ट्रीपला जायच्या आनंदात तन्वी आवरुन पटकन झोपली सुद्धा. तन्वी ची आई आपल्या खोलीत तन्वी पलीकडच्या कॉटवर. आजीला काही झोप येईना. काय म्हणावं या पोरीला? आता माझी मुलगी म्हणून पोरीला म्हणायचं नाहीतर चाळिशीला आलेली बाईच की ही. सगळं आपलं आपणच ठरवते आणि अंमलातही आणते. विचारणं नाही, परवानगी मागणं दूरच. आपलीच मुलगी पण आपल्यातला बुजरेपणा थोडासा ही तिच्यात नाही. नाहीतर लहानपणापासून ही धीटच. कशाला म्हणून घाबरायचं नाही. शाळेमध्ये, कॉलेजमध्ये तिच्या या स्वच्छंदी स्वभावाला खतपाणी मिळालं. मुलगी म्हणून मार्दव काही नाहीच. कॉलेजमध्ये प्रत्येक गोष्ट मुलांच्या बरोबरीने करायची. इतकं बिनधास्त वागणं तर मला आवडायचं नाही. पण मला विचारतच होती कुठं ती? उलट मलाच ती सुनवायची, “आई, का गं सहन करीत बसतेस? आजी काही बोलते तुला? किती काम करून घेते तुझ्याकडून. करणार नाही म्हणून ठासून सांगत जा ना. बाबा सुद्धा किती गृहीत धरतात तुला. कशाला ऐकतेस सगळ्यांचं?” धाड धाड तोफेतून गोळे सुटल्यासारखी बोलायची. आता कसं समजवायचं हिला? अगं यालाच तर संसार म्हणतात. आजी कामे सांगते पण त्यामुळे तर आपलं घर व्यवस्थित चालतं ना?.. बाबांचं म्हणशील तर त्यांना बाहेर काम करायचं असतं. तिथं काहीतरी मनाविरुद्ध घडलं तर त्याचा राग थोडा वेळ माझ्यावर काढतात. बस्स इतकंच. एवढं कशाला मनाला लावून घ्यायचं? पण ही नवी पिढी पुरुषांच्या बरोबर नाही; त्यांच्यापुढे चार पावले टाकण्यात धन्यता मानणारी, इतरांना तुच्छ लेखणारी. कसं व्हायचं हिचं? मला काळजीच होती.
शिक्षण झाल्यावर धडपड धडपड करून कुठलासा कोर्स केला, परीक्षा दिली आणि मनासारखी नोकरी सुद्धा लागली. म्हटलं, “हुश्श, आता हिच्या लग्नाचा विचार केला पाहिजे. मी माझ्या परीने हालचाल सुरू केली. मात्र हिनेच आमच्या समोर बाॅम्बस्फोट केला.”
“आई, बाबा, तुम्ही माझ्या लग्नाची खटपट करताय; पण माझा निर्णय मी घेतलाय. मी लग्न करणारच नाहीये. मला तो विचारच पटत नाही. इतकी वर्ष तुमच्याबरोबर राहिले का म्हणून आता दुसऱ्याच्या घरी जाऊ? मला अजिबात मान्य नाही ते. मी तुमच्याबरोबर राहणार, तुमची सेवा करणार. सारखा सारखा लग्नाचा विषय काढला तर मी दुसऱ्या गावाला बदली करून घेईन आणि तिकडे राहीन.” असं तिनं सांगितलं आणि खरोखरच सहा महिन्यांनी तिनं आपली बदली करून घेतली. एकटीच तिकडे जाऊन राहायला लागली.
एकटीच राहते म्हणून कसं व्हायचं हीचं? ही काळजी करण्याचं कारणच नव्हतं. हिच्यामुळं कुणाला त्रास होणार नाही ना? असंच मला वाटायचं. शनिवार-रविवार घरी यायची. आम्हा दोघांना काय काय आणायची. बाबांना बी.पी.चा त्रास सुरू झाला म्हणून बी.पी. चेक करायचे मशीनच घेऊन आली. मला भारीपैकी स्वेटर काय, शेकायची पिशवी काय, काही विचारू नका. एकदा भारीपैकी मोबाईल आणून दिला आम्हाला. त्यावर स्वतःचा नंबर, काही पाहुण्यांचे, ओळखीच्यांचे नंबर फीड करून दिले. तो वापरायचा कसा ते आम्हाला शिकवलं. एक मुलगा काय करेल; तसं आमचं ती करत होती, इतकंच समाधान होतं. पण रुखरुख होतीच होती. आता ठीक आहे. आमच्या माघारी कोण जीव लावणार हिला? लग्न म्हणजे फक्त बंधनच वाटतं हिला? त्या बंधनात सुद्धा आपुलकी असते, चांगली भावना असते हे कसं कळत नाही? याबाबतीत कधी शहाणी होणार? ऑफिसमध्ये कुणी भेटला तर बरं होईल. मला आपली वेडी आशा वाटत होती.
लग्न करून नवऱ्याबरोबर संसार करणे हा बुरसटलेला विचार ठरला होता. नवऱ्याच्या घरी राहणे कर्तृत्ववान स्त्रीला कमीपणाचे वाटत होते. वयाच्या 35-37 वर्षानंतर लग्न करावे का असा विचार प्रौढा करायला लागली होती. लहानपणापासून स्त्री स्वातंत्र्याचे बाळकडू मुलीला मिळत होते. लग्नाच्या बंधनात अडकायला ती तयार नव्हती. कशासाठी लग्न? ते बंधन? आयुष्यभर एकाच घरी राहायचे? लोकांच्या मर्जी प्रमाणे वागायचे? स्वतःला त्यांच्याप्रमाणे बदलवायचे? छे! छे! तो जमाना कधीच मागे पडला होता. लग्न करायचे की नाही ते मुलगीच ठरवत होती. शिक्षण, मनासारखी नोकरी, आवडते करिअर, भरपूर पैसा आणि मुख्य म्हणजे मनासारखे स्वातंत्र्य! हे सगळे इतक्या सहजासहजी मिळत होते की, लग्नाचे कुंपण काटेरी वाटायला लागले होते. लग्नाशिवाय सहजीवन ही संकल्पना मोठमोठ्या शहरांमध्ये सर्रासपणे दिसून येत होती. आपल्या आयुष्य, आपले तरुणपण कसे उपभोगायचे हे ठरवण्याचे स्वातंत्र्य मिळाल्यामुळे तरुणवर्ग बेदरकार बनला होता. पटले तर ठीक आहे; एकत्र राहायचे! नाही तर तुझा मार्ग वेगळा माझा मार्ग वेगळा. अशा राहणीमानामुळे घराचे घरपण फार थोड्या घरांमध्ये दिसून येत होते. माझं घर, त्याची स्वच्छता, तिथला माणसांप्रमाणेच वस्तूंवरचं प्रेम पातळ होत चाललं होतं. एखाद्या लॉजवर राहिल्याप्रमाणं विश्रांती पुरतं घर राहिलं होतं.
आदिती अपार्टमेंट मध्ये बरीचशी कुटुंब तशीच राहत होती. कुटुंब तरी कसं म्हणायचं त्यांना? जमतंय का पाहायचं. पटलं तर एकत्र राहायचं; नाही तर तुझा तु अन माझी मी. अशाच वातावरणात तन्वी लहानाची मोठी झाली होती. तिच्या घरी ती, तिच्या आई आणि आजी अशा तिघीच राहायच्या. तिला आठवतंय तसं तिच्या आईचं आणि आजीचं फारसं पटत नव्हतं. पण आजीचा नाईलाज होता. तन्वीचे आजोबा गेल्यामुळे तिला मुलीकडचे यावं लागलं होतं.
