Tag: #ई-अभिव्यक्ति_संवाद

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

१३ डिसेंबर –  संपादकीय    

  २००३मध्ये कर्‍हाडमध्ये झालेल्या साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष आणि नंतर वळवयी येथे झालेल्या अखिल गोमंतकीय साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष सुभाष भेंडे यांचा जन्म १४ ऑक्टोबर १९३६ मध्ये बोरी यथे झाला. केपे हे त्यांचे मूळ गाव. तिथून ते शिकण्यासाठी आधी सांगलीला मग पुण्याला गेले. त्यांनी अर्थशासत्रात डॉक्टरेट मिळवली. नंतर मुंबईतील कीर्ती कॉलेज इथे अध्यापन केले. गोवा मुक्तीसंग्रहानंतर साहित्यिक म्हणून ते प्रकाशात आले.

सुभाष भेंडे यांची आगतिक, अदेशी, अंधारवाटा , आमचं गोय आमका जय, उध्वस्थ, ऐसी कळवळ्याची जाती, कागदी बाण, खुसखुशीत, गंभीर आणि गमतीदार , द्राक्ष आणि रुद्राक्ष  इ. पुस्तके प्रसिद्ध आहेत. ते अतिशय वाचकप्रिय लेखक होते. त्यांनी आधुनिक महाराष्ट्राची जडण घडण या ग्रंथाचा शिल्पकार चरित्र कोश या दुसर्‍या खंडाचे त्यांनी संपादन केले.  गोमंतकाच्या ७० – ८० वर्षात झालेल्या राजकीय, सामाजिक परिवर्तनाचा वेध घेणारी कादंबरी ‘होमकुंड’ या नावाने प्रसिद्ध आहे.

भेंडे यांनी काही अनुवादही इंग्रजीतून मराठीत केले. अल्लाउद्दीन आणि अलीबाबा, इसापाच्या गोष्टी कुमाऊंचे नरभक्षक इ. त्यांची अनुवादीत पुस्तके आहेत.  

आपल्या अमेरिकेतील अनुभवावर ‘गाड्या आपुला गाव बरा हा लेख त्यांनी लिहिला. तो १२वीच्या पाठ्यपुस्तकात आहे.

सुभाष भेंडे यांचा आज स्मृतीदिन . त्यांच्या स्मृतीप्रीत्यर्थ भेंडे कुटुंबीय आणि मॅजेस्टिक पब्लिशिंग हाऊस यांनी नवोदित लेखकांसाठी पुरस्कार ठेवला आहे. 

आत्तापर्यंत हा पुरस्कार, बाबन मिंडे, किरण गौरव, गणेश मतकरी, शिल्पा कांबळे, बालिका ज्ञानदेव, रश्मी कशाळकर यांना हा पुरस्कार मिळाला आहे.

 ☆☆☆☆☆

सखाराम कलाल यांचा जन्म १० डिसेंबर १९३८ला बेळगाव येथे झाला. घराची गरीबी असल्यामुळे त्यांना कॉलेजचे शिक्षण मोठ्या कष्टाने, स्वत: अर्थार्जन करून घ्यावे लागले. वी.स. खांडेकर यांच्या प्रयत्नाने त्यांना देशभक्त रत्नाप्पा कुंभार यांच्या कॉलेजमध्ये ग्रंथपालाची  नोकरी लागली. साहित्याची आवड असल्याने ते या नोकरीत रमले. शेवटी या कोलजमधील ग्रंथपाल पदावरूनच ते  निवृत्त झाले. थोडेच पण कलात्मक लेखन त्यांनी केले. ‘हिरवी काच’ ही त्यांची कथा १९५९ साली सत्यकथेत आली. या कथेला राज्य सरकारचा पुरस्कार मिळाला. त्यांचे बहुतेक लेखन सत्यकथेत प्रकाशित झाले आहे. सांज, ढग, हे त्यांचे कथासंग्रह आहेत, तर ‘पार्टी’ हा ललित लेख संग्रह आहे.

सुभाष भेंडे, सखा कलाल या लेखक द्वयीला त्यांच्या स्मृतिदिनाच्या निमित्ताने विनम्र श्रद्धांजली.

 ☆☆☆☆☆

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

ई – अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : शिक्षण मंडळ कर्हााड: शताब्दी दैनंदिनी, इंटरनेट    

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

१२ डिसेम्बर –  संपादकीय 

पं. महादेवशास्त्री जोशी.

वेदान्त, व्याकरण, ज्योतिष, काव्यशास्त्र अशा विषयांचे पारंपारिक पद्धतीने अध्ययन करून शास्त्री ही पदवी संपादन करणारे पं. महादेवशास्त्री जोशी यांचा आज स्मृतीदिन! (1992)

गोव्यात जन्मलेले शास्त्रजी गोवा आणि महाराष्ट्राच्या संस्कृतीशी एकरूप झाले होते. गोवा व सांगली येथे शिक्षण घेतल्यानंतर  त्यांनी गोव्यात सत्तरी शिक्षण संस्था स्थापन केली व शैक्षणिक कार्याला वाहून घेतले. चैतन्य या मासिकाचे संपादन करून लेखन चालू केले. ‘राण्यांचे बंड ‘ ही त्यांची पहिली कथा याच मासिकातून प्रकाशित झाली.  वेलविस्तार हा त्यांचा पहिला कथासंग्रह. त्यानंतर  त्यांनी एकूण दहा कथासंग्रह लिहिले. कल्पवृक्ष, खडकातील पाझर, विराणी हे त्यापैकी काही. शिवाय भारतदर्शन प्रवासमाला,   मुलांचा नित्यपाठ व आईच्या आठवणी हे बालसाहित्य, आत्मपुराण, आमचा वानप्रस्थाश्रम ही  आत्मचरित्रे असे त्यांचे अन्य साहित्य आहे. त्यांनी भारतीय संस्कृती कोशाचे दहा खंड संपादित केले आहेत. तसेच मुलांच्या संस्कृती कोशाचे चार खंड  

संपादित केले आहेत. त्यांच्या रसाळ, ओघवत्या भाषेतून गोमंतकीय संस्कृतीचे दर्शन घडते.

