… कुटुंब हा शब्दच एक व्यापक अर्थ घेऊन येतो. कोणत्याही देशाची प्रगती ही कुटुंबाच्या प्रगतीवरच अवलंबून आहे. अनेक कुटुंबाची गल्ली, अनेक गल्यांचं गाव किंवा शहर. अनेक शहरांचे राज्य आणि अनेक राज्यांचा देश.
मुळात मी वैयक्तिक कुटुंबाचा विचार न करता, मला वसुधा म्हणेज सृष्टी कुटुंबाचा विचार करावा वाटतोय!
श्री समर्थानी लहानपणी म्हटले होते, , , ” चिंता करतो विश्वाची !” आणि ते खरेही आहेच. भारतीय संस्कृतीत
सर्व संतांनी विश्वाची गणना कुटुंब म्हणूनच केली !
वैयक्तिक कुटुंबाबद्दल न बोलणे हेच श्रेयस्कर वाटते. कुटुंब व्यवस्थेचा ढसाळता पाया बघून, काळजी दसपट वाढली आहे. ह्या व्यवस्थेला अनेक स्थित्यंतरातून जावे लागले आहे. त्याचा उहापोह नकोच. जीवन हेच यांत्रिकी झालं आहे. इलेक्ट्रॉनिक युगात सोशल मीडियाने पूर्ण कुटुंब व्यवस्थेला ग्रहण लागले आहे. एकत्र कुटुंब पद्धती केव्हाच नामशेष झाली आहे.
माणूस हाच स्वतःच्या पायावर कुऱ्हाड मारून घेत आहे ! गरज ही शोधाची जननी, असं जरी असलं तरी, कुटुंबाच व देशाचं पर्यावरण ढासळले आहे. माणसाचा वाढलेला, शहराकडील ओढा … त्यामुळे अनेक शहर नुसती फुगत चालली आहेत. जीवन हे आता संघर्षमय झाले आहे. जो तो स्वार्थी झाला आहे. आपुलकी, सहानभूती हे शब्द फक्त पुस्तकात दिसून येतात !
प्रत्येक देशात चढओढ लागली आहे. ग्रोथ रेट हे करन्सीमध्ये मोजलं जात आहे! कुटुंबाचा व त्याच्या आपुलकीचा प्रश्न मोडीत निघाला आहे. मोबाईल, लॅपटॉप, वायफाय सिग्नल हे परवलीचे शब्द झालेत! माणूस पुढे गेला म्हणून त्याची प्रगती होते का ? त्याच्या भावभावनेच काय!
हल्ली सगळीच नोकरीं करतात, त्यामुळे दुपारचं जेवण ऑफिस मध्ये. तर रात्रीच जेवण हे टी व्ही किंवा मोबाईलसह! लहान मुलांना पाळणाघर तर वृद्धाना वृद्धाश्रमात! मुलांच्यावर संस्कार करणारे वाड वडील आजी आजोबा घरात नसतील तर, त्यांच्यावर संस्कार कसे होणार! रविवारी घरातील कामे. लहान मुलावर कसे संस्कार होणार. सतत अठरा तांस घराबाहेर, झोपायला भाड्याच्या घरात!
गेली दोन वर्षे बघतोय युक्रेन व रशिया युद्ध कांही थांबेल असं वाटतं नाही. मध्य पूर्व एशियात हुती हिजबुल्ला हमास इराण एकीकडे आणि इस्त्राईल एकीकडे. जो तो आपल्या शस्त्र अस्त्र बाहेर काढून आपण किती श्रेष्ठ आहोत याची चढा ओढ पाहायला मिळते. तुमचं सगळं काही कबूल. पण अगणित कुटुंबाची वाताहत ही उघड्या डोळ्यांनी पाहावे लागते त्याच काय!!
मानवताच नसेल तर, तो देश त्या देशातील कुटुंब संस्था प्रगतीचे बळी ठरत आहेत, असं नाही काय तुम्हाला वाटतं?? अगणित कुटुंब बेचिराख झाले. लांब नको आपल्या जवळच असलेल्या बांगलादेशच काय चाललंय हे आपण बघत आहोतच. आपले शेजारीच जर आजारी असतील तर आपले कुटुंब सुरक्षित राहील काय ? असं असंख्य प्रश्न, मंजूषेतून निघतात.
… सुसंस्कारच जर कुटुंबात नसेल तर तो देश टिकेल का?
सुखी कुटुंब सुखी देश, कुटुंबच हा जीवनातील व जगण्यातील खरा पाया आहे, असं नाही का तुम्हाला वाटतं. तसे अनेक मुद्दे उहापोह करण्यासारखे आहेत. पण विस्तार भयास्तव मी इथेच थांबतो व आपली रजा घेतो.
दिवाळीच्या ‘उपहाराचा’ मनमुराद आनंद आपणास घेता यावा म्हणून हा ताजा लेखन प्रपंच! आपल्या आवडीनुसार याला तिखट अथवा गोड (किंवा दोहोंचे कॉम्बो) म्हणून स्वीकारावे.
‘ते शीतलोपचारे जागी झाली हळूच मग बोले |
औषध नलगे मजला, औषध नल गे मजला |
परिसुनि माता ‘बरे’ म्हणूनी डोले ||
… नलाच्या विरहामुळे आजारी पडलेल्या दमयंतीला औषधोपचार देण्यासाठी वैद्य आले असता, तिने “औषध नलगे मजला” असे उत्तर दिले त्यावरून इतरेजनांनी “तिला औषध नको (नलगे)” असा अर्थ काढला. मात्र तिच्या मनांतील खरी भावना “मला नल हेच औषध (नल गे)” हीच होती. पण संकोचाने ती तसे व्यक्त करू शकत नव्हती. हा सदाबहार श्लेष काव्यालंकार रचणारे पंडित मोरोपंत (कवी मोरेश्वर रामचंद्र पराडकर उर्फ मयूर पंडित १७२९-१७९४) हे मध्ययुगीन मराठी पंडिती काव्य परंपरेतील श्रेष्ठ कवी होते. हे पुराण-काव्य अंमळ जुने झाले. १९५८ साली प्रदर्शित झालेल्या मधुमती या गाजलेल्या चित्रपटातील वैजयंतीमालाच्या गावरान नृत्यकलेने सजलेल्या ‘चढ़ गयो पापी बिछुआ’ या गाण्यात नायिका म्हणते- ‘मंतर झूठा, बैद भी झूठा, पिया घर आ रे ! सरतेशेवटी ‘सैंया को देख के जाने किधर गयो बिछुआ ‘ असे सर्व श्रेय प्रियकराला देऊन मोकळी होते.
मंडळी, आजारामुळे घरात बसायचा जाच सहन करीत लहान मुले रडत-रडत नेमके हेच सांगतात, ‘मला औषध नको ग आई!’ पण त्याचे नाक वगैरे दाबून मधाळ औषधीयुक्त सिरप त्याच्या घशाखाली उतरवल्याशिवाय आईचे इतिकर्तव्य समाधानपूर्वक पूर्णत्वाला जात नाही. आमच्या लहानपणी कोजागिरीच्या पर्वाला लागून महिनाभर ‘भुलाबाईच्या गाण्यांना’ ऊत यायचा. त्यात पुन्हा खाद्य-संस्कृतीला जागत प्रत्येक घरी गाणी म्हटल्यानंतर स्वादिष्ट फराळाचा रतीब असायचा. त्याची सुंदर सांगता कोजागिरीला केशर-मेव्याने युक्त आटीव दुग्धपानाने व्हायची. त्यातले एक गाणे आठवणीत राहिले. आधी तर दोडक्या सासरच्या वैद्याचे वर्णन येते, ‘आला ग सासरचा वैद्य’, अपेक्षेप्रमाणे त्याचे व्यक्तिमत्व ‘फाटके तुटकेच’ असते. मग येणार लाडक्या माहेरचा वैद्य, त्याचे व्यक्तिमत्व साहजिकच राजेशाही असणार… या गाण्यांमधून सासरच्या मंडळींनी वर्षभर केलेल्या छळावर उतारा म्हणून ही गोड गाणी असायची. मात्र या गाण्यातील संदेश असेच सांगतो की – ‘ वैद्य असो वा डॉक्टर, त्याची पर्सनॅलिटी पेशंटसाठी कायमच कौतुकाचा विषय असते. ’
मैत्रांनो, आपले सणवार जेवून-खाऊन समाधानाने साजरे करायची आपली अक्षय परंपरा आहे. इतकंच काय, नावालाच निराहारी अशी एकादशीची परंपरा आपण निर्जळा एकादशी म्हणून सुरु ठेवतो. (कोणी तरी म्हटलंय, ‘निर्जळा एकादशीला इतका वैविध्यपूर्ण फराळ करावा की जळाला सुद्धा पोटात जागा असू नये!’) आम्हां भारतीयांचे सेलेब्रेशन खाण्यापिण्याभोवती रिंगण घालत असते. कोणी रुजू होऊ दे नाही तर निवृत्त, पार्टीला पर्याय नाहीच. गेलाबाजार असा कुठलाच प्रसंग मला आठवत नाही जेव्हा खाण्यापिण्यापासून वेगळे होत आपण कांही साजरे करीत असू.