तन्वी ची आई कर्तृत्वानं हुशार आणि कर्तबगार होती. एका ऑफिसमध्ये अधिकारी होती. भरपूर पगार होता. ऑफिसला आपली गाडी घेऊन जात होती. संध्याकाळी घरी आल्यावर दमलेली नसायची. त्यानंतर पोहायला आणि खेळायला जायची. येताना तिघांसाठी जेवणासाठी पोळी-भाजी किंवा आणखी काहीतरी घेऊन यायची. आजी संध्याकाळी दैवाच्या फोटो पुढे दिवा लावायची, उदबत्ती लावायची. तन्वीला ते वातावरण खूप आवडायचं. देवाला नमस्कार करीत आजी रोज काहीतरी म्हणायची. तन्वी डोळे मोठे करून आजीचा सात्विक चेहरा निरखत ते मन लावून ऐकायची. आजीला त्यासाठी कॉम्प्युटर लागायचा नाही की पुस्तक लागायचं नाही. कसं काय येतं आजीला हे? हे किती छान वाटतं आजीजवळ. आपल्या मला असलं काही येत नाही. तन्वीची मॉम खेळून आली की आंघोळ करायची फ्रेश होऊन डिश मध्ये जेवण घेऊन टीव्हीसमोर बातम्या बघायची आणि नंतर आपल्या खोलीत जाऊन कॉम्प्युटरवर ऑफिसचे काम करत बसायची. आणि केव्हातरी झोपायची. आजी मात्र तन्वी साठी वरण-भात, कोशिंबीर करायची. मॉम टीव्हीसमोर बसून असली तरी या दोघी आजी आणि नात स्वयंपाक घरात डायनिंग टेबल वर गप्पा मारत जेवण करायच्या. कॉलेजला जायला लागल्यापासून तन्वीच्या गप्पा जरा जास्तच वाढल्या होत्या. प्रत्येक गोष्ट आजीला आवर्जून सांगायची. कॉलेजच्या पहिल्या दिवसापासून चिवचिव सुरू होती. “अगं आजी, आमच्या क्लासमध्ये ना आम्ही पंच्याहत्तर मुली आणि ओन्ली फोर्टी फाईव्ह, पंचेचाळीस मुलं आहेत. आजी आमच्या प्रिन्सिपल मॅडम मस्त आहेत. त्यांचा डायना कट त्यांना शोभून दिसतो. त्यांच्या कानात ना खऱ्या हिऱ्याचे टॉप्स आहेत. आमच्या वेलकम पार्टीला ना त्या मस्त ग्रीन पैठणी नेसून आल्या होत्या. एरवी त्या कॉटनचे ड्रेस घालतात; पण त्यादिवशी त्यात सगळ्यात उठून दिसत होत्या. अगं आजी, आमचे इंग्लिश चे सर काय क्युऽट आहेतऽऽऽ!
“तन्वी, अगं तू शिकायला जातेस का मॅडमचे ड्रेस, सरांची ब्युटी बघायला?”
“आजी, असं काय ग? ऐक तरी.”
“बर बाई! सांग.” आजीची पूर्णतः शरणागती.
” तनुऽऽ, काय बडबड चाललीय गं? आई तु सुद्धा ना तनुचे जास्त लाड करतीस हं! बरं ते जाऊ दे. मला तुम्हा दोघींना एक गंमत सांगायचीय. तनुची परीक्षा झाली ना की आपण दक्षिण भारतच्या टूरवर जायचंय. आई, अगदी कन्याकुमारीला. मी मस्त प्लॅन केलाय.” एवढं सांगून ही बया गेली सुद्धा आपल्या रूम मध्ये.
“वाॅव! आजी काय धमाल आहे ना. आई म्हणजे ग्रेटच आहे बघ. उगीच तू कधीकधी वाद घालतीस बघ तिच्याशी. मस्त एन्जॉय करूया आपण. मला कधी एकदा फ्रेंड्स ना सांगेन असं झालंय बघ.”
या दिवशी जागतिक महिला दिन जरा जास्तच दणक्यात साजरा झाला. अर्थातच कारण होत तसं. यावर्षी सगळ्या प्रमुख पदावर स्त्रियांचाच राज्य होतं. देशाचे राष्ट्रपती अर्थात राष्ट्रपत्नी महिला, पंतप्रधान महिला उपराष्ट्रपती, सभापत्नी सगळ्या खात्यांचे मंत्रिपदे महिला भूषवीत होत्या. सर्व ऑफिसेस मधून अधिकारी म्हणून महिलाच.. विद्यापीठाच्या कुलगुरू महिला, सर्व प्राध्यापक वर्ग महिला, पोलीस प्रमुख पदी ही महिलाच, जिकडे पाहावे तिकडे महिला राज्य..
सगळीकडे आनंदोत्सव साजरा होत होता. सगळ्या प्रमुख इमारती फुलांच्या माळांनी सुशोभित केल्या होत्या. झगमगत्या दिव्यांची रोषणाई केली होती. रात्री फटाक्यांच्या आतषबाजीचा कार्यक्रम निश्चित झाला होता. साठ-सत्तर वर्षांपूर्वी असणारे चित्र आता पार पालटून गेले होते. त्यावेळची अबला आता खऱ्या अर्थाने सबला बनली होती. यात सहलेने अवघ्या पुरुष वर्गाला नामोहरम केले होते. समाजात मान वर करून ताठ मानेने हिंडण्याची त्याची हिंमतच होत नव्हती. पुरुष प्रधान संस्कृती पूर्णतः लोप पावली होती. संपूर्ण समाज बदलून गेला होता. पूर्वीची जातिव्यवस्था संपून गेली होती. फक्त दोनच जातींची दखल घेतली जात होती; ती म्हणजे स्त्री जात आणि दुसरी पुरुष जात. विशेष म्हणजे या दोन्ही पैकी स्त्री वर्गाचे सगळीकडे वर्चस्व होते. अर्थात हे तिला सहजासहजी मिळाले नव्हते. हा बदल, हे परिवर्तन घडवण्यासाठी अनेक पिढ्यांनी निकराची झुंज दिली होती. यामुळेच हा जागतिक महिला दिन मोठ्या प्रमाणावर साजरा होत होता.
या उलथापालथीमध्ये राज्यांच्या नावावर पण हल्ला झाला होता. महाराष्ट्राचे नामकरण ‘माय-मराठी’ असे झाले होते. मुंबई मुंबईच राहिली होती. ते पुणे बदलून ती ‘पुण्यनगरी’ झाली होती. सोलापूरचे सोलापूर नाव हद्दपार होऊन त्याऐवजी ‘साली सिटी’ अशी नवी ओळख झाली होती. सांगलीचे नाव बदलायची जरूर नव्हती. आई जगदंबेचे कोल्हापूर; ते ही तसेच राहिले होते. काही महिला संघटनांना कोल्हापूर हेच नाव बरोबर वाटत होत तर काहींच्या मते ‘ते कोल्हापूर’ असा उच्चार होत असल्याने ते योग्य वाटत नव्हते. महिलांच्या बहुमताप्रमाणे ‘करवीरनगरी’ असेच नाव त्यांना हवे होते. त्यांच्यामते जेथे करवीर निवासिनी राहते, वसते ती; हो हो: ती करवीर नगरी! हो-ना करता करता अखेर ‘करवीर नगरी’ या नावावर शिक्कामोर्तब झाले. अजूनही कराड, सातारा, नागपूर, चंद्रपूर अशा अनेक गावांचा नावांच्या नावांचा बदल करण्याचा विचार सुरू होता. दूरचित्रवाणीच्या अनेक महिला चॅनल वर यासंदर्भात चर्चा सुरू होती. पुण्यनगरी मध्ये रस्त्यांची नावे सुद्धा बदलली होती. प्रसिद्ध बाजीराव रस्ता आता मस्तानी रस्ता झाला होता. ऐतिहासिक सदाशिव पेठ आता सदाशिव पेठ राहिली नव्हती. ती पार्वती पेठ झाली होती. जिथेजिथे स्त्रीवर्गाचा झेंडा फडकणे शक्य होते तिथे तिथे तो फडकत होता.
