Tag: #मराठी-आलेख

सुश्री नीता कुलकर्णी

 विविधा 

☆ “चातुर्मास माझ्या आवडीचा… खाद्यसंकृतीचा…” भाग-२ ☆ सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी ☆

(पिठोरीची पूजा होऊन  श्रावण संपायचा.) — इथून पुढे — 

तोपर्यंत गौरी गणपतीची चाहूल लागलेली असायची.

पार्वतीला जसा शंकर मिळाला तसा चांगला नवरा मिळावा म्हणून हरतालिकेचा उपवास मुलींना करायला त्यांच्या आया सांगायच्या. मुलींच्या उपवासाचे घरात कौतुक असायचं. खजूर, केळी, सफरचंद आणले जायचे. खास बदामाची खीर केली जायची.

गणपतीची  तयारी तर जोरदार असायची. गणपतीची आरास करायचं काम मुलांचं असायच. पुठ्ठे रंगवून, चित्रं काढून… दरवर्षी नविन काहीतरी करायचे.

गणपतीच्या नेवैध्याला उकडीचे मोदक असायचे. वडिलांना आवडतात म्हणून गुळाच्या सारणाचे तळलेले मोदक केले जायचे.

रोज संध्याकाळी आरतीला वेगवेगळा प्रसाद असायचा.

ऋषिपंचमीला बैलाच्या कष्टाचे काही खायचे नाही असा संकेत असायचा. गंमत म्हणजे ती स्पेशल भाजी त्या दिवशी विकायला यायची. महाग असली तरी ती आणली जायची. ऋषीपंचमीचं म्हणून असं खास काळं मीठ मिळायचं. ते आई, आजीसाठी आणलं जायचं.

गणपतीच्या मागोमाग  गौरी यायच्या. यायच्या दिवशी तिला मेथीची भाजी आणि भाकरी असा नेवैध असायचा. दुसऱ्या दिवशी गौरीचा थाट काय विचारता? पंचपक्वांन्न, सोळा भाज्या, पाच कोशिंबिरी, कढी, पंचामृत असा साग्रसंगीत बेत  असायचा.  डाळिंबाच्या दाण्यांची कोशिंबीर पाच फळं घालून   वर्षातून एकदा त्या दिवशी होत असे.

शिवाय गौरीपुढे ठेवायला करंजी, अनारसे, बेसनाचे लाडू केले जायचे. गौरी विर्सजनाला मुरडीचा कानवला आणि दहीभात  असायचा.

अनंत चतुर्दशीला कोरडी वाटली डाळं आणि दही पोहे केले जायचे. गणपती बरोबर शिदोरी म्हणून दही पोहे दिले जायचे. तेही पातेलेभर केले जायचे. त्या दिवशी रात्री जेवायची भूक नसायची.

गणपती झाल्यावर थोडे दिवस सुनेसुने जायचे. की नंतर नवरात्रीचा सण यायचा. नवरात्रात काही बायकांचे नऊ दिवस उपास असायचे. तिला “उपवासाची सवाष्ण ” म्हणून खास आमंत्रण देऊन बोलावले जायचे. तिच्यासाठी स्पेशल पदार्थ केले जायचे.

 भगरीचे धिरडे, शिंगाड्याच्या पुऱ्या, श्रीखंड असा बेत करायचा. बटाट्याची गोड, तिखट कचोरी व्हायची. एकीपेक्षा दुसरी काहीतरी वेगळं करायची. आईने एकदा उपवासाचे दहीवडे केले होते त्याचे खूप कौतुक झाले होते.

तेव्हा नवरात्रात  घरोघरी भोंडला व्हायचा. पाटावर  रांगोळीने हत्ती काढायचा. ऐलोमा पैलोमा  गणेश देवा, अक्कण माती चिक्कण माती, अतुल्यामतुल्या, कृष्णाचं अंगड बाई कृष्णाचं टोपडं, एक लिंबू झेलुबाई…. अशी गाणी म्हणत फेर धरायचा.

खिरापतीला काय केले? हे ओळखायला लागायचं. त्यासाठी आया वेगवेगळे पदार्थ करायच्या. बीट गाजराच्या वड्या, चुरम्याचे लाडू, तिखट दाणे, नायलॉनच्या साबुदाण्याचा चिवडा असे आईचे  पदार्थ आजही आठवतात.

आपली खिरापत मुलींना ओळखता आली नाही की आयांना आनंद व्हायचा.