मैत्रांनो, असे कधी होईल कां की आपण मळलेल्या वाटा सोडून अनवट रानवाटा धुंडाळीत एखादे समाजाभिमुख कार्य करू? खात्यापित्या घरच्या लाडक्या आप्तांची अन मैत्रमंडळींची पोटे आधीच तुडुंब भरलेली आहेत. त्यांना पार्टी देण्याऐवजी ज्यांची पोटे खपाटीला गेली आहेत अशा भुकेल्या व्यक्तींना दोन घास खाऊ घालता येतील कां, यावर आपण विचार करायला हवा. त्यांची दारिद्र्याच्या तमाने झाकोळलेली उदासीन दिवाळी उजळायला आपल्या दानाचे दीपदान त्यांचे आयुष्य नक्कीच सुसह्य करील.
… जिच्या स्वागतासाठी अनंत तारे आकाशमार्ग सोडून भूतलावर अवतरतात.
… जिच्यामुळे सारा आसमंत उजळून जातो, गंधाळलेले वारे वाहू लागतात, सारी सृष्टी आनंदाने बेभान होते.
… जिच्या येण्याने नात्यातले अवघडलेपण संपते.
… जिच्या गोजिरवाण्या स्पर्शाने सारी नाती जवळ येतात.
… जिच्यामुळे हळवे प्रेम आणखी गहिरे होते.
… जिच्यामुळे ओंजळभर सुख पासरीभर होते.
… जिच्याकडे कोणताही थिल्लरपणा नाही, फक्त नात्याचंच कोडकौतुक नाही तर मातृत्वाची पूजा आहे, श्रमाची पूजा आहे, व्यापारातील सचोटीची पूजा आहे.
… जिच्यामुळे नात्यांना दीर्घायुष्य लाभते.
… जिच्यामुळे बाजाराला नवचैतन्य लाभते.
… जी, असेल एखादी रुसणारी बहीण, पत्नी पण रुसवा काढण्यातला गोडवा सांगते.
… पर्यावरण प्रेमी बेचैन होतात, पण बाळ गोपाळांचे फुलबाजी पेटवल्यानंतर चमकणारे डोळे, भुईचक्र फिरायला लागले की डोळ्यातून ओसंडून वाहणारे कुतूहल हे तर शब्दातीत आहे. जगात शत्रुत्व वाढवणारे इतके बॉम्ब फुटताहेत, एक बॉम्ब इथेही फुटतो, पण जीविताला संजीवनी देणारा, वित्ताला उभारी देणारा, मित्रत्वाचा, प्रेमाचा संदेश देणारा !
भावनांचा ओलावा पापणीतून पाझरताच ती परतली—-
— पुढच्या वर्षी याहून जास्त आनंद घेऊन येण्याचं वचन देऊन !
… थोडी हुरहूर, थोडी कुरबुर, थोडी हुडहुड मागे ठेऊन !
☆‘टाटा‘ ही केवळ दोन अक्षरे नाहीत – लेखक – अज्ञात ☆ प्रस्तुती – श्री सुनीत मुळे ☆
मित्रांनो, आपण मुंबई पुणे रेल्वेने प्रवास करतांना खोपोली जवळ मोठमोठे पाइप खाली गेलेले बघतो, हे काय आहे त्यामागची कथा !!
नुसेरवान टाटा आपला मुलगा जमशेट व कुटुंबासह नवसारीहून व्यवसाय करण्याकरिता मुंबई येथे १८४७ साली आले. तेव्हां जमशेट ८ वर्षांचा होता. दूरदृष्टी हा टाटा घराण्याचा वारसाच, पुढे कशाची गरज पडेल, काय केले पाहीजे हे त्यांना फार आधीच कळते.
१९०२ च्या नोव्हेंबरमधे जमशेटजी टाटा लॉर्ड हँमिल्टन यांना वळवण वीज प्रकल्पाचा प्रस्ताव घेऊन भेटले. मुंबईची विजेची वाढती मागणी, गरज या सर्वाचा यांत विचार केला होता. परंतु या प्रस्तावास परवानगी मिळून काम चालू करण्यांस १९१० साल उजाडले. १९१० साली जमशेटजींनी २ कोटी रूपये भांडवल उभे करून फेब्रुवारी १९११ ला कामाला सुरवात केली. ७फूट व्यासाच्या पाइप मधून खंडाळा, लोणावळा येथे पडणारे तुफान पावसाचे पाणी १८०० फूट ऊंचीवरून खाली खोपोली येथे ७ पाइप लाइन टाकुन आणायचे, तेथे जनित्राद्वारे विज निर्माण करावयाची व ती मुंबईला पोहोचवायची अशी ही योजना होती. त्याकरता वळवण येथे दोन धरणे बांधून पाणीसाठा वाढवायचा की जेणेकरून वर्षभर विज निर्मिती चालु राहील.
१९११ मधे शुभारंभ झाल्यावर दुसऱ्याच दिवशी ७ हजार मजुर खंडाळा-लोणावळ्याच्या डोंगरदऱ्यांत रात्रंदिवस कामाला लागले. सरळ सुळके, गर्द झाडी यातुन पाइप वर चढवणे, उतरवणे, परत योग्य जागी जोडणे असे सर्व उच्च दर्जाचे काम चालु झाले. १९११ साली केलेल्या या कामांत आजही कोठे गळती नाही, की कोणताही पाइप फुटला नाही. प्रचंड वेगाने कित्येक वर्षे या पाइपातुन पाणी येत आहे व विज निर्मिती होत आहे. हे पाइप जर्मनीहून आणले होते, जनित्राची चक्रे स्वित्झर्लडहून आणली, जनित्र अमेरिकेहून, विज वाहुन नेणाऱ्या तारा इंग्लडहून आणल्या. हे सर्व टाटा कंपनीच्या लोकांनी ४ वर्षात पुर्ण केले. १९१५ मधे लॉर्ड विलींग्टन यांनी खोपोलीत कळ दाबल्यानंतर मुंबईच्या सिप्लेक्स गिरणीत दिवे लागले. १९११ साली दळणवळणाची साधने, उपजत टेक्नॉलॉजी, परिस्थिती, कम्युनिकेशनच्या सोयी या सर्वांचा विचार केला तर ह्या अफाट कामाची व दूरदृष्टीची टाटांची समज किती मोठी होती हे लक्षात येते.
टाटा, ही भारतीयांसाठी केवळ दोन अक्षरे नाहीत. संपत्ती निर्मिती हा टाटांचा उद्देश कधीच नव्हता उलट समाजाकडून आलेले पैसे समाजालाच परत करावयाचे हे त्यांचे धोरण होते.
देशवाद टाटांच्या रोमारोमात मुरलेला आहे. जे जे उदात्त, उत्तम आहे ते ते मी या देशासाठी घडवीन असा ध्येयवाद आहे. पैशाची उधळपट्टी नाही, भपका नाही, सवंग प्रसिद्धी नाही पण कर्तव्य आणी गुणवत्ता यात सर्वोच्च असण्याची उत्तुंग ध्येय आहेत. २६/११ च्या हल्ल्यानंतर त्यासाठी जबाबदार असणाऱ्या पाकिस्तानबरोबर त्यांनी व्यापार बंद केला. वाटेल ती किंमत देऊन टाटांच्या गाड्या खरेदी करण्यास आलेल्या पाकिस्तानी राजदूताला वाटाण्याच्या अक्षता दिल्या. आताही असहिष्णुतेच्या वादाचा केंद्रबिंदू असलेल्या त्यांचा ब्रँड अँबेसेडर असलेल्या आमिरखानला त्यांनी तडकाफडकी काढुन टाकले आहे. देशाभिमान व देशवाद ओतप्रोत भरलेल्या टाटांना या देशात मात्र सरकारकडुन स्वागत होत नाही कारण टाटा काम मिळण्यासाठी कोणताही भ्रष्टाचार करत नाहीत व गुणवत्ता तिळभरही कमी करण्यास नकार देतात!!
हिंदुस्तानातल्या कारखानदारीच्या या पितामहांना…
कोटी कोटी प्रणाम
☆
लेखक : अज्ञात
प्रस्तुती : श्री सुनीत मुळे
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ पैशाचं डाएट… लेखिका : डॉ. शिल्पा जोशी क्षीरसागर ☆ प्रस्तुती – सौ. गौरी गाडेकर ☆
” रिया, लक्षात आहे ना ? उद्या लक्ष्मीपूजन आहे तर पैसे खर्च करायचे नाहीत. तुला काही हवं असेल तर आजच आणून ठेव ” आईने दम दिला.