सगळा समाज ढवळून निघाला होता. महिलाराज असल्यामुळे खून, दरोडे, चोऱ्या यांच्या प्रमाणात लक्षणीय घट झाली होती. पण साध्या साध्या गोष्टींवरुन भांडणे, रुसवेफुगवे यांना ऊत आला होता. राज्यसभेत साड्याचे, हेअर स्टाईल असे विषयही भांडणांना पुरेसे ठरत होते. सगळ्या आमदाराणींना चारचाकी गाड्या मिळाल्या होत्या. सगळ्यांनी आपापल्या गाडीवर आपल्याच पतिराजांना चालक पदावर नेमले होते. वरवर सगळे सुस्थितीत चालले असले तरी ते काही खरे नव्हते. पुरुष वर्गाची विलक्षण कुचंबणा होत होती. त्यांच्या अस्तित्वाला काही महत्त्वच उरले नव्हते. विज्ञान तंत्रज्ञान आणि मेडिकल सायन्स इतके पराकोटीचे पुढारलेले होते की गर्भधारणा होण्यासाठी सुद्धा पुरुषाची गरज स्त्रीला भासत नव्हती. बायोटेक्नॉलॉजी च्या नवनवीन शोधांमुळे टिशू कल्चर, स्टेम सेल्स यांच्या वापरामुळे मिलना शिवाय जीव तयार करण्याचे तंत्र विकसित झाले होते. बहुतांश स्त्रियांना हाच पर्याय सोपा वाटत होता.
एक दिवस आईनं आपणहून बोलावलं. तेलपीठ लावून न्हाऊ घातलं. पायात सोन्याची जोडवी चढवली. खीर पुरणाचा स्वयंपाक केला. या मायेनं शरीर कातरलं. मन भरलं. थोपवलेले अश्रु वाह्यले.
आण्णा काही बोलले नाहीत पण नमस्कारासाठी वाकले तेव्हां त्यांचा थरथरता हात पाठीवरुन फिरला. .
श्रीधरने अनेक ऊद्योग केले.
शेतीचे प्रयोग झाले. अनेक व्यापारी एजन्सीज घेतल्या.
कारखाना ऊभारण्याची स्वप्नं पाहिली . मित्राबरोबर भागीदारीत कंत्राटदारी केली. पण अपुरा अनुभव आणि अपुरं भांडवल . . यामुळे हाती धुपाटणंच आलं. .
निवडणुका आल्या तेव्हां अनेक ऊठाठेवी करून ऊमेदवारी मिळवली. पण जातीयवादाने ऊचल खाल्ली अन् हाथी खुळखुळाच आला. .
आणि या सार्‍यात मी कुठेच नव्हते. मला त्याने कधीच विचारले नाही.
वेळोवेळी एव्हढच म्हणायचा,
“एकदा मला यात यश मिळू दे.. तुला सोन्याने मढवेन. मग आण्णा पाहतील.. !!”
मला त्याची दयाही यायची. त्याला सांगावसं वाटायचं”अरे आण्णा तसे नाहीत. तू धरसोडपणा सोड. खरंच काहीतरी करून दाखव, आण्णा स्वत: तुला जवळ करतील. “एकीकडे आण्णांनाही सांगावसं वाटायचं,”
“श्रीधर महत्वाकांक्षी आहे. पण तुम्ही कोणीतरी त्याच्या पाठीशी ऊभे राह्यलात तर त्याला यश मिळेलही..”
पण मी ना इथली ना तिथली. प्रेमापायी चाललेली ही ओढाताण… त्यात तुटलेली माझी स्वप्नं.. आणि हरवलेली मी….
मी माझ्याच विचारांत हरवले. कितीतरी वेळ.. खोल खोल बुडाले.. नीरजने मागुन येऊन गळ्यात हात टाकले, तेव्हां भानावर आले.
“आई आज्जी आली….”
अगबाई!!
मी पटापट पदरानच तोंड पुसलं. केस गुंडाळले अन् आईला हसतमुखाने सामोरी गेले.
“काय ग आई..? येना. बैस. तू कशाला आलीस इतके जीने चढून..?
मी आईला बसायला पाट दिला. पण आई काॅटवरच बसली.
“बाळ, रागावलीस माझ्यावर? दोन दिवस पाहतेय् तोंड फिरवून आहेस!.”
“नाही ग आई.. तुला ऊगीच असं वाटतंय्.. तुझ्यावर कशाला रागावू? हे बघ मी आता निघालेच होते. आला का हलवाई..?”
“ते राहू दे! हे बघ बैस मजजवळ..”
मला क्षणभर काहीच सुचेना. मनात काहुर माजलं.
काआली आई..?
“हे बघ. काल माझं आण्णांशी खूप भांडण झालं. मी त्यांना म्हटलं, जे झालं ते झालं. शेवटी आपलीच पोर आहे. तिची ही ओढाताण तुम्हाला कशी पाहवते? जन्मभर ही अशी काठीच घेऊन बसणार आहात का तिच्यासाठी?.. बाळ. आण्णांना तु ओळखत नाहीस का? किती माया आहे त्यांची तुझ्यावर…? शिस्तीचे करडे, व्यवहाराला पक्के असले तरी माया मऊ असते.. मी खूप बोल लावले तेव्हां त्यांनी मला सगळी कागद पत्रे दाखवली.”
“अग! सारं काही देणार आहेत तुला! सुरेखाला दिलं नाही त्याहुन तुला देणार आहेत. पण त्यांना ऊतावळेपणा आवडत नाही तू श्रीधरला……”
मग मी आईला थांबवले.
“नको आई. मला काहीच नको. मी कधी मागितलं का..? तो अधिकार मी केव्हांच गमावलाय्. . आणि तुम्हाला वाटतं तसं नाहीय्. . मी सुखी आहे. मला पैसे नको. मालमत्ता नको. तुझी माया आशिर्वाद हेच माझ्यासाठी मोलाचे. . आण्णांनाही हेच सांग. . मी त्यांचीच मुलगी आहे. त्यांचेच संस्कार आहेत मजवर.. माझं मन का इतकं कच्चं आहे..?”
मग मीच आईला समजावले. नकळत माझ्या दु:खावर वेदनेवर आघात करणारी, काटे टोचणारी आई.. अन् माझ्याचसाठी आण्णांशी भांडणारी माझी आई..
मी नीरजला पटकन् कडेवर घेतलं. त्याचे खूप पापे घेतले.
मी खूप आनंदले. हरवलेलं खूप काहीतरी गवसलं होतं…
“आई तू हो पुढे. मी आलेच. तू आज काहीच करु नकोस. मी सगळ्यांचा डबा घेउन तुझ्याकडेच येते. आण्णांच्या आवडीच्या सुरळीच्या वड्या केल्या आहेत.. छान जमल्यात..”
नीरजला कडेवर ऊचलून काळोख्या जीन्यातून सावकाश पायर्‍या ऊतरणारी, माझी ती वय होत चाललेली आई…
“आज हलवाई येणार आहे ,लाडु बांधायला जरा मदतीला ये..”
सुरेखाचं लग्न आहे .आता काय, पाच सहा दिवसच ऊरले आहेत.सुरेखाचं लग्न ठरल्यापासुन आईची धांदल ऊडाली आहे. लग्नाची खरेदी, मानकरणींच्या याद्या, आमंत्रण पत्रिका, एक ना अनेक. मी समोरच रहात असल्यामुळे माझ्याकडुन हरघडी मदतीची अपेक्षा करणं हे आईच्या दृष्टीने स्वाभाविकच आहे..
आईचा ऊत्साह अगदी ऊतु चालला आहे.येणार्‍या जाणार्‍यांना सुरेखाचं अन् सुरेखाच्या भावी पतीचं कौतुक किती करू न किती नको असं झालय् तिला!?
माणसं अगदी हौशी आणि प्रेमळ आहेत..सुधारलेल्या मतांची आहेत.जावईबापूंचा स्वभावही अगदी मोकळा, खेळकर आहे. नशीब काढलं लेकीनं.