त्यांच्या काही कथांवर चित्रपट निघाले असून ते लोकप्रिय झाले आहेत. कन्यादान, धर्मकन्या, वैशाख वणवा, मानिनी, जिव्हाळा, थांब लक्ष्मी कुंकू लावते हे सर्व चित्रपट त्यांच्या, कथांवरील आहेत.

1980 साली गोवा येथे झालेल्या गोमंतकीय मराठी साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते.

त्यांच्या स्मृतीस अभिवादन.

☆☆☆☆☆

निरंजन  उजगरे.

सुप्रसिद्ध कवी, लेखक व अनुवादकार  निरंजन उजगरे यांचाही आज स्मृतीदिन आहे. (2004)ते व्यवसायाने अभियंता होते. पण त्याचबरोबर त्याना लेखन कलेची देणगीच लाभली होती. सुरूवातीला ते ‘किरण’ या टोपणनावाने लिहीत असत. पुढचे लेखन मात्र त्यांनी निरंजन या नावानेच केले. इंग्रजी, रशियन, तेलगू, सिंधी, हिंदी, मराठी अशा विविध भाषा त्यांना अवगत होत्या.

काव्यपर्व, जायंटव्हील, परिच्छेद, फाळणीच्या कविता,

हिरोशिमाच्या कविता, दिनार, दिपवा, तत्कालीन, कवितांच्या गावा जावे ही त्यांची काही पुस्तके. कवितांच्या गावा जावे हा  कार्यक्रमही त्यांनी लोकप्रिय केला होता.

सोविएट लॅन्डचा नेहरू पुरस्कार आणि  कविवर्य ना. वा. टिळक हे पुरस्कार त्यांना प्राप्त झाले होते.

1996 साली  मालवण येथे झालेल्या ख्रिस्ती साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते. तसेच 1999 साली डोंबिवली  येथील 32व्या काव्य रसिक मंडळाचे ते अध्यक्ष होते.

त्यांच्या साहित्यिक कार्यकर्तृत्वास सलाम !

☆☆☆☆☆

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ:  विकिपीडिया,विकासपिडीया.

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

११ डिसेंबर –  संपादकीय 

आज ११ डिसेंबर : –

संस्कृत आणि भारतीय संस्कृती या विषयांचे गाढे अभ्यासक, आणि त्यासंदर्भात विपुल लेखन करणारे प्रसिद्ध लेखक श्री. रामचंद्र नारायण तथा रा.ना. दांडेकर यांचा आज स्मृतिदिन. ( १७/०३/१९०९ – ११/१२/२००१ ) 

१९३६ साली जर्मनीतून पीएच.डी. ही पदवी प्राप्त केल्यानंतर, पुण्याच्या फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये प्रोफेसर म्हणून त्यांची कारकीर्द सुरु झाली. नंतर पुणे विद्यापीठात संस्कृत व प्राकृत भाषाविभाग प्रमुख, कला विभाग प्रमुख, पुढे संस्कृत प्रगत अध्ययन केंद्राचे संचालक, भांडारकर प्राच्यविद्या मंदिराचे मानद सचिव आणि नंतर उपाध्यक्ष, अशी अनेक महत्वाची पदे त्यांनी सांभाळली होती. आपल्या उपखंडातील विविध भाषांसंदर्भात संशोधन आणि इतर संलग्न कामे करणाऱ्या अनेक भारतीय, तसेच आंतरराष्ट्रीय संस्थांच्या कामात त्यांचा सतत सक्रीय सहभाग असायचा. “ युनेस्को “ चे सल्लागार म्हणूनही त्यांनी काम केले होते. 

त्यांनी बरेचसे साहित्य इंग्लिशमध्ये लिहिले होते– वैदिक सूची– ६ खंड, इनसाईट इनटू हिंदुइझम, हडप्पन बिब्लिओग्राफी, रिसेन्ट ट्रेंड्स इन इंडॉलॉजी, संस्कृत स्टडीज आउटसाइड इंडिया, वैष्णविझम अँड शैविझम,- अशासारखी त्यांची अतिशय सखोल अभ्यासपूर्ण पुस्तके म्हणजे अभ्यासकांसाठी महत्वाचे मार्गदर्शक ठरलेले आहेत. हिंदुधर्म–इतिहास आणि आशय, तसेच, वैदिक देवतांचे अभिनव दर्शन, ही त्यांची मराठी पुस्तकेही प्रसिद्ध आहेत. 

१९६२ साली भारत सरकारने “ पद्मभूषण “ हा सन्मान देऊन त्यांना गौरविलेले होते. आणि २००० साली त्यांना साहित्य अकादमीची फेलोशिप देण्यात आली होती. 

पद्मभूषण श्री रा.ना.दांडेकर यांना आजच्या स्मृतिदिनी विनम्र आदरांजली. 