दसऱ्याला श्रीखंडासाठी आधी एक दिवस दूध घेऊन त्याचे दही लावले जायचे. पंचात बांधून ते टांगून ठेवायचे. सकाळी छान घट्ट चक्का तयार व्हायचा. वेलदोडे घालून चांगले पातेले भर श्रीखंड केले जायचे. वडील श्रीखंड नको म्हणाले तर बासुंदी केली जायची.

पण  खरा दुधाचा मान  कोजागिरी पौर्णिमेला असायचा. गच्चीवरच्या गार हवेत चारोळी घातलेलं गरम दूध प्यायला घरातले जमायचे. ते दूध गच्चीत उघड्यावर ठेवायचं. त्यात चंद्राचा प्रतिबिंब पडलं की त्याची चव बदलते अशी समजूत होती.

काही दिवस गेले की दिवाळीच्या तयारीला लागलं पाहिजे अस आई घोकायची… कारण तेव्हा खूप मोठ्या प्रमाणात पदार्थ लागायचे. चकली, कडबोळीची भाजणी भाजायची, अनारश्याच पीठ दळायचं, करंजीचं सारण करायचं, लाडूसाठी साखर दळून आणायची… एक ना दोन किती तरी कामं तिला दिसत असायची.

फराळाच्या जिन्नसांनी डबे  भरून झाले की मग तिला हुश्श वाटायचं. दिवाळीच्या पहिल्या दिवशी वडील सकाळी सायकल वरून निघायचे. आत्या, मावशी, काकू कडे डबे द्यायचे. त्यांच्याकडून येताना डबे भरून यायचे. प्रत्येकाची चव निराळी असायची. आवडीने, चवीने ते पदार्थ खाल्ले जायचे.

ते दिवस कसे रमणीय  होते. साध्या साध्या गोष्टीतही आनंद होता.

त्या आठवणीत विचारांच्या तंद्रीत  मी हरवून गेले…..

यांच्या एका प्रश्नाने मनाने थोडी मागे जाऊन भटकून आले.

आज हे सगळं करणं  शक्य होत नाही. तितकं खायला घरात माणसंही नाहीत. निवांत वेळ नाही. आयुष्य कसं बिझी बिझी, फास्ट होऊन गेले  आहे.

नवीन पदार्थ बाजारात आले आहेत. खायच्या सवयी पण वेगळ्या आहेत.

पण मध्येच कधीतरी घारगे, शिंगोळे, गुळपापडीचे लाडू करावेसे वाटतात. सोडायचं म्हटलं तरी जुनं सोडवत नाही. नव्याशी अजून आमचा तितकासा मेळ बसत नाही.

कधीतरी वाटतं ह्या प्रथा बंद होतील का ? हे पदार्थ  विस्मरणात जातील का?

 पण एक मन सांगत असं होणार नाही. चातुर्मास आम्ही पाळत नाही पण इतर जमेल तसं आम्ही अजूनही करतो.

कितीही आधुनिक पुढारलेले झालो असलो तरी आमच्या रक्तातून वाहणारा तो स्त्रोत बदललेला नाही. आमची नाळ त्याच्याशी जोडलेली आहे.

… कारण हे नुसते खाण्याचे पदार्थ नाहीत तर त्यांच्या मागे आमची संस्कृती आहे परंपरा आहे. त्या त्या पदार्थाची आठवण त्याच्याशी  निगडित अनेक   नाती पण  आहेत. ती आयुष्यभर तशीच राहणार आहेत…

– समाप्त –

© सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी

मो 9763631255

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

प्रा. सुनंदा पाटील

 मनमंजुषेतून 

☆ पावसाळी अमावस्येचा थरार… ☆ प्रा. सुनंदा पाटील ☆

जुलै /ऑगस्ट महिना आला की, आत्ताही अंगाचा थरकाप होतो. आठवते ती एक भयाण रात्र. ३८ वर्षांपूर्वीची ! त्यावेळी मी  गडचिरोली येथे बँकेत नोकरी करीत होते. माहेरी खेड्यात राहणं होतं ! माझी नोकरी शाळेची नव्हती, की उन्हाळा, दिवाळी आणि सणावारी सुट्ट्या मिळायला. त्यात नशिबाने ऐन तारूण्यात एकल पालकत्व आलेलं. पण हरायचं नाही. एक आई असून – बापाचंही कर्तव्य पार पाडायचंच हे मनाशी कायम कोरलेलं होतं.