तिच्या या कौतुक करण्यावर माझा आक्षेप मुळीच नाही. सुरेखा तर माझी लाडकी बहीण. तिच्या सुखात मलाही तितकाच आनंद आहे, पण त्या दिवशी, देशमुख काकू आल्या होत्या. आईच्या त्या खास जवळच्या… बोलता बोलता आई त्यांना म्हणाली,
“खरं म्हणजे सुमनच्या लग्नाची माझी सगळी हौस बाकी राहिली. पोरीनं ऐकलच नाही. आता पश्चात्ताप करून काय ऊपयोग? आण्णा तर नुसते विषण्ण झाले होते. त्यांच्या प्रकृतीवरही तेव्हांपासुन किती परिणाम झाला.. पण आता हे लग्न ठरल्यापासून मनावरचं सावट जरा दूर झालंय्…”
आईनं कमीत कमी ,मी तिथेच असताना,मला काय वाटेल याचा विचार करायचा होता… तेव्हढंही भान तिने ठेऊ नये…??
आईकडून संध्याकाळी घरी परतले ती एक वेदना घेऊनच.हजारवेळा मनाला बजावलं,
“आईचं बोलणं ते…इतकं काय मनावर घ्यायचं?
शिवाय आपल्या आईचा स्वभावच आहे तो!
बोल बोल बोलण्याचा.मागाहून तिलाच वाईट वाटेल.. पण नाहीच. त्यादिवशी मनावर घावच बसला होता.
आणि कळत नकळत हे सतत जाणवत होतं की सुरेखाचं लग्न जमल्यापासून आपल्या मनाचा कुणीच विचार करत नाहीय् .आपण स्वत:चं म्हणून जे काही जपत असतो त्यावरच प्रहार होताहेत्….
मी श्रीधरशी लग्न केलं ते आईवडीलांच्या कडक विरोधाला डावलून.. विरोधाला विवीध कारणे होती.
जातीचं कारण दुय्यम असलं तरी रुढीप्रिय मनाला खटकणारं होतच.
श्रीधरची कौटुंबिक पार्श्वभूमी. श्रीधरच्या वडीलांविषयी आण्णांच्या मनात खोलवर रुजलेला अनादर, आकस होता. श्रीधरच्या वडीलांची गावात, एक चमत्कारिक लहरी व्यक्ती म्हणून ख्याती होती. या माणसाने आयुष्यभर नुसत्या बढाया केल्या. वाडवडीलांच्या इस्टेटीवर रूबाब केला.. त्यांच्या ऐदीपणावर आण्णांचा राग होता आणि तशा घरात मी सून म्हणून जावं हे मूळातच त्यांना पसंत नव्हतं… पण श्रीधर आणि मी तारुण्यसुलभ प्रीतीने बांधले गेलो होतो.
माझ्यात आणि श्रीधरच्यात दुरावा निर्माण व्हावा म्हणून त्यांनी खूप प्रयत्न केले.. धाकदपटशा.. घराबाहेर पडायची बंदी .. वगेरे अनेक.. पण एक दिवस संधी साधून श्रीधरने मला सांगितले,
“आहे त्या स्थितीत, जशी असशील तशी, माझ्याबरोबर येण्याची तयारी असेल तर चल. आपण लग्न करु. मी तुला अंतर देणार नाही……”
श्रीधरच आणि माझं एक भावविश्व होतं संसाराचे मनोरे आम्ही बांधले होते.
आम्ही वेळ, संकेतस्थळ ठरवून कुणाला नसांगता घराबाहेर पडून लग्न केलं… शिस्तीत संस्कारात वाढलेली मी… कसं केलं हे धाडस…
श्रीधरच्या नोकरीच्या गावी एका खोलीत संसार थाटला.. श्रीधरने आई आण्णांना एक जुजबी पत्र टाकलं.
आशिर्वाद मागण्यासाठी. पण माघारी ऊत्तर आले नाही.. आमचा संसार सुरू झाला.
(पूर्वसूत्र-……”माणसांचे वरवर दिसणारे रंग पक्के असतातच असे नाही.ते विरुनही जाऊ शकतात.तुला अनोळखी असला तरी आपल्या इंडस्ट्रीत हा ‘रंगभुलैया’ थोडा अधिकच फसवा आहे.”
अभिशी बोलून गुंता सुटेल असं तिला वाटलं होतं पण गुंता अधिकच वाढला.)
” मे आय कम इन सर?”
“ये अश्विनी.हॅव अ सीट”
“सर,तुम्ही बोलावलं होतंत?”
“हो.हे तुझं ऑफर लेटर. ही अॅकनॉलेजमेंट कॉपी साईन कर प्लीज”
सही करतानाही अश्विनी अस्वस्थच होती.
“तुला आनंद नाही झाला?”
“नाही तसं नाही सर पण ही असाइनमेंट स्वीकारावी की नाही याचा मी विचार करतेय.”
“का? काही प्रॉब्लेम?”
अश्विनी क्षणभर विचारात पडली. मग कसेबसे शब्द जुळवू लागली.
“सर, मला वाटतं, अगदी मनापासून वाटतं की समीर इस द राईट पर्सन फोर धीस पोस्ट.नॉट आय.”
“या पोस्टला कोण योग्य आहे हे ठरवायचा अधिकार माझा आहे अश्विनी. आणि ऑफर स्वीकारायची की नाही हे ठरवण्याचा तुझा. पण एक गोष्ट मीच सांगायला हवी म्हणून सांगतो.नीट लक्ष देऊन ऐक. या क्षणी तू कुणासाठी तरी सॅक्रिफाइस करण्याच्या विचारात आहेस.जरूर कर.पण ज्याच्यासाठी तू हा सॅक्रिफाइस करणार आहेस त्यासाठी ती व्यक्ती योग्य आहे कां हेही एकदा तपासून बघ. तुझा एक्सेप्टन्स द्यायला तीन दिवसांची मुदत आहे.तेव्हा विचारपूर्वक निर्णय घे”
सौरभ खरा कोणता हेच अश्विनीला समजेना. हा समोरचा की अभी,समीरच्या मनातला? आणि समीर तरी ? मित्र आहे तो आपला. इतकी वर्षे आपण त्याला ओळखतो. आणि तरीही सरांनी त्याच्याबद्दल असा संशय का बरं व्यक्त करावा?
समीर, अभी आणि सौरभ ! वेगवेगळे मुखवटे घातलेला तिघांचा चेहरा आपल्याला सारखाच का भासतोय अश्विनीला समजेचना.आणि तिला संभ्रमातही रहायचं नव्हतं. विचारांच्या गुंत्यात अडकून पडायला तिच्याकडे वेळ होताच कुठे ? ‘बोलले तर आत्ताच, नाही तर कधीच नाही.’ तिने विचार केला.
“थँक्स सर.माझा निर्णय तुम्हाला योग्य वेळेत मी नक्कीच कळवेन.पण त्यापूर्वी केवळ उत्सुकता म्हणून स्वतःच्या समाधानासाठी एक गोष्ट मला तुमच्याकडून जाणून घ्यायचीय”
“कोणती गोष्ट?”
” या पोस्टसाठी समीर माझ्याइतकाच कॉंम्पिटंट असताना तुम्ही मलाच कां प्रेफर केलंत?”अश्विनीच्या नजरेला आणि शब्दांनाही विलक्षण धार होती.सौरभने चमकून तिच्याकडे पाहिलं.
“तुला काय वाटतं? मी तुला कां प्रेफर केलं असेल?” त्याने गंभीरपणे विचारलं.
“तेच तर मी तुम्हाला विचारतेय सर”
आता उत्तर देण्यावाचून गत्यंतर नाही हे सौरभला जाणवलं. त्याने आपली नजरेची, शब्दांची सगळीच शस्त्रे म्यान केली. तो स्वतःशीच हसला.