☆☆☆☆☆

आज र. गो. ( रघुनाथ गोविंद ) सरदेसाई यांचाही स्मृतिदिन. ( ७/९/१९०५ – ११/१२/१९९१ ) 

लेखक, पत्रकार, संपादक, कथाकार, नाट्य-चित्र समीक्षक, आणि क्रीडाविषयक पुस्तकांचे लेखक,  अशा वेगवेगळ्या क्षेत्रात कार्यरत असणारा  कर्तृत्ववान माणूस अशीच श्री. सरदेसाई यांची ओळख सांगायला हवी. 

चित्रमय जगत, आणि स्फूर्ती या मासिकांचे ते अनु. सहसंपादक व संपादक होते. मुंबईहून प्रकाशित होणाऱ्या चित्रा, तारका, नवयुग, विविधवृत्त, विहार, या साप्ताहिकांमध्ये, मराठा या दैनिकामध्ये, आणि यशवंत या मासिकासाठी त्यांनी अनेक वर्षे संपादकीय काम केले होते. नवाकाळ या प्रसिद्ध दैनिकाचे सहसंपादक म्हणूनही ते कार्यरत होते. क्रीडा व नाट्य या विषयांवर त्यांनी वृत्तपत्रातून विपुल लेखन केले होते. त्यांचे क्रीडाविषयक लिखाण ‘ हरिविवेक ‘ या टोपणनावाने ते करत असत.  

याव्यतिरिक्त, त्यांची पुढील पुस्तकेही प्रसिद्ध झाली होती —-’ आमचा संसार ‘ हा विनोदी लेखसंग्रह, ‘ कागदी विमाने ’ , ‘ चलती नाणी ‘, हे लघुनिबंध संग्रह, ‘ खेळ किती दाविती गमती ‘ 

या नावाने विविध खेळांच्या कथा, ‘ खेळाचा राजा ‘ हा लॉन टेनिसचा संपूर्ण इतिहास सांगणारा ग्रंथ, 

‘ क्रीडा ‘ हे खेळ आणि खेळाडू यांच्याबद्दलचे चुटके सांगणारे पुस्तक, ऑलिम्पिक सामन्यांविषयी माहिती देणारे ‘ खेळांच्या जन्मकथा ‘ हे २ भागातले पुस्तक.

 त्यांनी लिहिलेले ‘ हिंदी क्रिकेट ‘ या नावाचे पुस्तक हे मराठीतले क्रिकेटसंबंधीचे पहिले पुस्तक म्हणून ओळखले जाते. 

चित्रा, स्वाती, महाश्वेता, असे त्यांचे कथासंग्रह, बहुत दिन नच भेटती या नावाने ललित लेख, माझ्या पत्र-जीवनातील शैली हा व्यक्तिचित्रणांचा संग्रह, सुरसुरी हा विनोदी लेखसंग्रह, असे त्यांचे इतर वैविध्यपूर्ण साहित्यही  प्रसिद्ध झालेले होते. 

श्री र.गो.सरदेसाई यांना त्यांच्या आजच्या स्मृतिदिनी सादर अभिवादन.  

☆☆☆☆☆

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

माहितीस्रोत :- इंटरनेट

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

१० डिसेंबर –  संपादकीय  

आज आचार्य जावडेकर, दिलीप पु.. चित्रे आणि चंद्रकांत खोत या तिन्ही अगदी वेगवेगळ्या क्षेत्रात, वेगवेगळ्या स्वरूपाचा लेखन करणार्यां लेखकांचा स्मृतीदिन.

आचार्य जावडेकर म्हणजेच शंकर दत्तात्रय जावडेकर यांचा जन्म २६ सप्टेंबर १८९४ मध्ये झाला. ते मराठी लेखक, तत्त्वचिंतक, बुद्धिवादी विचारवंत होते. ‘आधुनिक भारत’ या पुस्तकात जावडेकर यांनी भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्याची अतिशय मूलगामी चिकित्सा केली आहे. मराठीतील तत्वज्ञ कादंबरीकार वा. म. जोशी यांनी ‘गीतारहस्य’ नंतरचा थोर ग्रंथ असं ‘आधुनिक भारत’ या ग्रंथाबद्दल म्हंटलं आहे. जावडेकर यांच्यावर आगरकर, टिळक आणि गांधीजी यांचा प्रभाव होता. या द्रष्ट्या लेखकांच्या विचारांचा प्रभाव होता. त्यामधील देशाला  व समाजाला उपयुक्त व अनुकरणीय असेल, असा भाग त्यांनी साक्षेपनेंहाराष्ट्रीय जंनतेसमोर मांडला. ‘बोले तैसा चाले’ याचा आविष्कार त्यांच्या आचारात आणि कृतीत होता. त्यांचे जीवन आणि विचार दोन्हीही आदर्शवत होते. जावडेकरांची साहित्य संपदा – ‘आधुनिक भारत’, लो. टिळक आणि म. गांधी, लोकशाही, हिंदू मुसलमान ऐक्य इ.

याशिवाय आचार्य जावडेकर यांच्यावरहीपुस्तके लिहिली गेली आहेत. प्राज्ञ पाठशाळा मंडळाच्या ग्रंथालय विभागाने त्यांच्यावर आचार्य शं. द. जावडेकर व्यक्तित्व आणि विचार हे पुस्तक काढले आहे. याशिवाय, शं. द. जावडेकर विचार दर्शन हे नागोराव कुंभार यांनी, गांधींच्या शोधत जावडेकर हे राजेश्वरी देशपांडे यांनी पुस्तक लिहिले आहे.

