Category: विविधा

सौ. अमृता देशपांडे

 विविधा 

☆ बोलक्या भिंती….भाग 1 ☆ सौ. अमृता देशपांडे ☆

भिंतीला कान असतात.  हो, खरंय! आणि त्या दोन कानांमधला चेहराही असतो. त्यावर नाक, डोळे,  गाल, कपाळ,  ओठ  सर्व असतं. त्यामागे अव्यक्त मनही असतं.

लहानपणी आम्ही वर्षातून एकदा बाबांच्या आजोळी जायचो. मोठ्ठा वाडा होता. पडवीतून पाच सहा पाय-या चढून गेलो की सोपा होता, तिथे  एक मोठा कडीपाटाचा झोपाळा होता. भिंतीवर खुंट्या,  आणि कोनाडे होते. कलाकृतींच्या फ्रेम्स होत्या. बटणांचे बदक आणि कापसाचा ससा.  कुणाची कलाकुसर कोण जाणे! खूप जुनी वाटत होती.

त्याकाळी भिंतीवरच्या खुंट्या हे टोप्या, पगड्या, फेटे,आजोबांच्या काठ्या,  कोट, बंड्या, छत्-या, यांचे निवासस्थान असे. शेतक-याच्या घरात खुंट्यावर टोपल्या, इरली,  कोयते, विळे, चाबूक,  शेतातली गोफण टांगलेली असे. जमीनदारांच्या घरात खुंट्यांवर,  भिंतींवर बंदुका,  घोड्यावरचे जीन, वाघाचे तोंड, हरणाचे कातडे,सांबराची शिंगे अशा वस्तू मालकांच्या शौर्याची व मर्दुमकीची ओळख देत. माजघरातल्या खुंट्यांवर लुगड्यांचे वळे, परकर, पोलक्यांच्या घड्या टांगलेल्या असायच्या. काचेच्या बांगड्या ही असत. परसदारीच्या सोप्याला खुंट्यांवर कोयता, रहाट, विळे  असत. एका खुंटीवर कै-या, चिंचा, पेरू पाडायची लगोरी रहाटाच्या मागे लपवून ठेवलेली असे. पालेभाजीच्या बुट्ट्या ही खुंटीवर असत. स्वयंपाकघरात खुंटाळीवर झारा, उलथने, डाव, चिमटा अडकवून ठेवत.

शहरातल्या घरातून खुंट्या छत्री, रेनकोट,  पिशव्या, मुलांची दप्तरे सांभाळत.

भिंतीतले कोनाडे ही नित्य लागणा-या वस्तू ठेवण्याची जागा. सोप्यातल्या कोनाड्यात चकचकीत पितळेचं तांब्याभांडं गार पाणी भरून ठेवलेलं असे. दुस-या कोनाड्यात पानदाणी,  माजघरातल्या कोनाड्यात फणेरपेटी,  सागरगोटे,  बिट्ट्या,  भातुकलीचा खेळ ठेवले जात.

अशा प्रकारे प्रत्येक वस्तूची जागा ठरलेली असल्याने घरातल्या प्रत्येकाला शिस्तीची सवय असे. कारण, घरातील जेष्ठ आजोबा आणि आज्जी यांची कडक, करारी, तितकीच प्रेमळ नजर सर्वांवर असे.

पूर्वीच्या भिंतींना मातीचा गिलावा असे. त्यामुळे नैसर्गिक रित्या घरात गारवा असे.

अशा शिस्तीच्या,  स्वच्छतेच्या बाबतीत काटेकोर असलेल्या पण तितक्याच एकमेकांच्या सहवासात प्रेमळपणे रहाणा-या अनेक सदस्यांचा परिवार प्रत्येकालाच साहचर्य,  सुखवस्तुपणा, याबरोबरच शारिरीक, मानसिक व भावनिक सुरक्षितता देत असे. जे पुढील काळात दुर्मिळ झाले.

क्रमशः…

© सौ. अमृता देशपांडे 

पर्वरी – गोवा

9822176170

 विविधा 

☆ स्वच्छ मनाने जग बघू या… ☆ सौ. सीमा राजोपाध्ये ☆

सकाळपासून मन थोडं अस्वस्थ आहे  त्याचं कारण असं की सकाळी वर्तमानपत्रात एक बातमी वाचली ..

कुरुंदवाडच्या अपंग चहा वाल्याची मुलगी वेटलिफ्टींग मध्ये मेक्सिको त देशाचं नेतृत्व करणार…

आता तुम्ही म्हणाल ..

ही इतक्या अभिमानाची गोष्ट आहे ..

आनंदाची गोष्ट आहे..

मग मला अस्वस्थ का वाटलं??तर त्याचं कारण असं की.. निश्चितच…..

इतक्या छोट्या गावातून आपल्या देशाचे प्रतिनिधित्व एक मुलगी करते आणि तेही वेट लिफ्टिंग सारख्या प्रकारांमध्ये..

 ही गोष्ट अभिमानाची आहे कौतुकाची आहे..

पण त्या बातमीचा मथळा होता ना..

तो मला अस्वस्थ करून गेला..  कुरुंदवाडच्या अपंग चहा वाल्या ची मुलगी…

ही अशी करूण किनार या बातमीला  लावणे गरजेचे आहे का??