आषाढ आपल्या पूर्ण ताकदीनिशी कोसळत होता. त्याच्याच बरोबरीने विजा चमकत होत्या. बँक तशी सहालाच सुटली होती. तेव्हा पासून मी बसस्टॉपवर उभी होते. स्टँड नव्हे. एकेक बस येत होती. प्रवासी घेऊन पुढे जात होती. माझ्या बसचा मात्र  पत्ताच नव्हता. त्यातच स्ट्रीट लाईटस गेले. काळोख दाटला होता. बाळ लहान होतं. त्यामुळे मला जरी भूक लागली होती, तरी बाळाची काळजी अधिक होती. ते भुकेजलं असेल. सकाळी आई त्याला खाऊ घालायची, किमान रात्री त्याला मी हवी असे. माझ्या स्पर्शासाठी बाळ कासाविस झालं असेल. या कल्पनेनंच सारखं रडू येत होतं. छत्रीचे केव्हाच बारा वाजले होते. ओली गच्च पर्स कवटाळून मी बसची वाट बघत होते. नाही म्हणायला दोन / तीन पुरुष आणि एक बाई स्टॉपवर सोबत होती. रात्री बंद झालेल्या किराणा दुकानाच्या वळचणीला आम्ही थांबलो होतो. तेवढ्यात माझ्या माहेरची बस आली एकदाची. त्या बसच्या हेड लाईटसने एक दिलासा दिला.

त्यावेळी खेड्यात विवाहीत, त्यातून विधवा स्त्रीने ड्रेस वगैरे घालणं म्हणजे महापाप होते. साडी परकर गच्च ओले असल्याने पायांना चिकटले होते. कशीबशी लालपरी बसमधे मी चढले. दोन वेळा घंटी वाजली आणि बस सुरू झाली.

बसमधे जास्त प्रवासी नव्हतेच. म्हणजे तेवढेच थांबे कमी. म्हणजे बस लवकर गावी पोचेल हा कयास होता. बस वेगात निघाली, म्हणजेच खेड्यातल्या रस्त्यांवरून ताशी २० किलोमिटरच्या स्पीडने ! तेव्हा रात्रीचे नऊ वाजले होते. अकरापर्यंत बस पोहचेल (अंतर ३४ किलोमीटर) हा कयास होता. कारण मोबाईल / फोन वगैरे काहीच प्रकरण त्यावेळी नसल्याने एकमेकांची काळजी करणे, एवढेच हातात होते. बसमधे जास्त लोक नव्हते, हे एकापरी बरंच होतं. कारण गच्च भिजलेली मी ! स्वतःला सांभाळणं मला कठीण झालं असतं.

गाडी सुरू झाली. तिच्या वेगापेक्षा कितीतरी जास्त वेगाने मी मनाने घरी पोचले होते. बाळ कसं असेल हीच काळजी होती. तसं ते माझ्या आईपाशी सुरक्षित होतं. पण आई आणि आजीत एका अक्षराचा फरक होताच ना!

आम्ही शिवणीच्या नदीपाशी आलो. नदीचं पात्र भरू वाहत होतं. वेळ रात्री दहाची. पण किमान पूल दिसत होता आणि गाडी पैलतिराला पोचली एकदाची. पुढे रस्त्यावर पाणी साचलेलं / खड्डे यातून वाट काढत गोविंदपूरचा नाला, पोहर नदी पार केली.

रात्रीचे अकरा वाजले होते. बाहेरचा सूं सूं असा आवाज रात्रीच्या भयानकतेत अधिकच भर घालीत होता. त्यातून विजा कडाडत होत्या. तशातही

“सरोष घन वर्षती तरूलताशी वारा झुजे

विराम नच ठाऊका तडित नाचताना विजे “

या ओळी मला आठवत होत्या. कुरूळ गाव आलं. दोन माणसं  उतरली. बसमधे ड्रायव्हर, कंडक्टर, एक शेतकरीवजा माणूस आणि मी एवढे चारच जण होतो. बसचा खडखड आवाज, टपावर पावसाच्या थेंबांचा आवाज भयानकतेत भर घालीत होता. कुरूळचा नाला दुथडी पुलावरून भरून वाहत होता. पण त्या पुलाचं अंतर जास्त नव्हतं. तशातच आमच्या बसच्याच समोर एक ट्रॅक्टर चालत होता. ड्रायव्हरने ट्रॅक्टर पुलावर घातला आणि पलिकडे गेला. तीच हिंमत धरून आमच्याही ड्रायव्हरने बस नाल्याच्या पलिकडे नेली. खूप हायसं वाटलं. आता मधे कुठलीच नदी / नाले नव्हते. कंडक्टर कडून माहिती कळली की एव्हाना रात्रीचे पावणेबारा झाले होते. अजून तीन किलोमिटर रस्ता बाकी होता.

