Tag: #मराठी-आलेख

सुश्री सुलु साबणेजोशी 

इंद्रधनुष्य 

☆ “फिदाई हुसैन हवेली / मीना बाजार कोठी” – लेखिका : सुश्री प्रमिला बत्तासे ☆ प्रस्तुती – सुश्री सुलू साबणे जोशी ☆

(ऐतिहासिक दस्तावेजांप्रमाणे औरंगजेबाने शिवाजीमहाराजांना जिथे कैदेत ठेवले, ते ठिकाण…)

मागील आठवड्यात 29 नोव्हेंबर 2024 या दिवशी आग्रा येथे पर्यटनासाठी गेलो होतो. दोन दिवस आधी जयपुर फिरून झाले होते. जयपूरहून निघून आग्र्याला येताना रस्त्यात फतेहपूर सिक्री बघितले. तेथील मुघल बादशाह अकबर यांचा भव्य महाल बघितला. तिथल्या गाईडच्या तोंडून अकबराच्या हिंदू पत्नी जोधाबाई यांच्यासाठी बांधलेला महाल, त्यांच्यासाठीच स्वतंत्र स्वयंपाक घर इत्यादी, इत्यादी बघून झाले. दुसऱ्या दिवशी आग्र्याला आल्यावर प्रथम आग्र्याचा किल्ला बघितला. भरपूर भव्यदिव्य आहे. सोबत गाईड घेतलेला असल्यामुळे बरीच माहिती, छोटे छोटे बारकावे तो सांगत होता. हा किल्ला बघत असतानाच एका सुंदर अशा महालात गाईडने माहिती दिली की इथे औरंगजेबाने आपल्या वडिलांना कैदेत ठेवले होते. त्यांच्या आयुष्याची शेवटची आठ वर्षे ते इथेच कैदेत राहिले. तिथून ताजमहालाची भव्य वास्तू स्पष्ट दिसत होती. या ताजमहाला कडे बघत बघतच त्यांच्या कैदेतली वर्षे संपलीत कैदेतच त्यांचा अंत झाला..

अर्थात हा सगळा इतिहास मी दुसऱ्यांदा ऐकत होते. या आधी पाच वर्षांपूर्वी आम्ही गार्डन्स क्लब चे सदस्य हा किल्ला बघून आलो होतो. त्याही वेळी गाईड कडून ही सगळी माहिती ऐकलेली होती. त्यामुळे माझे लक्ष तिकडे जेमतेमच होते.

किल्ला बघून होत आला होता. प्रतीक आणि त्याच्या बाबांची काहीतरी खुसुर- फुसुर गाईड बरोबर चालू होती. सुनील शी बोलताना नंतर कळले की हे दोघेही गाईडला विचारत होते, आग्र्यामध्ये शिवाजी महाराजांना जिथे कैदेत ठेवले गेले होते ती जागा कोणती? ती आम्हाला बघायची आहे. ( ही गोष्ट खरंतर पाच वर्षांपूर्वीच्या ट्रिपमध्येही आमच्या कुणाच्याही लक्षात आली नव्हती आणि याही वेळी माझ्या लक्षात नव्हतीच).

गाईडने उडवा उडवीची उत्तरे द्यायला सुरुवात केली होती. किल्ल्यामध्ये तर तशी कुठलीही जागा नव्हती, जिथे त्यांनी शिवाजी महाराज येथे होते असे सांगितले.

शेवटी गुगल बाबा ची मदत घेऊन या दोघांनी गाईडला गुगल वरील लोकेशन दाखवले. ‘शिवाजी महाराजांना कैदेत ठेवलेली जागा’ असे गुगल वर टाकले तेव्हा ह्या किल्ल्यापासून पाच किलोमीटर वरील एक लोकेशन गुगलने दाखवले. गाईडने अर्थातच खांदे उडवले. आमच्याबरोबर येण्यासाठी त्यांनी नकार दिला. पण या दोघांच्या मनातली जिज्ञासा संपली नव्हती.

आपण आग्र्यामध्ये दोन दिवस राहायचे, अकबर, जहांगीर यांचे राजवाडे बघायचे, शहाजहान आणि मुमताज यांच्या प्रेमाचे प्रतीक म्हणून ताजमहाला पुढे नतमस्तक व्हायचे आणि ज्या साम्राज्यामध्ये आमचा मराठी राजा शंभर दिवस कैदेत होता त्या जागेवर, त्या वास्तूमध्ये माथा न टेकता आग्रा सोडायचे हे आमच्या मनाला पटेना. गाईडला निरोप देऊन आम्ही किल्ल्याच्या बाहेर पडलो आणि गुगल लोकेशन नुसार शिवाजी महाराजांच्या कैदेचे ठिकाण शोधायला सुरुवात केली.

भोसले आणि बत्तासे असा सात जणांचा ग्रुप बरोबर असल्यामुळे आम्ही टेम्पो ट्रॅव्हलर सारखी एक मोठी गाडी केलेली होती. तीच गाडी घेऊन निघालो. आग्रा शहर एका बाजूला टाकून बाहेरच्या रस्त्याला लागलो. शहरापासून लांब नव्हता, पण शहराच्या बाहेरून जाणारा म्हणजे एखाद्या गावकुसासारखा तो रस्ता होता. लोकेशनच्या साधारण एक किलोमीटर अलीकडे आमची गाडी थांबली. पुढचा रस्ता नीरुंद आणि काटेरी झाडांनी वेढलेला होता. ड्रायव्हरने गाडीवर ओरखडे पडायला नकोत म्हणून पुढे येण्यास नकार दिला.

गाडी तिथेच उभी करून मी, सुनील रश्मी व प्रतीक आम्ही चौघे चालत चालत त्या रस्त्याला लागलो. रस्त्याच्या एका बाजूला गावकुसा बाहेरची वस्ती जाणवत होती. रस्ता काटेरी तर होताच वर अस्वच्छही खूप होता. पायाखालच्या रस्त्याचे, रस्त्याकडेच्या घाणीचे फार काही वाटतच नव्हते, कारण 400 मीटरच्या अंतरावर आपल्याला हवे ते ठिकाण दिसू लागले होते. शेवटी एका खूप मोठ्या इमारती जवळ आम्ही येऊन थांबलो. भले मोठे लोखंडी गेट बंद होते. आजूबाजूला झाडी वाढलेली होती. ‘राजा जय किशनदास भवन’ असे ह्या इमारतीवर नाव होते. गेट जवळ गेल्यावर एक छोटेसे फाटक नजरेत आले. त्याला कडी होती पण कुलूप नव्हते. कडी काढून सरळ आत घुसलो. आजूबाजूला कुणीही दिसत नव्हते. गेटच्या आत मात्र स्वच्छता होती. हवेली पूर्ण बंद होती पण कोणाचातरी वावर तिथे आजूबाजूला आहे एवढे लक्षात येत होते. कुणाला काही विचारावे असे आजूबाजूला कोणी नजरेतही येईना. इतक्यात शेजारच्या वस्तीतील एक जण आमच्यासमोर आला. ‘क्या चाहिये आपको?’

आम्ही थोडसं चाचरतच त्याच्याशी बोलायला सुरुवात केली. आम्ही महाराष्ट्रातून आलो आहोत आणि शिवाजी महाराजांना जिथे कैदेत ठेवले होते ती जागा बघण्यासाठी बाहेर पडलो आहोत. गुगलने आम्हाला या जागेवर आणून सोडले आहे, हे सांगताच त्याच्या चेहऱ्यावरचे भाव बदलले. ‘आप सही जगह पर आये हो’ त्याच्या तोंडून हे वाक्य ऐकले आणि अंगावर सरसरून रोमांच उभे राहिले.

त्या माणसाने जी काही माहिती दिली ती अशी होती – या इमारतीला ‘कोठी मीना बाजार’ किंवा ‘कोठी मीना बाजार हवेली’ असे म्हणतात. शिवाजी महाराजांना अटक करून इथेच नजर कैदेत ठेवले होते. 99 दिवस ते इथे होते आणि शंभरव्या दिवशी ते इथून निसटले.

मुघल राजवटीनंतरच्या काळात कोठी मीना बाजार हवेली ब्रिटिशांच्या ताब्यात होती. ब्रिटिशांनी जेव्हा त्यांची राजधानी आग्र्याहून दिल्लीला हलवली तेव्हा 1857 मधे ही कोठी लिलावात विकली होती. राजा जय किशनदास या व्यक्तीने ती खरेदी केली होती. सध्या राजा जयकिशनदास यांचेही कुणी वारसदार या कोठीमध्ये राहत नाहीत. फक्त त्या कोठीची देखभाल करण्यासाठी एक-दोन कुटुंब आजूबाजूला आहेत. बाकी बऱ्याचशा जागेवर अतिक्रमण पण झालेले आहे. गुगल सर्च वर नंतर बरीच माहिती वाचायला मिळाली. त्यामध्ये उत्तर प्रदेश सरकारने या जागेत शिवाजी महाराजांचे स्मारक बनविण्याचा घाट घातलेला आहे. त्याला अर्थातच स्थानिक जागा बळकावणाऱ्यांनी विरोधही केलेला आहे आणि हा निर्णय कायद्याच्या आधीन आहे. त्यामुळे ही वास्तू जैसे थे अशी उभी आहे. तिथे कोणत्याही प्रकारचा बोर्ड लावण्यात आलेला नाही. फक्त ब्रिटिशांनी ही वास्तू राजा जय किशन दासला लिलावात दिल्याचा उल्लेख असलेली एक पाटी तिथे बघायला मिळाली. दरवाजे अर्थातच बंद असल्यामुळे आत जाता आले नाही. तिथेच बाहेर उभे राहून शिवाजी महाराजांच्या धैर्याला, धाडसाला आणि शौर्याला आठवत नतमस्तक झालो. डोळे भरून ती वास्तू मनात साठवली आणि परत फिरलो. चार-पाच दिवसांच्या सहलीमधे जयपूरचा हवामहल, अमेर फोर्ट, फत्तेपूर सिक्रीचा अकबराचा किल्ला, आग्र्याचा किल्ला, ताजमहाल हे सगळं बघत फिरत होतो. पण या ट्रिप मध्ये खरे समाधान वाटले ते मीना बाजार कोठीची इमारत बघून.