 जे घडले ते अभिमानास्पद आहे .कौतुकास्पद आहे..

त्यामागे त्या मुलीचे कष्ट आहेत मेहनत आहे ..

त्याच बरोबर अपंग असून चहा विकत असून आपल्या अत्यंत गरीब अशा परिस्थितीतून मुलीला अशा प्रकारामध्ये तयार केलं गेलं… त्या वडिलांचं ही खूप कौतुक आहे त्यांच्या घरी  आई मोलमजुरी करते आजीआजोबा भाजीपाला विकतात.

आर्थिक बळ कमीच ..

अशा परिस्थितीत देखील त्या कुटुंबानं आपल्या मुलीसाठी किंवा आपल्या मुलीच्या स्वप्नासाठी लागेल ते सर्व काही केल..

आणि समाजाला सार्थ अभिमान वाटावा असं त्या मुलींना काही करून दाखवलं..

 हे खरोखरच आनंद… अभिमाना  उत्साहाचं असताना अपंग चहा वाल्या ची मुलगी…

असा मथळा  का???

जे चांगले आहे त्याचं कौतुक करा ना …त्या चांगल्या मधला कमी पणा दाखवण्यात कसला आलाय मोठेपणा…

ती व्यक्ती अपंग आहे.. चहा विकते..  गरीब आहे. यांत तिचा काय दोष???

तिच्या मनाचा मोठेपणा बघा ना…

आपल्या मुलीसाठी वाट्टेल ते करायची त्याची तयारी बघा ना..  हातीपायी नीटअसलेली.. श्रीमंत माणसं मुलांसाठी मोठी मोठी स्वप्न बघतात.. सर्व काही मुलांना पुरवत असतात..

पण सगळ्यांचीच मुलं काही अभिमानाची कामं करतात च असं नाही ना..

उलट आपण अपंग असताना देखील मान वर करून स्वाभिमानानं ते लोक जीवन जगत आहेत आणि काहीतरी वेगळं  करूनही दाखवले आहे आयुष्यात..

हे कौतुकास्पद आहे .. त्याकडे लक्ष द्या ना…

मला काय वाटतं माहितीए का……

शारीरिक अपंगत्वापेक्षा मानसिक अपंग असलेल्या अशा व्यक्ती समाजासाठी घातक आहेत..

 ज्याना कोणत्या गोष्टीतून कसा आणि कोणता संदेश या समाजाला द्यावा हे समजत नाही…

कोणी हाता  पायानं अधू… कोणी डोळ्यांनं कमी..

मूक बधिर ..कर्ण बधिर..  असतात हो समाजात..

त् त्यांना आपला कमीपणा माहीत असतो..पण  तो स्विकारून त्याच्या बरोबर च अशी माणसं ही चांगलं जीवन जगतात… कधी कधी काही वेगळे .. अभिमानास्पद करून दाखवतात…

पण ..

अशा प्रकारच्या बातम्या देताना..मुख्य गोष्ट महत्त्वाची न मानता आशा प्रकारे त्यांची करूण कहाणी च समाजासमोर आणणं..

अशा बातम्या आपल्या चॅनेलवर दाखवून टीआरपी वाढवणे..

खरं तर…

हे असे लोक मानसिक अपंग आहेत.. आणि १००% हे  अयोग्य आहे..

वाजपेयी एका कवितेत म्हणतात

तन से हारा तो कुछ नही हारा…

पर..

मन से हारा वो सब कुछ हारा..

अगदी खरे आहे  हे..

आपण सगळीच परमेश्वराची लेकरे..

कुणाला काही जास्त..

कोणाला काही कमी.

देतो परमेश्वर ..

कमी आहे ते स्वीकारून आपण चारचौघांसारखं नाही हे मान्य करून… जर खरोखरच काही आदर्श अशा लोकांनी घालून दिले असतील तर त्याचं कौतुक झालं पाहिजे ना..

तसे करत असताना देखील त्यांची दयनीयता.. त्यांची लाचारी  जास्त ठळकपणे दाखवण्यात खरं मानसिक अपंगत्व  आहे..

तर मुद्दा असा की..

जे चांगलं आहे..

कौतुकास्पद आहे ..

त्यापासून समाजाला प्रेरणा मिळू शकते..

काहीतरी नवं करून दाखवायची आवड निर्माण होऊ शकते अशा गोष्टींना प्राधान्य देऊया…

अशा गोष्टी सर्वांसमोर येऊ द्या.. चुकून एखादा छोटा मोठा दोष.. कमीपणा असेल ..

तर  विशेष करून त्याच गोष्टीचं जास्त प्रदर्शन नको..

स्वच्छ मनाने जग बघू या..!!

© सौ.सीमा राजोपाध्ये..

8308684324

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 विविधा 

☆ दुय्यम स्थान… ☆ सुश्री अर्चना अनंत ☆

रेवती माझी मैत्रीण घरी नागपूरला आली असं कळलं म्हणून तिला भेटायला निघाले…

दोन वर्षांपासून भेट नव्हती…. दोन वर्षांपूर्वी तिच्या नवऱ्याला हार्ट अटॅक येऊन गेला होता.. त्यामुळे दगदग नको, आणि वेळप्रसंगी कुणी जवळ असो म्हणून नवरा बायको बॅगलोरला मुलाकडे शिफ्ट झाले होते.. कुण्यातरी नातेवाईकांकडे लग्न म्हणून ती आठ दिवसासाठी नागपूरला आली होती…. विचारतच तिचं घर आलं.. मी बेल दाबताच तिने दार उघडलं..

