ‘बालसखा ‘ 

‘बालसखा ‘ बालदिनी प्रकाशित करण्याचे निश्चीतही झाले…हातात केवळ १५ दिवसांचा अवधी होता.. छपाई, बांधणीसाठी आठ दिवस लागणार होते. चर्चा झाली, सगळे ठरले त्यावेळी अचानक  ‘त्रिशूल ‘ चित्रपटातील अमिताभ बच्चन यांचा प्रसिद्ध संवाद आठवला,

“मै पांच लाख का सौदा करने आया हूँ, मगर इस वक्त मेरी जेब में पांच फुटी कवडियां भी नही है !” 

स्थिती साधारण तशीच होती. त्याच दिवशी सर्व साहित्य समूहावर मुलांनी स्वलिखित साहित्य, चित्र पाठवण्याचे आवाहन पाठवले. दोन दिवसांतच मिरज येथील बालकवयित्री हर्षदा महेशकुमार कोष्टी हिची कविता आणि नागपूर येथून बालचित्रकार तन्मय सिताराम माटे आणि पुण्याहून ईशान्वी कुलकर्णी यांची चित्रे आली. मनाला हुरूप आला. नंतर साहित्य, चित्रे येतच राहिली…  ‘ बालसखा ‘अंकातील साहित्यकृतीसाठीची चित्रे-रेखाटने इस्लामपूर येथील नववीमध्ये शिकणाऱ्या कु.वैष्णवी टिळे हिने रेखाटायलाही सुरवात केली आणि चित्रकार गणेश पोतदार यांनी अल्पावधीतच अतिशय सुंदर मुखपृष्ठचित्र दिले.

वेळापत्रक आखले होते त्यानुसार ३२ पृष्ठांचा ‘ बालसखा ‘अंक तयार होऊन छापायला गेला. नियत वेळेनंतर आलेले साहित्य, चित्रे समाविष्ट करता आली नाहीत. अगदी कमी वेळेत ‘बालसखा’ अंकाची निर्मिती झाली असल्याने काही त्रुटी राहणे साहजिकच होते.. पण  पुढील वर्षी नियोजनबद्ध, पुरेसा अवधी घेऊन याहून अधिक पृष्ठांचा ‘ बालसखा ‘अंक प्रकाशित करण्याचे निश्चितही झाले. एवढ्या कमी कालावधीतही सांगली जिल्ह्याबरोबरच सातारा, सिंधुदुर्ग, पुणे, नागपूर जिल्ह्यातून बाल-कुमारांचे साहित्य, चित्रे प्राप्त झाली, प्रसिद्ध करता आली याचा आनंद झाला. 

ठरवल्याप्रमाणे १४ नोव्हेंबरला बालदिनादिवशी ज्येष्ठ विचारवंत प्राचार्य विश्वासराव सायनाकर सर, वाचन चळवळीत अग्रभागी असणारे नामवंत साहित्यिक, वक्ते प्रा. संजय थोरात, प्रसिद्ध कवी आणि ‘प्रतिभा’ दिवाळी अंकाचे संपादक धर्मवीर पाटील, मुक्तांगणचे विनोद मोहिते यांच्यासमवेत प्रातिनिधिक बाल-कुमार साहित्यिक-चित्रकारांच्या हस्ते आणि बाल-कुमार व त्यांच्या पालकांच्या तसेच अनेक मान्यवरांच्या उपस्थितीत ‘ बालसखा ‘ चा प्रकाशन सोहळा संपन्न झाला.  

‘बालसखा’ चा निर्मिती प्रवास आठवताना, अंक पाहताना शालेय जीवनात गुरुजनांनी मनावर चांगलाच बिंबवलेला सुविचार आठवतो, 

‘केल्याने होत आहे रे, आधी केलेचि पाहिजे..!

 

© श्री आनंदहरी

इस्लामपूर, जि. सांगली

भ्रमणध्वनी:-  8275178099

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

सौ. सुनिता गद्रे

 मनमंजुषेतून 

 ☆ सिनेमा जिंदाबाद ☆ सौ. सुनिता गद्रे ☆ 

“दादा घरी चला. हा मारुती सुद्धा हिंदीत का बोलतोय ?मला नको असला ‘पवनपुत्र हनुमान’. चला ना दादा.” असं किरकिरणं…. आणि मग नंतर जोर-जोरात रडणं… आणि लोकांचं “अहो काका, त्या पोराला बाहेर घेऊन जा .असं दटावणं…पडद्यावर पिक्चरचा सीन चालू… तर टॉकीजमधे लोकांचं ओरडणं.

