डॉ. ज्योती गोडबोले
जीवनरंग 
☆ ससा आणि कासव — भाग-१ ☆ डॉ. ज्योती गोडबोले ☆
खेड्यातली ती शाळा.. कोणत्यातरी जुन्या वाड्यात भरणारी.. पहिली ते चौथी सगळे वर्ग एकाच मोठ्या हॉल मध्ये एका गुरुजींच्या अधिकारात चालणारे..
नशिबाने त्या वर्षी शाळेला स्त्री शिक्षिका मिळाल्या आणि मुलींना वेगळा वर्ग मिळाला.. मोठ्या छान होत्या जोशी बाई.. शहरातून इतक्या दूर खेड्यात बदली होऊन येणं त्यांना सोपं गेलं नसणार पण त्या हसतमुख राहून आपली नोकरी करत. बाई आल्यावर शाळा सातवी पर्यंत वाढली.. वर्गात बहुतेक मुली मध्यमवर्गीय असत त्या काळी..
संजीवनी अशीच गरीब कुटुंबातून आलेली.. घरी अठरा विश्वे दारिद्रय आणि घरी बरीच माणसं.. वर्गात संजीवनी मागेच बसायची. , नाहीत धड कपडे, नाहीत पुस्तकं नीट की वह्या नाहीत.. बरं अभ्यासात तरी कुठे हुशार होती ती? बाई सांगून थकत पण हिच्या डोक्यात शिरेल तर शप्पथ…. गबाळी, चेहऱ्यावर लाचार हसू आणि वर्गात सगळे हिडीस फिडीस करत ते ऐकूनही ही कधी चिडली नाही.. कधी डबा असायचा तर कधी मधल्या सुट्टीत काहीच आणायची नाही.. मुलींनी दिलं की म्हणायची “नको ग.. उपास आहे आज माझा.. ” संजीवनी दिसायला मात्र सुरेख.. गोरी घारी उंच पण घरच्या दारिद्र्याने हडकलेली.. वर्गातल्या मुली तिच्याशी मैत्री करायला अजिबात उत्सुक नसत पण बिचारी संजीवनी लोचट सारखी जाई त्यांच्या मागे मागे.. “ ए मला घ्या ना ग तुमच्यात खेळायला… मी येऊ का? ” पण हजार वेळा विचारूनही त्या हिला कधीही बोलावत नसत..
वर्गातली कुमुद मात्र अतिशय हुशार.. सतत वर्गात पहिली.. कुमुदला देवाने सढळ हाताने सगळं काही दिलं होतं. सुंदर रूप, घरची श्रीमंती. आणि बुद्धीही तितकीच चांगली.. शाळेत बाई सुद्धा कुमुदच्या कौतुकात कमी पडत नसत..
संजीवनी जुन्यापान्या पुस्तकांवरून अभ्यास करून पुढच्या वर्गात जायची.. आणि एखाद्या सम्राज्ञीसारखी कुमुद डौलात येऊन सर्वच्या सर्व बक्षिसे घेऊन जात असे.
संजीवनीची आई गरिबीने गांजून गेलेली होती.. एकदा संजीवनीची मावशी गावाला आली बहिणीला भेटायला. आपल्या बहिणीचं ते अठरा विश्वे दारिद्र्य तो पोरवडा, ते निष्क्रिय मेव्हणे बघून हादरूनच गेली ललिता, संजीवनीची मावशी..
”अग काय हा संसार तुझा उषा? काय हे?कोणत्या काळात रहाताय तुम्ही? पाच मुली?”
उषा ओशाळवाणे हसत म्हणाली…. ”अग ललिता, मुलगा नको का वंशाला? ”
ललिताने कपाळावर हात मारून घेतला..
”लले, तुझं बरंय एकच मुलगा आणि थांबलीस.. ”
“उषा, काही अक्कल नाही तुला. कसला दिवा अन काय.. ते जाऊ दे. ही संजू मला आल्या दिवसापासून चिकटली आहे.. किती ग गोड आहे पोरगी.. नेऊ का मी हिला मुंबईला ? मी तिला छान शाळेत घालेन शिकवेन.. येतेस संजू माझ्या बरोबर?” ललिताने संजूला विचारले..
उषा म्हणाली, ” ने खुशाल. नाहीतरी तिला इथलं काहीही आवडत नाहीच. सदा तोंड फुगवून बसते आणि घर घाण, अस्वच्छ अशी नावे ठेवते. ”
”मावशी, मी खरंच येऊ तुझ्याबरोबर? मी चांगली वागेन तिकडे. तुला त्रास नाही देणार आणि खूप शिकून मोठी होईन मावशी.. या घरात मला अभ्यास करायलाही वेळ होत नाही ग.. सगळं समजतं मला शाळेत ग, पण कधी नीट वही नाही की पुस्तकं नाहीत. कसा करू मी अभ्यास? बाईना वाटतं मी मठ्ठ आहे. ” संजूच्या डोळ्यात पाणी आलं.. मावशीने तिला जवळ घेतलं.
