श्रीमती उज्ज्वला केळकर
वाचताना वेचलेले
☆ “स्वयंपाकातील शब्द आटले…” – लेखक : श्रीसंजीव साबडे ☆ प्रस्तुति – सौ. उज्ज्वला केळकर ☆
मी ‘महाराष्ट्र टाइम्स’ मध्ये असताना रेणुका खोत माझी सहकारी होती. फेसबुकवर तिच्या अनेक पोस्ट असतात. एका पोस्टमध्ये तिने गमतीने ‘विसळुनी डोळे’ असा शब्दप्रयोग केला. ते वाचताना आपण हल्ली विसळणे हा स्वयंपाक घरातील शब्द वापरेनासे झाल्याचं जाणवलं.
पूर्वी जी भांडी घासायची नसत ती विसळत. म्हणजे चहाचा कप व बशी वगैरे. भांडी घासली जात. आता अनेक जण ‘भांडी धुतली’ असं म्हणतात. खरं तर ती घासून मग धुवायची असतात. कपडे धुवायचे असतात, लादी पुसायची असते. भाजी चिरायची असते. आता ती कापली असं म्हणतात. चिरण्यासाठी विळी लागते, काही विळींना नारळ खवण्याची सोय असे. सुरी कापण्यासाठी. फळं कापली जातात. तिचाही उल्लेख चाकू होतो बऱ्याचदा.
पालेभाज्या ‘निवडून’ ठेवत, आता त्या ‘साफ करतात’. शेंगा, मटार, कणीस सोललं असंही ऐकू येत नाही फारसं. पूर्वी चिरलेली वा निवडलेली भाजी ‘निथळत’ ठेवत. देठ हा शब्द आता फक्त ‘पिकल्या पानांचा देठ की हो हिरवा’ या गाण्यातच राहिलाय.
‘चहाचं आधण’ हाही शब्दही गायब झाला. पूर्वी ‘दूध उतू येत’ असे, आता ते ‘वर’ येतं. तेव्हा ते पातेलं खाली उतरवलं नाही तर दूध आटतं, पातेल्याला लागतं आणि काही वेळा करपतं. ताकासाठी दही रवीने घुसळत, आता दह्याचं ताक केलं म्हटलं जातं आणि दह्याची बरणी नसते. चहात साखर, आमटी वा भाजीत मीठ मिसळू दे, असं फार कोणी म्हणत नाही. ‘परतताना’ भाजी ‘हलवतात’, आमटी किंवा पातळ भाजी डावाने ‘ढवळतात’.
चिनी मातीची बरणी खूप कमी घरात असते. पूर्वी लोणी कढवून तूप केलं जात असे. दही लावण्यासाठी विरजण नसेल, तर ते शेजारून आणलं जाई. कढवणे, कढ येऊ देणे, विरजण, केर या शब्दांचा वापर शहरात खूपच कमी झाला आहे.
मसाल्यांच्या डब्याला ‘मिसळणीचा’ किंवा ‘मिसळणाचा डबा’च म्हटलं जाई. चमचे, पळी, डाव, झारा, उलथणं याला आता ‘चमचाच’ म्हणतात. पातेले ऐकू येत नाही. त्यालाच ‘भांडं’ म्हटलं जातं. पेला शब्द तर जणू हद्दपारच झाला. काही घरात वाटीला ‘बाउल’ म्हणतात. पूर्वी घरात खल-बत्ता, पाटा-वरवंटा व काही घरात रगडा असे. आता तो नसतो आणि ते स्वाभाविक आहे आणि असले तर ते अडगळीत पडलेले असतात. पाखडण्यासाठी लागणारं सूपही नसतं शक्यतो. पीठ चाळण्यासाठीची चाळणी नसते.
हे सारं ‘विसळुनी डोळे’ मुळे झालं. तरी हे फक्त स्वयंपाक घरातील. त्याखेरीज विंचरणे, भांग पाडणे असे वेगळेच. अडगळीत गेलेले असे अनेक शब्द तुम्हालाही आठवत असतील. ते तुमच्या घरी वापरात असतील, तर उत्तमच! हे शब्द आटता कामा नयेत.
☆
लेखक: श्री संजीव साबडे
प्रस्तुती : उज्ज्वला केळकर
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर ≈
विविधा 
मनमंजुषेतून 
अन् त्यांच्या पाठोपाठ श्री. धर्माधिकारी बोलले, ‘ मेहेंदळे मी मुलांना भेट म्हणून दिलेला फोटो नीट पाहिला आहे, तुम्ही चुकीचा निष्कर्ष काढला. मेहतांचं हे मोठेपण आहे की त्यांनी कुठेही त्यांचं नांव लिहिलेलं नाही, अश्या प्रकारचं बक्षीस आजपर्यंत कोणीही दिलेलं माझ्या स्मरणात नाही, अशी माणसं सध्याच्या जमान्यात मिळणार नाहीत. मी काय व किती केलं, हे ओरडून सांगणाऱ्यांचीच संख्या वाढत आहे. म्हणून मेहताजी मी तुम्हाला नमस्कार करतो. ४०० मुलं व त्यांचे पालक व लायन्स मंडळी मिळून ७०० संख्येने भरलेल्या भरगच्च सभागृहात टाळ्यांचा कडकडाट झाला. नंतरची काही वर्ष लायन्स क्लब बंद होता. मग मी स्वतः माझ्या घरी बोर्डात आलेल्या मुलांना बोलावून बक्षीस द्यायचो. पुढे पुढे माझ्या घराचा हॉलही कमी पडू लागला. मग मी श्री. व सौ. पाठक यांना विनंती केली आणि त्यांनी सर्वेश सभागृह, नाश्ता व चहा विनामूल्य तर दिलाच, शिवाय मुलांना टायटन घड्याळं पण दिली. मंडळी त्यावर्षी माझे ज्येष्ठ पितृतुल्य मित्र, श्री. शं. ना. नवरे यांना पाहुणे म्हणून बोलावलं होतं. १८ विद्यार्थी व त्यांचे पालक व माझ्या घरची मंडळी व केवळ ४ मित्र असे आम्ही ५०/६० जणंच होतो. कार्यक्रम सुरु झाला आणि नवरे काकांनी एकेक मुलाला/मुलीला माझं बक्षीस द्यायला सुरुवात केली. बक्षीस देताना ते मुलांशी संभाषण करायला लागले. म्हणाले, आमच्या मनोजकडून तुमचं कौतुक खूप ऐकलं म्हणून मी आलो हं ! मी तुम्हांला बक्षीस देताना तुमचा चेहरा व फोटोतील चेहरा निरखून पाहात होतो. इतका सुंदर फोटो मनोजने काढून तुम्हाला दिला, कारण तुम्ही हुशार व छान आहात. आता गंमत अशी आहे, आमच्या मनोजनं दिलेलं असं बक्षीस तुम्हाला कोणीच देणार नाही, अन त्यानं दिलेलं हे बक्षीस कायम स्वरूपात राहिल. तर नीट ऐका हं, तुम्हाला दिलेल्या सुंदर फोटोतील चेहऱ्यापेक्षा, तुमचं जीवन तुम्ही अधिक सुंदर बनवून दाखवाल, असा मी तुम्हाला आशीर्वाद देतो.
इंद्रधनुष्य 
विविधा 
विविधा 