” हो गं बाई, किती वेळा सांगशील ? मला तर हा फंडा कळला नाही, काय म्हणे पैसे खर्च करायचे नाही. ठीक आहे, जाऊ दे, एक दिवसाने फरक नाही पडत. दरवर्षी लक्ष्मीपूजनाला हेच असतं ” रिया चिडून म्हणाली.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी अभ्यंगस्नान झालं आणि रियाच्या लक्षात आलं, शीट, यार moisturizer संपलय, काल आणता आणता विसरलो आपण. आता पैसे मागितले तर ही आई कटकट करेल म्हणून ती गप्प बसली. थंडी सुरू झालीये नेमकी, आज मेकप करायचा, बरं आईचा ब्रँड मला सूट होत नाही. पण नकोच, आई खवळेल चांगलीच! एक दिवस ऍडजस्ट करावंच लागेल.
” रिया, ए रिया, हे फराळाचं देऊन ये गं आत्याकडे. पटकन जा आणि पटकन ये, कुठे पैसे खर्च करू नको बरं ” आईने तिला पिटाळलं.
खाली येऊन रियाने चावीने तिची टू व्हिलर सुरू केली आणि बघते तर काय, पेट्रोलचा काटा आज माझी दिवाळीची सुट्टी आहे म्हणत शून्यवरून पुढेच सरकेना. रियाला समजलं, पेट्रोल भरलं नाही, उद्या भरू म्हणत तीन दिवस झाले आपण गाडी तशीच दामटतोय, आली का पंचाईत ? आईने काही पैसे दिले नाहीयेत, गुगल पे करून पैसे भरायचे म्हणजे हिला मेसेज जाणार म्हणजे परत आरडाओरडा ! जाऊ दे, पायी जाते आत्याकडे, तरी बरं जरा जवळ रहाते ती. छ्या, ही मात्र माझीच चूक हं अशी मनातल्या मनात रियाने कबुली दिली.
आत्याकडे डबा देऊन, दमून आलेल्या रियाला तिच्या मैत्रिणी खालीच भेटल्या. एका ऑनलाइन शॉपिंग ऍपवर सेल होता. कुर्ती, जीन्स, टॉप एकदम स्वस्त होते एक दिवसासाठी. खरं दिवाळीत आताच सगळ्याची खरेदी झाली होती पण सगळ्यांना खरेदी करताना पाहून रियाला मोह आवरेना. तिने न राहवून आईला फोन केला, ” आई, दोनच टॉप घेते, प्लिज, करू ऑर्डर ? ” आई पलीकडून उत्तरली, ” आज नाही, आज खर्च करायचा नाही ! ”
रिया जाम वैतागली. तणतणत घरी परतली. दिवसभर धुसफुसणाऱ्या रियाला कधी नेलपेंट आणायचं राहिलं आठवत होतं तर कधी अर्धवट राहिलेल्या डेकोरेशनसाठी आरसे आणायचं विसरल्याचं आठवत होतं. चिडल्यावर कॅडबरी खाऊन राग शांत करणाऱ्या रियाला आज ते ही करता येत नव्हतं.
संध्याकाळी मनासारखी नाहीच झाली तिची तयारी पण तरी चांगले कपडे घालून ती पूजेसाठी तयार झाली. पूजा सुरू असतानाच कामवाली सरुमावशी रडत रडत आली. ” ताई, पोरीला आठवा कालच लागलाय. पोटात दुखतंय म्हणून दवाखान्यात नेली तर डॉक्टर म्हणाले, पिशवीचं तोंड उघडलंय, डिलिव्हरी होईल. बाळाला काचपेटी लागेल म्हणे, दिस भरले नाहीत म्हणून. कसं करावं? थोडा ऍडव्हान्स द्याल का, लई उपकार होतील. दिवाळी दिली हाये तुम्ही पर आता हे अचानक आलंय. बघा ओ ताई, जमलं तर द्या ना ” सरुमावशीने हात जोडले.
आई उठली, कपाटातून तीन हजार आणून तिच्या हातावर टेकवले, तिला हळदीकुंकू लावलं, ओटी भरली आणि शिवाय “अजुन लागले तर सांग गं “म्हणत आश्वस्त केलं.
रिया, हे सगळं बघून चिडलीच. ” आता, आता, गेली ना लक्ष्मी घराबाहेर ? नियम फक्त आम्हालाच का ? आम्ही लहान आहोत म्हणून ? ” तिने मनातली आग ओकली.
आईने रियाला जवळ बसवलं. ” रिया, तुम्ही कसं वजन कमी करावं, हलकं वाटावं म्हणून डाएट करता तसं हे आज पैशाचं डाएट असतं. ह्यामागे दोन उद्देश, एक तर प्लँनिंग शिकणे. आपल्याला काय काय लागणार हा विचार, हे नियोजन आधीच केलं ना तर ऐनवेळी धावपळ होत नाही. गाडीत पेट्रोल नसल्यामुळे तू पायी गेलीस हे मी बघितलं गॅलरीतून. वेळेवर गोष्टी न केल्याने त्या इमर्जन्सी होतात आणि मग आपल्यालाच त्रास होतो, हो की नाही ? दुसरा उद्देश म्हणजे सय्यम ! कधी कधी काही वस्तू आपण उगाचंच घेतो, गरज नसतानाही! हेच बघ ना, एवढी खरेदी झाली तरी सेल लागला म्हणून आणखी खरेदी करायची का ? अगं मार्केटिंग स्ट्रॅटेजी असते ती, आपण नाही बळी पडायचं. आता बघ, शांतपणे, वेळ घेऊन विचार केला तर तुला उद्या वाटेल की गरजच नाहीये त्या extra टॉप्स ची, हो की नाही ? ”
रियाने होकारदर्शक मान हलवली तरी चेहऱ्यावरचं प्रश्नचिन्ह आईने ओळखलं होतं. आई पुढे म्हणाली, ” रिया, देव ही भक्ती असावी, भीती नाही. कोणी पाहिलंय गं देवाला? काही चांगल्या सवयी अंगीभूत व्हाव्या म्हणून बऱ्याच गोष्टींना देवाचं नाव देण्यात आलं पण म्हणून ती अंधश्रद्धा होऊ नये ही काळजी आपणच घ्यायची. आज सरूच्या पोरीतला, माणसातला देव जर मी नाही ओळखू शकले आणि तिला तिचं बाळ वाचवण्यासाठी नाही मदत करू शकले तर खरा देव अस्तित्वात असेल जरी तरी तो मला माफ करेल का ? तीच आज लक्ष्मी बनून पूजेच्या वेळी आली आणि तिची तृप्तता झाली म्हणून जाताना तोंडभर आशीर्वाद देऊन गेली. अगं स्वतःला शिस्त लावत, माणसातला देव शोधायचा आणि तो सापडला की ती ज्योत पुढे पुढे न्यायची, हीच तर दीपावली ! आता नाही ना रुसलीस आईवर ? ” आईने विचारलं.
‘आली दिवाळी आणि कळली दिवाळी ‘ म्हणत रियाने आईला मिठी मारली आणि पूजेतली लक्ष्मीची प्रतिमा समाधानाने हसली.
लेखिका : डॉ शिल्पा जोशी क्षीरसागर
संग्राहिका : सौ. गौरी गाडेकर
संपर्क – 1/602, कैरव, जी. ई. लिंक्स, राम मंदिर रोड, गोरेगाव (पश्चिम), मुंबई 400104.
फोन नं. 9820206306
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
☆ लक्ष्मी…☆ श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’☆
कळायला लागल्यापासून मनुष्याला ज्याची गोडी आपसूक लागते किंवा प्रयत्नपूर्वक लावली जाते ती गोष्ट आहे संपत्ती. ( खरं सांगायचं तर पैसा..!). लौकिक व्यवहार पैशाविना होऊच शकत नाहीत. आज जरी विनारोकड (कॅशलेस) व्यवहार होत असले तरी विनापैसा नक्कीच होत नाहीत.
भगवान विष्णूचे एक सुप्रसिद्ध चित्र आहे. त्यात भगवंत शेषशायी आहेत आणि माता लक्ष्मी त्यांचे पाय चुरत आहेत. पंचमुखी शेष आणि त्याच्यावर मंद स्मित करीत पहुडलेले भगवंत आणि सेवेस साक्षात लक्ष्मी !!! लौकिक अर्थाने या चित्रात बराच विरोधाभास आहे. ज्याची दासी लक्ष्मी आहे तो महालात निजेल, रत्नजडित मंचकावर शयन करेल किंवा आणिक विलास उपभोगेल. दुसरे म्हणजे जी साक्षात लक्ष्मी तिला कोणाचे पाय चेपायची काय गरज आहे ? कोणाची दासी होण्याची काय गरज आहे ? ती अनेक दासींना तिथे नेमू शकते. पण तसे इथे दिसत नाही. लक्ष्मी माता शेषशायी विष्णूचे पाय चुरत असण्या मागच्या अनेक कारणांपैकी एक कारण पुढील प्रमाणे असू शकेलं. भगवान पंचमुखी शेषावर शयन करीत आहेत. ही पाच मुखे म्हणजे पंचेंद्रिये आहेत. ह्या सर्व इंद्रियांवर मालकी गाजविणाराच लक्ष्मीचा खरा धनी होऊ शकतो. सामान्य मनुष्याचे तसे होत नाही. इंद्रियांची मालकी सोडून देऊ, त्याला इंद्रियांचे साधे नियमन करणे सुद्धा जमत नाही. इंद्रियांवर मालकी गाजवायचे बाजूलाच राहाते, ही सर्व इंद्रियेच ह्याला आयुष्यभर गुलाम बनवितात आणि त्याच्या छाताडावर नाचत राहतात आणि पुढे यातच त्याचा अंत होतो. लक्ष्मीने पाय चेपणे तर दूर, लक्ष्मी याच्या वाऱ्यालाही उभी राहात नाही. मनुष्य जे काही चार पैसे जमवितो त्यालाच हा लक्ष्मी मानू लागतो. पण ही काही संपत्ती नव्हे, लक्ष्मी तर बिलकुल नव्हे. हे पैसे म्हणजे दैनंदिन व्यवहारासाठी उपयुक्त नाममात्र चलन आहे. ह्या कागदाला किंवा नाण्यांना फक्त त्यावरील सहीने मूल्य प्राप्त झालेले असते. वेळ आली तर एका क्षणात त्या चलनी नोटांचे ‘कागद ‘ होतात हे नोटाबंदीच्या वेळी सिद्ध झाले आहे.