“काय कार्टं आहे .मगाशी खुर्चीवर उभं राहून पडद्यावर पडणाऱ्या प्रकाशझोतात हात घालत होतं…आणि आता हे रडणं.” आजूबाजूचे प्रेक्षक जाम वैतागले होते.

शेवटी दादा-आमचे आजोबा माझ्या चुलत भावाला- सुहासला हाताला धरुन ओढत बाहेर घेऊन गेले. डोअरकिपरजवळ स्वतः बसले अन् तो शहाणा बाहेर खिशातनं गोट्या, भोवरा काढून खेळत बसला… मधनंमधनं, खिशात भरलेल्या टॉफ्या,चिरमुरे, फुटाणे, शेंगदाणे फस्त करत राहिला.

 मध्यंतर झालं. आम्ही बाहेर गेलो. आपल्या दोन्ही खिशात, टाइमपास म्हणून आणलेला दादांच्या पिशवीतला चिमणचारा (खादगीचा माल)भरला.. आणि आम्ही दंगा न करता शांतपणे सिनेमा बघू असं दादांना आश्वासन देत, जाता जाता न चुकता सुहासच्या डोक्यावर टपल्या मारत…त्याला रडवत पुन्हा आपल्या सीटवर येऊन बसलो.

ही कित्ती जुनी गोष्ट आहे, जवळजवळ साठ पासष्ठ वर्षापूर्वीची. तेव्हाचा सिनेमा नंतर पिक्चर आणि आता मूव्ही झालाय.

तर तेव्हाची ही कहाणी. आम्ही सांगलीच्या गावभागातील महाबळ वाड्यातील ,जॉइंट फॅमिलीत राहणारी , महाबळांच्या घरातली नवरत्नं …पुरे ,पक्के गावभागी सांगलीकर…. जणू सदाशिवपेठी पुणेकरांची धाकटी भावंडं…एवढी ओळख पुरेशी आहे…

आमच्या घरी आमचे सतरा जणांचे कुटुंब. आजी-आजोबा त्यांची तीन मुले, तीन सुना आणि नऊ नातवंडे. शिवाय पाहुणे- रावळे ,ठराविक वारी जेवायला येणारे माधुकरी- असे भरगच्च कुटुंब .श्राद्धपक्ष, सणवार, उत्सव, व्रतवैकल्ये, उपासतापास  यात पूर्णपणे गुरफटून गेलेला एक सुखी समाधानी परिवार.

आम्ही मुलं आजीपासून, तिच्या तापट स्वभावामुळेआणि तिच्या सोवळ्या-ओवळ्यामुळे जरा दूरच असायचो. फक्त जेवणाच्या वेळी आम्ही तिच्या दृष्टीला पडायचो. पण आजोबा- दादांजवळ आम्ही बिंदास….! आमचं घर तसं तेव्हाचं रसिकच म्हणायला पाहिजे. त्या काळात आमच्याकडे ग्रामोफोन होता. एक आजी सोडली तर… काका-काकू आई बाबा सगळ्यांनाच नाटक, सिनेमाची आवड. एक काका गायक (गवई). आजोबा पूर्वीच्या  बालगंधर्वांच्या नाटकाचे शौकीन ! त्यामुळे दादांबरोबर मधूनमधून सिनेमाला जाणं हा आम्हा मुलांसाठी आनंदाचा विषय असायचा .आम्हाला दाखवले जाणारे सिनेमे पण पौराणिक ऐतिहासिक असे असायचे. रामराज्य, संपूर्ण रामायण,  भूमिकन्या सीता, गजगौरी, मायाबाजार, पवनपुत्र हनुमान, सती अनुसूया, गुरुदक्षिणा, आणि असेच पौराणिक…. तर बाल- शिवाजी, राजा शिवछत्रपती, पावनखिंड, महाराणी येसूबाई, रामशास्त्री प्रभुणे, इत्यादी… ऐतिहासिक ! कथा साधारण माहिती असायची. त्यामुळे तर संवाद कळले काय किंवा नाही कळले काय,आणि सिनेमा हिंदीत असला काय ! काही फरक पडायचा नाही. 