इथे लवकरच शिवाजी महाराजांचे स्मारक व्हावे आणि आग्र्यात जाणाऱ्या तमाम मराठी माणसाची पाऊले इकडेही आधी वळावीत असे मनोमन वाटले. या मीना बाजार कोठी पर्यंत पोहोचता आले याबाबत खूप समाधान वाटले.

पाच वर्षांपूर्वी आग्रा फिरताना हा इतिहास आपल्याला आठवलाही नव्हता याची खंत सुद्धा वाटली.

असो.

पण या वेळच्या समाधानाचे सगळे क्रेडिट अर्थातच माझ्या इतिहास प्रेमी नवऱ्याला आणि शाळेत शिकलेला सर्व इतिहास तोंडपाठ असणाऱ्या माझ्या प्रतीकला.

लेखिका : सुश्री बत्तासे प्रमिला

प्रस्तुती : सुश्री सुलू साबणे जोशी

मो – 9421053591

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

📚 वाचताना वेचलेले 📖

☆ “जेवणावरून स्वभाव…” – लेखक : अज्ञात ☆ प्रस्तुती – श्री सुनीत मुळे ☆

माणसाच्या स्वभावाचा अंदाज घेण्याचे अनेक मार्ग आहेत.

जसे: हस्ताक्षर, सही, दिसणे, काही लकबी, वगैरे वगैरे.

 

पण कधीकधी असे वाटते की पंगतीत वाढलेले ताट–

जेवताना,

जेवण्याच्या आधी वा

नंतर…

जेवणाराची जी प्रतिक्रिया असते त्यावरूनही त्याच्या स्वभावाचा थोडा अंदाज येऊ शकतो.

 

म्हणजे बघा…

 

समोर जेवणाचे ताट वाढून झाले आहे आणि आता खायला सुरुवात करायची आहे, तेव्हा पहिला पदार्थही त्याच्या स्वभावाला अनुसरून तो उचलतो.

जसे की,

१) ताटातील गोड पदार्थ पहिल्यांदा उचलणारी माणसे स्वभावाने पण गोड असतात.

२) तळण, पापड उचलणाऱ्या आणि पापड लवकर मोडतो अश्या माणसांत, संयम कमी असतो.

३) वरणभात पहिल्यांदा खाणारी माणसे साधी सरळ असतात. ती कुठेही, कोणत्याही परिस्थितीत राहू शकतात.

४) भजी उचलणारी माणसे भज्यासारखीच कुरकुरीत, नर्मविनोदी आणि गप्पात प्रसन्नता आणणारी असतात. यांच्या सोबत असताना कधी कंटाळा येत नाही.

५) जेवणाची सुरुवात खिरीपासून आणि शेवट दहीभाताने करणारी नियम पाळणारी, आणि बऱ्यापैकी निरोगी असतात.

६) लोणचे कुठले आहे? आंब्याचे, लिंबाचे का मिक्स?- हे पाहणारे आंबटशौकीन असतात.

७) काही सगळ्या पदार्थाची थोडी थोडी चव घेऊन बघतात. ते लोक अतिचिकित्सक असतात.

 

यात आणखी दोन उपप्रवाह आहेत.

 

अ) पहिला: जेवणाच्या आधी काही प्रतिक्रिया असणारे आणि

ब) दुसरा: जेवणानंतरची प्रतिक्रिया असणारे.

 

१) जेवणाच्या आधी ताट,

भांडी वाढायला सुरुवात झाली की भांडी स्वच्छ आहेत कां नाही? – हे बघणार आणि ताट वाढून झाल्यावर किंवा आधी पाणी चांगले आहे कां नाही?- हे बघून त्याची चर्चा करणारे लोक जेवणाचा आनंद घ्यायचा सोडून यावरून मूड बिघडवून घेतात.

अशी माणसे कटकट्या स्वभावाची आणि जुळवून घेणारी नसतात. अशांना मित्रमंडळी कमी किंवा असतीलच तर ते पण याच Category तील असतात.

२) पंगतीत वाढणे सुरु आहे, अशा वेळेला समोरच्याच्या पानात अमुक आहे… माझ्या पानात नाही.. आत्ताच हवे म्हणून वाढप्याला (चार चार वेळेला) बोलावून वाढवून घेतात, भले त्यांना तो पदार्थ आवडणारा असो वा नसो.

हे लोक मत्सरी असतात. सतत त्यांना स्वतःची तुलना इतरांशी करायची सवय असते.

३) गोड पदार्थ वाढला जात असताना

“मी काय म्हणतो? फक्त बासुंदीच आहे, म्हणजे १६० रुपये ताट! स्वस्त पडले. “

असा डायलॉग मारणारे, मुलाकडचे असतात वा अत्यंत व्यवहारी कंजूष मनोवृत्तीचे असतात.

४) जेवणाच्या आधी वा जेवताना जे लोक

“बाकी सगळे ठीक होते, पण टॉयलेट काही नीट स्वच्छ नव्हते. ” म्हणणारी अत्यंत निगेटिव्ह मनोवृत्तीची असतात.

समोर चांगले ताट वाढले आहे. त्याचा आस्वाद घ्यायचा सोडून, असले काहीतरी फालतू विषय काढून ते स्वतःची जागा दाखवून देतात.

५) ताट वाढल्यावर त्यावर यथेच्छ ताव मारून मस्त ढेकर देणारे एकतर खवय्ये असतात किंवा स्वभावतःच आनंदी !

या सर्वांपलीकडे एक विशेष Category आहे.

६)जेवण झाल्यावर

“ताक आहे का?” म्हणून विचारणार आणि नाही म्हणल्यावर

“अरेरे, ताक असते ना तर, मजा आली असती. “

असा शेरा मारणारे कुजकटच.. !.

 

वाचा आणि ठरवा!

तुम्ही कोणत्या प्रकारात मोडता?

☆ 

लेखक : अज्ञात 

प्रस्तुती : श्री सुनीत मुळे 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डॉ. निशिकांत श्रोत्री

📚 क्षण सृजनाचा 📚

☆ ज्ञानसविता… … ☆ डॉ. निशिकांत श्रोत्री ☆

☆

‘ ज्ञानसविता ‘ म्हणावी अशी विलक्षण बुद्धिमान, कर्तबगार आणि कार्यसमर्पित असणारी माझी पत्नी डॉ. सौ. अपर्णा श्रोत्री हिचे १० डिसेंबर २०२४ रोजी दुःखद निधन झाले. आता केवळ तिच्या असंख्य आठवणी मनात अविरत रुंजी घालत राहिल्या आहेत. अपर्णाने आपले सारे आयुष्य मातृत्वाच्या सेवेच्या संवर्धनात आणि आपल्या शिष्यांना तरबेज आणि निपुण करण्यात वेचले. तिच्या त्या अविरत कार्यापुढे आज पुन्हा एकदा नतमस्तक होतांना मला अगदी माझ्याही नकळत सुचलेली ही कविता — जणू मी मनःपूर्वक तिला वाहिलेली श्रद्धांजलीच – – 

☆ ज्ञानसविता… … ☆ डॉ. निशिकांत श्रोत्री ☆

☆

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली

उजळूनी साऱ्या विश्वाला कर्मप्रभा शाश्वत झाली ||धृ||

*

देवि सरस्वति खिन्न जाहली ज्ञानकोशही स्तब्ध जाहला

मातृत्वाचा विरस जाहला धन्वंतरीही सुन्न जाहला

यमपाशाचा वेध निष्ठुर देवी शारदा निष्प्रभ झाली 

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली ||१||

*

गुरुस्थानी ती शिष्यगणांच्या सकलांची माता होती

ज्ञान देऊनी कुशल बनविले मातृत्वाची सेवक होती

सक्षम केले लक्ष करांना मातृसेवा बळकट केली

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली ||२||

*

ज्ञान अर्पिले प्रेम वर्षले वात्सल्याची माता ती 

कवच होऊनी निरामयाचे मातृत्वाची रक्षक ती

वसा घेउनीया सेवेचा मातांच्या अजरामर झाली 

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली ||३||

*

धनसंपत्ती कीर्ति प्रतिष्ठा मनात नव्हती अभिलाषा 

गर्भवतींचे रक्षण करणे जीवनात घेतला वसा

शिष्यगणांना निपुण करुनीया कर्मसिद्ध जाहली

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली ||४||

*

समाजसेवा अंगिकारली कुटुंब अपुले विश्व जाणुनी

जोखीम भरल्या मातांसाठी कवच जाहली झणी धावोनी

विद्ध होउनी मृत्यूने मातांच्या कार्या सिध्द जाहली

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली ||५||

*

अंतर्यामी अखंड अविरत सुरक्षीत प्रसूतीचा ध्यास 

सुदृढ शिशु जन्माला यावे सदैव जागृत होती आंस

साध्य कराया पावन ध्येया बहुत ग्रंथ संपदा लिहिली 

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली ||६||

*

अजातशत्रू जीवनात या विश्वाची ती सखी जाहली

जन्म देऊनी दोन बालका लाखोंची आई झाली

पत्नी होऊन एक क्षणाची कालातीत माता झाली

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली ||७||

*

निरोप अपुला तृप्त मनाने घेउन निजधामा गेली 

समाधान तिज आत्म्याला कर्तव्याची बूज राखली

आपपराचा भाव कधीही मनी ठेवुनी ना जगली

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली ||८||

*

कर्मापासुनिया निवृत्ती अंतर्यामी तृप्त होऊनी 

झेप घेतली ब्रह्म्यालागी निजदेहाला अंतरली

सद्गती लाभो तुला अपर्णा दिव्य प्रार्थना आळविली

आश्वासुनिया मातृत्वाला ज्ञानसविता अस्त पावली ||९||

☆

© डॉ. निशिकान्त श्रोत्री

एम. डी. , डी. जी. ओ.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ शालिनी जोशी