लक्ष्मीची बरीच रूपे आहेत. श्रीलक्ष्मीमहात्म्यात याचे यथार्थ वर्णन आले आहे. मनुष्याने ती संपत्ती (लक्ष्मी ) प्राप्त करण्याचा प्रयत्न करायला हवा. पूर्वी भारतात लोकं व्यापार सुद्धा पैशात करीत नव्हते. अपवाद सोडला तर लोकं सेवा देऊन सेवा घेत असत. आपल्याकडे असलेली वस्तू दुसऱ्याला देऊन दुसऱ्याकडील वस्तू आपण घेत असत. आजच्या भाषेत आपण त्यास commodity tranjaction म्हणू शकतो.
लक्ष्मी चंचल असते किंवा आहे हे अर्धसत्य आहे. आपल्याला जिथे रहायला आवडते तिथेच आपण रहातो. जिथे आपले मन रमत नाही तिथे आपण पळभर देखील रहात नाही. नाईलाजाने थांबावे लागले तर आपली अस्वस्थता आपल्या चेहऱ्यावर सहज दिसते. ‘पिंडी ते ब्रम्हांडी ‘ हा नियम सर्वांना लागू आहे. त्यामुळे तो लक्ष्मी मातेलाही लागू आहे.
आपण नेहमीच पाहतो की मनुष्याला थोडी सुस्थिती लाभली की त्याची भाषा, राहणीमान लगेच बदलते. मनुष्याची नम्रता अभिमानात परावर्तित होते आणि जसा पैसा वाढत जाईल तसतसा ह्याचा अभिमान चक्रवाढ पद्धतीने वाढत जातो. याने पैशाला राबवून घ्यावे असे अपेक्षित असताना पैसाच ह्याला राबवून घेऊ लागतो. पारंपरिक नीतिनियम ह्याच्या दृष्टीने गौण ठरतात आणि तथाकथित स्टेटस सांभाळणारे नीतिनियम त्याला आवडू लागतात. आणि मग एखाद्या उधळलेल्या घोडयासारखा हा धावू लागतो आणि आपला लगाम तो पैशाच्या हातात देतो.
लक्ष्मी चंचल असते हे अर्धसत्य आहे ते यासाठीच. नीतीने, पुढील दाराने घरात येते ती लक्ष्मी आणि अनितीने येते ती अलक्ष्मी. ती मागील दाराने घरात येते. या दोघी जेव्हा घरात येतात तेव्हा सहकुटुंब सहपरिवार येतात. जिथे अलक्ष्मी आहे तिथे लक्ष्मी राहू शकत नाही. लक्ष्मी स्वतः चंचल नाहीए मात्र मनुष्य स्वतःच्या हव्यासापोटी चंचल, अभिलाषी होतो आणि लक्ष्मी चंचल आहे असे जगाला सांगत सुटतो.
नीती, न्याय, शांती, भक्ती, विवेक, उदारता, मनाची विशालता, परोपकार ज्या ठिकाणी आढळतात तिथे लक्ष्मी पाणी भरते. सर्व संतमंडळी, तसेच मला ज्ञात असलेली श्री गोंदवलेकर महाराज संस्थान गोंदवले, श्री गजानन महाराज संस्थान शेगांव अशी काही मोजकी उदाहरणे सांगता येतील.
सर्वात महत्वाचे म्हणजे हे सर्व गुण आत्मसात करुन, वृद्धिंगत करता आले तर माता लक्ष्मी आपल्यावर कायम प्रसन्न राहील आणि ती स्वतःच सिद्ध करुन दाखविल की ती चंचल नाही, फक्त त्यासाठी काही मूलभूत पथ्ये पाळली पाहिजेत असे वाटते. शेषशायी होण्याची पाळी आली तरी आपल्या चेहऱ्यावरील स्मित स्वाभाविकपणे टिकले पाहिजे. कोणत्याही परिस्थितीत आपले समाधान भंगू नये, नीतिनियम कसोशीने पाळले जावेत. भगवान विष्णू अखिल ब्रम्हांडाचे पालन तटस्थपणे करीत आहेत. असे निःस्वार्थपणे कार्य जो करतो त्याच्यामागे लक्ष्मी स्वतःहून उभी राहते. आज समाजात निःस्वार्थपणे काम करणाऱ्याला कोणत्याच गोष्टीची कमतरता पडत नाही. जो मनुष्य भगवान विष्णूप्रमाणे आपले आयुष्य स्थितप्रज्ञ वृत्तीने जगेल त्याला लक्ष्मी मातेचा अखंडीत सहवास खात्रीने लाभेल यात बिलकुल संदेह नसावा.
आज लक्ष्मीपूजन आहे. आज सर्वजण माता लक्ष्मीचे पूजन करतील. लक्ष्मीपूजन करताना सर्वप्रथम विष्णूचे स्मरण अवश्य करावे. पतीला मान दिला, पतीचे कौतुक केलं की पत्नीला स्वाभाविकपणे आनंद होत असतो….
श्री योगेश्वर भगवान विष्णूच्या चरणी वंदन करतो. श्री महालक्ष्मी मातेच्या चरणी वंदन करतो. तसेच. आपल्यावर भगवंत आणि लक्ष्मीचा वरदहस्त कायम रहावा यासाठी प्रार्थना करतो.
दिवाळी आली. चैतन्याची आनंदाची उधळण झाली. सर्वांनी मनापासून दीपोत्सव साजरा केला. आनंद घेतला. आनंद वाटला.
मुळामध्ये या सणात धार्मिक अधिष्ठानाबरोबर आपल्या दैनंदिन व्यवहाराची सांगड घातलेली आहे. त्यामुळे लक्ष्मीची पूजा करायची तशीच गाय-वासराची करायची. निसर्गाचे जतन करायचे तसेच आपल्या नात्यांची जपणूक करायची. विजयाचा उत्सव साजरा करायचा तशीच प्रकाशाची उधळण करायची.
दरवर्षी आपण काही संकल्प करतो. काही गोष्टी परंपरा म्हणून, रूढी म्हणून करतो. पण यातल्या किती गोष्टी आपण मनापासून करतो ? किती संकल्प आपण पूर्ण करतो ? याचा ताळमेळ यानिमित्ताने घेतला पाहिजे. याच बरोबर आपल्या आयुष्याचा आढावा घेतला पाहिजे. मागच्या वर्षात किती नवीन नाती जोडली. याचबरोबर जुनी किती नाती दुरावली हेही समजून घेतले पाहिजे. म्हणजे त्याचा पुन्हा ताळमेळ घालणे सोपे होते. पुन्हा जुन्यांना नवा उजाळा देता येतो. पुन्हा नाती बहरतात.
आज बाजारात सर्व काही उपलब्ध आहे. फक्त प्रेमाचे, जिव्हाळ्याचे माणूस मिळत नाही. तेव्हा रुक्ष व्यवहारापायी, मानापमानाच्या गैरसमजुतींपायी जवळ असलेल्या आपल्या माणसांना का दूर करायचे ? प्रसंगी स्वतः कमीपणा घेऊन सुद्धा माणसे जपली पाहिजेत. मग त्यात नातलग, स्नेही, मित्र, शेजारी, सहकारी, कर्मचारी सगळे सगळे येतात. शेवटी आपण एकटे कधीच राहू शकत नाही. त्यामुळे ह्या माणसांची खरी गरज ही आपल्यालाच असते असा विचार दोन्ही बाजूंनी केला गेला तर, आपोआप सर्वच नाती जपली जातील आणि कुणालाही कधी एकाकीपण जाणवणार नाही. तेव्हा सर्वांनीच आपली सगळीच नाती जपली पाहिजेत.