कसाबसा सव्वा बारापर्यंत हा तीन किलोमीटर चा रस्ता आमच्या लालपरीने पार केला. एव्हाना मी खूप थकले होते. पहाटे पाचला उठून माझा डबा, घरच्या सर्वांच्या पोळ्या, भाजी करून ७ची बस घेऊन निघाले होते मी.. अर्थात ती बस पावणे आठला मला मिळाली आणि कसंबसं मस्टर गाठलं. जवळ जवळ १९ तास. मी केवळ काम करीत होते आणि उभी होते. गेले तीन तास बसचा खडखडाट अनुभवत होते हाडं खिळखिळी झाली होती. तशातच बस थांबली. म्हणजे माझं गाव आलं होतं. अमावास्येची काळी कुट्ट रात्र होती ती. पाऊस, विजेचं तांडवं, आभाळाची गर्जना यांच्यात जणु पैज लागली होती. तशाच पावसात भिजत मी खाली उतरले. माझा एकमेव सहप्रवासी माझ्या नेमक्या विरुद्ध दिशेने झपाझप पावलं टाकत निघून गेला होता. आजु बाजुला कुणी दिसतंय का याचा मी अंदाज घेतलला. पण रात्री साडे बाराला खेड्यात कोण असणार होतं ? 

रस्ता नेहमीचा परिचयाचा होता. आठवडी बाजारातून जाणारा. पण आता त्याला तलावाचं रूप आलं होतं. आमच्या शाळेला वळसा घालून त्याच तलावातून मला रस्त्यावर यायचं होतं. तेवढयात वीज चमकली आणि त्या उजेडत  मी कुठे आहे याचा मला अंदाज आला आता नाकासमोर चालत मला रस्ता गाठायचा होता अधेमधे दोन तीन वेळा वीज चमकली. आणि त्याच उजेडात मी चिखल पाणी तुडवत निघाले होते. पाच सात मिनिटात पायाला कडकपणा जाणवला. म्हणजे मी रस्त्याला लागले होते. होय सांगायचं विसरलेच. ओल्या गच्च चपलेने मधेच माझी साथ सोडली होती.

रस्त्यावरून माझी पावलं बऱ्यापैकी वेगात पडत होती. पाऊस सुरूच होता. मी सावकाराच्या घरापर्यंत पोचले न पोचले तोच अतिशय जोरात वीज कडाडली. कारण माझ्या नजरेसमोरची सर्व घरं मला दिसली होती. बहुतेक ती जवळपास पडली असावी. पण गंमत म्हणजे ज्या विजांची नेहमी भिती वाटावी त्याच विजा मला हव्याशा वाटत होत्या. कारण त्याच उजेडात मी चालत होते. मात्र आत्ताच्या विजेने मलाही धडकी भरली. मी एक टर्न घेतला. तिथे कोपऱ्यावर राममंदीर आहे. त्याच्याच जवळ एका घरी एक महिला काही दिवसांपूर्वी जळून वारली होती. खेडं म्हणजे भुताटकी वगैरे विषय आलेच. तिथेही ती बाई रात्रीबेरात्री, अवसे / पुनवेला दिसते हेही ऐकलं होतं. मी सगळं उडवून लावायची नेहमी. पण त्या रात्री तेवढा पॅच पार करताना मनातल्या मनात रामाचा धावा करीत होते. राममंदिर आलं हे मी जाणलं. कारण अंधारालाही उजेडाची एक किनार असते. पुढे आमच्या घराच्या फाटकाशी आले. आगळ काढून पुढे आले. पुन्हा आगळं लावली. जाळीच्या दरवाजातून कंदिलाचा उजेड दिसला आणि एक मानवी आकृती. म्हणजे माझे बाबा ! कारण आई बाळाला घेऊन झोपली असणार आणि धाकटा भाऊ सोळा सतराचा. तोही  झोपला असणार !