 

☆ गीता जशी समजली तशी… भाग – २ ☆ सौ शालिनी जोशी ☆

गीतेचा पहिला श्लोक आणि शेवटचा श्लोक यांची संगती… 

गीता हा चार पात्रांमधील संवाद ! धृतराष्ट्र, संजय, अर्जुन, आणि श्रीकृष्ण. गीतेची सुरुवात धृतराष्ट्राच्या प्रश्नाने आणि शेवट संजय याच्या उत्तराने. त्यामुळे यातील संगतीचा विचार महत्त्वाचा ठरतो.

धृतराष्ट्र बहि:चक्षुनी आंधळा आहेच पण, पुत्र प्रेमामुळे अंत:चक्षुनेही अंध आहे. त्याला युद्धाचे वर्णन सांगणार संजय हा धृतराष्ट्राचा एकनिष्ठ सेवक व सारथी. त्याला व्यासांनी दिव्यदृष्टी दिली होती. तो व्यासांचा शिष्य होता. राजमहालात आपल्या स्वामींच्या पायाशी बसून रणांगणावरील युद्धाचे वर्णन सांगण्यासाठी त्याची योजना. अर्जुन पंडूपुत्र श्रेष्ठ धनुर्धर आणि श्रीकृष्ण त्याच्या रथाचा सारथी तसेच अर्जुनाचा मित्र, सखा, बंधू, प्रत्यक्ष परमात्मा.

गीतेचा पहिला श्लोक म्हणजे धृतराष्ट्राने संजयाला विचारलेला प्रश्न. धृतराष्ट्र उवाच,

“धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सव:l

मामका: पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जयll” (१/१)

हे संजया, धर्मक्षेत्र अशा कुरुक्षेत्रावर युद्धाच्या इच्छेने एकत्र आलेल्या माझ्या व पंडूच्या पुत्रांनी काय केले? गीतेत हा एकमेव श्लोक धृतराष्ट्राच्या तोंडी आहे. आणि तो त्याचा स्वभाव, इच्छा व्यक्त करायला पुरेसा आहे. पुत्रप्रेमात गुंतलेला धृतराष्ट्र त्यांच्या जयाची वार्ता ऐकायला उत्सुक आहे. भिष्म, द्रोण, कर्ण दुर्योधनाच्या बाजूला आणि सैन्यही पांडवांच्या सैन्यापेक्षा दीडपट. त्यामुळे कौरवच युद्ध जिंकणार असे वाटत आहे. ‘ मामका:’ हा शब्दच आपल्या मुलांचे प्रेम आणि पंडूचे मुलगे असा परकेपणा निर्माण करतात. हे युद्ध होणारच. पण निर्णय ऐकायला तो उत्सुक आहे. बाहेरून शांत पण अंतस्थ तणावग्रस्त असे व्यक्तिमत्व.

गीतेत पुढे संजयाने केलेले युद्धाच्या तयारीचे वर्णन, अर्जुनाला झालेला मोह, त्याचा युद्ध न करण्याचा निश्चय, कृष्णाने त्याचे केलेले मतपरिवर्तन, त्यासाठी सांगितलेले तीन योग, स्वधर्माची- स्वकर्माची जाणीव, आत्म्याचे अविनाशित्व इत्यादी उपदेशाने अर्जुनाचा मोह दूर होऊन त्याचे युद्ध करायला तयार होणे हे विषय येतात. हे सर्व तत्त्वज्ञान ऐकून संजयाला आत्मिक आनंद मिळाला होता. धृतराष्ट्राच्या पहिल्या प्रश्नाला उत्तर देण्याची जबाबदारी संजय याची. युद्धभूमीवर पांडवांचा जय होणार याची खात्री संजयाला आहे. पण तसे सांगितले तर आपल्या स्वामींना रुचणार नाही आणि खोटे बोलावे तर आपल्या मनाला पटणार नाही. म्हणून मोठे खुबीदार उत्तर मोठ्या चतुर्याने, आडपडद्याने संजय देतो. प्रत्यक्ष तोंडाने कौरवांचा पराजय होईल असे न सांगता,

” यत्र योगेश्वर: कृष्णो यत्र पार्थो धनुर्धर :l

तत्र श्रीर्विजयो भूतिर्ध्रुवा नीतिर्मतिर्ममll ” (१८/७८)

जेथे योगेश्वर श्रीकृष्ण आणि धनुर्धर पार्थ तेथे श्री, विजय, भूती आणि निती असे माझे निश्चित मत आहे. प्रत्यक्ष युद्ध घडायच्या आधीच आपले मत सांगून संजय मोकळा झाला. एक सर्वत्र, सर्व काळी योग्य असे सत्य त्याने सांगितले. श्रीकृष्ण स्वतः योगेश्वर सर्व योग जाणणारे आणि तसा मार्ग दाखवणारे, तत्त्वज्ञानी, सर्वज्ञ आणि त्यांना साथ पार्थ म्हणजे ध्येयापर्यंत पोहोचण्यासाठी प्रयत्न करणारा, धनुर्धारी अर्जुन. म्हणजेच बुद्धीला ज्यावेळी पराक्रमाची जोड मिळते तेव्हाच विजय आणि वैभव प्राप्त होते. जे दुर्योधनाकडे नव्हते. त्यामुळे अर्जुन म्हणजे त्याचा भाऊ युधिष्ठिर जिंकणार आणि त्याला सर्व वैभव प्राप्त होणार. असे आपले ठाम मत सांगण्याचे धैर्य संजयला प्राप्त झाले, ते श्रीकृष्णाने अर्जुनाला केलेले बोधामृत ऐकून. अशा प्रकारे पहिल्या आणि शेवटच्या श्लोकाची संगती. म्हणून गीता ही संजयाच्या भावाने ऐकण्यासाठी, अर्जुनाच्या भूमिकेतून आचरण्यासाठी आणि श्रीकृष्ण बनण्याचा प्रयत्न करण्यासाठी आणि आंधळ पुत्र प्रेम नसावं हे दाखवण्यासाठी आहे. श्रीकृष्ण म्हणजे तत्वज्ञान आणि अर्जुन म्हणजे कर्म यांची सांगड आहे.

हे युद्ध एकाच कुटुंबातील दोन भावांच्या मुलांमध्ये, दोन वृत्तीं मधील आहे. आसूरी आणि दैवी. तेव्हा असुरी वृत्ती कडून दैवी वृत्तीकडे वाटचाल करणे महत्त्वाचे. आपल्यामध्येही दोन्ही प्रकारचे गुण असतात. शरीराच्या रणांगणावर लढाईसाठी एकत्र आलेले. तेव्हा अंत:करणातील श्रीकृष्णाचे स्मरण करून अर्जुन रूपाने साधना करावी आणि दुर्गुणांवरती विजय मिळवावा.

गीतेची सुरुवात ‘धर्म’ या शब्दाने आणि शेवट ‘मम’ या शब्दाने म्हणून ‘धर्ममम ‘ म्हणजे माझा धर्म. म्हणजेच स्वधर्म- स्वकर्तव्य सांगणारी गीता. त्याचे आचरण हेच गीतेचे सार. अशा आचरणाने कुरुक्षेत्राचे धर्मक्षेत्र करता येते. कुरु म्हणजे कर आणि क्षेत्र म्हणजे शरीर. धर्माधिष्ठित विहित कार्याला शरीर लावणे म्हणजेच कुरुक्षेत्राचे धर्मक्षेत्र करणे. पलायनवाद सोडून समर्थपणे प्रसंगाला तोंड द्यायला शिकवणे हेच गीतेचे वैशिष्ट्य. दुर्गुणावर सद्गुणांचा हा विजय. त्यासाठी गरज बुद्धीची आणि साधनेची मग सुखच सुख. हे जाणणे हीच गीतेच्या पहिल्या व शेवटच्या श्लोकाची संगती.

©  सौ. शालिनी जोशी

संपर्क – फ्लेट न .3 .राधाप्रिया  टेरेसेस, समर्थपथ, प्रतिज्ञा मंगल कार्यालयाजवळ, कर्वेनगर, पुणे, 411052.