इथल्यापेक्षा छान दिसत होती.मी म्हटलं” रेवती, बॅगलोर मानवलं तुला..एकदम छान दिसतेस”

“हॊ ना.. मस्त वातावरण आहे तिथलं…. बस हं मी चहा ठेवते..”

“चहा बिहा नको.. बस आपण गप्पा मारू…”

आम्ही गप्पा करीत बसलो.. ती मुलाचं, सुनेचं, नातवाचं फार कौतुक करीत होती…

मी म्हटलं,” नशीबवान आहेस तु.. इतकी छान सून मिळाली”

ती हसली आणि थोडं थांबून म्हणाली, “हे बघ, नशीबवान वगैरे काही नसतं..जेव्हा मी तीथे शिफ्ट व्हायचं ठरवलं तेव्हाच आपल्या मनाला बजावलं , “त्या घरात आपलं स्थान दुय्यम.. ते तिचं घर.. त्यामुळे सगळे निर्णय तिचे. अजिबात लुडबुड करायची नाही.लागली ती मदत करायची आणि आनंदी राहायचं “

तीथे सगळ्या कामाला बाई आहे.. स्वयंपाक माझी सून घरी करते.. मी तिला सरळ सांगतिले, “तु सगळा स्वयंपाक कर. पोळ्या मी करणार..तिचं आटोपलं की मी पोळ्या करते आणि ओटा आवरते. तेवढीच तिला मदत आणि स्वयंपाकात लुडबुडही नाही.

तशा तर अनेक गोष्टी मला नाही पटत.. जसं मुलांच्या बाबतीत.. पण त्यांची मुलं. त्यांना ज्या पद्धतीने वागवायची हा त्यांचा प्रश्न…

अगं,तीन वर्षांच्या मुलीला वेगळ्या खोलीत झोपवते.सी सी टी व्ही लावलाय.. मधे मधे उठून तिच्यावर लक्ष ठेवत असते…. मी म्हटलं अगं, तिलाही भीती वाटते आणि तुझी पण नीट झोप होत नाही.. त्यापेक्षा आमच्यासोबत झोपावं तिला…तर नाही म्हणतात.तिला एकटं झोपायची सवय लावयाला हवी म्हणते .

अगं, फक्त रविवारी ती आमच्यासोबत झोपते… इतकी गळ्यात पडते ना.. म्हणते आजी, मला रोजच तुझ्यासोबत झोपायचं.. इतकं वाईट वाटतं ना..पण मनात विचार करते त्यांची मुलगी.. कसे संस्कार करायचे हा त्यांचा प्रश्न…मग मी नातीलाच समजावते.. तुला ब्रेव्ह गर्ल व्हायचं आहे ना? मग आई बाबांचं ऐकायचं…

हे एक उदाहरण झालं..अशा अनेक गोष्टी खटकतात…पण आता मी अजिबात लक्ष देत नाही…

आमच्याशी दोघेही छानच वागतात.सून अगदी आपलेपणाने, प्रेमाने वागते.मग आपल्याला आणखी काय हवं?

खरंय गं.. त्यांचा संसार.. आपल्याला काय करायचं.. असं मी म्हटलं आणि मला रेवतीचे तिचं लग्न झाले तेव्हाचे बोलणे आठवले. ती सासुसासऱ्यांसोबत राहत असे .. तेव्हा असच बोलतांना म्हणाली होती, “या घरात माझं दुय्यम स्थान.. प्रथम स्थान सासूबाईचं..त्यांच्या संसारात मी प्रवेश केला.. त्यांच्या घरात राहते तेव्हा त्यांच्या कलाने घ्यावं लागतं”

माझं लक्ष नाही पाहून रेवती म्हणाली, काय गं, काय झालं?

“काही नाही… हे असं दुय्यम स्थान असणारी आपली शेवटची पिढी असणार….आधी सासू अग्रस्थानी आता सून “

ती हसत म्हणाली, घरातल्या स्थानाचं काय घेऊन बसलीस हृदयातील स्थान अग्रस्थानी असावं. मी सासूबाईच्या हृदयात अग्रस्थानी होते आणि  आता सुनेच्याही हृदयात अग्रस्थानी आहे…. आणखी काय हवे!

खरंच.. रेवती दुय्यम स्थान पण किती आनंदाने एन्जॉय करीत होती.. असं वागणं सगळ्यांच जमलं तर?

© सुश्री अर्चना अनंत 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 विविधा 

☆ एक जुलै – डाक्टर्स डे ☆ डाॅ.ए.पी.कुलकर्णी  ☆

वैद्यकीय व्यवसायातील योगदानातील कामगिरीमुळे आदर व कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी (भारतात) 1991 पासून 1 जुलै हा दिवस डॉक्टर्स डे म्हणून साजरा करण्यात येतो. प. बंगालचे दुसरे मुख्यमंत्री डॉ. बिधनचंद्र रॉय यांनी वैद्यकीय व्यवसायात केलेल्या अद्वितीय व संस्मरणीय कामगिरीमुळे हा दिवस निवडण्यात आला.