पण जेव्हा दादा आम्हाला झनक झनक पायल बाजे, मदर इंडिया, बघायला घेऊन गेले होते, तेव्हा ते सिनेमे आम्हाला समजलेही नाहीत आणि आवडलेही नाहीत.तो नाचणारा माणूस तर अजिबातच आवडला नाही. मदर इंडियातले काही प्रसंग आवडले ,जे गमतीदार होते. इतरही प्रसंग बरेचसे कळले.पण संवादाच्या नावाने ठणठणाटच… आणि त्या रडक्या, धाकट्या सुहासला बरोबर घेऊन जायचे सोडल्यामुळे ‘चिमणचारा’ खात आमचा छान टाईम पास व्हायचा. मेच्या सुट्टीत आत्या आल्या की आणखी पाच जणं पाहुणे मेंबर….. प्रताप किंवा सरस्वती टाकिजला सिनेमा पाहिला की नंतर अमराई चक्कर, हा ठरलेला प्रोग्रॅम. किंवा रेल्वे स्टेशनवर गाडीचे इंजिन पूर्ण वळत असलेले दृश्य पाहून मगच घरी जायचे,हे ठरलेले.

आम्हाला सगळ्यात जास्त आवडलेला सिनेमा म्हणजे ‘जागृती.’ तो पाहिल्यावर बरेच दिवस आम्ही भारावून गेल्यासारखे जागृतीच्या चर्चेत रमून गेलो होतो. जागृतीनं आम्हाला हसवलं होतं आणि रडवलंही. दादांनी टॉकिजच्या बाहेर मिळणारी त्याच्या गाण्यांची तीन पुस्तके घेऊन दिली होती… आमच्या वेगवेगळ्या ग्रुपमध्ये विभागून.!…ते पाठांतराची स्पर्धाही घेणार होते. म्हणून आम्ही त्यातली सगळी गाणी तोंडपाठ केली होती.आओ बच्चो तुम्हे दिखाऊ झाँकी हिंदुस्तान की…. दे दी हमे आजादी बिना खड्ग बिना ढाल… हम लाए है तुफान से कश्ती निकालके..चलो चले माँ…अशी सगळीच. ही स्पर्धा काही झाली नाही. पण तेव्हा तोंडपाठ झालेली गाणी अजूनही लक्षात आहेत.

हळूहळू मोठी होणारी  भावंडं ग्रुपमधून बाहेर पडली आणि छोटी छोटी सामील झाली. आम्ही तीन-चार जण मधले, त्यामुळे कायमचे मेंबर.

मोठ्या झालेल्या एका जीनियस भावाने घरातले सामान वापरून एक प्रोजेक्टर तयार केला होता. भिंग एका लाकडी फळ्यांच्या साच्यात बसवून, मधे कोठेतरी फिल्मा ठेवून आणि मागून टॉर्चचा झोत सोडून ,तारेवर घातलेल्या पांढर्‍याशुभ्र धोतरावर फिल्मांची प्रतिमा म्हणजे आमचा सिनेमा दिसायचा. फिल्म बहुतेक उलट्या  ठेवाव्या लागायच्या… खाली डोकं वर पाय… आम्ही कायमचे मेंबर लोक आनंद, जयश्री टॉकीज आवारातील तुटलेल्या फिल्म गोळा करायचं काम करायचो. एक पहिली सर्टिफिकेटवाली फिल्म आणि एक दि एंडची फिल्म… मधे आलटून पालटून पंचवीस-तीस फिल्मांचा आमचा सिनेमा म्हणजे घरातल्या आणि शेजारपाजा-यांच्या कौतुकाचा विषय होता.

हिंदी सिनेमाची गाणी आम्ही आमचे जबरदस्त, भारी शब्द वापरून म्हणायचो. अर्थाशी याचा अर्थातच काही संबंध नसायचा. एकदा तर आमच्या एका चिमुरड्या भावानं माँटेसरीत ऍडमिशन झालेल्या दिवशी बाईंनी गाणं म्हणायला सांगितल्यावर जोरदार आवाजात ,’ हसता हुआ नूरानी चेहरा… म्हणतम्हणत शेवटी…. दिलरूबा,दिलरुबा  ऐवजी….जिंदाबाद, जिंदाबादचा हवेत हात उंचावून नारा देत सगळ्या वर्गाला पाच -सहा वेळा जिंदाबाद… जिंदाबाद म्हणायला आणि बाईंना कोपरापासून हात जोडून नमस्कार करायला भाग पाडलं होतं.

जेव्हा मी पाचवीत होते.. तेव्हा आमच्या वडिलांची सांगलीहून बदली झाली… आणि आम्ही बरेच मधले मेंबर दूर झालो….दादा पण थोडे थकले होते ,त्यामुळे आमची सिनेमाची ती गंमत संपुष्टातच आली .पण अजूनही राहिल्यात त्या त्याच्या मनाला गुदगुल्या करणाऱ्या गोड आठवणी—

© सौ सुनीता गद्रे

माधवनगर सांगली, मो 960 47 25 805.