इस्लामपूरला आचार्य जावडेकर गुरुकुल नावाची शाळा आहे.

☆☆☆☆☆

दिलीप चित्रे हे मराठीतील बहुआयामी व्यक्तिमत्व. त्यांचा जन्म १७ सप्टेंबर १९३८ मध्ये झाला. त्यांनी कविता, कथा, कादंबर्या, समीक्षा लिहिल्या.  त्यांनी इंग्रजीतही लेखन केले. ते चित्रकार आणि शिल्पकारही होते.

दिलीप चित्रे यांच्या प्रकाशित साहित्याबद्दल सांगायचं झालं तर – १. एकूण कविता –   १ ते ४ भाग, कवितेनंतरची कविता, गद्य लेखनात, तिरकस आणि चौकस,  दहा बाय दहा, भाऊ पाध्ये यांच्या श्रेष्ठ कविता, शिबाराणीच्या शोधत, ओर्फियस पुन्हा तुकाराम (३ आवृत्या)

इ. पुस्तकांची नवे घेता येतील.

अभिरुची, मुंबई दिनांक, रविवार सकाळ, लोकसत्ता इ. मधून त्यांनी स्तंभलेखन केले. ५४ ते ६० च्या दरम्यान त्यांनी शब्द या त्रैमासिकाचे सापडन केले. लघुनियत्कालिकांच्या चळवळीत त्यांचा मोठा वाटा होता. तुकारामाच्या अभंगांचा त्यांनी केलेला इंग्रजी अनुवाद Says Tuka खूप गाजला. त्यांच्या साहित्याचे जर्मन, फ्रेंच आणि स्पॅनिश भाषेत भाषांतरे झाली

दिलीप चित्रे यांना १९९४ मध्ये साहित्य अॅंकॅदमीचे अवॉर्ड एकूण कविता – भाग १ साठी मिळाले. मजेची गोष्ट म्हणजे याच वर्षी त्यांना इंग्रजी भाषेतील पुस्तकासाठीही साहित्य अॅळकॅदमीचे अवॉर्ड मिळाले.त्या पुस्तकाचे नाव Says Tuka.

चित्रपट क्षेत्रातही त्यांचे योगदान आहे. गोदान चित्रपटाची निर्मिती त्यांनी केली. पटकथा आणि दिग्दर्शनही त्यांचेच. ‘विजेता’ चित्रपटाची कथा पटकथा त्यांचीच होती.

मराठी साहित्य विश्वात दिलीप चित्रे यांनी असे विविध अंगाने काम केले आहे.

☆☆☆☆☆

बिनधास्त चंद्रकांत खोत यांचा जन्म भीमाशंकर इथे ७ सप्टेंबर १९४० साली झाला. त्यांच्या घराची परिस्थिती हलाखीची होती. स्वकष्टाने त्यांनी एम ए. पर्यंतचे शिक्षण घेतले. त्यांना पीएच.डी. ही करायची होती पण गाईड न मिळाल्याने त्यांचे स्वप्न अपूरे राहिले. पण गमतीची गोष्ट आशी की त्यांच्याच गावाच्या तरुणाने त्यांच्या साहित्यावर संशोधन करून प्रबंध लिहिला आणि त्याला पीएच.डी. मिळाली.

साहित्य क्षेत्रात कवी म्हणून त्यांनी पदार्पण केले॰ १९६९ मध्ये प्रकाशित झालेला ‘मर्तिक’ हा त्यांचा पहिला कविता संग्रह नंतर ते कादंबरीकडे वळले.१९७० साली त्यांनी पुरुष वेश्या या बोल्ड विषयावर आधारित उभयान्वयी अव्यय ही कादंबरी लिहिली. त्यानंतर ‘बिनधास्त, नंतर ‘विषयांतर’ या सगळ्या लैंगिक वीषयांवरच्या कादंबर्याल. खोतांनी आपल्या कादंबर्यायतून कामगार वस्तीतीl जीवन, तेथील लैंगिक घुसमट बेधडक मांडली.

‘अबकडई’ या गाजलेल्या दिवाळी अंकाचे त्यांनी अनेक वर्षे संपादन केलय. हा अंकही वैशिष्ट्यपूर्ण आणि वाचकप्रिय होता.

एकीकडे त्यांनी बिनधास्त म्हणता येईल, अशी पुस्तके लिहिली, तर दुसरीकडे, अनाथांचा नाथ ( साईबाबांचे आत्मनिवेदनात्मक  चरित्र ), अलख निरंजन (नवनाथांच्यावरील पुस्तक),गण गण गणात बोटे (गजाणणा महाराज), दोन डोळे शेजारी ( शारदामाता यांच्या जीवनावर आत्मनिवेदनात्मक  चरित्र ), बिंब प्रतिबिंब ( विवेकानंदांच्या जीवनावर आत्मनिवेदनात्मक  चरित्र ),, संन्याशाची सावली, (विवेकानंदांच्या जीवनावर), हम गया नाही, जिंदा है (रामदासस्वामी ), अशी त्यांनी संतांवर आणि महान विभूतींवरही पूस्तके लिहिली. पण वाचकांना लक्षात राहिले, ते बिनधास्त खोत.

लेखनासाठी त्यांना राष्ट्रीय पुरस्कारही मिळाला होता. ‘यशोदा’ चित्रपटासाठी त्यांनी लिहिलेली गाणीही गाजली.