मोबाईल नं.—9850909383

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ.उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ.मंजुषा मुळे/सौ.गौरी गाडेकर≈

‘सूचना/Information 

(साहित्यिक एवं सांस्कृतिक समाचार)

सौ राधिका भांडारकर

 संपादकीय निवेदन 

अभिनंदन! अभिनंदन! अभिनंदन!

मनस्पर्शी साहित्य परिवार आयोजित ‘ भाऊबीज विशेष लेख स्पर्धा ’ या राज्यस्तरीय स्पर्धेत आपल्या समूहातील ज्येष्ठ लेखिका सौ. राधिका भांडारकर यांच्या “मानसुमने“ या लेखाला प्रथम पुरस्कार प्रदान करण्यात आलेला आहे.

लेखाचा विषय होता… “लाडक्या बहिणीला भेट हवी : दानाची नाही मानाची“ 

या पुरस्काराबद्दल राधिकाताईंचे मनःपूर्वक अभिनंदन आणि यापुढील अशाच यशस्वी साहित्यिक वाटचालीसाठी असंख्य हार्दिक शुभेच्छा.

आजच्या अंकात वाचूया हा प्रथम पुरस्कारप्राप्त लेख.

– संपादक मंडळ

ई – अभिव्यक्ती, मराठी विभाग

 मनमंजुषेतून 

☆ मानसुमने… ☆ सौ राधिका भांडारकर ☆

सोनियाच्या ताटी । उजळल्या ज्योती ।

ओवाळीते भाऊराया । वेड्या बहिणीची वेडी ही माया ।।

या ओळी वातावरणातून कधीही लहरत आल्या की कान आणि मन तृप्त होतं. बहीण हा शब्द कधी एकट्याने येतच नसावा. अदृश्यपणे बहीण या शब्दाबरोबर भाऊ हा शब्द असतो आणि ज्या ज्या वेळी बहीणभाऊ असा जोडशब्द उच्चारला जातो तेव्हा नकळत त्या भोवती मायेची, प्रेमाची, भावबंधनाची झालर सहजपणे विणली जाते.

हिंदू संस्कृतीत बहीणभावाच्या या नात्याला अपरंपार महत्त्व आहे आणि हा ममतेचा रेशीमबंध सदैव जपला जावा म्हणूनच *रक्षाबंधन*, *भाऊबीज* यासारखे सण बहीणभावामधली प्रेमाची गाठ अतूट राहण्यासाठी साजरे केले जातात. परंपरा आणि संकेतात गुंतलेला हा भावनिक धागा अशा रीतीने जपला जातो.

अर्थात बहीणभावाचं सांस्कृतिक पातळीवरचं नातं असं असावं अशी सामाजिक अपेक्षा असते. प्रत्यक्षातले अनुभव कदाचित निराळे असू शकतात. मुळातच नाती टिकवणं, नाती जपणं, नात्यातला बंध पाळणं, नात्याला अधिक सुंदर करणं या गोष्टी आजच्या यंत्रयुगात मात्र काहीशा धूसर झालेल्या जाणवतात.

जगण्याच्या कल्पनाच बदलल्या आहेत का? की यांत्रिकतेत, कमालीच्या गतिमानतेत, स्पर्धेच्या युगात, स्वातंत्र्याच्या अफाट कल्पनेत, स्थळ काळानुसार कुठेतरी या संकेतांनाच नकळत पायदळी चिरडले जात आहे का?

एक हजारो मे मेरी बहना है

सारी उमर हमे संग रहना है।।

 हे फक्त गाण्यापुरतंच उरलं आहे का?

पण या साऱ्या सांस्कृतिक पारंपरिक प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यापूर्वी एक गमतीदार विचार मनात येतो तो सध्या राजकीय क्षेत्रात गाजत असलेल्या *लाडकी बहीण* या शब्द समूहामुळे. वास्तविक या लेखाला मला कुठलंही राजकारणी स्वरूप नक्कीच द्यायचं नाही अथवा राजकारणावर टीका करण्याचा माझा हेतूही नाही पण समाजात जगत असताना “जगणं आणि राजकारण” याची फारकत कशी करणार? शिवाय एका राजकीय पक्षाकडून लाडक्या बहिणीला मिळणारं हे अनुदान नक्की कशासाठी? हा प्रश्न दुर्लक्षित कसा काय करणार? “आवळा देऊन कोहळा” काढण्यासारखं नाही का वाटत हे? *घ्या अनुदान करा मतदान* अशी एक अंतस्थ घोषणा नाही का ऐकू येत? भेटीत दानाची भूमिका असेल पण या दानात बहिणीचा मान, सन्मान खरोखरच राखला आहे का आणि तसं असेलच तर मग पुढचा अत्यंत महत्त्वाचा आणि ज्वलंत प्रश्न निर्माण होतो तो महिलांच्या सुरक्षिततेविषयी.

प्रत्येक मिनिटाला तीन ते पाच बलात्कार होत असलेल्या आपल्या देशात *लाडकी बहीण* या शब्दरचनेला कुठला अर्थ प्राप्त होतो? पंधराशे रुपयाची भेट तिच्या खात्यात जमा करा आणि तिच्या स्त्रीत्वाचे, स्वाभिमानाचे, अस्तित्वाचे धिंडवडे पहात रहा.

परवाच मी माझी मदतनीस कविता हिला सहज विचारलं, “ का गं ! तू *लाडकी बहीण* योजनेत तुझं नाव नोंदवलंस की नाही?” तेव्हा तिने ताठ मानेने डोळे रोखून माझ्याकडे पाहिलं आणि ती म्हणाली, ” ताई मला दान नको मला मान हवा. “

घरोघरी ती काम करते, चार पैसे कमावते. मुलाच्या शिक्षणाचे स्वप्न पाहते आणि दारुड्या नवऱ्याचा रोज मार खाते. रस्त्यातून चालत येताना तिला असंख्य विकारी नजरा झेलाव्या लागतात तेव्हा कुठे जातो हा लाडक्या बहिणीचा भाऊ आणि त्याच्या मनगटावर असंख्य भगिनींनी रक्षाबंधनाच्या दिवशी बांधलेले ते धागे?

ओवाळणीच्या ताटात दिलेल्या भाऊबीजेतून बहिणीला हवा असतो विश्वास. भेटीत केवळ काहीतरी दिल्याचा भाव नको. राखला जावा तिचा मान, जपली जावी तिची सक्षमता, तिचा जगण्याचा अधिकार, तिची आत्मनिर्भरता.

महिला सक्षमतेच्या विविध कायद्यांची अंमलबजावणी आणि कायद्याचे ज्ञानदान तिला मिळावे. वडिलोपार्जित मालमत्तेतला तिचा हक्क तिला सन्मानाने मिळावा. तिच्या स्त्रीधनाची बूज राखली जावी. एका ओवाळणीने तिला लाचार किंवा उपकृत करुन एक प्रकारच्या अदृश्य दास्यात बांधण्यापेक्षा तिच्यासाठी सन्मानाची दालनं खुली करून द्या.. जिथे नसतील हिंसा, मानहानी, निर्भत्सना, अत्याचार, तिच्या देहाची केलेली लक्तरे, तिच्या जन्माची झालेली हेळसांड. तिथे फक्त असावी मानाच्या सुमनांची शुद्ध मोकळी उधळण.

.. अपेक्षा ही आहे.. नुसत्या दानाची नव्हे.. तर सन्मानाची.

© सौ. राधिका भांडारकर

पुणे

मो.९४२१५२३६६९

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’

 मनमंजुषेतून 

☆ शिरसाष्टांग प्रणिपात… ☆ श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’☆

प. पू. सद्गुरू श्रीमहाराज,

शिरसाष्टांग प्रणिपात.

मार्गशीर्ष कृ. ९, शके १९४६ …. आपली पुण्यतिथी. त्यानिमित्ताने मनात आलेले विचार इथे मांडण्याचा प्रयत्न करतोय. सामान्य मनुष्य मरतो आणि संत मात्र आपले जीवीत कार्य पूर्ण करतात आणि आपली अवतार समाप्ती करतात. त्यांचे जीवन कृतार्थ असते तर सामान्य मनुष्याला मतितार्थ कळतोच असे नाही. अनेक संत आपली मृत्यू तिथी आधीच सांगतात आणि मग आपला देह ठेवतात. सामान्य मनुष्याचे मात्र या उलट असते…. !

प्रत्येक मनुष्याला कसल्या ना कसल्या आधाराची गरज असते. अनेक वेळा मनुष्य नश्वर गोष्टींचा आधार शोधतो. त्याला कधी तो मिळतो अथवा मिळत नाही, पण नश्वर आधार शाश्वत समाधान देऊ शकेल असे मानणे हीच मोठी चूक ठरते आणि सामान्य मनुष्य मात्र कायम असमाधानी रहातो असे आपल्या लक्षात येईल. संताचा आधार, संतांच्या ग्रंथाचा आधार आणि संतांनी दिलेल्या नामाचा आधार हाच खरा आधार. हे लक्षात येण्यासाठी मात्र पूर्वसुकृत असावे लागते, याबद्दल वाचकांचे एकमत होऊ शकेल.