अंधारामुळे बाबांना मी दिसले नाही.. पण दरवाजाशी आल्यावर मात्र त्यांनी दार उघडलं. त्यांच्या चेहऱ्यावर चिंता स्पष्ट दिसत होती. दाराचा आवाज ऐकून आईही बाहेर आली. बाहेर म्हणजे पडवीत. मला सुखरूप बघून दोघांचाही जीव भांड्यात पडला. चौकाच्या घरात आतल्या चार ओसऱ्या. तिथे आमची झोपायची सोय होती. बाळ झोपलं होतं.

मी गच्च ओली होते. बाहेरच साडीचा पदर, काठ जरासे पिळले. आणि घर अधिक ओलं होऊ नये ही काळजी घेत आत आले. आधी हातपाय धुवून ओली साडी बदलली.. आजीलाच आई समजून तिच्याच कुशीत बाळ निजलं होतं. आता त्याला उशी लावून आई उठली होती. बाळाच्या जावळातून मी हात फिरवला. पापा घेण्याचं टाळलं. कारण तो झोपला होता. तोवर आईने माझं ताट वाढलं रात्री एक वाजता चार घास खाल्ले.

बाळाला कुशीत घेतलं. ते चिकटलंच मला. दिवसभरचा शीण कुठल्याकुठे पळाला.

इथे संपलं नाही.

सकाळ झाली. पाऊस जरासा ओसरला होता. बाबा सवयीने  पहाटेच उठले होते. माझा ऑफिसला जाण्याचा प्रश्नच नव्हता. कारण रात्री ज्या खडतर मार्गावरून मी आले, ते सर्व नदीचे नाल्याचे पूल पुराच्या पाण्याखाली गेले होते.

आणि – – – काल रात्री जी जोरदार वीज चमकली, ती आमच्या शाळेवर पडली होती. त्यामुळे शाळेची एक भिंत खचली होती. गावातले अनेक टी. व्ही. उडाले होते. मी पायी चालत होते त्याच रस्त्यावर बाजूच्या घरी त्याच वेळे दरम्यान हृदय विकाराने एक आकस्मिक मृत्यू झाला होता.

बाबांनी हे मला सांगितलं आणि तेवढया थंडीतही मला दरदरून घाम फुटला. केवळ काही क्षणांपूर्वीच रात्री मी त्याच शाळेपाशी होते.  थोडी आधी वीज पडली असती तर? कल्पनेतही भिती वाटली. आणि कालची अमावास्या होती.

आजही ही आठवण आली की, उरात धडकी भरते. शिवकालीन हिरकणी आणि आजची आई यात खरंच फारसा फरक नाही हे पुन्हा अधोरेखित होतं हेच खरं!!

 

© प्रा.सुनंदा पाटील

८४२२०८९६६६

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

 इंद्रधनुष्य 

☆ ‘मॅरेथॉन – एक सत्यकथा’ – माहिती संकलक : अज्ञात ☆ प्रस्तुती– सौ. श्रीमती उज्ज्वला केळकर ☆

लता भगवान करे 

मॅरेथॉन – एक सत्य कथा

हॉस्पिटलातील कोपऱ्यातल्या बाकावर मिनमिनत्या दिव्याखाली विमनस्क अवस्थेत ती बसलेली असते.

वय वर्षे 65, नांव लता…

रात्र बरीच उलटलेली असते. वर्तमान पत्राच्या कागदात गुंडाळलेली नोटांची पुरचुंडी ती पुन्हा सोडते आणि पैसे मोजत राहते पण काही केल्या 2000 रूपयांच्या वर आकडा जात नाही. नकळत ती आपल्या गळ्यावरून हात फिरवते नंतर दोन्ही कान चाचपते व पुन्हा हिशोब करते आता रोख रक्कम, गळ्यातले मंगळसूत्र आणि कानातल्या बुगड्या धरून सगळी गोळा बेरीज साधारण 25000 रूपयां पर्यत जाते. तिची गरज आणि उपलब्ध रक्कम यात खूपच तफावत असते असते. हे अंतर कस मिटवायचं याचा विचार करून करून ती थकते आणि त्या ग्लानीतच कधीतरी तिचा डोळा लागतो.