वङ्मायाच्या क्षेत्रात विविध अंगांनी योगदान देणार्या. या तिघाही प्रतिभावंतांना त्यांच्या स्मृतिदिनी विनम्र अभिवादन.

☆☆☆☆☆

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

ई – अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : शिक्षण मंडळ कर्हााड: शताब्दी दैनंदिनी, इंटरनेट    

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

९ डिसेम्बर –  संपादकीय 

मराठीतील लेखक,समीक्षक,चरित्रकार विठ्ठल हरी कुलकर्णी यांचा आज स्मृतीदिन.(1982)शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर त्यांनी मुंबई येथील महाविद्यालयात प्राध्यापक पदी नोकरी केली. त्यांनी चंद्रहास, रत्नपारखी, शरदचंद्र, सुहास अशा विविध टोपणनावानी लेखन केले.सदर लेखन त्यांनी ज्योत्स्ना,तुतारी,प्रतिभा,विविधवृत्त या विविध नियतकालिकांमधून केले.व्यक्तिचित्रे या पुस्तकात त्यांनी पाश्चात्य लेखक,व्यक्ती यांच्यावर चरित्रपर लेखन केले आहे.त्यांनी निबंध स्वरूपाचे अभ्यासपूर्ण लेखन ह त्यांनी केले आहे.अखेरच्या काळात त्यांनी जाॅर्ज बर्नार्ड शाॅ आणि अच्युत बळवंत कोल्हटकर व्यक्ती आणि वाड्मय हे दोन मोठे अभ्यासंपूर्ण चरित्रग्रंथ लिहिले. व्यक्तीरेखा आणि वि.ह.कुलकर्णी निवडक लेख हे त्यांचे दोन ग्रंथ 1986 मध्ये मरणोत्तर प्रकाशित झाले.

त्यांच्या स्मृतीस अभिवादन.

धर्मपाल कांबळे.:

लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे हे नाव आपणा सर्वांचेच परिचयाचे आहे.पण त्यांचे सर्व साहित्य संपादित करून तीन खंडांमध्ये प्रसिद्ध करण्याचे महत्वपूर्ण कार्य ज्यांनी  केले ती संशोधक व्यक्ती म्हणजे धर्मपाल कांबळे.ते पुण्यातील पोस्टामध्ये पोस्टमनची नोकरी करत होते.त्यांनी अण्णा भाऊ साठे यांचे आत्मचरित्र आणि शोध अण्णा भाऊ साठे यांच्या घराचा ही पुस्तके स्वखर्चाने प्रकाशित केली होती.वर उल्लेख केल्याप्रमाणे त्यांनी तीन खंडांत साठे यांचे साहित्य प्रसिद्ध केले.पहिल्या खंडात पोवाडे,लावण्या व गाणी आहेत.दुसरा खंड लोकनाट्याविषयीचा आहे.तिस-या खंडात त्यांच्या कथा आहेत.त्यांचे स्वतःचे लेखन विपुल प्रमाणात आहे.त्यापैकी काही:

अण्णा भाऊ साठे – आंबेडकर चळवळीचे वारसदार, प्रबोधनकार ठाकरे – व्यक्तित्व, कार्य, साहित्य मृत्यूकडून जीवनाकडे, भारतरत्न राजीव गांधी इ.

प्राप्त पुरस्कार व सन्मान :

चंद्रशेखर आगाशे पुरस्कार, नाट्य चित्र कला अकादमीचा अण्णा भाऊ साठे पुरस्कार, पुणे पोस्टस् टेलिग्रामवर सोसायटीचा गुणवंत कामगार पुरस्कार.

आज त्यांच्या स्मृतीस अभिवादन!.

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

७ डिसेंबर –  संपादकीय  

भास्कर रामचंद्र तांबे

आज लोकप्रिय गीतकार, राजकवी भा.रा. तांबे यांचा स्मृतीदिन. आज त्यांची आठवण काढताना एकापेक्षा एक सरस कविता आठवू लागताहेत. त्यांच्या विषयी विस्तृत माहिती वाचा, आजच्या मनमंजुषेत – ‘घन तमी शुक्र बघ राज्य करी ….’

☆☆☆☆☆

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

ई – अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ :  इंटरनेट    

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

६ डिसेम्बर –  संपादकीय 

डाॅ.भि.रा.तथा बाबासाहेब आंबेडकर :

भारतीय संविधानाचे शिल्पकार डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांचा आज स्मृतीदिन !(1956)

बाबासाहेब हे थोर न्यायशास्त्रज्ञ,अर्थशास्त्रज्ञ,राजनितीज्ञ, तत्वज्ञ, कायदेतज्ञ,समाज सुधारक,दलितोद्धारक,भारतीय बौद्ध धर्माचे पुनरूज्जीवक आणि आधुनिक भारताचे शिल्पकार म्हणून सर्वांना ज्ञात आहेत.मुंबई विद्यापीठ, कोलंबिया विद्यापीठ आणि लंडन स्कूल ऑफ इकाॅनाॅमिक्स या संस्थातून त्यांनी शिक्षण पूर्ण केले.सर्वांत प्रतिभाशाली व सर्वांत उच्च विद्याभूषित राजकारणी अशी त्यांची ख्याती होती.