श्रीमहाराज, आपण स्वतः नाम घेतले आणि सर्वांना नाम घेण्यास सांगितले. नुसते (?) नाम घेऊन काय होते ? अनेक शिष्य नामाने गुरू पदाला नेऊन, असे मानणाऱ्या आमच्यासारख्या सामान्य जनांना, नामाने (नामस्मरणाने) काय होऊ शकते, याचे प्रत्यंतर आणून दिलेत.

जयांचा जनी जन्म नामांत झाला

जयाने सदा वास नामात केला

जयांच्या मुखी सर्वदा नाम कीर्ती

नमस्कार त्या ब्रह्मचैतन्य मूर्ती ….

आपण नामाच्या प्रसारासाठी जन्म घेतला, आयुष्यभर अखंड नाम घेतले आणि सर्वांना नाम घेण्यास प्रवृत्त केले. सामान्य मनुष्याला नामाचा आधार दिला आणि आज आपले निर्वाण होऊन सुमारे १११ वर्षे झाली तरी नाम प्रसाराचे कार्य अव्याहत चालू आहे, ही आपल्या कार्याची महती म्हणता येईल. मनुष्य देहात असताना काम केले तर आपण समजू शकतो, पण देह सोडल्यावर देखील एखादे कार्य अव्याहत चालू रहाणे यात त्या कर्त्याची महानता दिसून येते. मी भाग्यवान आहे की मला आपण आपले शिष्यत्व दिलेत. आदरणीय भाऊसाहेब केतकर म्हणायचे की श्रीमहाराज भेटले आता काही मिळायचे बाकी राहिलें नाही. माझी सध्याची मनःस्थिती, वृत्ती अगदी तशीच आहे. फक्त ती कायम राहील असा आशीर्वाद आपण मला द्यावा.

आपलं एक वचन अतिशय प्रसिद्ध आहे. ” जेथें नाम, तेथें माझा प्राण। ही सांभाळावी खूण।।” हे वचन माझं तोंडपाठ आहे, परंतु माझी तितकी साधना नसल्याने, मी देहबुद्धीच्या आधीन असल्याने मला या वचनाची अल्पशी अनुभूती देखील नाही. मला गोंदवल्यात यायला आवडते, आपल्या घरचे अन्न (भोजनप्रसाद ) खायला आवडते. आपल्या सहवासात राहायला आवडते. पण तो योग अनेक दिवसांत आला नाही. आज आपली आठवण अनावर झाली, म्हणून हे पत्र लिहीत आहे. हे पत्र प्रातिनिधिक आहे, आपल्या प्रत्येक भक्ताच्या मनात कमीअधिक प्रमाणात माझ्या सारखीच भावना असेल… !

रोज पोटाची खळगी भरण्यासाठी आणि आमच्या फाटक्या प्रपंचाला ठिगळं लावण्यासाठी आमचा जास्तीतजास्त वेळ खर्च होत असतो, त्यामुळे नामस्मरण करणे आम्ही लांबणीवर टाकत असतो.

आपण म्हणता की बाळ, अनुसंधान ठेवत जा, पण खरं सांगू महाराज, नेमके तेच मला जमतं नाही. सुखाचा प्रसंग आला की मी किती आणि कसा मोठा झालो आहे असे वाटते आणि दुःखाचा प्रसंग आला की मला आपली आठवण येते. आपण मला अनुग्रह देऊन कृपांकित केले आहे, परंतु मला तसे कायम वाटत नाही. माझी देहबुद्धि मला फसवते आणि ती माझ्यावर स्वार होते. सर्व कळलं असं वाटतं, पण प्रत्यक्ष आचरणात काहीच येत नाही. मी नामस्मरण या विषयावर खूप छान चर्चा करतो, चांगलं व्याख्यानही देतो, परंतु माझं नामस्मरण किती होतं, हे आपल्याला माहीत आहेच. जो सर्वज्ञानी आहे, त्यापासून काय लपुन राहणार… ?

मी या पत्रात काय लिहिणार आहे, हे सुद्धा आपल्याला माहीत आहे, परंतु आपल्याशी बोलून माझं मन हलकं होतं, म्हणून हा प्रयत्न….. ! आई पुढे चूक मान्य केली, तिची क्षमा मागितली की आई जवळ घेते, मायेने कुरवाळते आणि आपलं बाळ ‘द्वाड’ आहे हे माहीत असूनही म्हणते, बाळ माझं गुणांचं!!! हे मायेचे बोल ऐकण्यासाठी माझे कान व्याकुळ झालेत हो महाराज!! आपण अखिल ब्रह्मांडाच्या माऊली आहात. आपल्या मुलाला जवळ घ्या. मी अनेक वेळा चुकतो, करू नको ते करतो, अनेकांची मने दुखावतो, आपल्याला भूषण होईल असे वागत माही. हे सर्व अगदीच खरं आहे. पण काय करू महाराज, मला सर्व कळतं पण काहीही वळत नाही…… आणि जेव्हां कळतं तेव्हा वेळ निघून गेलेली असते….

0श्रीमहाराज, एक करा…. तुम्हीच काहीतरी करा, जेणेकरून मला यातून बाहेर पडता येईल…. प्रपंचाच्या मोहात पडून अधिकाधिक बुडणारा मी, मला फक्त आपला आधार आहे. ज्याला जगाने दूर लोटलं, त्याला आपण मात्र स्विकारले…. आता आपणच माझे मायबाप !! 

प. पू. श्रीसद्गुरुंच्या समोर कसं बोलावं, कोणता विधिनिषेध पाळावा याचं ज्ञान आणि भान मला नाही. आपण माझ्या माऊली आहात आणि आईशी कसेही बोललं तरी ती माऊली लेकराला समजून घेत असते, साऱ्या जगाने अंतर दिलं, तरी आई कधीच लेकराला अंतर देत नाही. आणि याच भावनेने हे पत्र लिहिण्याचे धाडस मी केलं आहे….! 

या पत्रामागील माझा भाव आपण शुद्ध करून समजून घ्यावा आणि मला आपल्या चरणांशी स्थान द्यावे ही प्रार्थना!!!

…. प्रत्येकाला आपल्या जीवनाचे विहीत कर्तव्य आकळावे आणि नामस्मरण करण्याची आणि पर्यायाने स्वतःचा आणि समाजाचा विकास साधावा असा आशीर्वाद आपण द्यावा.

जानकी जीवन स्मरण जय जय राम !!

आपला,

संदीप

☆

© श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’

थळ, अलिबाग

मो. – ८३८००१९६७६

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर ≈

श्री संभाजी बबन गायके

 

 इंद्रधनुष्य 

☆ “नीलवर्ण मृत्यू… कृष्णवर्ण देवदूत !! ” ☆ श्री संभाजी बबन गायके ☆

आपले भगवान श्रीकृष्ण नीलवर्ण, आपले प्रभू श्री रामचंद्र नीलवर्ण…. आपले भगवान श्री शिवशंकर नीलकंठ ! निळा रंग विशाल, अथांग अवकाशाचे प्रतिक. पण सामान्य मानवाच्या देहावर, त्यातल्या त्यात तान्ह्या बाळांच्या नाजूक कांतीवर नखं, ओठ इत्यादी ठिकाणच्या नाजूक त्वचेवर निळ्या रंगाची छटा… म्हणजे साक्षात मृत्यूची पदचिन्हे ! वैद्यकीय भाषेत या अवस्थेला ‘ब्लू बेबी सिंड्रोम’ असे नाव आहे.

सुमारे ८० वर्षांपूर्वीची गोष्ट. अमेरिकेत एका वैद्यकीय महाविद्यालयात एक हृदयशस्त्रक्रिया सुरु होती. ती पहायला तेथील तज्ज्ञ डॉक्टर्स मोठ्या संख्येने उपस्थित होते. डॉक्टर अल्फ्रेड ब्लालॉक, डॉक्टर हेलन ताऊसीग हे दोन तज्ज्ञ शल्यविशारद. या दोघांनी या रुग्णाचे हृदय उघडले होते…. रुग्णाचे वय होते पंधरा महिने… मुलगी होती… तिचे नाव होते Eileen Saxon. पण या दोन्ही डॉक्टरांच्या मागे उभे राहून 

… ही शस्त्रक्रिया नेमकी कशी करायची याचे मार्गदर्शन करत होती एक वैद्यकीय डॉक्टर नसलेली व्यक्ती… त्या वैद्यकीय महाविद्यालयात स्वच्छता कर्मचारी म्हणून नेमणूक असलेला एक कृष्णवर्णीय माणूस !

शस्त्रक्रिया अयशस्वी झाली असती तर त्या दोन्ही डॉक्टरांचे संपूर्ण वैद्यकीय आयुष्य उध्वस्त झाले असते. शस्त्रक्रिया करताना तसा प्रसंग उद्भवला सुद्धा होता…. पण वैद्यकीय पदवी नसलेल्या त्या कृष्णवर्णीय माणसाने वेळीच मार्ग दाखवला आणि ते मूल पुन्हा श्वास घेऊ लागले… बाळाच्या शरीरावरील निळे डाग गेले… आणि बाळाची कांती गुलाबी झाली… !

जगातली अशा स्वरूपाची ती पहिली शस्त्रक्रिया यशस्वी ठरली होती… जगभरात डॉक्टर अल्फ्रेड ब्लालॉक, डॉक्टर हेलन ताऊसीग यांचे नाव झाले…. लाखो बालके त्या विशिष्ट विकारातून मुक्त झाली. काय होता तो विकार?…..