त्यांचा जन्म 1 जुलै व देवाज्ञाही 1 जुलै रोजीच झाली हा मोठा विचित्र योगायोग.

सुमारे पन्नास साठ वर्षापूर्वीचे दिवस आठवले तर अस लक्षात येते की…..

“पडू आजारी मौज वाटे ही भारी”…..वाटत असे किंवा विषमज्वर झालेल्या मुलांच्या  घरातील सारी मंडळी, रात्रीच्या रात्री जागून काढत असत.ताप उतरला की सर्वजण सुटकेचा निश्वास सोडत असत.

त्या साठी नवस, देवऋषी, मंत्र तंत्र, उतारा टाकणं सर्व कांही होत असे.

ही वस्तुस्थिती सर्व खेड्यांमधून असे.

काळ थोडा पुढे गेला.

खेड्यांमधून अधुन मधून डाॅक्टर येत असत पण सर्वांना डाक्टरांनी सुई टोचलीकी बरे वाटलच पाहिजे असा दृढ विश्वास असे.

तर सर्वसाधारणपणे डाक्टर त्यांचे साठी  देव होते.

शहरात परिस्थिती थोडी निराळी होती.हंss चल जीभ दाखव ,पोट तपासून पाहतो व कांही नाही पळ; बरोबरच आतूनच कंपांउंडरला कांहीतरी सांगत.तत्परतेने औषधी पुड्या व बाटलीतून (डोसचे कागदी लेबल डकवलेल्या) गोड गुलाबी पातळ औषध दिवसातून अमूक वेळा घे म्हणून सांगत असत.पैसे लिहून ठेवले जात.

अर्थातच दुखणे कोठल्या कोठे पळून जाई. इथपर्यंत फॕमिली डाक्टरच सर्व आजारांवर औषध तर देत असतच पण घरगुती अडचणींवर सल्लाही देत असत.

नंतर नंतर नवीन स्पेशालीटी निर्माण होत गेल्या .निदानासाठी नवनव्या सोयी उपलब्ध होत गेल्या. औषध देण्याची पध्दत बदलली.वेळेवर झालेल्या निदान व औषधे या मुळे मानवी जीवन अधिक चांगले सुखकर होऊन आयुर्मान वाढले. परंतु उपचारही महाग होत गेले .त्या बरोबर फॕमिली डाक्टर्स  ऐतिहासिक झाले.

रूग्ण व डाक्टर यांचा सुसंवाद होत राहीला पाहीजे.

एक जुलै डाक्टर दिना निमीत्त सर्व *डाकदर बाबूंना * हार्दिक शुभेच्छा

© डाॅ.ए.पी.कुलकर्णी

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

 विविधा 

☆ महिना अखेरचे पान – 6 ☆ श्री सुहास रघुनाथ पंडित ☆

ऋतू पावसाचा म्हणजे सृजनाचा, नवनिर्मितीचा!  ग्रीष्मातील मरगळलेल्या वातावरणातून बाहेर पडून पावसाच्या धारा बरसू लागल्या की निसर्गसंगीत कानावर पडू लागतं आणि पुन्हा आलेला हा पाऊस मन ओलचिंब करून टाकतो. याच दरम्यान शाळा सुरू होतात. नव्या वर्षाच्या स्वागताला , नवी पुस्तके, वह्या, दप्तरे सजून बसलेली असतात. बघता बघता पाऊस कोसळणं, मग त्यानं थोडी विश्रांती घेणं, मग पुन्हा बरसणं, हे सगळं कसं ठरल्याप्रमाणे  चालू असतं.

मे च्या अखेर पर्यंत एक दोन पाऊस झाले असले तरी मान्सूनचे वेध लागतात ते जूनच्या पहिल्या आठवड्यातच. जूनच्या म्हणजेच थोड्याफार फरकाने ज्येष्ठाच्या सुरूवातीला आकाशातील पांढरेशुभ्र ढग केव्हा निघून जातील आणि गडद निळे, सावळे मेघ केव्हा अवतरतील याकडे सर्वांचे लक्ष लागलेले असते. नक्षत्रांच्या हिशेबाने आणि हवामान खात्याच्या अंदाजाने, पावसाच्याआगमनाचा मुहूर्त काढला  जातो. पण ब-याच वेळा तो पावसासारखाच बेभरवशाचा ठरतो.  

त्याच वेळेला आणखी एक गोष्ट अपरिहार्यपणे घडत असते. ती म्हणजे वर्षा सहलीची चर्चा. सुट्टीची संधी साधून किंवा मुद्दाम रजा काढून , ‘कुठतरी’  जाऊन यायचं हे तर ठरलेलंच. पण हे कुठतरी म्हणजे नक्की कुठं. ?आता पंचतारांकित

हाॅटेलांना  आणि शहरांना भेट द्यावी अशी कोणाचीही इच्छा नसते. इच्छा असते ती निसर्गरम्य वातावरणात मनसोक्त हिंडण्याची. निळ्याशार आकाशाखाली पसरलेल्या हिरव्यागार पसा-यात हरवून जाण्याची. कोसळणा-या धबधब्याखाली भिजण्याची.