निसर्गाचे रक्षण केले पाहिजे. पूजा-आरास यासाठी पानाफुलांची लूट करायची नाही. स्वच्छतेसाठी पाण्याची नासाडी करायची नाही हे लक्षात ठेवले पाहिजे. वायू, ध्वनी, जलप्रदूषण करायचे नाही. उत्साहाच्या भरात मर्यादा ओलांडल्या जाणार नाहीत याचे भान ठेवायचे.
या सणात दिवे पणत्या यांना खूप महत्त्व आहे. पूर्वी लाईट नव्हती तेव्हा दिवेच पेटवावे लागत. आज-काल लाईटने अक्षरशः क्रांती केली आहे. लाईटच्या माळा, वेगवेगळे दिवे आपण लावतो. तरीही पणत्या का लावायच्या ? तर हेच या दीपोत्सवाचे सार आहे. दिवा हा चैतन्याची, मांगल्याची उधळण करतो. तेला-तुपाच्या दिव्यांनी तेज पसरते. विजेच्या दिव्यांनी डोळे दिपवणाऱ्या उजेडाचे प्रदर्शन होते. मुख्य फरक म्हणजे हा एक दिवा असंख्य दिवे पेटवू शकतो. लाईटचा दिवा दुसरा एकही दिवा पेटवू शकत नाही आणि हेच या पेटत्या दिव्याचे वैशिष्ट्य आहे.
दिव्याने दिवा पेटविणे यामागे खूप मोठा अर्थ आहे. हा दिवा स्वतः जळून जगाला प्रकाश देण्याची प्रेरणा देतो. आपण आनंदात जगताना इतरांनाही आनंद देणे, त्यांचे जीवन उजळणे हे खूप महत्त्वाचे असते. या दिपावलीतून हा संदेश घेऊन प्रत्येकाने इतरांना साहाय्य करणे, कटूता सोडून सर्वांशी प्रेमाने वागणे, भ्रष्टाचार, व्यसनं, शत्रुत्व यांना कटाक्षाने दूर ठेवणे, निसर्गाचे स्नेहाने जतन करणे यासारख्या गोष्टी जाणीवपूर्वक आचरणात आणण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.
बाहेर तर दिवे पेटवायचेच. पण आपल्या अंत:करणातला दिवा पेटला पाहिजे. त्यामुळे आपल्या ज्ञानाच्या कक्षा रुंदावतील, जाणिवा, संवेदना जागृत होतील आणि आपल्याबरोबर इतरांच्या प्रगतीसाठी आपण पुढे सरसावू. आपल्या जागृत मनाला इतरांच्या व्यथा वेदनांची जाणीव होईल. त्या दूर करण्यासाठी प्रयत्न करायचा. ‘ तमसो मा ज्योतिर्गमय ‘ याचा खरा अर्थ समजून सांगणारा ‘ दृष्टीदाना ‘चा संकल्प या वेळी करायला पाहिजे. आपल्या आयुष्याचा उत्तम तऱ्हेने उपभोग घेतल्यावर, आपल्या पश्चात दोन दृष्टिहीनांच्या नेत्रज्योती पाजळवणारा हा संकल्प आहे. अशाच पद्धतीने अवयवदानाची संकल्पना सुद्धा आजकाल चांगली रुजायला लागलेली आहे. आपले जीवन खऱ्या अर्थाने सार्थकी लावण्याचे हे सुंदर मार्ग आहेत. त्यांची जाणीवजागृती करायची.
नवीन वर्ष म्हणजे तरी काय ? वर्षाच्या पहिल्या दिवशी नवे निश्चय करायचे, नवीन ध्येय स्विकारायची आणि त्यांच्या पूर्ततेसाठी नव्या उत्साहाने जीवनाला नवा वेग द्यायचा. त्यामुळे आपले मन पुन्हा ताजेतवाने होते.
दिवाळीच्या निमित्ताने सर्वांचे चांगले होण्यासाठी शुभेच्छा द्यायच्या त्याच वेळी चांगल्या गोष्टींची सर्वांकडूनही मनापासुन अपेक्षा करायला काय हरकत आहे ? शेवटी चांगले पेरले तर चांगलेच उगवते हा सृष्टीचा नियम आहे. तेव्हा चांगले विचार, कृती, उपक्रम राबवू या. सर्वांना त्यासाठी हार्दिक हार्दिक शुभेच्छा.
आजकाल मनात निरवानिरवीचे विचार वाहतात. वेगवेगळ्या वाटांवर, आयुष्याच्या विविध टप्प्यांवर, गोळा केलेल्या अनंत वस्तुंचा पसारा स्वतःच्या डोळ्यात आता खूपू लागतो. कित्येक वस्तू अशा असतात की ज्यांना हातही लावलेला नसतो. केवळ हौस म्हणून गोळा केलेला हा पसारा अक्षरशः अंगावर कोसळल्यासारखा जाणवतो. कधीतरी लागतील म्हणून जपून ठेवलेल्या वस्तूंची अडगळ जाणवू लागते. ‘हे सगळं आता आवरलं पाहिजे. कुणाला तरी द्यावं नाहीतर चक्क घराबाहेर काढून टाकावे’ असे डिस्पोजेलचे विचार तीव्रतेने मनात उफाळतात. कुठून कशी सुरुवात करावी तेही कळत नाही. वस्तू आणताना आपण किती सहजतेने आणतो पण तीच वस्तू या घडीला कितीही निरुपयोगी असली तरी टाकून देण्यासाठी मनाची किती जोरदार तयारी करावी लागते!
शोकेसमधल्या वरच्या फळीवर मला एक घड्याळ दिसतं. स्टीलच्या कोंदणातलं, पांढऱ्या रंगाचं, गोलाकार,स्पष्ट अंक आणि काटे असलेलं, टेबलावर ठेवण्यासाठी विशाल कोनातले स्टीलचे छोटे पाय असलेलं, किल्लीचं एक जुनं पारंपरिक घड्याळ, अनेक वर्षांपासून बंद पडलेलं आणि तरीही संग्रही ठेवलेलं.. का? एक अँटिक पीस म्हणून का?की कुठल्यातरी भावभावनांचा धागा अदृश्यपणे त्यात जोडला गेला असल्यामुळे का? या भावनांच्या धाग्यांच्या गुंत्यात किती दिवस अडकायचं? ‘एक एक वस्तू काढूनच टाकूया’ आणि सहजपणे माझा हात ते घड्याळ उचलून काढून टाकण्यासाठी उचलला जातो आणि त्याच क्षणी मी साठ बासष्ट वर्षांपूर्वीच्या एका छोट्या, अत्यंत किरकोळ घटनेच्या आठवणीत नकळतपणे गुंतून जाते.
आठवणींची पण एक मजाच असते नाही का हो? आठवणी सुखदुःखाच्या, फजितीच्या, गमतीच्या, साहसाच्या, राग लोभाच्या अशा कितीतरी आणि कुठल्याही क्षणी कुठल्याही निमित्ताने त्यांना किक मिळते. अगदी तसेच झाले. कारण काय तर घड्याळ!
ताईचे अभ्यास करताना तिला लागणारेच आणि तिच्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आणि अतिशय आवडते घड्याळ छुन्दाच्या हातून खळकन् फुटले. छुंदाने ते घड्याळ का घेतले, तिला ते हातात का घ्यावेसे वाटले आणि घेतले तर घेतले पण ते हातातून पडलेच कसे? या प्रश्नांना त्या क्षणी ना अर्थ होता ना उत्तर होते फक्त परिणाम होता.
ताईचे आवडते घड्याळ फुटले.
ताई संतापली. भयंकर खवळली. फार मोठे नुकसान झाले होते तिचे जणू काही आणि आता या छुंदाचे काय करू, कशी शिक्षा करू तिला या विचारात तिने तिच्यावर चक्क हात उगारला. छुंदा आधीच खूप भेदरली होती, घाबरली होती. एका वक्तृत्व स्पर्धेत ताईला बक्षीस मिळालेलं ते घड्याळ ताईसाठी किती महत्त्वाचं होतं याची छुंदाच्या बालमनालाही नक्कीच कल्पना होती पण ताईचा हा रुद्रावतार मात्र तिला अनपेक्षित असावा. ताईचा मार चुकवण्यासाठी ती घरातल्या घरातच पळू लागली.
आमच्या घरातल्या प्रत्येक खोलीला दरवाजा होता त्यामुळे एका खोलीतून दुसऱ्या खोलीत असं गोल गोल पळता यायचं. तो सीन मला आठवला की अजूनही खूप हसू येतं. छुंदा पुढे, ताई तिच्या मागे आणि ताईला आवरण्यासाठी जीजी ताईच्या मागे… अशा तिघी गोल गोल धावत होत्या. त्यावेळी मी काय करत होते ते आठवत नाही पण एक दोन मिनिटात ती धावाधाव संपली. छुंदा रडतच होती. ताई तिला बोल बोल बोलत होती. जीजीने छुंदाला घट्ट पकडून मायेचं कवच दिलेलं होतं.
“थांब आता! संध्याकाळी पप्पा आले की त्यांना तू केलेला प्रताप सांगतेच. मग ते तुला शिक्षा करतील.”