त्यांना मराठी,इंग्रजी,संस्कृत,हिंदी,पाली,फ्रेंच,जर्मन,गुजराती, बंगाली, कन्नड आणि पारसी या भाषा येत होत्या.इंग्रजीत त्यांनी  विपूल लेखन केले आहे.22 ग्रंथ,पुस्तके व 10 शोधनिबंध पुर्ण असून 10 ग्रंथ अपूर्णावस्थेत आहेत.मराठी व अन्य भाषांतही त्यांनी विपुल लेखन केले आहे.त्यांच्या लेखनात त्यांनी धर्म सुधारणा आणि समाज सुधारणा यावर भर दिला आहे.त्यांच्या साहित्याचे आतापर्यंत 22खंड प्रकाशित झाले आहेत.अद्याप अनेक खंड प्रकाशित करावे लागणार आहेत एवढे साहित्य उपलब्ध आहे.सर्वांत जास्त लेखन करणारी राजकीय व्यक्ती असा त्यांचा उल्लेख करता येईल.

ते उच्च विद्याभूषित तर होतेच,पण त्यांना अनेक सन्मानही मिळाले होते.कोलंबिया विद्यापीठाने त्यांना डाॅक्टर ऑफ लाॅ ही व उस्मानिया विद्यापीठाने डाॅक्टर ऑफ लिटरेचर ही मानाची पदवी दिली.भारत सरकारने त्यांना ‘भारतरत्न’या सर्वोच्च नागरी सन्मानाने गौरविले आहे.शिवाय बोधिसत्व,मैत्रेय या बौद्ध धर्मातील उपाध्याही त्यांना मिळाल्या आहेत.त्यांच्या नावाची व छायाचित्राची पोस्टाची तिकीटे,चलनातील नाणी काढून ह त्यांना गौरविण्यात आले आहे.                                                                       

भारतीय संविधान निर्मितीतील त्यांचे योगदान हे किती मोलाचे आहे हे शब्दात सांगणे अवघड आहे.जगभरात कौतुकास पात्र ठरलेल्या  संविधानाच्या या निर्मात्यास स्मृतीदिनी लाख लाख प्रणाम.!  

पद्मजा फाटक :

विविध मासिके,दूरदर्शन अशा  माध्यमातून साहित्य सेवा करणा-या पद्मजा फाटक यांचा आज स्मृतीदिन.(2014)

एकोणीसशे ऐशी च्या दशकात सुंदर माझे घर,शरदाचे या सारख्या दूरदर्शनवरील लोकप्रिय मालिकांचे सूत्रसंचालन त्यांनी केले होते.  

ललित,कथा,बालसाहित्य,प्रवासवर्णन,चरित्रात्मक असे विपुल लेखन त्यांनी केले आहे.प्रसन्न,खेळकर लेखन हे त्यांच्या लेखनाचे वैशिष्ट्य.किडनीच्या आजाराने दीर्घकाळ त्रस्त असूनही त्यांनी आपल्या लेखनातील ताजेपणा टिकवून ठेवला.आयुष्य मजेतच जगायचं अस म्हणत आजारपणानंतरचे लेखन त्यांनी ‘मजेत’ या टोपण नावानेच केले.

गर्भश्रीमंतीचे झाड,आवजो,रत्नाचं झाड,बाराला दहा कमी,वडील व मुलगी यांच्यातील नाते उलगडून दाखवणारे,’बापलेकी’ हे संपादित पुस्तक,चंमतग चष्टीगो हे बालसाहित्य ,शिक्षणतज्ञ ताराबाई मोडक यांचे चरित्र ,ही त्यांची काही प्रमुख पुस्तके.स्त्री मासिकातील ‘पुरूषांच्या फॅशन्स’ हा त्यांचा लेख खूप गाजला होता.

गर्भश्रीमंतीचे झाड या त्यांच्या पुस्तकाला महाराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार प्राप्त झाला होता.

2014 मध्ये त्यांचे प्रदीर्घ आजाराने निधन झाले.

☆☆☆☆☆

मुरलीधर खैरनार :

छ.शिवरायांची सुरतेची लूट सर्वांनाच ठाऊक आहे.या लूटीतील बराच मोठा हिस्सा गायब झाला होता.त्याच्या घेतलेल्या शोधाची अभ्यासपूर्ण कथा ‘शोध’ या कादंबरीतून सांगणारे मुरलीधर खैरनार यांचा आज स्मृतीदिन.(2015)

खैरनार हे अष्टपैलू व्यक्तिमत्व होते.ते इतिहासाचे अभ्यासक तर होतेच.पण नाट्यकर्मी,निर्माता,दिग्दर्शक,अभिनेता,मुक्त पत्रकार,संघटक अशा विविध भूमिका त्यांनी यशस्वीपणे वठवल्या.आवर्त,आणखी एक नारायण निकम,अजब न्याय वर्तुळाचा,घालिन लोटांगण,शुभमंगल इ.नाटकांचे त्यांनी दिग्दर्शन केले.गाढवाचे लग्न या पुन्रनिर्मित नाटकाचे ही त्यांनी दिग्दर्शन केले व त्याचे शेकडो प्रयोग झाले.

कुसुमाग्रज प्रतिष्ठान तर्फे दिल्या जाणा-या सर्जनशील लेखनासाठीच्या अभ्यासवृत्तीचे ते प्रथम मानकरी ठरले.

अ.भा.नाट्य परिषद,अ.भा.विद्यार्थी परिषद,शेतकरी संघटना,या संस्थांचे ते पदाधिकारी होते.संघटनेच्या ग्यानबा या मासिकाचे त्यांनी संपादन केले होते.

शोध या त्यांच्या कादंबरीला सार्वजनिक वाचनालय,नाशिक आणि म.सा.प.चा ह.ना.आपटे पुरस्कार मिळाला होता.