अशा ओल्याचिंब महिन्यात आणखीही काही गोष्टी महत्वाच्या ठरतात. याच ज्येष्ठ किंवा जून महिन्यात महाराणा प्रताप आणि राजर्षी शाहू महाराज यांची जयंती असते. तर, राजमाता जिजाऊ, झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांची पुण्यतिथि असते. थोर समाजसुधारक आगरकर, पू. साने गुरुजी यांचे स्मृतीदिन आणि संत निवृत्तीनाथ व टेंबेस्वामी यांची अवतारसमाप्तीही याच महिन्यातील. शिवाय छ. शिवरायांचा राज्याभिषेक याच महिन्यात संपन्न झाला.

वटपौर्णिमेचे पारंपारिक व्रत आणि  त्यानिमीत्ताने वृक्षांचे महत्व समजून घेण्याचा आधुनिक दृष्टिकोन , वृक्षपूजनाच्या दिवशी याच महिन्यातील पौर्णिमेला सांगितला जातो. महाराष्ट्राच्या काही भागात बेंदूर म्हणजेच पोळा साजरा केला जातो. त्याला कर्नाटकी बेंदूर असेही म्हणतात. याच ज्येष्ठात पुढच्या महिन्यातीतल आषाढी एकादशीचे वेध लागलेले असतात. संत तुकाराम महाराज आणि ज्ञानेश्वर माऊली यांच्या पालख्यांनी प्रस्थान ठेवलेले असते. अवघा पालखी मार्ग विठ्ठलनामाच्या गजराने दुमदुमून जातो.

आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील काही महत्त्वाचे दिवस या जून महिन्यातही असतात. एक जून हा दिवस आंतरराष्ट्रीय पालक दिन म्हणून साजरा केला जातो . पालकांप्रति कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी 1994पासून युनोने हा उपक्रम  सुरू केला.

तीन जून हा दिवस 2018 पासून आंतरराष्ट्रीय सायकल दिन म्हणून घोषित झाला आहे. व्यायामाचे महत्व पटवून देतानाच प्रदूषण टाळण्यासाठी जागृती करणे हा यामागचा उद्देश आहे. पर्यावरण रक्षण, संवर्धन याचे महत्व पटवून देण्यासाठी 1973पासून पाच जून हा जागतिक पर्यावरण दिन म्हणून साजरा केला जातो. सात जून हा दिवस जागतिक अन्नसुरक्षा दिन म्हणून घोषित झाला आहे. प्रत्येक टप्प्यावर अन्न सुरक्षित राहीले पाहीजे. सुरक्षित अन्न म्हणजेच उत्तम आरोग्य. हे लक्षात घेऊन जागतिक आरोग्य संघटनेने हा उपक्रम हाती घेतला आहे. तसेच या संघटनेने दहा जून हा दिवस नेत्रदान दिन म्हणून जाहीर केला आहे. दृष्टीदोष व अंधत्व याविषयी जागृती करून दृष्टीहिनांना दृष्टी प्राप्त करून देणे यासाठी हा दिवस साजरा होतो.

आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटनेने 2002पासून बारा जून हा दिवस आंतरराष्ट्रीय बालकामगार निषेध दिन म्हणून पाळण्यास सुरवात केली आहे. चौदा वर्षांखालील कामगार मुलामुलींना  बालकामगार म्हटले जाते. त्यांचे शोषण थांबवून ही प्रथा बंद व्हावी यासाठी लक्ष वेधून घेणे महत्वाचे आहे.

मातेप्रमाणेच आपल्या आयुष्यात पित्याचे असलेले महत्त्व लक्षात घेऊन पित्याविषयी कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी पितृदिन साजरा होतो. भारतीय संस्कृतीत आपण माता पिता देवासमान वंदनीय मानतोच. पण पित्याविषयीची ही भावना सार्वत्रिकपणे व्यक्त करण्याची पद्धत प्रथम अमेरिकेत 1910पासून सुरू झाली. जून महिन्यातील तिसरा रविवार हा पितृदिन असतो.

राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील विविधतेने नटलेला असा हा जून (ज्येष्ठ)महिना. सृजनाशक्तीचा आविष्कार घडवणारा, पुन्हा नव्याने जगण्याची उमेद देणारा.

‘नेमेची येतो मग पावसाळा ‘ हे खरे आहेच. पण तो खर्या अर्थाने समृद्धी घेऊन येऊ दे एवढीच सदिच्छा !

© सुहास रघुनाथ पंडित 

सांगली (महाराष्ट्र)

मो – 9421225491

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 विविधा 

☆ आषाढस्य प्रथम दिवसे ! ☆ श्री मिलिंद रतकंठीवार ☆

अगदी परवा, परवापर्यन्त, आमच्या बंगलीच्या टेरेसवरुन, हाताच्या अंतरावर ही आमच्या आवारातील, विविध झाडांच्या, हिरव्या रंगाच्या विविध छटा दर्शविणारी हिरवाई मला दिसत होती.