“आय एम अॅन्सरेबल टू माय बॉस आय नो .आय ॲम अॅन्सरेबल टू माय सबॉर्डिनेटस् आॅल्सो आय डिडन्ट नो. तुला कदाचित माहीत नसेल, पण हाच प्रश्न काल मला समीरनेही विचारला होता.”
“समीरने..?” तिने अविश्वासाने विचारलं.
“हो. आई आजारी असूनही समीर काल इतक्या तातडीने इकडे कां आला होता असं तुला वाटतं?”
“कां म्हणजे? नेक्स्ट वीक तुम्ही स्टेटस् ला जाणार आहात म्हणून भेटायला आला होता तो तुम्हाला “
“इज इट?” सौरभ तिची किंव केल्यासारखा हसला. “तो आला होता तुझं प्रमोशन थोपवायची मला गळ घालायला. “
“सर..?” अश्विनी अविश्वासाने पहातच राहिली.
“हे प्रमोशन त्यालाच मिळणार हे त्याने गृहीतच धरलं होतं. त्याचा मित्र म्हणून त्याने मलाही गृहीत धरलं असावं. तुझ्या प्रमोशनची न्यूज त्याला समजली आणि तो बिथरला. खूप गळ घातली त्याने मला. बट अॅज अ चेअरपर्सन आय स्टीक्ड् अप टू माय डिसिजन “
संतापातिरेकाने अश्विनीचे डोळे भरून आले.
“रहाता राहिला प्रश्न मी तुला प्रेफर कां केलं हा.आज तू हा प्रश्न शांतपणे विचारलास. काल समीरने हाच प्रश्न मला चिडून-संतापून विचारला होता. तुला इम्प्रेस करायला मी त्याला डावललं असा त्याने माझ्यावर आरोप केलान. ‘ओपन सेशनमध्ये हाच आरोप तू माझ्यावर कर, मी तिथं सर्वांसमक्षच या आरोपाला उत्तर देईन ‘ असं बजावून मी त्याला इथून हाकलून दिलं. माझा स्वतःवरचा ताबाच गेला होता. पण आज तसं होणार नाही. तुला तुझ्या प्रश्नाचं उत्तर मी देणार आहे अश्विनी. समीर माझा मित्र आहे.तो मला आवडायचा. मित्र म्हणून आणि हुशार न् सिन्सिअर म्हणूनही. तो खरंच बेस्ट परफॉर्मर होता. पण तुझा परफॉर्मन्सही कमी प्रतीचा नव्हता. तूही हुशार होतीस. तू सुद्धा त्याच्या इतकीच सिन्सिअर होतीस. प्रमोशनचा विचार करायचा तर तुम्ही दोघेही समान पातळीवर होतात. बैठकीतला मित्र म्हणून कोणीही समीरलाच वेटेज दिलं असतं,बट आय डिडण्ट डू दॅट.मी ते वेटेज तुला दिलं. समीरचा आरोप आहे की एक स्त्री म्हणून तुला इंप्रेस करण्यासाठी मी हे केलं.असं कुणाला इम्प्रेस करायला अशा कुबड्यांची मला गरज नाही. पण तरीही एक स्त्री म्हणून मी तुला प्रेफर केलं हे मात्र खरं आहे. कारण एक स्त्री असूनही तू स्पर्धेत कुठेही कमी पडलेली नाहीयस.तू त्याच्याच तोडीचा परफॉर्मन्स रेकॉर्ड केलायस हे मला मोलाचं वाटलं. तुला त्यासाठी माझ्यासारख्या बाॅसवर इंप्रेशन मारायची गरज वाटली नाही. स्त्रीत्त्वाच्या बुरख्याआड लपून तू कधी माझ्याकडून कसली कन्सेशन्स उकळली नाहीस. समीरला फक्त ऑफिसमधे वर्कलोड होतं आणि तुला मात्र ऑफिस आणि घर या दोन्ही आघाड्यांवर.ती सगळी शारीरिक, मानसिक,भावनिक कुतरओढ मॅनेज करून तू त्याच्या तोडीचा परफॉर्मन्स रेकॉर्ड केलास त्याचा एक ग्रेस मार्क मी तुला दिला. बस्स..बाकी कांही नाही.एक रिस्पॉन्सिबल टीम लीडर म्हणून मी हेच करायला हवं होतं ना अश्विनी ?” अश्विनी थक्क होऊन ऐकत राहिली. ‘सौरभ सरांचा हा असा ऍप्रोच खूप रेअर आहे आणि माझ्यासाठी एंकरेजींग सुद्धा.’ तिला मनापासून वाटलं.तिला सौरभसर या क्षणी खूप मोठे वाटले.
“हे सगळं माझं शहाणपण नाहीये अश्विनी.मी माझ्या आईकडे पाहून हे शिकलो.शी वाॅज विडो अॅंड वर्किंग वुमन टू. जिद्दीनं करियर करणाऱ्या मुलींना पाहिलं की मला तेव्हाची ती आणि तिची घुसमट आठवते. म्हणून असेल माझे निर्णय कधीच चुकत नाहीत.” तो स्वतःतच हरवला….!
“थँक्स सर. अॅंड साॅरी फाॅर एवरीथिंग”
“आणखी एक. बोललो, ते स्वतःजवळच ठेव.त्याची चर्चा नको. आणखी एक. समीरला झटकून टाकू नकोस प्लीज.जस्ट फरगीव अॅंड एंकरेज हिम. या मनस्थितीत त्याला तुझ्या सॅक्रिफाईसची नाही तर सपोर्टची गरज आहे “
ती विचारात पडली. पण विचार करायला तिला वेळच मिळाला नाही. कारण केबिनबाहेर समीर तिचीच वाट पहात उभा होता. त्याला पाहिलं आणि एक विलक्षण कोरडेपण अश्विनीच्या मनात भरून राहिलं.पण तिनं जाणीवपूर्वक स्वतःला सावरलं.
“हाय समीर” ती हसली.
” हाय ” समीरच्या जीव भांड्यात पडला.
” चल, चहा घेऊया.” ती आग्रहाने म्हणाली. त्याला तेच हवं होतं.
“आज आलं अरे प्रमोशन लेटर. सौरभसरांनी त्यासाठीच तर बोलावलं होतं.” ती उसन्या उत्साहाने सांगू लागली.
“तू काल बोललीस अभिशी?”
” हो”
“काय म्हणाला तो?”
” हा तुझा प्रश्न आहे.तो तू सोडव असं म्हणाला.तू माझ्यासारखी आणि समीरसारखी अॅंबिशिअस असशील तर प्रमोशन घे आणि नसशील तर सोडून दे असं म्हणाला “
” मग? तू काय ठरवलंयस”
“मी तुझा प्रॉब्लेम सॉल्व्ह करायचं ठरवलंय”
“थँक्स अश्विनी.”
“हो, पण ते माझ्या पद्धतीने “
” म्हणजे?”
“सांगते.पण त्या आधी नीट विचार करुन तू मला अगदी खरं सांग.तुझ्या समोरचा नेमका प्रॉब्लेम काय आहे?”
“काल मी सगळं सविस्तर सांगितलंय ना तुला?”
” तेवढंच की आणखीही काही?” तो गप्प. मग थोडी वाट पाहून तीच बोलू लागली,
“आईच्या ट्रीटमेंटचा अवाढव्य खर्च..एवढंच ना?”
“हो”
“देन डोन्ट वरी. समीर, तुझी आई मलाही कुणी परकी नाहीये. आय ऑल्सो ओ समथिंग टू हर फाॅर लव्हिंग ट्रीटमेंट शी गेव्ह मी इन अवर कॉलेज डेज.सोs मी माझा शब्द नक्की पाळेन.त्यांच्या संपूर्ण ट्रीटमेंटचा सगळा खर्च मी करेन. आय प्रॉमिस”
“भिक घालणारायस मला? भिकारी आहे कां मी ? ” समीर संतापाने बेभान होत ओरडला. अश्विनी शांतपणे त्याला न्याहाळत राहिली.