… नायट्रेट नावाचा पदार्थ रक्तात गेला की त्याचे नायट्राईट मध्ये रूपांतर होते. आणि यामुळे रक्ताची प्राणवायू वहन करण्याची क्षमता अत्यंत कमी होते… त्यामुळे हृदयक्रिया बंद पडून मृत्यू होण्याची शक्यता निर्माण होते. यावर १९४४ पर्यंत काही उपाय सापडत नव्हता. विशेषत: अमेरिकेत या आजाराने खूप लोकांचा, विशेषत: बालकांचा बळी घेतला होता. नायट्रेट असलेले विहिरीचे पाणी पोटात जाणे, ते पाणी वापरून तयार केलेले द्रवपदार्थ, खाद्यपदार्थ पोटात जाणे अशी काही कारणे यामागे होती. शिवाय हा विकार अनुवांशिक सुद्धा आहेच.

सुतारकामाचे धडे आपल्या वडिलांच्या हाताखाली राबून गिरवणारा एक तरुण. त्याला डॉक्टर व्हायचे होते. त्यासाठी त्याने सात वर्षे अधिकचे काम करून काही रक्कम बँकेत जमा करून ठेवली होती. पण त्यावेळी आलेल्या जागतिक मंदीमुळे बँक बुडाली आणि याचे स्वप्नसुद्धा. पण पठ्ठा धैर्यवान होता. पुन्हा पैसे जमा करण्याच्या उद्योगाला लागला. जादाची कमाई करावी म्हणून एका वैद्यकीय महाविद्यालयात सफाई कर्मचारी म्हणून त्याने चाकरी स्वीकारली.. तुटपुंज्या वेतनावर. रंगाने काळ्या असणा-या कर्मचा-यांना तेथे प्रवेश करण्यासाठी मागील दाराने यावे-जावे लागे… त्या इमारतीत प्रवेश करणारे ते एकमेव कृष्णवर्णीय असत… इतर काळ्या लोकांना तिथे प्रवेश नव्हता…. इतका वर्णद्वेष त्या काळी अमेरिकेतही होता.

डॉक्टर अल्फ्रेड ब्लालॉक हे जॉन्स हाफ्कीन्स वैद्यकीय महाविद्यालयात प्राध्यापक होते. तर डॉक्टर हेलन ताऊसिग या लहान मुलांच्या डॉक्टर होत्या. या आजारावर उपाय शोधण्याचा आग्रह डॉक्टर हेलन यांनी धरला आणि डॉक्टर अल्फ्रेड ब्लालॉक यांनी तसा प्रयत्नही सुरु केला. कुत्र्यांच्या हृदयात असा विकार निर्माण करून त्यांच्यावर शस्त्रक्रिया करून, रक्तवाहिन्यांची वेगळी जोडणी करून काही करता येते का, हे त्यांनी आजमावयाला सुरुवात केली. त्या सफाई कर्मचाऱ्याने त्या कामात मदत करणे स्वत:हून स्वीकारले. सुतार काम सफाईने करण्याची सवय असलेल्या या तरुणाने कित्येक कुत्र्यांची हृदये उघडून त्यात तो विकार निर्माण करण्याचा यत्न कित्येक दिवस सुरूच ठेवला. त्यात त्याचा इतका हातखंडा झाला की, इतर प्रशिक्षित सहाय्यकाना जे काम शिकायला सहा महिने लागत होते, ते काम हा माणूस चार दिवसांत शिकला… आणि एके दिवशी त्याने त्यात यशही मिळवले… त्याने रक्तवाहिन्या अशा काही जोडल्या होत्या की जणू त्या तशा जन्मत:च, नैसर्गिकरीत्या तशाच असाव्यात…. देवाने बनवलेल्या असतात तशा !

अक्षरश: डोळे बंद करून तो रक्तवाहिन्या ओळखू, जोडू, कापू शकायचा. हे पाहून डॉक्टर अल्फ्रेड ब्लालॉक यांनी त्याला प्रयोगशाळा सहाय्यक म्हणून बढती दिली… मात्र पगार स्वच्छता कर्मचाऱ्याएवढाच. फक्त एक झाले की… त्या वैद्यकीय महाविद्यालयात पुढील दाराने प्रवेश करणारा तो पहिला काळा माणूस ठरला !

तो विकार मुद्दामहून निर्माण केल्यानंतर तो विकार बराही करण्याचे तंत्र डॉक्टर अल्फ्रेड ब्लालॉक आणि या काळ्या माणसाने विकसित केले. त्यासाठी लागणारी हत्यारे याच काळ्या माणसाने स्वत: तयार केली ! दरम्यानच्या काळात या काळ्या माणसाने अनेक वेळा अनेक प्रकारचे अपमान सहन केले. बायको, दोन मुली यांचा खर्च भागवण्यासाठी हा माणूस मोकळ्या वेळात सुतार कामही करू लागला. एवढेच नव्हे तर त्याच वैद्यकीय महाविद्यालयाच्या लोकांनी दिलेल्या पार्टीत तो चक्क वेटरचे कामही करत होता.. पैशांसाठी. खरे तर आता तो वैद्यकीय प्रयोगशाळा सहाय्यक होता… पण त्याला तसा मान आणि वेतन देणे मात्र तेथील गोऱ्या कातडीच्या व्यवस्थेने नाकारले. यामुळे एकदा तर तो माणूस नोकरी सोडून निघालाही होता… पण जगभरातील लहानग्या लेकरांचे नशीब थोर… तो कामावर परतला. आणि मग तो पहिल्या यशस्वी शस्त्रक्रियेचा इतिहास घडला.

डॉक्टर अल्फ्रेड ब्लालॉक यांच्या कामाची दखल साऱ्या वैद्यकीय विश्वाने घेतली.. त्यांच्यावर कौतुकाचा वर्षाव केला… पण खुद्द डॉक्टर आल्फ्रेडसुद्धा या काळ्या माणसाच्या अतुलनीय योगदानाचा साधा उल्लेखही करण्यास धजावले नाहीत. आपण शोध लावलेल्या कृतीचे जग कौतुक करत असताना हा मात्र दूर उभा राहून हे सारे ऐकत होता ! साहजिकच त्याने गावी परत जाण्याचा निर्णय घेतला.. जाताना मात्र तो व्यवस्थेविरुद्ध बोलून गेला… पण अशक्त लोकांचे बोल सशक्त व्यवस्थेच्या कानांवर काहीही प्रभाव टाकत नाहीत !

पण त्याच्या पत्नीने त्याला त्या कामावर परत जाण्यास प्रोत्साहित केले… कारण त्याला त्याच्या आयुष्यात तेच करायचे होते… लेकरांचे जीव वाचवायचे होते… नव्या तरुण डॉक्टरांना प्रशिक्षित करायचे होते. तो प्रयोगशाळेत परतून आला… पुढे शेकडो प्रशिक्षणार्थी तरुण डॉक्टरांना शिकवले. डॉक्टर आल्फ्रेड दुस-या विद्यापीठात नोकरीस निघाले होते… त्यांनी यालाही सोबत चल म्हणून गळ घातली… पगार चांगला मिळेल असेही सांगितले.. पण हा गेला नाही ! सुमारे ४५ वर्षे शिकवत राहिला. मध्ये एकदा वैद्यकीय अभ्यासक्रमासाठी प्रवेश मिळतो का ते पहायला गेला होता… पण अपुरे शिक्षण पाहून त्याला कुणी प्रवेश दिला नाही… अनुभव तर प्रचंड होता… एखाद्या निष्णात डॉक्टरएवढा. आणि पुन्हा पहिल्यापासून सुरुवात करणे त्याला अशक्य होते…. मग तो शिकवण्यात रमला ! एका निष्णात डॉक्टरला हे जग मुकले !

डॉक्टर अल्फ्रेड कालवश झाले. त्यांचे तैलचित्र त्या वैद्यकीय महाविद्यालयाच्या दर्शनी भागात लावले गेले…. हा माणूस आता वैद्यकीय प्रयोगशाळा प्रमुख म्हणून कार्यरत होता… पगारात फारसा फरक पडलेला नव्हता… पण त्याच्या प्रेरणेने जगात कित्येक बाळांचे जीव वाचू शकतील असे शिक्षण लोक घेत होते.

त्याच्या जीवनाच्या पुढच्या टप्प्यावर मात्र व्यवस्थेला त्याची दखल घ्यावी लागली… त्याला “ मानद डॉक्टर “ ही उपाधी सन्मानपूर्वक देण्यात आली. त्याचे तैलचित्र डॉक्टर अल्फ्रेड यांच्याशेजारी लावण्यात आले. त्याने शोधण्यात महत्वपूर्ण योगदान दिलेल्या शस्त्रक्रिया-पद्धतीच्या नावात त्याच्याही नावाचा समावेश करण्यात आला ! “ Blalock-Thomas-Taussig shunt ! “ होय, त्यांचे नाव होते विवियन Thomas…. डॉक्टर विवीयन Thomas ! पण दुर्दैवाने त्यांना कधीही प्रत्यक्ष शस्त्रक्रिया करण्याची परवानगी दिली जाऊ शकली नाही…. ! कारण ते औपचारिकरित्या प्रशिक्षित डॉक्टर नव्हते !