बांबूच्या झाडाच्या त्या फांद्यांना स्पर्श करावे, म्हटले तरी, अगदी पाय उंचावून उभे राहून देखील, त्या फांद्या मला स्पर्श करू देत नव्हत्या, वाऱ्याच्या हलक्याश्या झोताने, जवळ येऊन, वाकुल्या दाखवीत त्या पुन्हा दूर पळून जात होत्या. कितीतरी कधीही न बघितलेले, रंगबिरंगी पक्षी , मधूरगुज करीत होते. ते देखील, ह्या खोडीचा आनंद लुटत असावेत. नव्हे, नव्हे ते आनंदित होत होतेच.

पण आज….आज मी पाठमोरा उभा असताना, त्या बांबूच्या एका फांदीची धारदार, इवलीशी, लवलवती पाती वाऱ्याच्या हलक्याशा गार झोताने आपणहून जवळ येऊन, मस्त मस्त, डोलत डोलत, माझ्या मानेला,पाठीला अन् खांद्याला करवती सारखा क्षणिक, खरखरीत स्पर्श करून पट्कन माघारी जात होती.

अशी माझी खोडी काढून ती पाने माझे लक्ष वेधू इच्छीत होती कां?

बांबूची ती तरारणारी, थरथरणारी, धारदार पाती, अंगाला, थरथरत, थरथरत बोचरा स्पर्श करून काही सुचवू इच्छीत होती कां?

त्या बरोबरच, जांभुळाची ती गर्द हिरवी, आकाराने लहान चमकदार, लकाकणारी दाट पाने, मला आज शांत, संयमी, धीरोदात्त अशीच भासत होती.

त्यातच, दोन्ही झाडांच्या फांद्यात, तो गुंतून, तजेलदार पानापानांतून, फुलणारा टप्पोरा पांढरा शुभ्र चाफा, सर्वांच्या अध्ये मध्ये, फांद्या फांद्यांच्या गर्दीत, गुंतत अन् गुंफत आपला हर्षोल्लास अभिव्यक्त करीत, आपली सुखद उपस्थिती नोंदवून, आपले अस्तित्त्व दर्शवीत होता. एखाद्या लहान खेळकर, खोडकर, मुलाने , फोटो काढताना जसे मध्ये मध्ये, उड्या मारीत, माझा पण, माझा पण, असा हट्ट करावा अगदी तस्साच..उनाड !

आणि, ….आणि आमच्या आवारातील, ह्या तिघांच्या, बरोबरीने एका कडेला उभा असलेला तो एकाकी शांत, धीरोदात्त, नारळाचा वृक्ष… श्री वृक्ष.! कडेवर अनेक श्री फलांचे ओझे सहजी घेत तो लेकुरवाळा निर्विकार उभा होता. हत्तीच्या कानाच्या, मंद हालचालीप्रमाणे, त्या श्री वृक्षाच्या मोठ्ठाल्ल्या झावळ्या, हळू हळू, डुलत होत्या. अन् तो, तटस्थपणे ध्यानस्थ होऊ पाहणारा, मौन, शांत, तृप्त, अन् पोक्त तपस्वी श्रीवृक्ष ,अध्यात्मिक अनुभूती दाखवीत होता .

अचानकच काही दिवसातच झालेला हा बदल मी उत्सुकतेने न्याहाळीत होतो.

अन् लाजत, मुरडत, चाहूल न जाणवू देत, ती संध्याकाळ आली. पक्षी थव्या थव्याने पश्चिम दिशेला परतीला जाऊ लागले. मावळतीला जाणाऱ्या त्या, तेजोगोलाची सुवर्णमय किरणे, इमारती, इमारतीवर, हिरवाई, हिरवाईवर अंकित होत, होत पसार होवू लागली, त्या बरोबरच पित प्रकाशाने न्यालेली पाने, हळूहळू कडेकडेने स्वर्णांकित होत, उर्ध्व दिशेने वेगाने जाऊ लागली. आवारातील चारही झाडांच्या फांद्या एकमेकांना स्पर्शून, जणू खांद्याला खांदा लावून, लयबद्ध, डोलत डोलत, गात गात एकमेकांच्या भावनांना मम् म्हणत होत्या.

हे एक त्यांचे समूह गानच असावे, नाही ? की ती एक सामूहिक सरगम असेल ? कारण, मी बघितले, सर्वच भवताल आनंदाने डोलत होता. सर्वच परिवेश उल्हासित होत होता. दृष्टी क्षेपातील, सभोवतालची सर्वच हिरवाई जणू पाय स्थिर ठेऊन ,शरीर, मनाने डोलत होती. तन्मयतेने नृत्य करीत होती. मनोमन मी ही न डोलतो तर नवल !
पण मग हा अधिरपणा कां? कशासाठी ? कशाची वार्ता? कुणाच्या स्वागताची तयारी?

पण, दुजोरा दिला…

त्या येणाऱ्या पश्चिमेच्या गार वाऱ्याने, अस्मानातील त्या ढगांच्या हालचालींनी, दूरवर वाजणाऱ्या त्या नगाऱ्याने… वार्ता दिली..

हो ! त्या आषाढाची, नेमेची येणारी पहिली सर झेलण्यासाठी होता तर एवढा खटाटोप ?

ती समर्पिता, तप्त धरित्री ग्रीष्म ऋतुचा एवढा ताप झेलल्यानंतर, एक दिलासा मिळविण्यासाठी, एक दिलासा देण्यासाठी, मृद्गंध प्रसृत करण्यासाठी, ती हिरण्मयी देखील आतुर झालेली आहे. हे त्या हिरवाईच्या स्पर्शा स्पर्शातून, चर्ये,चर्येतून सुचवीत होती.