“समीर,प्लीज. शांत हो. तू तुझा म्हणून जो प्रॉब्लेम सांगितलायस तो सोडवायचा हाच एक योग्य मार्ग आहे असं मला वाटतं. खरा प्रॉब्लेम आणखी काही वेगळा असेल तर मोकळेपणाने बोल माझ्याशी.मी तोही सोडवेन. तू आईच्या आजारानं खचलायस कीं अपेक्षेप्रमाणे तुला प्रमोशन न मिळता ते मला मिळालं म्हणून दुखावलायस? तुझं ते दुःख हलकं करायला माझं प्रमोशन रिफ्यूज करून ते मी तुला मिळवून द्यावं अशी अपेक्षा आहे का तुझी? तसं असेल तर आज तुझ्याऐवजी अभि माझ्याशी असं वागला असता तर मी त्याला जे सांगितलं असतं तेच तुला सांगते. होs,मी तुझ्यासाठी प्रमोशन रिफ्यूज करेन. तुझं दुःख तुला हवं त्या पद्धतीने हलकं करेन.पण एका अटीवर.अटच म्हणशील तर अगदी साधी आहे. माझ्या फक्त एका प्रश्नाचं मला पटेल असं उत्तर तुला द्यावं लागेल. प्रश्नही अगदी साधा आहे. समीर, तुझी अॅंबिशन आणि माझी अॅंबिशन अशी तफावत कां करावीशी वाटली तुला? विचार करून अगदी खरं सांग. तुला स्वत्त्वातला ‘स्व’ जपायचाय की स्वार्थातला ‘स्व’ हे तरी समजू दे मला.सौरभसरांनी निर्णयासाठी मला तीन दिवस दिलेत. मी वाट पाहीन मी विचारलेल्या प्रश्नाच्या तुझ्या खऱ्या उत्तराची!”
समीर दिङमूढ होऊन ऐकत होता. हव्यासाच्या निसरड्या वाटेवर हरवू पहाणारा त्याचा ‘आतला आवाज’ क्षीणपणे कण्हतोय असं जाणवताच तो दचकून भानावर आला. पण… अश्विनी तिथे नव्हतीच. ती केव्हाच निघून गेली होती..!!
☆ राहूनच गेलेलं काही – भाग 2 ☆ सौ. दीपा नारायण पुजारी ☆
प्रिय माहेरघरास,
सप्रेम नमस्कार,
तुला आश्चर्य वाटलं ना? आज कशी काय आठवण झाली हिला? असं नक्कीच म्हणत असशील. म्हण, म्हण. तेव्हढा हक्क आहे तुला. आठवण व्हायला विसरावं लागतं. मी तुला मुळ्ळीच विसरले नाहीय. हे तुला पक्कं ठाऊकाय. हं, एक सल ऊरात आहे. तुझ्या कुशीत शिरायला, तुला ऊराऊरी भेटायला मी किती वर्षात आले नाही!
थांब, थांब, लग्गेच गट्टी फू नको हं करु. गळाभेट जरी वरचेवर होत नसली तरी मी तुझ्याशीच तर बोलत असते सारखी. आणि मी येत नाही तुझ्याकडं, आले तरी लगेचच माघारी फिरते याला तूच तर जबाबदार आहेस. तूच शिकवलंस ना, आपलं घर, आपलं काम, हेच प्रमाण. उगाचच इथं तिथं रेंगाळायच नाही. काम झालं रे झालं की घरी परत.
पण खरंच राहूनच गेलं तुझ्या अंगणात झिम्मा खेळणं. आठवतं तुला हादग्याची खिरापत, गोल फेर धरून म्हंटलेली गाणी, पाटावर काढलेला हत्ती आणि भिंतिवरच्या हदग्याच्या चित्राला घातलेल्या माळा? या माळांनी मला झाडांची ओळख करून दिली. या गाण्यांनी लय दिली, ठेका दिला. खिरापत वाटण्यात गंमत होती.
ती ओळखण्यात तर अधिकच मज्जा. हादग्याच्या विसर्जनावेळी माझा वाढदिवस. खूप साऱ्या मैत्रिणी, आईच्या हातची श्रीखंड पुरी, बटाट्याची चविष्ट भाजी असा साधासा मेन्यू. (त्याकाळातील जंगी मेन्यू. कारण बटाट्याची भाजी सणासुदीलाच केली जात असे.) नवा फ्रॉक, घर दणाणून सोडणाऱ्या आवाजात हदग्याची गाणी. पुन्हा नाही च धरला तसा मैत्रिणींसोबत फेर. अनेक वाढदिवस आले आणि गेले. पुन्हा तुझ्या कडं नाही येऊ शकले रे वाढदिवसाला हदग्याची गाणी म्हणायला.
हं, राहूनच गेली माझी भातुकली तुझ्या खिडकीत. इवली इवली चूल बोळकी, गूळ दाण्याचे लाडू, पण बरीचशी आंबटगोड चव रेंगाळत राहिलीय हं अजूनही. कालपरवापर्यंत सांभाळून ठेवलेली लेकीची भातुकली कामवालीच्या मुलीला देऊन टाकली. वाटत होतं त्या खेळाच्या रुपात बालपण आहेच माझं, माझ्या पक्व मनात.लेक म्हणाली देखील, ‘आई, माझ्या पेक्षा तूच रमलीस माझ्या खेळात.’
भरतकामाचे टाके, वीणकामाच्या सुया, गजगे, जिबलीची एक्कय दुख्खय, दोरीच्या उड्या… वय वाढलं, काळ बदलला, खेळ बदलले… मन तेच आहे.परसदार नाही राहिलं, तरी तिथल्या बंबाची ऊब तीच आहे. किती दिवस झाले ना? लग्नानंतर पहिल्या वर्षी सणवार, होसमौज होत राहिली. तुझी माझी भेट होत राहिली. मला बघून तू खूष व्हायचास. मेंदीच्या पानावर रेंगाळणारं मन प्रोढ झालं. मी आई झाले.तुझ्या ऊबदार कुशीत आईकडून आईपण शिकले. माझ्यातली आई मोठी झाली. इकडं सासरी जबाबदारी वाढत गेली. मी क्वचित कधीतरी येत असे तुझ्याकडं.
परत जाण्याची गडबड दांडगी असे.तुझ्या कुशीत शिरून, तुझ्या मांडीवर डोके ठेवून पडावं, तुझ्याशी हितगुज करावं असं वाटत होतं. पण वेळ कुठं होता?….
नंतर फारशी कधी राहिलेच नाही तुझ्या गारव्यात.माझ्या मैत्रिणी यायच्या माहेरपणाला. मी त्यात नसायचीच. कारणं काय अनेक. कधी मुलांच्या शाळा- सुट्ट्या यांच न सुटणारं सापशिडीवजा वेळापत्रक, कधी त्यांच्या आजापणाची लंगडी सबब! तर कधी माझ्या नणंदांच माहेरपण. राहून गेलंय माहेरवाशीण म्हणून आराम करणं. राहून गेलंय तुझ्या कानात सासरचं कौतुक सांगणं!! अभिमानानं सख्यांना मुलांची प्रगती सांगणं!!
आई खूपदा बोलवायची,’येत जा गं. मुलांना घेऊन.’नाही जमलं, आता वाटतं, आपणच जमवलं नाही का? आई- मावशीनं कसं जपलं त्यांचं माहेरपण? आणि आमचं आजोळ? मला का नाही जमलं? नंतर नंतर ती म्हणायची आता तुला ये म्हणणार नाही. तुला वाटलं तर ये. मी हसून मान झटकत असे… वेळ कुठं होता?..
पुढं मुलं मात्र कॉलेजच्या शिक्षणासाठी आजी आजोबांपाशी काही काळ राहिली. लेक मित्रांना घेऊन जात असे आजीकडं वरणभात चापायला.लेकीनं तर आजीची कॉफी जगप्रसिद्ध केली. रात्री त्या दोघांच्या बरोबर गप्पा मारत जेवत तेंव्हा नकळतच माझ्याच मुलांचा मला हेवा वाटत असे.आजही आजोबांच घर त्यांच्या मनात वेगळंच स्थान टिकवून आहे. तेंव्हाही मला वेळ… नव्हताच.