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे

 मनमंजुषेतून 

☆ शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे ☆ सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे ☆

गेल्या काही दिवसात  शिवशाहीरांवर  लिहिलेले कितीतरी लेख वाचले. त्यांच्या मृत्यूमुळे झालेली पोकळी कधीच भरून निघणारी नाही. आज साठी- सत्तरीला असणाऱ्या  प्रत्येकाने कधी ना कधी बाबासाहेबांची व्याख्याने ऐकली असतील ! तो धबधब्याच्या अखंड प्रवाहासारखा  वाणीचा अखंड स्त्रोत एकदा सुरू झाला की त्या प्रवाहाखाली सचैल स्नान करण्याचे भाग्य ज्यांना लाभले ते खरंच भाग्यवंत ! सुदैवाने हे भाग्य आम्हाला मिळाले ! आता पुष्कळांनी त्यांच्या आठवणी काढल्या असतील ! खूप छान लेखन वाचायलाही  मिळतंय, तरीही मला आठवणारे  ते रत्नागिरीतील शिवव्याख्यानाचे आठ दिवस व्यक्त करावेसे वाटत आहेत.

  साधारणपणे 66/ 67 सालची गोष्ट असेल. रत्नागिरीला महिला विद्यालयाच्या मैदानात बाबासाहेबांच्या व्याख्यानाचा महोत्सव होता. पूर्ण महोत्सवाचे तिकीट काढले होते. रोज रात्री ठराविक वेळेला (बहुतेक आठ किंवा साडेआठ, नक्की आठवत नाही) व्याख्यान सुरू होत असे.  वेळेच्या बाबतीत अतिशय कडक असलेले बाबासाहेब, व्याख्यानाची सुरुवात करण्याच्या वेळेनंतर पाच मिनिटातच गेट बंद करायला लावत असत. त्यानंतर कोणालाही आत प्रवेश नसे आणि बरोबर एक तासानंतर व्याख्यान संपत असे. तीही वेळ अगदी कटाक्षाने पाळली जाई. भारावलेल्या मनस्थितीत लोक बाहेर पडत असत. जणू काही शिवकालातच आपण सर्वजण वावरत असू ! लहान मुलांचे रडणे, ओरडणे त्यांना अजिबात चालत नसे. त्यासाठी सर्वांनी काळजी घ्यावी असा त्यांचा आग्रह असे. कारण अशा व्यत्ययामुळे रसभंग होत असे, तो त्यांना आवडत नसे. आम्ही जिवाचे कान करून त्यांचा प्रत्येक शब्द ऐकायचा प्रयत्न करत असू. काहीजण त्यांच्या व्याख्यानाचे टिपण काढत असत. त्यावेळी त्यांची सही घेण्यासाठी आम्ही धडपडलो होतो तेही आठवते ! त्यांची

पल्लेदार वाक्यं, खानदानी भाषा, डोळ्यासमोर मूर्तिमंत शिव- इतिहास निर्माण करण्याची क्षमता ! खरोखरच ते सर्व अद्भुत होते ! ‘ शिवरायांचा आठवावा प्रताप…’ सांगणारे रामदास स्वामी शिवाजी महाराजांच्या काळातच होते, त्यांनी शिवाजीमहाराज अनुभवले, पण बाबासाहेबांनी ते पुन्हा आपल्यासमोर सत्यात आणले !

  शाळेत असताना शिवरायांचा इतिहास इयत्ता चौथीच्या पाठ्यक्रमात आम्ही शिकलो. पुढे मोठे झाल्यावर बाबासाहेबांच्या ‘राजा शिव छत्रपती’ पुस्तकाचे भाग पारायणासारखे वाचून काढत होतो. कितीही वेळा वाचले तरी शिवचरित्र हे कायमच नवीन वाटते ! मुलांना शिकवतानाही शिवचरित्र ऐकवत होतो.