2015 मध्ये त्यांचे निधन झाले.

☆☆☆☆☆

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ:  विकिपीडिया,दिव्यमराठी ,म.टा.

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

५ डिसेंबर –  संपादकीय 

आज ५ डिसेंबर : –

ज्ञानेश्वरीच्या चिकित्सक विश्लेषणापासून ते बा. सी. मर्ढेकरांच्या कवितांच्या सखोलतेपर्यंत, आपल्या अतिशय बारकाईने केलेल्या अभ्यासपूर्ण समीक्षेसाठी ख्यातनाम असलेले ज्येष्ठ समीक्षक श्री. मधुकर वासुदेव, म्हणजेच  म.वा. धोंड यांचा आज स्मृतिदिन. ( ०४/१०/१९१४ –०५/१२/२००७ ) 

‘आपल्या अतिशय मर्मग्राही आणि धारदार लेखनाने मराठी समीक्षेच्या प्रांगणात स्वतःचा स्वतंत्र असा ठळक ठसा उमटवून गेलेले समीक्षक ‘ असे श्री. धोंड यांच्याबद्दल गौरवाने म्हटले जाते. कुठल्याही प्रकारच्या साहित्याची समीक्षा करतांना, त्याला अगदी मूलगामी संशोधनाची जोड असलीच पाहिजे, हा त्यांचा आग्रह असायचा. आणि त्यामुळे साहित्याचा अभ्यास करतांना त्यांच्या चौकस मनाला अनेक प्रश्न पडत असत. आणि त्या प्रश्नांची उत्तरे सापडेपर्यंत ते थांबत नसत. त्या संदर्भातल्या ज्ञात-अज्ञात अशा सगळ्या संदर्भांचा ते चिकाटीने शोध घेत असत. असा सूक्ष्म अभ्यास करणे हा त्यांचा जणू उपजत व्यासंग होता, याची प्रचिती त्यांनी केलेल्या प्रत्येक समीक्षेत आवर्जून येते. त्यांच्या समीक्षेला साहित्य, इतिहास, समाजशास्त्र, अशा वेगवेगळ्या अभ्यास-क्षेत्रातले संदर्भ असायचे, ज्यामुळे त्यांच्या प्रत्येक लेखनात एक समृद्धता नक्कीच जाणवायची. 

समीक्षेबरोबरच त्यांनी स्वतःही अनेक विषयांवर अभ्यासपूर्ण लेखन केलेले आहे. “ काव्याची भूषणे “ हे त्यांचे पहिले पुस्तक, ज्यात काव्यातील अलंकार व अलंकारशास्त्र या विषयावर सोदाहरण अशी 

विस्तृत चर्चा केलेली आहे. “ मऱ्हाटी लावणी “ हे पुस्तक म्हणजे ‘ लावणी ‘ या वाङ्मयप्रकारासंदर्भात केलेले सर्वांगीण आणि सखोल विवेचन आहे. हा एक विशेष आणि महत्वपूर्ण ग्रंथ समजला जातो. याची दुसरी आवृत्ती “ कलगीतुरा “ या नावाने काढली गेली. कुठल्याही विषयातील त्यांच्या चिंतनाचं वेगळेपण आणि स्वतंत्रता यामध्ये प्रकर्षाने अधोरेखित झाली आहे.   

“ज्ञानेश्वरी“ म्हणजे तर त्यांनी आयुष्यभर घेतलेला ध्यासच होता. ज्ञानेश्वरी म्हणजे गीतेवरचे फक्त निरूपण किंवा भाष्य नाही, तर ती ‘ मराठी गीता ‘ आहे हे त्यांचे ठाम मत अर्थातच त्यांच्या गाढ्या अभ्यासातून प्रकट झालेले होते. ज्ञानेश्वरीला विश्वसाहित्यात मानाचे स्थान मिळणे हा मराठी भाषेचा आणि साहित्याचा गौरव असल्याचे ते अभिमानाने म्हणत असत. “ ज्ञानेश्वरीतील लौकिक दृष्टी “ हा त्यांनी लिहिलेला ग्रंथ म्हणजे, त्यांच्या समीक्षणाचे, विश्लेषणाचे, एक वेगळेच मर्म उलगडून दाखवणारे ठळक उदाहरण आहे असे उचितपणे म्हटले जाते. या ग्रंथाला १९९७ सालचा साहित्य अकादमी पुरस्कार देण्यात आला होता. 

ऐसा विटेवर देव कुठे, तरीही येतो वास फुलांना, चंद्र चवथीचा, जाळ्यातील चंद्र, ज्ञानेश्वरी–स्वरूप, तत्वज्ञान आणि काव्य, अशी त्यांची इतर पुस्तकेही प्रसिद्ध झाली आहेत. इतर अनेक संतांच्या साहित्याविषयीही त्यांनी अभ्यासपूर्ण लेखन केलेले आहे. याव्यतिरिक्त, रणजित देसाईंची ‘ स्वामी ‘ कादंबरी, आणि विजय तेंडुलकर यांचे ‘ सखाराम बाईंडर ‘ यावरही त्यांनी समीक्षणात्मक भाष्य केले आहे. 

“समीक्षा“ ही साहित्याची वेगळी वाट अतिशय सुशोभित आणि समृद्ध करून गेलेल्या श्री. म.वा.धोंड यांना मनःपूर्वक प्रणाम.   