ती कधी बोलली नाही. बाबांच्या शेवटच्या आजारपणात तिला वाटलं नसेल का मी चार दिवस रहावं. तिला मदत करावी. थोडा शीण हलका करावा. मलाही वाटत असे, जावं चार दिवस, बाबांच्या बरोबर जुन्या आठवणीत रमावं. तशी उभ्या उभ्या एखाद्या दिवशी येत होते मी. सलगपणे चार दिवस काही राहू शकले नाही. रात्री उशिरापर्यंत तिच्याबरोबर जागून बाबांची सेवा केली नाही मी.वेळ.. होता. नक्कीच होता.. पण..
खरंच राहूनच गेलं रे,
तुझ्या साठी वेळ देणं
तुझ्या अंगणात बागडणं
तुझ्या सुरात गाणं
तुझ्या तालात नाचणं
राहूनच गेलं
तुझ्या गळ्यात गळे घालून बेधुंद हसणं
तुझ्या कुशीत शिरून हमसून हमसून रडणं
तुझ्या कुशीत, तुझ्या सावलीत विश्रांती घेण्याच्या प्रतिक्षेत,
(पूर्वसूत्र-इथे सीनियर सॉफ्टवेअर इंजिनियरची पोस्ट क्रिएट होणाराय हे सौरभनं मला पूर्वीच सांगितलेलं होतं. आपल्या संपूर्ण टीममधे आपल्या दोघांचेच परफॉर्मन्स आणि म्हणूनच ॲपरेझल्स चांगले होते.टीमलिडर म्हणून पार पाडाव्या लागणाऱ्या जबाबदाऱ्यांचा विचार करता प्रमोशन मलाच मिळणार हे मी गृहित धरलेलं होतं. ते तुला मिळालं याचा आनंद आहेच अश्विनी.पण फरक पडला आहे तो माझ्या आईच्या कॅन्सर डिटेक्शनमुळे…” बोलता-बोलता समीरचा आवाज आणि डोळे भरून आले. तो बोलायचा थांबला. अश्विनी तो सावरायची वाट पाहत राहिली.)
“….. तुला माहित आहे अश्विनी, माझ्या दादा-वहिनीनी स्वतः काटकसरीत राहून माझं शिक्षण केलेय. बाबा हयात नसल्याची उणीव दोघांनीही मला कधीच भासून दिली नव्हती.पण मग माझं म्हणून कांही कर्तव्य आहेच ना? अगं,इथं आग्रहानं मला माझ्यासाठी फ्लॅट बुक करायला लावताना सुरुवातीच्या रकमेची मदत दादाने स्वतः कर्ज काढून केलीय. स्वतः मात्र अजून ते सर्वजण भाड्याच्या तुटपुंज्या घरातच रहात आहेत. या अशा परिस्थितीत आईच्या ट्रीटमेंटचा खर्च ते कुठून करणार ? कांहीही झालं तरी तो मीच करायला हवा ना? या क्षणी तू मघाशी म्हणालीस तसं ‘ हे प्रमोशन इज अ रुटीन मॅटर फाॅर यू. ‘ पण माझ्यासाठी ते तसं नाहीय.ती आज माझी निकडीची गरज आहे. प्रमोशन नंतरच्या हायर पॅकेजमधून मी आईच्या ट्रीटमेंटचा खर्च भागवू शकेन. आणि म्हणूनच खूप आॅकवर्ड वाटत असूनही मी तुला ही रिक्वेस्ट करतोय.आणि तसंही माझ्या प्रमोशननंतर तू माझ्या टीममधेच असशील आणि त्यामुळे तुमच्या संसारातल्या अडचणींसाठी तुला लागणारी कन्सेशनस् मी तुला सहजपणे देऊ शकेन.सो इट्स अ प्रॅक्टिकल डील फाॅर यू ऑल्सो..”
समीरचं सगळंच बोलणं कन्व्हिन्सिंग होतं पण शेवटच्या ‘डील’ या शब्दातली लालूच अश्विनीला रूचणारी नव्हती.
“तू हे सौरभसरांना बोललायस सगळं?”
“त्याचा काय संबंध?” समीर उखडलाच.”प्रमोशन स्वीकारणारी किंवा नाकारणारी तूच आहेस ना? सौरभला विचारण्याचा प्रश्न येतोच कुठं? सेकंड प्रायाॅरिटीवर माझंच नांव आहे हे सौरभनंच मला सांगितलंय. सो यू नीड नाॅट वरी फाॅर दॅट..”
समीरचं बोलणं खटकलं तरी अश्विनी शांत राहिली.या परिस्थितीत समीरच्या मन:स्थितीचा विचार करता त्याला सगळं माफ होतं तिच्या दृष्टीनं.ती गप्प बसलेली पाहून समीर बावचळला.
“अश्विनी,माझ्या या व्यक्तिगत अडचणीत तू आणि अभिखेरीज मला कुणाचेही उपकार नकोयत. होय. अगदी सौरभचेसुद्धा.ही इज एक बीग फ्रॉड…!”
” शट अप समीर. तू काय बोलतोयस समजतंय कां तुला?”
“होs मी खरं तेच बोलतोय. मी चांगलाच ओळखून आहे त्याला. तू एरवी दाद देत नाहीस ना म्हणून तुला पटवायला हे प्रमोशनचं गाजर त्यानं तुझ्या पारड्यात टाकलंय. तू सरळ स्वभावाची आहेस गं, पण सगळं जग तसं नसतं हे लक्षात ठेव..”
“बास समीर. इनफ. सौरभ सर काय विचार करत असतील ते त्यांचं त्यांच्याबरोबर. पण निदान हे मला ऐकवताना तरी तू दहादा विचार करायला हवा होतास. हे सगळं बोलून तू माझाही अपमान केलायस समीर..” अश्विनीचे डोळे भरूनच आले एकदम.
“हे बघ अश्विनी, तू शांत हो. माझी गरज म्हणून मी तुला प्रमोशन नाकारायची गळ घातली होती. मला गरज नसती तरीही सौरभबद्दल मी हे तुला सांगितलंच असतं. एक मित्र म्हणून तुला जागं करणं हे माझं कर्तव्यच होतं. प्रमोशन नाकारणं किंवा स्वीकारणं हा सर्वस्वी तुझा निर्णय असेल अश्विनी. आणि तो मला मान्य करावाच लागेल. तुझं सहकार्य असो किंवा नसो यापुढची माझी लढाई मलाच लढावी लागेल आणि मी ती अखेरपर्यंत लढेन. मी हार मानणार नाही हे नक्की.”
तो बोलला आणि ताडकन् उठून निघून गेला. अश्विनी सून्न होऊन बसून राहिली कितीतरी वेळ.तिला कुणाचा तरी आधार हवा होता… आणि त्यासाठी तिचं वेड मन अर्थातच अभिकडे धाव घेत होतं…..!
————
“अभिs…”
” हं “
“ऐक ना. आज समीर म्हणत होता….”
टीव्हीवरुन लक्ष काढून घेत अभि तिच्याकडे पहात राहिला.
“काय म्हणालीस?”
“तू टीव्ही म्यूट कर बघू आधी. मला शांतपणाने बोलायचंय तुझ्याशी.”
“ठीक आहे.बोल.”
“मी काय करू रे प्रमोशनचं?”
“कमाल आहे. हे तू मला का विचारतेस? तुला झेपणार नाही असं वाटतंय कां? तसं असेल तर घेऊ नकोस ना..”
अश्विनी उघडलीच एकदम.
“न झोपायला काय झालं? पण…समीर..”
“समीरचं काय?”
“त्याने त्याच्या फिनान्शियल प्रॉब्लेमसाठी मला प्रमोशन रिफ्यूज करायची गळ घातलीय. आणि…”
“आय नो.समीर बोललाय माझ्याशी”
“तुझ्याशी ? कधी ?”