एक प्रकारे ताईने छुंदावरच्या आरोपाची याचिका हायर कोर्टात दाखल करून टाकली.
नकळत आमच्या घरात तणावपूर्ण वातावरण निर्माण झालं. आता पप्पा घरी आल्यावर काय होणार, त्यांची काय प्रतिक्रिया होणार? पप्पांनाही राग नक्कीच यायचा, ते संतप्त व्हायचेच पण त्या रागापायी त्यांनी कधी आम्हाला कठोर शिक्षा केल्याचं मुळीच आठवत नाही. थप्पड मारली ती सदैव लाडानेच, रागाने कधीच नाही मग ताईच्या या सूट फाईलला कशाला घाबरायचं? त्यातून छुंदा पप्पांची सर्वात लाडकी! या सर्वात लाडकी या शब्दप्रयोगाची ही एक गंमत आहे बरं का? पप्पांना आमच्यापैकी कुणीही विचारलं ना “तुमची लाडकी लेक कोण?” प्रत्येकीसाठी पप्पांच हेच उत्तर असायचं “अग! सर्वात लाडकी तूच” पण छुंदाकडे पप्पांचा अधिक कल असावा असे मला मात्र वाटायचे. कारण ती कुणाशी कधी भांडायची नाही, तिची मस्ती ही शांत असायची. शांत मस्ती हे जरी विरोधाभासी असलं तरीही ते तिच्या बाबतीत खरं होतं. शिवाय ती लहानपणापासूनच अत्यंत हुशार, अभ्यासू. पप्पा तिला,” हा माझा अर्जुन” असेच म्हणायचे. त्याला कारण बहिणींच्या रांगेत तिसऱ्या क्रमांकावर आणि गुणांच्या बेरजेत पहिल्या क्रमांकावर म्हणून असेल कदाचित. असो.
संध्याकाळी पप्पा घरी आले. त्यांच्या सायकलीची एक विशिष्ट धून वाजली. पप्पा ऑफिसात जाताना ठाणे स्टेशन जवळ, त्यांच्या मावशीच्या घरासमोर असलेल्या उसाच्या गुऱ्हाळात सायकल ठेवायचे आणि येताना ती पिकप करायचे.
सायकलच्या घंटेने पप्पा आल्याची वर्दी दिली आणि घरात सकाळी घडलेल्या घड्याळ फुटण्याच्या घटनेचे पुन्हा तणावपूर्ण पडसाद उमटले. नेहमीप्रमाणे जीजी पप्पांच्या सायकलला टांगलेल्या सामानाच्या पिशव्या आणायला खाली उतरली. मला वाटतं तिने त्याच वेळेला पप्पांना काही पूर्वकल्पना देऊन ठेवली असावी. जीजीचे घराकरिता ‘आजी’व्यतिरिक्त अनेक पेशे होते. ती कधी डॉक्टर, कधी शेफ, कधी किरकोळ रिपेरिंगसाठी इंजिनियर, कधी शिंपी, कधी शिक्षक, मानसतज्ज्ञ तर कधी वकील असे. याप्रसंगी बहुदा तिची वकिलाची भूमिका असावी.
पप्पा आल्याचे कळताच छुंदा गॅलरीचा कोपरा पकडून पुन्हा रडत बसली. ताईचा अजूनही,” थांब आता बघतेच तुला” हा बाणा कायम होता.
मी गॅलरीच्या उंबरठ्यावर वाकून रडणाऱ्या छुंदाला बघत होते. सहज मनात आलं, “ अर्जुन कधी रडतो का? असा कसा हा रडका अर्जुन?”
मी छुंदाला म्हटलं,” उठ! घे शस्त्र हातात आणि युद्धाला तयार हो!”
पप्पा घरात थोडे सेटल झाल्यावर ताईने जोरदारपणे सांगितलं,
“छुंदाने माझं घड्याळ फोडलं. काय गरज होती तिला माझ्या वस्तूंना हात लावायची?”
संतप्त ताईला पप्पा म्हणाले,
“ काय म्हणतेस काय? तुझं घड्याळ फुटलं? नुकसान तर झालंच. कुठे आहे छुंदा?”
निरागसपणे छुंदा पप्पांच्या समोर अपराध्यासारखी उभी राहिली.
“ हो पप्पा पण मी मुद्दाम नाही फोडलं. चुकून हातातून पडलं आणि फुटलं. “
मग पप्पांनी स्वतः तिला मांडीवर उचलून घेतलं.
“ घड्याळ फुटलं? अरेरे! पण आनंद आहे! त्यात काय एवढं? आपल्याला दुसरं नवं घड्याळ मिळेल. याहून छान, सुंदर, पुन्हा एकदा ताई स्पर्धेत जिंकेल आणि आणखी मोठं घड्याळ तिला बक्षीस म्हणून मिळेलच. आहे काय नि नाही काय!”
ताईचा फुगा फुस्स झाला.
छुंदा खुदकन हसली आणि साऱ्या घरावर आलेलं तणावाचं मळभ दूरच झालं. एक आभाळ क्षणात मोकळं झालं.
आज आम्ही सगळ्याजणी वृद्धत्वाकडे झुकलोय. पण छुंदाच्या मनातली ताईचं घड्याळ फोडल्याची अपराधी भावना बोथट जरी झाली असली तरी टिकून आहे आणि ताईला मात्र आपण त्यावेळी उगीचच इतके रागावलो बिचारीवर हा सल आजही बोचतो आणि मी जेव्हा या घटनेचा विचार करते तेव्हा केंद्रस्थानी मला फक्त पप्पांचेच बोल आठवतात. “आनंद आहे! आपल्याला दुसरं नवं घड्याळ मिळेल.”
किती साधं वाक्य पण सखोल विचारांचं! यात मुळीच बेपर्वाई नाही. नुकसान झाल्याची कदरच नाही असेही नाही. हे पुन्हा पुन्हा घडू नये पण आता घडलंच आहे तर त्याकडे जरा सकारात्मकतेने पाहूया. एक गेलं तर दुसरं मिळेल.
THIS IS NOT THE END OF LIFE.
हे तत्व किती सहजपणे पप्पानी आमच्या मनावर कोरून ठेवलं. “नो रिग्रेट्स” या मानसिकतेची आयुष्य जगताना जरुरी असते. नव्हे पुढे जाण्याचे ते शस्त्र असते हा महान विचार एका किरकोळ घटनेकडे पाहताना सहजपणे त्यांनी आमच्यावर बिंबवला.शिवाय “क्षमा वीरस्य भूषणम् हे अलगदपणै ताईला सांगितले. आणि खरोखरच ताईच्या नंतरच्या आयुष्यात ज्या अनेक दु:खद अप्रिय घटना घडल्या, ज्या लोकांनी तिचे जगणे नकोसे केले होते त्यांनाही तिने नंतर सारं काही विसरून मोठ्या मनाने क्षमा केली. पपांचाच संस्कारना?
हेच खरे सार जीवनाचे असे वाटते. या जीवनसत्वांनी आम्हाला इम्युनिटी दिली, एक प्रतिकारशक्ती दिली.
“थँक्स पप्पा”
आणि आताच्या या क्षणी नकळतपणे फेकून देण्यासाठी हातात घेतलेलं ते जुनं, बंद पडलेलं घड्याळ मी पुन्हा जागच्या जागी ठेवलं. का ? .. माहीत नाही.
☆ राग बायकोचा…. फायदा जगाचा ! – लेखक : डॉ. धनंजय देशपांडे (dd) ☆ प्रस्तुती – श्री अमोल अनंत केळकर ☆
(एक सत्यकथा)
श्री. सुंदर पिचाई
राग बायकोचा…. फायदा जगाचा !
हसू नका…. खरेच हे सत्य आहे. गोष्ट आहे 2004 सालची !
आताचे गुगल कंपनीचे सीईओ सुंदर पिचाई त्याकाळात अमेरिकेत करियर करण्यासाठी संघर्ष करत होते. धडपड सुरु होती.
तर एकदा त्यांच्या तिथल्या परिचित फॅमिलीने याना जेवायला बोलावलं.
सुंदरने हि गोष्ट आपल्या पत्नीला फोन करून सांगितली अन म्हणाले की, “असं करूया… मी ऑफिसातून कामे आटोपून परस्पर त्या मित्राच्या घरी येतो. तू आपल्या घरून आवरून वगैरे थेट तिकडेच ये. परत येताना मग आपण एकत्र येऊ”
जेवणाची वेळ रात्री आठची ठरली होती. त्याप्रमाणे मिसेस पिचाई वेळेत सर्व आवरून त्या फॅमिलीच्या घरी बरोबर आठ वाजता पोचल्या. तिकडून श्री सुंदर जी सुद्धा सगळं आवरून ऑफिसातून निघाले मात्र वाटेत गडबड झाली आणि ते रस्ता चुकले. त्यामुळे मग इतर लोकांना पत्ता विचारत विचारत त्यांना मित्राच्या घरी पोचायला दहा वाजले. तब्बल दोन तास उशीर.