”संजू चल तू माझ्याबरोबर मुंबईला. नक्की नीट रहाशील ना? मी सारखी सारखी नाही हं तुला गावाला पाठवणार.. मलाही नोकरी आहे तिकडे ग.. ”
संजू म्हणाली, ” नाही ग मावशी.. मी येते तुझ्या बरोबर.. ” आत्ता नाही, पण जून मध्ये येईन मी तुला न्यायला. उषे निदान तिच्या शाळेचा दाखला तरी काढून ठेव.. तेवढं तरी कर आई म्हणून. ” ललिता रागाने म्हणाली.. “मावशी, नक्की येशील ना? मी तुला अपयश देणार नाही. पण मला नेच ग इथून.. ” संजूच्या डोळ्यात पाणी आलं. ”ललिता म्हणाली नक्की नेईन मी तुला बाळा.. ”
त्या जून मध्ये ललिता संजूला घेऊन मुंबईला गेली.. आयुष्यात पहिल्यांदाच गाडीत बसली संजू.. त्यातल्या त्यात चांगला फ्रॉक नीटनेटक्या लांब केसांच्या वेण्या.. मावशीला गहिवरून आलं.. प्रेमाने तिने संजूच्या डोक्यावरून हात फिरवला..
मावशीची कार मुंबईत शिरली. संजूचे डोळेच फिरले ती गर्दी, त्या मोठमोठ्या इमारती, तो झगझगाट बघून.. मावशीचा छान फ्लॅट होता शिवाजी पार्कला..
संजू घरात आली.. ” अय्या, मावशी, किती छान ग फ्लॅट तुझा. पण आमच्या गावाच्या घरापेक्षा लहान आहे ना?” मावशी तिचे मिस्टर आणि ललिताचा मुलगा कुमार हसायला लागले.
कुमार म्हणाला, “आता विसरायचं बरं का ते तुझं खेडं.. ही मुंबई आहे संजू.. ” संजू लाजली. ”. मावशी मला दाखव ना स्वयंपाकघर.. मी चहा करू का?”
संजूने सुंदर चहा केला.. पटापट कपबश्या धुतल्या.. ”मावशी इथे मला सगळं भातुकली सारखं वाटतंय गं.. कित्ती आटोपशीर सगळं.. ” संजू बाल्कनीत उभी राहिली. आठव्या मजल्यावरून छोटी दिसणारी मुंबई ती भान हरपून बघत होती.. मावशीने तिला जवळच्या चांगल्या शाळेत घातले.
संजू नवी पुस्तके वह्या सॅक बघून हरखून गेली. नवीन कोरा युनिफॉर्म बघून तिला रडू आलं.. ललिताने तिला जवळ घेतलं..
”मन लावून शीक संजू. “म्हणाली मावशी..
संजू मुंबईत लवकरच रुळून गेली. तिला शाळेत चांगले मार्क्स मिळायला लागले.. बघता बघता संजू पक्की मुंबईकर झाली.. पूर्वीची खेडवळ संजू नाहीशी झाली.. मुळात सुंदर असलेल्या संजूवर आरोग्याची नवी झळाळी चढली.. संजू चांगले मार्क्स मिळवून बारावी झाली आणि त्या उत्तम मार्क्सवर तिला मायक्रोबायॉलॉजी ला प्रवेश मिळाला..
मावशीला किती मदत होत असे संजूची.. सकाळी लवकर उठून संजू सगळी कामे पटापट करून टाकी.. मग येत पोळ्याच्या मावशी.. , संजू सकाळी भाजी करून टाकी आणि सगळे आपापले डबे घेऊन निघून जात.. संजू कॉलेजमधून आली की संध्याकाळी छानसं खायला करी.. किती गुणी होती संजू..
मावशीच्या मनात येई, हे रत्न तिकडे त्या खेड्यात असंच झाकोळून गेलं असतं..
त्या दिवशी ललिताचा पुतण्या अचानक भेटायला आला. सुबोध मर्चंट नेव्हीमध्ये होता.. यावेळी सहा महिन्यांनी तो मुंबईला बोटीवरून उतरला होता.. काका काकूंच्या घरी चार दिवस रहावे आणि मग जावे आपल्या आईबाबांकडे पुण्याला असा बेत होता त्याचा..
अचानक कॉलेज मधून आलेली संजू त्याला दिसली.. ललिताने ओळख करून दिली. ही माझी भाची संजीवनी. आणि हा सुबोध माझा पुतण्या.. ” सुबोथ या सुंदर मुलीकडे बघतच राहिला..
सुबोध आता जवळजवळ तीस एकतीस वर्षाचा झाला पण त्याने अजून लग्नच नव्हते केले.. चार दिवस राहून सुबोथ पुण्याला निघून गेला..
संजूने निरागसपणे विचारलं, ” हे दादा कुठे नोकरी करतात? बोटीवर काय काम करतात ते?” कुमार हसला आणि तिला सगळं समजावून सांगितलं..
दर वेळी परस्पर बोटीवर जाणारा सुबोध यावेळी पुन्हा काकांकडे आला…. दरम्यान संजू एमेस्सी झाली.. तिला एका हॉस्पिटलमध्ये मायक्रोबायॉलॉजिस्ट म्हणून चांगली नोकरी मिळाली..
कोकणच्या खेडेगावच्या सुरवंटाचं सुंदर रंगीबेरंगी फुलपाखरू झालं.. संजूची नोकरी सुरू झाली. पहिला पगार होताच तिने काका मावशी आणि कुमारला हॉल मध्ये बोलावलं..
– क्रमशः भाग पहिला
© डॉ. ज्योती गोडबोले
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
वाचताना वेचलेले 
विविधा 
इंद्रधनुष्य 
काव्यानंद 
विविधा 
मनमंजुषेतून 