या विषयावर एक अत्यंत सुंदर चित्रपट, एक माहितीपट बनवला गेला. त्यामुळे Thomas यांचे कार्य जगाला माहित झाले. त्यांचे आत्मचरित्रही गाजले. मात्र चित्रपट अधिक प्रभावशाली आहे. ‘ Something the Lord made ! ‘ हे या चित्रपटाचे नाव. सुमारे दोन तासांचा हा चित्रपट इंग्लिश भाषेत असून इंग्लिश सब-टायटल्स उपलब्ध असल्याने संवाद समजायला सोपे जाते. अभिनयाबाबत बोलायचे झाले तर शब्द नाहीत…. विवियन यांची भूमिका जगला आहे अभिनेता मॉस डेफ. डॉक्टर आल्फ्रेड उभे केले आहेत अभिनेते अलन रिकमन यांनी. चित्रपटातील एकही दृश्य अर्थहीन नाही !

…. निळ्या मरणाला गुलाबी श्वासांचे कोंदण देणारा हा कृष्णवर्णीय मनुष्य वर्णद्वेषाच्या गालावर एक चपराक लगावून गेला…. !

(अमेरिका, भारत आदी देशांत आजही हा विकार आढळतो. पण यावर आता उपाय आहेत. हा वैद्यकीय विषय मला समजला तसा मांडला आहे. तांत्रिक बाबी तपासून पहाव्यात. मात्र चित्रपट जरूर पहावा ज्यांना जमेल त्यांनी. एच. बी. ओ. वर आणि युट्यूब वर उपलब्ध आहे. पुस्तकेही आहेतच. पहिले छायाचित्र अभिनेत्यांचे आहे. दुस-या छायाचित्रात पांढरा कोट घातलेले आहेत ते मानद डॉक्टर विवियन थॉमस!) 

© श्री संभाजी बबन गायके 

पुणे

9881298260

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 वाचताना वेचलेले 

निर्जीवातील जिवंतपणा… – लेखिका: श्रीमती मानसी चापेकर ☆ प्रस्तुती – सौ. प्रज्ञा गाडेकर 

“अगं, किती जुनी  झाली आहे ही मीठ ठेवायची बरणी! टाकून दे की आता. छान, नवीन, सुबक अशा कितीतरी काचेच्या  बरण्या आहेत आपल्याकडे. वापर की त्यातली एखादी.”

त्या दिवशी सकाळी-सकाळी ऑफिसला जायच्या आधी मी सगळी कामं पटापट आवरत असताना भाजीत मीठ टाकताना साठवणीची मिठाची बरणी काढली आणि नवरोबांचे नेमके लक्ष त्या मिठाच्या बरणीकडे गेले . खरंतर ती तुटली किंवा रंगही पांढऱ्याचा काळा-बिळा झालाच नव्हता मुळी.पण काय आहे ना, त्याची सवय झाली होती. उगाच काय टाकून द्यायच्या ना वस्तू? नवीन आणलं की जुनं टाकून द्यायचं, हा काय न्याय झाला का?

ह्या पुरुषांना कुठे कळते आमच्या स्त्रियांचे असे वस्तूंमध्ये गुंतणे!

“अरे खराब कुठे झाली आहे, फक्त जुनीच तर झाली आहे, आणि मला हिचा आकार खूप आवडतो.असा कुठे हल्ली मिळतो?”

“अगं, पण आईने जवळजवळ पंचवीस- तीस वर्षं वापरली आणि आता तू वीस एक.बास झालं की. मी आत्ताच काढतो बघ, काचेच्या कपाटातील ती तुझ्या रुखवतातील चिनी मातीची बरणी,” असे म्हणून तो ती काढायला गेलासुद्धा.

ही एक अजून चांगली सवय आम्हा स्त्रियांची(सगळ्याच नाही बरं का !).  मिळालेल्या वस्तू जपून ठेवणं आणि वापरात असेलल्या वस्तूंची काळजी घेणं. म्हणजे हे माणसांसारखेच असते नाही का? म्हणजे आपण माणसं जपतो, त्यांच्या मनाची काळजी घेतो, कधीकधी अगदी भावनाशील होतो, तसंच असतं नाही का वस्तूंबाबतसुद्धा?

सहवासाने प्रेम वाढते म्हणतात, तर वस्तूंवर, जरी त्या सजीव नसल्या तरी जीव जडतोच हो !

आता लग्नाला इतकी वर्ष झाली तरीही रुखवतातील कितीतरी काचेच्या वस्तू कपाटात दिसतील. काढल्याच गेल्या नाहीत. कितीतरी काचेचे सेट असतील, जे फक्त पाहुणे आले की वापरायचे ह्या सदरात मोडतात.

त्या दिवशी नवरा म्हणालाच, “वस्तू आपल्यासाठी असतात, आपण वस्तूंसाठी नाही.ते सगळे काचेचे सेट वापरले आपण, तर काय बिघडणार आहे? पाहुणे येणार महिन्यातून एकदा. आणि काय होईल जास्तीतजास्त? तुटतीलच ना? आणू की परत नवीन, फक्त ‘पाहुणे आल्यावर वापरायचे’ हे काय लॉजिक असतं तुम्हा बायकांचे कळतंच नाही.”

आता त्याला काय सांगणार की रोज ह्या वस्तू वापरायच्या म्हणजे आलं त्यांना जीवापाड जपणं. कामवाल्या मावशी रोजची भांडीच आपटून आपटून घासतात.त्यात ही काचेची भांडी रोज एक फोडतील. म्हणजे काळजीपोटी ही भांडी मी घासणं आलं.म्हणजे वेळ हवा त्याला.त्यात आपल्याच हातून फुटलं की जीव हळहळणार ते वेगळंच.

वस्तू काय, कपडे काय, अगदी घरातील कोपरासुद्धा आपण जपतो मनाच्या कोपऱ्यासारखा. जुने झालेले कितीतरी ड्रेस होत नाहीत,तरीही आठवण म्हणून कपाटात अगदी खालच्या कप्प्यात ठेवले आहेत मी जपून. प्रत्येक ड्रेसची आठवण वेगळी. हा तुला पहिल्यांदा भेटायला आले तेव्हा घातलेला, हा इंटरव्हूला जाताना,  हा नवीन जॉबला पहिल्या दिवशी घातलेला, अशा अनेक आठवणींचा वस्तूंचा खजिना आपण कुठे कुठे जपून ठेवलेला असतो नाही का बायकांनी?

अगदी परवा ओटा पुसायचं फडकंसुद्धा विरल्यावर टाकून देताना वाईट वाटलं, की किती छान टिपला जायचा ओटा ह्याने. आता नवीन फडकं घेणार आपण , आणि ते सवयीचे होईपर्यंत जुन्याची आठवण येणारच . काय आणि कुठे कुठे जीव आणि मन गुंतवून ठेवतो आपण !

त्यात अजून एक चांगलं असतं, वस्तू आपल्याला दगा देत नाहीत माणसांसारखा. काहीवेळा आपण ना वेड्यासारखा जीव लावतो माणसांना आणि अचानक काहीही कारण नसताना ती माणसं आपल्या आयुष्यातून निघून जातात. पण वस्तूंचं तसं मुळीच नसतं. त्या आपल्या असतात , आपल्यापाशीच राहतात , जोवर आपण त्यांना जपत असतो.   

वस्तूची होणारी सवय आणि त्यात गुंतलेल्या भावना ह्यावरून माहेरची एक आठवण सांगते. मी अगदी नववी दहावीत असल्यापासून पोळ्या करायला शिकले. म्हणजे आईने जबरदस्ती वगैरे नाही केली, पण मलाच आवड होती. शेवटच्या दोन पोळ्या लाटता लाटता आईच्या हाताच्या प्रॉब्लेममुळे मी सगळ्याच पोळ्या लाटायला लागले. मी केलेल्या पातळ पोळ्या सगळ्यांनाच आवडायच्या. त्यामुळे कौतुकही व्हायचे.आई सगळी कामे करायची, पण पोळ्या मात्र मीच करायचे , तर ते लाटणं माझ्या इतकं सवयीचं झालं की मी गमतीने म्हणायचे आईला, “आई, मी लग्न झाल्यावर हे लाटणं सोबत घेऊन जाणार.” आई हसूनच म्हणायची, “तुझ्या दोन्ही मोठ्या बहिणी पण हेच म्हणायच्या, पण होते, बाळा, सवय सासरच्या गोष्टींचीसुद्धा”.

खरंच, आपण लग्न झाल्यावर आपला नवीन संसार आहे, नवीन सुरुवात आहे म्हणून अनेक जुन्या गोष्टी केवळ जुन्या झाल्या म्हणून नाही टाकून देत, त्यात आपल्या सासूचे प्रेम, त्यांच्या आठवणी आणि नंतर आपण त्या वस्तूंच्या करून घेतलेल्या सवयीमुळे आपल्याला त्याच गोष्टी वापरायला मनापासून आवडते.

मला वाटतं, हे असं जीव गुंतणं जिवंतपणाचं लक्षण असतं, आणि नुसतं श्वास चालू आहेत म्हणजे आपण जिवंत, हे समीकरण जोडण्यापेक्षा ह्या छोट्या छोट्या गोष्टी आपल्या आयुष्याशी निगडित असणं आणि त्याला आपण आपलेपणाची जोड देणं म्हणजे जगणं माझ्या मते तरी.

माणसं काय नी वस्तू काय एकदा जीव गुंतला की दुरावा सहन होतच नाही…..