आणि तिथं गेल्यावर कळलं की, यांची वाट पाहून शेवटी कंटाळून त्यांच्या पत्नीने जेवण करून तिथून निघून घर गाठलं होत. हे कळल्यावर सुंदर अजूनच कचाट्यात अडकले की आता घरी बायकोसमोर कसे जायचे ? यजमान पण खरेतर मनातून नाराज झालेले. मात्र प्रोटोकॉल म्हणून त्यांनी कसेबसे याना जेवायला आग्रह केला मात्र सुंदरचा मूड नव्हता. मित्राला “सॉरी” असं म्हणत त्यांनी तिथून तसेच न जेवता काढता पाय घेतला.
अमेरिकेत वेळ न पाळणे यासारखा दुसरा अपराध नाही, असं मानलं जाते.
घरी पोचल्यावर पत्नीने त्यांना जाम फैलावर घेतलं. पार उलटी सुलटी हजामत तीही जणू बिनपाण्याने ! “तुमच्या अशा लेट येण्याने चार लोकात माझी किती फजिती झालीय याची कल्पना नाहीय तुम्हाला” असा तोंडाचा दांडपट्टा सुरु होता.
वातावरण खूपच तापलेलं पाहून सुंदर पिचाई यांनी तिथून काढता पाय घेतला आणि सरळ आपलं ऑफिस गाठलं.
रात्रभर ते जागेच होते…. एकच विचार करत की, मी रस्ता चुकलो अन लेट झाला. आणि पुढे इतकं रामायण घडलं. माझ्यासारखेच अनेक लोक असतील ज्यांना हा त्रास सोसावा लागत असेल.
अशी काहीतरी सोय असायला हवी की कुणीच कधीच रस्ता चुकणार नाही. आणि हा विचार करत असतानाच पहाटे त्यांच्या डोक्यात एकदम विचार आला की, जर खिशात रस्त्याचा नकाशा असेल तर योग्य मार्गदर्शन मिळालं असत अन मी रस्ता चुकलो नसतो.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी सुंदर पिचाई यांनी आपल्या संपूर्ण टीमची मिटिंग बोलावली आणि नकाशा बनवण्याची आपली आयडिया सांगितली. मात्र या आयडिया बद्दल कुणीच स्वागतोत्सुक नव्हते उलट “असं शक्य नाही” हाच मूड सगळ्याचा होता. मात्र सलग दोन दिवस सुंदर त्यांच्याशी बोलत होते ! नकाशा स्कीम बद्दल समजून सांगत होते. आणि शेवटी त्यांनी याच टीम कडून असं एक सॉफ्टवेयर बनवून घेतलं जे लोकांना योग्य तो रस्ता दाखवेल.
.. आणि अथक श्रमातून या टीमने 2005 सालात गुगल मॅप बनवून अमेरिकेत सर्वप्रथम लॉन्च केले. पुढच्या वर्षी इंग्लंड मध्ये आणि 2008 मध्ये भारतात गुगल मॅप ऍप्लिकेशन लॉन्च करण्यात आले.
आणि आज त्या गुगल मॅपची उपयुक्तता संपूर्ण जगाला उमजली आहे. गुगल मॅप म्हणजे जणू सर्वासाठी घराबाहेर पडल्या क्षणापासूनच “वाटाड्या” चे काम करत आहे. विशेष म्हणजे त्याचे न ऐकता तुम्ही वेगळ्या रस्त्याने हट्टाने जायचे ठरवलं तरी तो गुगल मॅप (निवेदिका बाई) रागावत नाही तर तुम्हाला पुन्हा “रिरूट” करून देऊन योग्य मार्गावर आणते. एका पाहणीनुसार जगातील प्रत्येक सातव्या माणसामागे एक माणूस आजकाल गुगल मॅप वापरतो आहे.
कळलं ? राग बायकोचा पण फायदा जगाचा !! कसा झाला ते ?
डॉ. डीडी क्लास : कधी कोणती घटना जगाला एक वेगळेच वळण देईल हे कधी सांगता येत नाही. बायकोने रागावणे हि घटना जगात काही पहिल्यांदा सुन्दर यांच्या घरी घडली असं नाही. त्याच्या कैक हजारो वर्ष आधीपासून हि घटना जगात घडत आलीय की ! पण सुंदरच्या घरी घडली आणि त्यांनी या घटनेतून पॉजिटीव्ह विचार केला अन त्यातून जगाला गुगल मॅप मिळाला. तसे तर झाडावरचे सफरचंद आधीपण खाली पडत होतेच की ! मात्र न्यूटनच्या डोक्यावर पडले अन त्यातून जगाला गुरुत्वाकर्षण म्हणजे काय ते कळलं ! सांगायचं इतकंच की, महान लोकांचे हे सगळं पाहून आपल्याही आयुष्यात असं काही घडलं तर त्यातून पॉजिटीव्ह पाहून त्यावर काम करावे. न जाणो त्यातून वेगळं काहीतरी सापडेल जे पूर्ण जगाला जाऊ द्या पण किमान तुमच्या जवळच्या चार लोकांना वेगळा प्रकाश मिळाला तरी खूप झालं न !
शिवाय ते “रिरूट” बद्दल पण लक्षात ठेवा. नकळत आपण रस्ता चुकलो तर न रागावता पुन्हा तुम्हाला “रिरूट” करत ती गुगलवाली बाई जसे मूळ उद्देशाकडे नेते तसेच आपण कधी नकळत आपला रस्ता (म्हणजेच ध्येय) भटकलो तर चिडू नका. रागावू नका. शांतपणे पुन्हा “रिरूट” करून ध्येयापर्यंत कसे जाता येईल ते पहा!
खूप फरक पडेल जगण्यात हो ! (आणि कधीकाळी चुकून बायको रागावलीच तर जास्त हर्ट करून घेऊ नका. कदाचित तुमच्या हातून छान काहीतरी घडावं म्हणून ती तसे बोलली असेल असं समजून पुढं सरका…. कामाला लागा) @ DD
☆ “जिथे राबती हात तेथे हरी” ☆ श्री मयुरेश उमाकांत डंके ☆
” काय मग राजाभाऊ, यंदा किती केल्यात पणत्या?”
” फार नाही केल्या. पावसाचा अंदाज येईना, म्हणून कमीच केल्या.”
” पण तरीही किती?”
” दोन लाख असतील.”
” आं? दोन लाख?”
” होय. सत्तर हजार रंगवलेल्या अन् बाकीच्या बिन रंगवलेल्या.”
” खर्च सुटणार का?”
” सुटणार तर ओ.. रंगवलेली पणती होलसेल भावात पाच रुपयाला एक अन् बिन रंगवलेली तीन रुपयाला एक.”
” पण घेतात का लोकं?”
” अहो दादा, आता आमच्या पणत्या वर्षभर जातात बघा. त्यामुळं विकलं जाण्याचं टेन्शन फार घ्यायचं नाही. वस्तू एकदम चांगली टॉप क्लास असली ना, मग लोकं कुठून कुठून शोधत येतात अन् घेऊन जातात.”
” वर्षभर म्हणजे?”
” अहो, आता समाज बदललाय. सगळ्या सणाच्या दिवशी लोकं आता दीपोत्सव करतात. शिवजयंती ला करतात, राम नवमी ला करतात, दसऱ्याला करतात, पंधरा ऑगस्ट – सहवीस जानेवारी ला करतात. आता दसऱ्याला चार पाच गणपती मंडळवाले हजार-हजार पणत्या घेऊन गेले. कोजागिरी पौर्णिमेला प्रतापगडावर दीपोत्सव होतो, तसा आता बाकीच्या गडांवर पण तिथल्या मंदिरासमोर करतात लोकं. तशा आमच्या वर्षभरात लाखभर पणत्या जातातच.”
– – – एक साधी मातीची पणती. आपल्याला तिची आठवण साधारण दिवाळीतच येते. पण तिच्या व्यवसायात किती दम आहे, हे राजाभाऊ मला सांगत होते.
” आमच्याकडून घेऊन रस्त्यावर विकणारे पण डझनामागं वीस-तीस रुपये कमावतात. मातीची पणती म्हणजे एकदम मोठं मार्केट आहे.”
राजाभाऊंनी चहा मागवला. तेवढ्यात तिथं एक बाई आल्या आणि नुसत्याच उभ्या राहिल्या. राजाभाऊंनी त्यांच्यासाठी चहा मागवला. अन् मुलाला हाक मारुन बोलावलं. मुलगा वही घेऊन आला. त्या बाईंनी त्याला पैसै दिले, वहीत नोंद केली. मुलानं त्यांना चार बॉक्स दिले. त्या गेल्या….
” आता ह्या वैनी.. बरीच वर्षं आपल्याकडं येतात. दिवाळी सिझन ला रोज हजार पणत्या विकायला नेतात. दुसऱ्या दिवशी हिशोब देतात आणि पुन्हा एक हजार पणत्या घेऊन जातात. आतापर्यंत किती विकल्या रे?” त्यांनी मुलाला हाक मारुन विचारलं.