हो, त्या सरींच्या आगमनाची प्रतीक्षा आहे तर,,!

त्या पहिल्या वहिल्या सरीची सर कशालाच नाही. ती पायाला नुपूर बांधून थुई थूई नाचणारी, पहिली सर! त्यात भिजून नाचणारे ते शैशव ! ती शब्दात व्यक्त न झालेली, पहिल्या वहिल्या कोवळ्या प्रेमाची अनुभूती अन् अभिव्यक्ती !

त्या मृण्मयीचा, तो सर्वत्र दरवळणारा हिरण्मयी मृद्गंध !

त्या सरीची, त्या क्षणाची आतुरतेने सर्व वाट बघत आहेत.

आम्ही देखील…

© श्री मिलिंद रतकंठीवार

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 विविधा 

☆ निसर्गायन – कावळा आणि कोकीळ ☆ श्री विश्वास देशपांडे ☆

कोकिळेचा आवाज कोणाला आवडत नाही ? मला संगीतातलं ज्ञान नाही. पण असं म्हणतात की कोकिळा पंचम स्वरात गाते . मग निसर्गातील हा कोकिळास्वर ऐकून संगीतातही पंचम स्वर निर्माण झाला असावा. वसंत ऋतूत आणि पावसाळ्याच्या आरंभी कोकिळेची मधुर तान आपले मन मोहून घेते. मराठी आणि हिंदी चित्रपटात कोकिळेवर कितीतरी गीते आहेत. कितीतरी कविता आहेत. सुवर्ण सुंदरी या चित्रपटात लता मंगेशकर आणि मो. रफी यांनी गायिलेले ‘ कुहू कुहू बोले कोयलिया..’ हे गीत राग यमन, राग बहार, राग जौनपुरी आणि राग सोहनी या रागामंध्ये बद्ध आहे. १९५७ मध्ये आलेल्या सुवर्ण सुंदरी या चित्रपटातले हे गीत आजही ताजे टवटवीत वाटते. 

पण मंडळी, खरंच कोकिळा गाते  ? नाही. खरं म्हणजे गातो तो कोकीळ पक्षी. पण लहानपणापासून आपण कोकिळा गाते असं ऐकत आलो, त्यामुळे आपला तो समज दृढ होऊन बसतो.  तुम्ही कदाचित हेही कधी ऐकलं असेल की कोकिळा हा अत्यंत आळशी पक्षी आहे. तो म्हणजे ती आपली अंडी कधीही स्वतः उबवत नाही. ती आपली अंडी कावळ्याच्या घरट्यात ठेवून येते. पण ही एक गमतीदार कथाच आहे. साधारणपणे पावसाळ्याच्या सुरुवातीला कावळे आणि कोकीळ यांचा विणीचा हंगाम सुरु होतो. याच काळात कोकिळा आणि कावळीण सुद्धा अंडी प्रसवतात. कोकीळ आणि कावळे हे तसे एकमेकांचे शत्रू. पण निसर्गाची किमया बघा. कावळीण आपल्या शत्रूच्या पिलांची अंडी तिच्या घरट्यात मोठ्या प्रेमाने उबवते. कसं घडतं हे ? 

कावळे आणि कोकीळ यांचा निवास हा साधारणपणे बागा , उद्याने अशा नागरी वस्तींजवळ असलेल्या ठिकाणी असतो. आमराईमध्ये असतो किंवा तशाच झाडांमध्ये असतो.  जेव्हा कोकीळ पक्षी गाऊ लागतो, तेव्हा कावळ्यांना ते सहन होत नाही. आणि ते गाणाऱ्या कोकीळ पक्ष्याला सगळे मिळून हुसकावून लावतात. कोकिळा मोठी हुशार. या कालावधीत कावळ्यांच्या घरट्यात कोणी नाही असे पाहून ती आपले अंडे तेथे ठेवून देते. आणि कावळिणीला  शंका येऊ नये म्हणून तिची काही अंडी खाली ढकलून देते. कोकीळ पक्ष्याला हुसकावून लावून परत आलेल्या कावळा आणि कावळिणीच्या लक्षात ही गोष्ट येत नाही. आणि ती दोघं मोठ्या प्रेमाने ती अंडी उबवतात. आता ही अंडी उबवताना निसर्ग कशी किमया करतो ते बघा. जे कोकीळ पक्ष्याचे गाणे सुरुवातीला कावळा आणि कावळिणीला नकोसे होते, तेच गाणे आता अंडी उबवताना त्यांना हवेहवेसे वाटते. आणि तो कोकीळ पक्ष्याचा मंजुळ स्वर ऐकत त्यांची अंडी उबवण्याची क्रिया छान रमतगमत पार पडते. 