“दुपारी तुमचं बोलणं झालं त्यानंतर लगेच त्याचा फोन आला होता”
अश्विनी सावध झाली.
“आणखी काय सांगितलंय त्यानं ?”
” आणखी काहीच नाही. हे एवढंच. खरंतर मीही तेव्हा खूप बिझी होतो. तसं त्याला सांगितलं तर म्हणाला,अश्विनी तुझ्याशी बोलेल सगळं. आणि तिने प्रमोशन रिफ्यूज नाही केलं तरी चालेल, पण तुम्ही दोघं माझ्याबद्दल गैरसमज करून घेऊ नका असं म्हणाला.”
“अभि, मला खरंच वाटतंय, त्यानंं कधी नव्हे ते माझ्याकडे कांही मागितलं आणि मी नाही म्हंटलं असं नको ना व्हायला ?अभि, माझ्या जागी तू असतास तर तू काय केलं असतंस?”
अभि हसलाच एकदम. आणि एकाएकी गंभीर झाला.
“तुझ्या जागी मी असतो तर समीरनं मला हे असं विचारलंच नसतं “
“कां?”
“कां काय? कारण त्याच्या इतकाच मीही अॅंबिशिअस आहे हे त्याला ठाऊक आहे”
“आणि मी ? मी नाहीये?”
“आहेस ना? मग विचारात कां पडलीयस? निर्णय घे आणि मोकळी हो.”
“हो.मला निर्णय घ्यावाच लागेल. पण तूही त्यासाठी मदत कर ना मला. तू या प्रश्नापासून इतका अलिप्त कां रहातोयस?”
अश्विनी काकुळतीनं म्हणाली. अभिने तिला थोपटलं. तिने मोठ्या आशेने त्याच्याकडे पाहिलं.
“अश्विनी, हा प्रश्न तुझा आहे. तो तूच सोडवायला हवा “
“अभि…?तू..तू बोलतोयस हे? अरे, आपल्या संसारात असा एखादा प्रश्न फक्त माझा किंवा तुझा असूच कसा शकतो? तो आपलाच असायला हवा ना ? “
अभि स्वतःशीच हसला.
“बरोबर आहे तुझं. पण हा प्रश्न आपल्या संसारातला नाहीये. तो तुझ्या ऑफिसमधला आणि फक्त तुझ्याशीच संबंधित आहे. आणि म्हणूनच त्याचे उत्तरही तूच शोधायला हवं असं मला वाटतं”
त्या एका क्षणापुरतं का होईना तिला वाटलं,अभिनं आपल्याला एकटं सोडलंय. दुसर्‍याच क्षणी तिने स्वतःला सावरलं. ती जागची उठली.
“अश्विनी..”ती थबकली. तिचे डोळे भरून आले एकदम.
“बैस अशी” तो गंभीर होता. अलगद डोळे पुसत ती अंग चोरून बसली.
“तू कधी विचार केलायस?…म्हणजे या प्रमोशनसाठी सौरभने तुलाच एवढं स्ट्राॅंग रेकमेंड का केलं असावं याचा?”
“हे असे प्रश्न तुला आणि समीरलाच पडू शकतात.मला नाही. कारण माझा माझ्यावर पूर्ण विश्वास आहे”
“प्रश्न विश्वासाचा नाहीये. विश्वास तर माझाही तुझ्यावर आहेच. पण मला सांग, समीर तुझ्याइतकाच कॉंम्पिटंट असताना आणि तो सौरभचा खास मित्र असतानाही समीरला डावलून त्यानं तुलाच रेकमेंड करावं याचं आश्चर्य नाही वाटत तुला?”
“तुला नेमकं काय म्हणायचंय अभि?”
“मला काहीच म्हणायचं नाहीये.तुझ्या समोरच्या प्रश्‍नाचा तू एकांगी विचार करतेयस. म्हणून प्रत्येक प्रश्नाला इतरही अनेक कंगोरे असू शकतात हे फक्त तुला सुचवावं असं वाटतं.”
“सौरभ सर तसे नाहीयेत अभि.इतके दिवस मी त्यांच्याबरोबर काम करतेय. ही बीहेव्ज व्हेरी डीसेंटली”
“मे बी यू आर ट्रू. कॅन बी अदरवाइज आॅल्सो. डिसेन्सी ही एखाद्याची बिव्हेविंग-स्ट्रॅटेजीही असू शकते. माणसांचे वरवर दिसणारे रंग पक्के असतातच असे नाही. ते विरूनही जाऊ शकतात. तुला अनोळखी असला तरी आपल्या इंडस्ट्रीत हा ‘रंगभुलैया’ थोडा अधिकच फसवा आहे. तेव्हा तुझी गृहितं तू एकदा नीट तपासून बघ. तरच पुढची गणितं बरोबर येतील.”
अभिशी बोलून गुंता सुटेल असं तिला वाटलं होतं. पण गुंता अधिकच वाढला.
(ई- अभिव्यक्ति में श्री राकेश कुमार जी का स्वागत है। भारतीय स्टेट बैंक से 37 वर्ष सेवा के उपरांत वरिष्ठ अधिकारी के पद पर मुंबई से 2016 में सेवानिवृत। बैंक की सेवा में मध्यप्रदेश, महाराष्ट्र, छत्तीसगढ़, राजस्थान के विभिन्न शहरों और वहाँ की संस्कृति को करीब से देखने का अवसर मिला। उनके आत्मकथ्य स्वरुप – “संभवतः मेरी रचनाएँ मेरी स्मृतियों और अनुभवों का लेखा जोखा है।”
आज प्रस्तुत है स्मृतियों के झरोखे से अतीत और वर्तमान को जोड़ता हुए रोचक आलेख “गुड़” की श्रृंखला का पहला भाग।)
☆ आलेख ☆ गुड़ – भाग -1 ☆ श्री राकेश कुमार ☆
आज स्थानीय समाचार पत्र में एक ब्रांडेड गुड़ का विज्ञापन छपा था “डॉ. गुड़” तो अचंभा लगा कि गुड़ जैसे खाद्य पदार्थ को विज्ञापन की क्या आवश्यकता आ गई ? ब्रांड का नाम ही रखना था तो “वैद्य गुड़” कर सकते थे। ये तो वही बात हो गई गुरु (वैद्य) गुड़ रह गया चेला (डॉ.) शक्कर हो गया। माहत्मा गांधी ने सही कहा था “अंग्रेज देश में ही रह जाए परंतु अंग्रेज़ी वापिस जानी चाहिए”, लेकिन हुआ इसका विपरीत अंग्रेज़ तो चले गए और अंग्रेज़ी छोड़ गए।
देश में हापुड़ को गुड़ की मंडी का नाम दिया गया है। दक्षिण भारत में तो अंका पली का डंका बजता हैं। उत्तर भारत को सबसे बड़ा आई टी केंद्र गुरुग्राम भी तो गुड़ का गांव (गुड़गांव) ही था। कुछ वर्ष पूर्व दैनिक पेपर में अनाज और अन्य जिंसों की भाव तालिका प्रतिदिन छपा करती थी, आज की युवा पीढ़ी क्रय करने से पूर्व मूल्य पर कम ही ध्यान देती हैं।
हर चमकने वाली वस्तु सोना नहीं होती है, यही बात शक्कर (चीनी) पर भी लागू होती है। गुड़ सोना है,और चीनी चांदी है। हालांकि ये बात शुगर लॉबी वालों को हज़म नहीं होगी, उनके निज़ी स्वार्थ जो जुड़े हैं। खांडसारी कुटीर उद्योग को तो शुगर इंडस्ट्री कब का चट कर गई।
अब लेखनी को विराम देता हूँ, गुड़ की चाय पीने के बाद दूसरा भाग लिखूंगा।
अगले सप्ताह पढ़िए गुड़ की चाय पीने के बाद का अगला भाग …..
जीवनरंग 
जीवनरंग 
विविधा 