  बाबासाहेब पुरंदरे आणि लता मंगेशकर यांच्या संदर्भात एक गोष्ट आठवते ती म्हणजे,  लतादीदींच्या 90 व्या वाढदिवसाच्या वेळी बाबासाहेब म्हणाले होते की, ‘तुमचा शंभरीचा वाढदिवस करायला मी नक्की असेन !’ आता प्रत्यक्षात जरी ते नसले तरी त्यांचे अस्तित्व आपल्यासाठी कायमच राहणार आहे. शिवरायांचा आणि त्या काळाचा बाबासाहेबांना इतका ध्यास होता की ते खरोखरच त्या काळात जगत असत. त्यांच्या घरातील मंडळींना मानाने हाक मारली जात असे. तसेच मुजरा केला जाई असेही ऐकून होतो !

आज शंभराव्या वर्षी त्यांचे निधन झाले असले तरी बाबासाहेबांचा मृत्यू झालेलाच नाही– ते त्यांच्या विचारातून आणि ग्रंथातून अमर झालेले आहेत !

  बाबासाहेबांविषयी माझ्यासारख्या सामान्य व्यक्तीने लिहिणे म्हणजे अवघडच आहे ! पण त्यांची भाषणे ऐकली होती त्यांचे स्मरण झाले. त्यामुळे त्यांच्याविषयीच्या भावना व्यक्त कराव्या असे वाटले म्हणून हा छोटासा लेख !

© सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

डॉ. ज्योती गोडबोले 

 मनमंजुषेतून 

☆ वैद्यो नारायणो ☆ डॉ. ज्योती गोडबोले ☆ 

कुठेही असलो तरी आम्ही डॉक्टर, आमच्यातल्या  डॉक्टरला  मुळीच विसरत नाही. त्याच संदर्भातली माझी  एक आठवण—-

चार  वर्षांपूर्वी मुलीकडे अमेरिकेला गेले होते. तिकडून इकडे परत येताना स्वाभाविकच मन अगदी कासावीस आणि व्याकुळ होते. विमानतळावर पोचवायला लेक जावई आणि सगळ्यात लाडकी नात आली होती. “ आजी नको ना जाऊ.  मी पण येणार  इंडियाला “–असे म्हणत  माझा जीव आणखीच व्याकूळ करणारी माझी नात. 

जड अंतः करणाने त्यांचा निरोप घेऊन विमानात बसले,  पण मन मात्र अजून तिच्या घरातच होते. 

तीन महिने अनुभवलेली ती आद्याची गोड बडबड—आई डॅडी रागावतील म्हणून त्यांना न सांगता केलेले लाडिक हट्ट—सगळं सगळं बरोबर घेऊनच पाऊल विमानात ठेवले होते। विमान म्युनिकला पोचले आणि आता ४ तास तिथेच थांबायचे होते. मुंबईला जाणारे इतर बरेच लोक भेटले, आणि ४  तास कसे गेले समजलेच नाही.

मुंबईच्या विमानात बसलो आणि विमानाने आकाशात झेप घेतली. नेहमीच्या सवयीने मी पुस्तक काढून वाचायला लागले. जरा वेळाने माझ्या पुढच्या सीट वरून मला कोणीतरी रडत असल्यासारखा भास झाला. जरा वेळाने चक्क हुंदके ऐकायला आले. न राहवून मी डोकावून बघितले, तर तिथे बसलेल्या जवळपास ८०-८२ वर्षाच्या एक आजी रडत होत्या. मराठी दिसत होत्या.

मी विचारले, “ काय झाले आजी ? काही होतंय का तुम्हाला? “ 

तर म्हणाल्या, “ माझं भयंकर डोकं दुखतंय. काही सुचत नाहीये. “ 

मी हवाई सुंदरीला बोलावले. ती जवळ बसली.  विचारू लागली. पण आता आजी आणखीच रडायला लागल्या. ती बिचारी घाबरली आणि तिने सिनियरला बोलावले.

” मला आता हे सहन होत नाहीये. माझ्या छातीत पण दुखतंय.” आजी कळवळत म्हणाल्या

आता तर त्या एअर होस्टेस ही घाबरल्या. हे सगळे मी बघत होते

मी विचारलं, “ मी बघू का ? मी डॉक्टर आहे, आणि मदत करू शकते.” 

त्वरित आजीच्या शेजारचा प्रवासी उठला, आणि म्हणाला “ डॉक्टर प्लीज पुढे या.” 

मी त्याच्या सीटवर गेले. एअरहोस्टेस खूपच टेन्स झाल्या होत्या. मी आजीच्या जवळ बसले. 

म्हणाले, “  आजी घाबरू नका. मी आहे ना आता तुमच्याजवळ ? “

मी एअरहोस्टेसना म्हटलं, “ माझ्या कडे उत्तम पेन किलर गोळ्या आहेत, मी याना देऊ का– त्यांना लगेच बरे वाटेल.” 