अंडी उबवताना कावळा आणि कावळीण एकमेकांना सहकार्य करतात. जेव्हा कावळीण अंडी उबवत असेल तेव्हा,  कावळा जवळ बसून अंडी आणि पिलांचे रक्षण करतो. कधी कधी कावळीण चारा आणण्यासाठी किंवा अन्नाच्या शोधात बाहेर जाते, तेव्हा कावळा घरट्यात बसून ती अंडी उबवतो.  अशा रीतीने अंड्यांमधून पिलं बाहेर येईपर्यंत दोघांचं एकमेकांना सहकार्य असते. एकदा पिलं मोठी झाली की कावळा आणि कावळीण ते घरटं सोडून निघून जातात. माणूस जसा शेवटपर्यंत आपल्या घरातच राहतो, तसे पक्षी कायम स्वरूपी आपल्या घरट्यात राहत नाहीत. इतर वेळी झाडांवर, डोंगरांच्या कडेकपारीत त्यांची वस्ती असते. आपण लहानपणी गोष्टीत किंवा गाण्यात ऐकलेलं असतं की सकाळी पक्षी चरण्यासाठी बाहेर पडतात आणि संध्याकाळ झाली की आपल्या घरट्याकडे परत फिरतात. ‘ या चिमण्यांनो परत फिरा रे, तिन्ही सांजा जाहल्या ‘  हे गाणे आपल्याला माहिती आहे. पण हे अर्धसत्य असते. जोपर्यंत पिलं घरट्यात असतात, तोपर्यंत ते घरट्याकडे परततात. नाहीतर त्यांची वस्ती झाडांच्या फांद्यावर, ढोलीत, फांद्यांच्या बेचक्यात असते. 

निसर्गात सर्व घटकांचे एकमेकांना कसे सहकार्य असते, ते पाहण्यासारखे आहे. वास्तविक कावळे आणि कोकीळ हे एकमेकांचे शत्रू असलेले  पक्षी. पण निसर्ग त्यांच्याकडून आपले काम करून घेतो.  कावळीण आणि कोकिळा या दोन्ही मादी पक्षी. दोन्हीही आईच्या भूमिकेत असतात. कोकिळा  जरी अंडी देते आणि ती उबवत नसली, तरी तिला आपल्या पिलांची काळजी असतेच. म्हणूनच ती आपली अंडी कावळिणीच्या घरट्यात गुपचूप ठेवून येते. ती असे का करते ? तिची अंडी स्वतः का उबवत नाही ? तर ही तिची नैसर्गिक प्रेरणा असते. आणि कावळीण सुद्धा आईच. ती सुद्धा मोठ्या प्रेमाने आपल्या घरट्यातील अंडी उबवते. आपल्या अंड्यांमध्ये काही अंडी कोकिळेची आहेत, हे कदाचित तिला लक्षात येत नसावे, पण सगळीच अंडी ती मायेने उबवते. पिलांना भरवते. हे करताना तिच्यामध्ये आपलेपणा अथवा परकेपणा नसतो. म्हणजे पिलांमध्ये ती भेदभाव करीत नाही. 

आपल्याला कोकिळा आवडते. कावळा आणि कावळीण आपले नावडते प्राणी. कोकिळा म्हणजे कोकीळ पक्षी आपल्याला का आवडतो, कारण तो मधुर गातो म्हणून. पण कावळा काय आणि कोकिळा काय हे दोघेही निसर्गाचे घटकच . त्यांची प्रत्येकाची भूमिका निसर्गचक्रात महत्वाची असते. कावळा हा पर्यावरण स्वच्छ ठेवणारा पक्षी.

पण आपण औद्योगिक प्रगती, वाढणारी शहरे, नष्ट होणारी जंगले, पक्ष्यांचा नष्ट होणारा नैसर्गिक निवास इ मुळे आता कावळ्यांची संख्या कमालीची कमी झाली आहे. या निसर्गाच्या सफाई कामगाराला आपण हद्दपार केले आहे. लहान मुलांना गोष्ट सांगताना आपण चिमणीचं घर होतं मेणाचं आणि कावळ्याचं घर होतं शेणाचं इ सांगून लहान मुलांच्या मनात या अत्यंत उपयोगी प्राण्याबद्दल आपण अढीच निर्माण करतो, नाही का ?  कावळ्याच्या काळ्या रंगात आणि कोकिळेच्या काळ्या रंगात सुद्धा तेवढेच सौंदर्य आहे, की जेवढे मोर, बगळा आणि इतर पक्ष्यांच्या रंगात आहे हे आपण मुलांना कधी शिकवणार ? पौर्णिमेची रात्र जेवढी सुंदर असते, तेवढीच सुंदर अमावास्येची रात्र सुद्धा असते. तुमच्याकडे सौंदर्य शोधण्याची नजर हवी. आणि ती नजर आपण विकसित करायला हवी. सौंदर्य फक्त गोरेपणा किंवा काळेपणात नसते. ते पाहणाऱ्याच्या नजरेत असते. पण लहानपणापासून चुकीच्या कल्पना मनावर बिंबवल्या जातात. सगळे रंग निसर्गानेच निर्माण केले आहेत. हे जर आपण निसर्गातून शिकणार नसू, तर आपल्या शिक्षणाचा काय उपयोग ? आपण निसर्गाला जेव्हा समजून घेऊ तेव्हा तो केवळ रंगांचे सौंदर्याच आपल्याला शिकवील असं नाही, तर तो विचारांचंही सौंदर्य आपल्याला प्रदान करील. आणि आपल्याला तेच हवं आहे. 

© श्री विश्वास देशपांडे

चाळीसगाव

९४०३७४९९३२

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