लेखिका: श्रीमती मानसी चापेकर

प्रस्तुती: सौ. प्रज्ञा गाडेकर

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री प्रमोद वामन वर्तक

 विविधा 

☆ 🤣😲वा द !😢😂 ☆ श्री प्रमोद वामन वर्तक ☆

“सुईच्या अग्रावर राहील इतकीसुद्धा जमीन मिळणार नाही तुम्हांला !”

बघा, म्हणजे जमिनीच्या मालकीवरून आजच्या कलियुगीच वाद होतात असं नाही, तर महाभारत काळापासून हा रोग तमाम मानवजातीला जडला आहे असं म्हटलं तर यात वाद व्हायचं कारणच नाही. पण सुईच्या अग्रापेक्षासुद्धा या पृथ्वीतलावर आणखी कमी क्षेत्रफळाची जागा असते, हे तेव्हाच्या लोकांना माहित नव्हतं. त्यामुळे तेंव्हाच विज्ञान आजच्या इतकं खाचितच प्रगत नव्हतं हेच यातून सिद्ध होतं. मंडळी थांबा थांबा, हे काही माझं मत नाही बरं, नाहीतर तुम्ही माझ्याशी या विषयावर उगाचच वाद घालायला लागाल, काय सांगावं ! तर ते एखाद्या जन्माने मुळच्या “पेठेत” राहणाऱ्या पण सध्या सिलिकॉन व्हॅलीमधे वरिष्ठ वैज्ञानिक म्हणून कार्यरत असलेल्या भारतीयाच मत असू शकतं, हे मात्र माझं मत.

महाभारतकाळी इतक्या कौरवांचे आणि पांडवांचे जन्म झाले त्यावरून चांगल्या “सुईणी” तेंव्हा होत्या का नव्हत्या हा वादाचा मुद्दाच होऊ शकत नाही मंडळी, पण महाभारतकाळात “सुई” अस्तित्वात होती का नव्हती, असा वादाचा मुद्दा कोणी उपस्थित केला तर ? त्यामुळे तिच्या अग्रावर राहील इतकी जमीन हे परिमाण, महाभारताचे नाटकीकरण करतांना त्या पात्राच्या तोंडी घालण्याची त्याच्या लेखकांने त्याकाळी घेतलेली ती रायटर्स लिबर्टी म्हणायची का ? आणि ती तशी घेतली असेल तर त्याला तो अधिकार कोणी, कधी दिला ? लेखी दिला का तोंडी दिला ? आणि जे असे परिमाण अस्तित्वातच नाही त्याला जन्माला घालून लेखकांने काय साधले ? दुसरं असं की त्यामुळे रायटर्स लिबर्टीचा जन्म महाभारत कालीन मानायचा का ? असे नानाविध वादाचे मुद्दे या अनुषंगाने उभे राहतात. त्याची उत्तरे कोण देणार आणि तशी उत्तरे देण्याइतका त्याचा किंवा तिचा या बाबतीत अधिकार आहे का ? आणि तो तसा असेल, तर तो त्याला किंवा तिला कोणी बहाल केला ? असे अनेक वादाचे पोट-मुद्दे सुद्धा सुज्ञ वाचकांच्या पोटात खड्डा पाडू शकतात मंडळी !

तर थोडक्यात काय, तर कुठल्याही गोष्टीतून कोणाला वादच उकरून काढायचा असेल, तर तो त्याला कसाही उकरून काढता येतो, इतकंच मला वाचकांच्या मनावर ठसवायचं होतं ! आता ते तसं ठसवण्यात मी यशस्वी झालोय का नाही, हा पुन्हा वादाचा मुद्दा ! पण बहुतेक सु्बुद्ध वाचकांना माझं म्हणणं पटावं आणि ज्यांना ते पटणार नाही त्यांनी नवीन मुद्दे मांडून नवीन वाद, मी सोडून, कुणाशीही घालायला माझी काहीच हरकत नाही, या बद्दल मात्र नक्की वादच नाही !

वाद ! ह्याच खतपाणी मुलांच्या मनांत बहुतेक त्यांच्या वयात यायच्या वयात, म्हणजे साधारण आठवी नववीमधे शाळेतूनच घातलं जात. मी असं म्हणतोय म्हणून तुम्ही या विषयावर माझ्याशी वाद घालायच्या आधीच, मी असं का म्हणतोय ते सांगतो. आठवा ती शाळेत होणारी “वाद विवाद स्पर्धा. ” ज्यात भाग घेण्यासाठी (भांडखोर ?) शिक्षक आपापल्या वर्गातून मुलं तयार करायचे. नंतर नंतर तर “आंतर शालेय वाद विवाद स्पर्धेत” एखाद्या शाळेला ढाल मिळाल्यावर, (तेंव्हा चषकाची आयडिया रूढ व्हायची होती) तर काय विचारूच नका. ज्या मुलांनी शाळेला “ढाल” मिळवून दिली त्यांचा सत्कार शाळेतर्फे केला जायचा ! वाचकांपैकी माझ्या पिढीतील काही लोकांनी अशी “ढाल” आपल्या शाळेला मिळवून देण्यात, स्वतःच्या “जिभेची तलवार” तेंव्हा चालवली असण्याची शक्यता नाकारता येत नाही मंडळी. मी मुळातच मवाळ स्वभावाचा असल्यामुळे अशा स्पर्धेपासून कायम चार हात दूरच रहायचो. त्यामुळे मला काही मुलं तेंव्हा, माझ्या अपरोक्ष मुखदुर्बळ म्हणायचे, असं मला नंतर समजलं. पण अशा वाद विवादस्पर्धा फक्त ऐकून त्यातून आपल्या ज्ञानात काही भर पडत्ये का बघावं ह्या एकाच विचाराने मी अशा स्पर्धेत भाग घेण्यापासून दूर राहिलो ते आज पर्यंत ! असो !

पुढे कॉलेजमधेसुद्धा “आंतर महाविद्यालयीन वाद विवाद” स्पर्धेतून, आता चारबुक जास्त शिकलेल्या आणि मिसरूड फुटलेल्या तरुणांना, तेंव्हा नाकातोंडातून निकोटीनचा धूर काढायचं प्रमाण फारस वाढलं नव्हतं म्हणून असेल, पण आपल्या डोक्यातली गरम विचारांची वाफ, अशा स्पर्धेतून आपल्या तोंडातून काढायची संधी मिळत असे. आणि त्याचा पुरेपूर उपयोग काही तरुण त्याकाळी करत असतं. त्यातील काही जणांचा यामागे आपल्या आवडत्या कॉलेज क्वीनवर इंप्रेशन मारायचा छुपा अजेंडा असायचा. अशापैकी काही तरुण आपल्या छुप्या अजेंड्यात नंतर यशस्वी होऊन आपल्या क्वीनबरोबर यथावकाश लग्न करून मोकळे सुद्धा झाले ! पण आपल्या क्वीन बरोबरच्या लग्नानंतर आता झालेल्या बायकोबरोबर अगदी कुठल्याही क्षुल्लक विषयावरचा झडलेला वाद सुद्धा, त्यांना आजतागायत कधीच जिंकता आलेला नाही, हे मला नंतर कळलं ! आता त्या दोघांच्या वाद विवादात जास्त खोलात न शिरता पुढे सरकतो, नाहीतर असा एखादा स्वतःच्या बायकोबरोबर घरच्या वादात कायम हरलेला नवरा, त्या रागापोटी माझ्याशी उगाचच नवीन वाद उकरून काढायचा !

“वादे वादे जायते तत्वबोध:” हे आपल्या देशात अर्वाचिन काळापासून चालत आलेले तत्व होते. पण आजकाल कुठल्याही वादाचे स्वरूप निकोप न राहिल्यामुळे त्याचे वितंड वादात रूपांतर व्हायला लागले आहे. जगात असा कुठलाही वाद नाही की ज्याचे उत्तर सुसंवादातून मिळणार नाही. पण मी म्हणतो तेच खरे असा आग्रह धरून कोणी वाद विवाद करत असेल तर त्यातून कुठलाही वाद हा विकोपालाच जाणार आणि त्याच पर्यवसान कधी कधी दोघांच्याही अंताला सुद्धा कारणीभूत ठरू शकत. याची काही उदाहरणं आपण इतिहासात वाचली असतीलच. पण त्यातून धडा घेण्याऐवजी लोकं आपला हेका न सोडता वाद विकोपाला जाईपर्यंत ताणतात हे ही तितकंच खरं.

शेवटी इतकंच म्हणावंस वाटत की, कुठल्याही वादावर पडदा पाडायची “दवा” “वाद” हा शब्द आपण उलटा वाचलात तर त्या उलट्या शब्दातच आहे, हे आपल्या लक्षात येईल ! पण त्यासाठी वाद विवाद करणाऱ्या लोकांनी आपापलं डोकं शांत ठेवून, समोपचाराने कुठलाही वाद, प्रसंगी दोघांनी दोन दोन पावलं मागे जाऊन, तो वाद सोडवायचा प्रयत्न मनापासून करणं गरजेचे आहे, हे लक्षात ठेवायला हवे !

आपल्या सर्वांचा माझ्या सकट दुसऱ्याशी, कायम सुसंवादच घडो हीच सदिच्छा !

शुभं भवतु !

© प्रमोद वामन वर्तक

संपर्क – दोस्ती इम्पिरिया, ग्रेशिया A 702, मानपाडा, ठाणे (प.) ४०० ६१०

मो – 9892561086 ई-मेल – [email protected]

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