☆☆☆☆☆

आजपासून आम्ही चित्रकाव्य हे चित्रकार सुश्री उषा ढगे यांचे सदर सुरू करत आहोत. दर 15 दिवसांनी चित्र आणि त्याचं वर्णन करणारी कविता आपल्या भेटीला येईल.

☆☆☆☆☆

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

 

माहितीस्रोत :- इंटरनेट

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

४ डिसेंबर –  संपादकीय  

अरुण हळबे यांचा जन्म २८ मे १९३४ ला झाला.  ते इतिहास संशोधक होते. लेखक होते आणि शिक्षकही होते. यवतमाळ येथील गव्हर्नमेंट हायस्कूलमधून ते शिक्षक म्हणून निवृत्त झाले.’शतकातील यवतमाळ’ हा त्यांचा गाजलेला संशोधन ग्रंथ.यातील लेखन सादर स्वरूप ‘लोकमत’ मध्ये येत होते.  या शिवाय त्यांची पुस्तके म्हणजे १.डरकाळी (शिकार कथा), २.गानहिरा ( हिराबाई बडोदेकर यांच्यावरील चरित्र ग्रंथ),  ३. लोकनायक ( बापूजी आणे –चरित्र ग्रंथ )याशिवाय वर्तमानपत्रातून त्यांचे अनेक स्फुट लेख प्रकाशित झाले आहेत.

भारत सरकारने राष्ट्रपती पदक देऊन त्यांचा गौरव केला होता.

अरुण हळबे  यांना त्यांच्या आज स्मृतिदिनी सादर वंदन   

☆☆☆☆☆

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

ई – अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ : १.शिक्षण मंडळ कर्‍हाड: शताब्दी दैनंदिनी  २. इंटरनेट    

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

३ डिसेम्बर –  संपादकीय 

बहिणाबाई चौधरी

(११ ऑगस्ट, इ.स. १८८० – ३ डिसेंबर, इ.स. १९५१)

जगण्याचे तत्वज्ञान अत्यंत सोप्या शब्दात नेमकेपणाने सांगण्या-या  कवयित्री बहिणाबाई चौधरी यांचा स्मृतीदिन.(1951).

स्वतः निरक्षर असूनही उच्च शिक्षितांनी ज्या कवितांचा अभ्यास करावा अशा  कवितांच्या रचना बहिणाबाईंनी केल्या आहेत.ऐन तरूण वयात वैधव्य प्राप्त झाल्यामुळे आयुष्याला सामोरं जाऊन झुंझताना येणारे अनुभव,दिसणारं जग,भवतालचा निसर्ग त्यांनी आपल्या अहिराणी या बोलीभाषेतून कवितेत उतरवला. अहिराणी, खानदेशी आणि मराठी भाषेतून त्यांनी काव्यरचना केली आहे. त्या निरक्षर असल्यामुळे लिखित स्वरूपात त्या सर्वच्या सर्व उपलब्ध नाहीत.पण त्यांचे चिरंजीव कवी सोपानदेव चौधरी यांच्या प्रयत्नातून ज्या कविता उपलब्ध झाल्या त्या लोकांसमोर येऊ  शकल्या आणि मराठी कवितेला एक अनमोल खजिना प्राप्त झाला. संसार, माहेर, शेतीची साधने, कापणी, मळणी, शेतीतील प्रसंग, सण, सोहळे हे त्यांच्या कवितांचे विषय. जे अनुभवलं ते लिहीलं   त्यामुळे कसदार साहित्य निर्माण झालं.

‘आला सास,गेला सास,जीवा तुझं रे तंतर,

अरे जगन-मरन एका सासाचं अंतर’

हे शब्द असोत किंवा

‘लेकीच्या माहेरासाठी माय सासरी नांदते’ हे शब्द ;

जगण्याची अनिश्चितता,स्त्री ची सुख दुःखे असे कितीतरी विषय त्यांनी सहजपणाने  हाताळले आहेत.

‘अरे संसार संसार ,जसा तवा चुलावर’ हे गीत तर आपल्या सर्वांच्या परिचयाचे  आहेच. पण अशा कितीतरी कविता त्यांच्या ‘बहिणाबाईंची गाणी’ या संग्रहीत काव्यसंग्रहात वाचायला मिळतात.हे त्यांचे काव्य ‘फ्रॅग्रन्स ऑफ दि अर्थ’ या रूपाने इंग्रजीत जाऊन पोचले आहे.श्री.के.ज.पुरोहित यांनीही काही कवितांचे भाषांतर केले आहे.हा त्यांच्या कवितांचा सन्मान आहे.एवढेच नव्हे तर उत्तर महाराष्ट्र विद्यापिठालाही त्यांचे नाव देण्यात आले आहे.एका अशिक्षीत कवयित्रीच्या नावाने विद्यापीठ निघावे असा सन्मान जगात बहुतेक पहिलाच असेल.

जगणं आणि अनुभवणं  शब्दांतून साकारणा-या कवयित्रीला आज स्मृतीदिनी शतशः प्रणाम!

☆☆☆☆☆

केशव मेश्राम :

ज्येष्ठ लेखक केशव मेश्राम यांचाही आज स्मृतीदिन आहे. परंतू दि 24/11/21च्या अभिव्यक्तीमध्ये आपण त्यांच्या साहित्यिक कर्तृत्वविषयी जाणून घेतले आहे.म्हणून पुनरावृत्ती टाळत आहोत.

☆☆☆☆☆

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

ई-अभिव्यक्ती संपादक मंडळ

मराठी विभाग

संदर्भ: विकीपीडिया,मराठी विश्वकोश, बहिणाबाईंची गाणी.

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