“ द्या ना प्लीज।” त्या लगेच म्हणाल्या.

“ आजी तुम्हाला कसली allergy आहे का ?”

“ नाही “ 

“ सकाळपासून काय खाल्लंय तुम्ही ?”

“ काही नाही हो. मन नुसतं बेचैन झालंय। मला काही सुचले नाही खायलाही.” 

मी एअरहोस्टेसना  ज्यूस आणायला सांगितला. 

आजींना म्हटले, “ आजी ही गोळी घेऊन टाका.  मस्त बरे वाटेल बघा. अहो मलाही खूप वाईट वाटतंय– मुलीला आणि  नातीला सोडून येताना. पण काय करणार ? “ 

 आजी म्हणाल्या, “ ४ महिने होते हो  मुलाजवळ. आता या वयात असे मानसिक आघात

सहन नाही होत. मी पुन्हा नाही येणार आता कधी परदेशात.” 

मी गोड बोलून आजीना गोळी घ्यायला लावली. थोडा ज्यूस पाजला. आजींना झोप लागली. 

हे बघून मगच एअरहोस्टेस मला विचारून तिथून आपल्या  कामाला गेल्या.

आजी थोड्या वेळाने जाग्या झाल्या. माझा हात त्यांच्या हातातच होता.

मला म्हणाल्या, “ खूप कमी झाले हो माझे डोके.  अगदी बरे वाटतेय मला.” 

म्हटले, “ आजी तुम्हाला मानसिक त्रास झाला, बाकी काही नाही. मी विशेष काहीच नाही केले. “ 

मला म्हणाल्या, “ बाई ग देवासारखी आलीस हो मदतीला. काय सुंदर दिलेस बाई औषध. अग मी एकटीच असते मुंबईला. मुलगा नातू सून अमेरिकेत. माझे मिस्टर  मागच्या वर्षी  गेले, आता मी एकटीच रहाते फ्लॅटमध्ये. एकटीने प्रवास करायची ही माझी पहिलीच वेळ. म्हणून हे सगळे दडपण आले.” 

आजीचे डोळे पुन्हा भरून आले—-“ मुलगा म्हणतो आई एकटी नको राहू. इकडे कायमची ये. 

 मी ग्रीन कार्ड करतो. पण मला नाही आवडत तिकडे. तुझे आभार ग बाई. हे विमानातले खाणेही

मुळीच आवडत नाही मला.” आजी म्हणाल्या. 

मी माझ्या जवळचा शिरा आणि लाडू आजीना दिला. म्हटले “ बघा ,लेकीची माया. आईची काळजी किती. सकाळी शिरा आणि पुऱ्या करून दिल्या.” 

आजींनी आनंदाने सगळे खाल्ले. आता डोके छाती सगळे थांबले म्हणाल्या. पुन्हा त्यांना मस्त झोप लागली. एअरहोस्टेसनी माझे आभार मानले, आणि सुटकेचा निश्वास टाकला.

मुंबई आली– सगळे  सोपस्कार उरकून बाहेर आले तर आजी वाट बघत होत्या. त्यांची बहीण त्यांना न्यायला आली होती. माझी ओळख करून देत म्हणाल्या,“ ही मुलगी नसती तर माझे कठीण होते बाई. .मला कोणती गोळी दिलीस ती लिहून दे हो. “ 

मी हसले आणि म्हणाले, “ आजी, ती साधी पेन किलर होती. तुम्हाला फक्त धीर, प्रेम आणि आश्वासनाची गरज होती तेवढेच काम मी केले, बस.” मी आजींना नमस्कार केला.

त्या म्हणाल्या. “  देव कल्याण करो ग बाई तुझे. डॉक्टरला धन्वंतरी म्हणतात ते उगीच नाही. “ 

 त्यांनी मला हात जोडले–” अशीच पुण्यकर्म करत रहा ग बाई. अग देव काही  वेगळा असतो 

का ? तुझ्या रूपात भेटलाच की मला.” 

“ आजी एवढे नका मला मोठेपण देऊ हो. माझे कर्तव्य केले मी.” 

आजींनी मला जवळ घेतले, माझ्या डोक्यावरून हात फिरवला, आणि डोळे पुसत बहिणीबरोबर चालू लागल्या—

त्या थकलेल्या दोघी वृद्ध बहिणी बघून माझेही डोळे भरून आले ——

 

©  डॉ. ज्योती गोडबोले

≈संपादक–श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