” कालपर्यंत आठशे डझन विकल्या.” मुलानं सांगितलं.
” आता आठशे डझनाला पंधरा रुपयांनी नफा काढून बघा.”
.. .. मी गणित घालून पाहिलं. बारा हजार रुपये..
” आता मागच्या दहा दिवसांत बारा हजार रुपये नफा मिळविला. अजून दिवाळीला दहा दिवस आहेत. म्हणजे ते साधारण बारा हजार रुपये धरा.”
” चोवीस हजार ” मी आपसूक उत्तरलो.
” आता वीस पंचवीस दिवसांत बिन भांडवली चोवीस हजार रुपये कमावले की नई?” राजाभाऊ हसत म्हणाले. आता चकित होण्याची पाळी माझी होती..!
” तुमचा विश्वास बसणार नाही, पण गेल्या दहा वर्षांपासून तेलाच्या पणत्या लावणाऱ्यांचं प्रमाण वाढलं आहे. लोक आता मेणाच्या पणत्या फारशा लावत नाहीत.”
” कारण? ”
” कारण एकच – युट्यूब व्हिडिओ.”
” म्हणजे? ”
” मेणाच्या पणत्या आपल्या तब्येतीला चांगल्या नाहीत, असं बऱ्याच युट्यूब व्हिडिओवर सांगतात. पण तेलाच्या पणतीनं आरोग्याला त्रास होत नाही. उलट, ही आपली पणती तर कंप्लीट स्वदेशी आहे. तेल पण स्वदेशी अन् वात पण स्वदेशी.” राजाभाऊ लॉजिक सांगत होते.
” अहो,पण तेलाची पणती फार खर्चिक.”
” कशी काय खर्चिक? एका तेल पिशवीत तुम्ही आठ दिवस डझन भर पणत्या लावू शकाल. सरकीचं तेल वापरा, साधं कुठलं पण तेल वापरा, ती पणती जास्त वेळ जळणार बघा.” .. ते खात्रीनं सांगत होते, मलाही पटत होतं.
” नवरात्रीतल्या घटासाठीची काळी माती विकून लोकं पंचवीस हजार रुपये कमावतात हो. आपल्याला ते सहसा लक्षात येत नाही. शेवटी तो पण बिझनेसच आहे ना. फक्त फरक एवढाच आहे की, तो एसी ऑफिसमध्ये बसून करता येत नाही.” .. राजाभाऊंचा मुलगा म्हणाला.
” खरंय. पण वर्षभर तुमचं पक्कं खात्रीचं उत्पन्न हवं ना. सिझनल गोष्टींवर अवलंबून कसं राहणार? ” मी विचारलं.
” इथंच तर तुमचं चुकतंय दादा. आम्हीं सिझनल गोष्टी विकतच नाही. दिवाळी दरवर्षी येतीच. गणपती दरवर्षी येतातच. राखी पौर्णिमा दरवर्षी असतीच. संक्रांत असतीच. ते कायम राहणारच आहे. पण एखादी कंपनी कायम राहणारच आहे, याची खात्री काय? कसंय दादा, ती आपली हजारों वर्षांची संस्कृती आहे. ती सिझनल कशी होईल? ” पोस्ट ग्रॅज्युएशनला असलेला त्यांचा मुलगा मला सांगत होता.
– – खरोखरच माझ्या डोक्यात लख्ख प्रकाश पडला. वर्षभरात आपल्याला आपल्या संस्कृतीनुसार आवर्जून खरेदी करावी लागते अशा जवळपास पंचवीस गोष्टी त्यांच्या मुलानं मला कॅलेंडर घेऊन दाखवून दिल्या. एकदम बिनतोड..!
” फक्त गणपती अन् नवरात्रातच आमची सात आठ लाखाची उलाढाल होती. नंतर पणत्या, दिवे, किल्ले आणि किल्ल्यांवर मांडायची चित्रं, लक्ष्मीच्या मूर्ती यांचा सिझन असतो. ते होईस्तोवर झाडांच्या कुंड्या, संक्रांतीची सुगडं यांचा सिझन येतो. ते संपेपर्यंत पाण्याच्या माठांचा सिझन येतो. जानेवारीत तर गणपतीचं काम सुरु होतं. वर्षभर भरपूर काम असतं. कुठलं सिझनल? आमचा तर वर्षभराचा पक्का ठरलेला व्यवसाय आहे. हाताखाली आठ दहा माणसं कामाला ठेवावी लागतात. वर्षभरात आम्हीं पंधरा लाखांच्या वर उलाढाल करतो. व्यवस्थित नफा मिळवतो. आपण या गोष्टींना सिझनल म्हणणं म्हणजे आपल्या संस्कृतीलाच सिझनल म्हणण्यासारखं नाही का? ”
.. तो जे मांडत होता, ते योग्यच होतं. त्यात काहीच चुकीचं नव्हतं.
“दादा,उलट आमचं काम जास्त अवघड आहे. प्रत्येक पीस स्वतः लक्ष घालून तयार करावा लागतो, नीट पेंट करावा लागतो. जरासुद्धा दुर्लक्ष करून चालत नाही. मालाची क्वालिटी जराही बदलून चालत नाही. स्कीम लावून आम्हाला आमचा माल विकता येत नाही. सेल लावता येत नाही. ऑफर देणं परवडत नाही. मार्केटचा अंदाज घेऊनच भांडवल गुंतवणूक करावी लागती. नाहीतर माल अंगावर पडतो. मग सांगा,आम्ही किती मोठी रिस्क घेतो ? ” त्यानं सत्य सांगितलं.
आपण सहसा असा विचारच करत नाही. कारण असा विचार करायला आपल्याला कुणी शिकवलेलंच नसतं. आपली बुध्दिमत्ता, आपली प्रतिभा, आपली कष्ट करण्याची क्षमता, आपली व्यावहारिक दृष्टी, आपण नवनव्या संधी कशा शोधतो, आपण चौकटीबाहेरचा विचार कसा करतो, आपण जोखमीचा आणि नुकसानाचा अंदाज कसा घेतो, या सगळ्या गोष्टी आयुष्यात चांगलं करिअर करण्यासाठी किती गरजेच्या असतात, हे मला त्या बावीस वर्षं वयाच्या मुलानं पटवून दिलं.
तुमचा दृष्टिकोन, तुमच्या उपजत क्षमता, तुम्ही अवगत केलेली कौशल्यं यांची सांगड योग्य त्या मार्गदर्शनानुसार घातली की, तुम्ही यशस्वी होण्याच्या मार्गावर धावायला लागता. यशस्वी होण्याची इच्छा असलेल्या प्रत्येकालाच टाकीचे घाव सोसावेच लागतात. कष्ट तर करावेच लागतात. पण निवांत बसून, कष्ट न करता, कसलीच रिस्क न घेता यश मिळवणं जवळपास अशक्य असतं.
हाताची सगळीच बोटं सारखी नसतात, तशी सगळ्याच व्यवसायांची रूपं एकसारखी नसतात. रद्दी मोजण्याचा तराजू, भाजी मोजण्याचा तराजू, माणसांची वजनं करण्याचा वजनकाटा आणि सोनं मोजण्याचा काटा यांच्यात फरक असतोच. त्यांच्यात सगळ्यात मोठं उच्चासन सोनं मोजण्याच्या तराजू ला मिळत असलं, तरी त्याच्यावरची जोखीमसुद्धा इतर तराजूंपेक्षा सगळ्यात जास्त असते. त्याचा परफॉर्मन्स अचूकच असावा लागतो. हे आपण स्वतःही समजून घ्यायला हवं आणि आपल्या मुलांनाही समजावून सांगायला हवं.
करिअरमधल्या यशाला गुंतवणूक हवीच. पण कशाची? तर ती हवी — तुमच्या वेळेची, बुद्धीची, कष्टांची, प्रामाणिकपणाची आणि उत्कृष्टतेची. मातीच्या पणत्या करुन विकणारा सुद्धा दिवाळीत काहीं लाखांची उलाढाल करु शकतो तर, त्याला आपल्या प्रेरणास्थानी ठेवायला हवं. ” मिळावं खाटल्यावरी ” ही वृत्ती समूळ उपटून काढल्याशिवाय खरं यश मिळणारच नाही.
जरा डोळे उघडून आपल्या आजूबाजूला बघा….. डोंगरभर कष्ट उपसून, तावून सुलाखून बाहेर पडलेली आणि खऱ्या अर्थानं सुख समृद्धीचा आनंद घेणारी शेकडो माणसं तुम्हालाही दिसायला लागतील. श्रीमंती न दाखवणारी,पण खरोखरच श्रीमंत असणारी माणसं शोधा, त्यांना भेटा, त्यांची आपल्या मुलामुलींना ओळख करुन द्या. ती आपल्या मुलांच्या देखण्या भवितव्यासाठीची ” ग्रेट भेट ” असेल..!
विविधा 
इंद्रधनुष्य 
वाचताना वेचलेले 
विविधा 
विविधा 