अचानक अंब्युलन्सच्या सायरनचा आवाज होतो तशी ती दचकून जागी होते. कुणाचीतरी डेड बॉडी अंब्युलन्समध्ये घातली जाते आणि काळाकुट्ट धुुर ओकत ती अंब्युलन्स अंधाराच्या कुशीत हरवून जाते. कुठतरी गावठी कुत्र भेसूर रडतं तस तिच्या छातीत धस्स होत. धावतच ती ICU च्या दरवाजापाशी येते आणि त्यावर लावलेल्या काचेतून आत डोकावते. पांढऱ्याशुभ्र बेडवर तिचा नवरा जीवन-मृत्यूच्या उंबरठ्यावर पहुडलेला असतो. क्षणभर ती पांडुरंगाला हात जोडते “देवा, माझं उरलंसुरलं सार आयुष्य माझ्या नवऱ्याला लाभू दे रे!” अशी आर्त प्रार्थना करत रिसेप्शन काऊंटरकडे धावते. समोरच्या नर्सला पुन्हा विचारते “मॅडम, नक्की किती खर्च येईल ह्यांच्या उपचाराला?”. तिच्या रोजच्या प्रश्नाला नर्स शांतपणे तेच उत्तर देते…

“हे बघा आजी, सरकारी योजनेतून त्यांच ऑपरेशन केलं तरी त्यासाठी किमान लाख ते सव्वा लाख रूपये खर्च येईल आणि डॉक्टर म्हणालेत की, हे ऑपरेशन पंधरा दिवसात झालं तर ठीक नाही तर… ” 

पुढचं काही ऐकण्यासाठी ती तिथ थांबतच नाही आणि इतकी मोठी रक्कम आणायची कुठून या विवंचनेत अडकून राहते.

खाजगी कंपनीतून रिटायर झालेल्या तिच्या नवऱ्याची आयुष्याची सारी पुंजी संसाराच्या रहाटगाडग्यात आणि त्यांच्या तीन मुलींच्या लग्नात केंव्हाच संपलेली असते आणि जावयांच्या पु़ढे हात पसरण तिच्या स्वाभिमानी मनाला पटत नसतं.

सगळीकडून फाटलेल्या आकाशाला आयुष्यभर ठिगळं लावता लावता हतबल झालेली ती पुन्हा कोपऱ्यातल्या बाकावर मिनमिनत्या दिव्या खाली येऊन बसते वर्तमान पत्राच्या कागदात गुंडाळलेली नोटांची पुरचुंडी पुन्हा सोडते आणि पैसे मोजत राहते अचानक तिच लक्ष त्या वर्तमान पत्रातल्या जाहिरातीकडे जाते…

शरद मॅरेथॉन स्पर्धाः 

पहिले बक्षिसः रोख रूपये एक लाख…

सकाळ होताच ती तडक चालू लागते. पत्ता शोधत शोधत स्पर्धेच्या आयोजकाच ऑफीस गाठते आणि त्या मॅरेथॉन स्पर्धेत भाग घेते.

स्पर्धा सुरू होते रोज सराव करणारे हौसे, गवसे, नवसे  स्पोर्ट शूज, कॅप, टी शर्ट आणि बरच काही घालून सज्ज असतात. त्यामध्ये नऊवारी लुगडे नेसलेली “ती”  अनवाणी पायाने उभी असते. सगळा जीव गोळा करून फडफडणाऱ्या झेंडयाकडे पहात असते. कुठेतरी शिट्टी वाजते, हिरवा झेंडा खाली पडतो तशी ती बेभान होऊन वाऱ्याच्या वेगाने धावत सुटते. आता तिच्यापुढे ICU मध्ये जीवन-मृत्यूच्या उंबरठ्यावर शुन्यात नजर हरवून बसलेला तिचा नवरा आणि त्याच्या ऑपरेशनसाठी लागणारी रक्कम एव्हडचं दिसत असतं.

कुठेतरी फट्ट असा आवाज होऊन आडवी बांधलेली लाल रंगाची रिबन ताडकन तुटली जाते तशी ती भानावर येते इकडे-तिकडे पहाते तर तिच्या मागे-पुढे कोणीच नसते आणि समोरची विजयाची कमान फटाक्यांच्या आतषबाजीत तिच स्वागत करत असते…

शरद मॅरेथॉन स्पर्धा तिनं प्रथम क्रमांकान जिंकलेली असते.

बुलढाणा जिल्ह्यातील मेहकर तालुक्यातील.. एकमेकांवर जीवापाड प्रेम करणाऱ्या लता करे आणि भगवान करे या जोडप्याची ही प्रेरणादायी कथा…

लेखक : अज्ञात 

प्रस्तुती : उज्ज्वला केळकर 

संपर्क – निलगिरी, सी-५ , बिल्डिंग नं २९, ०-३  सेक्टर – ५, सी. बी. डी. –  नवी मुंबई , पिन – ४००६१४ महाराष्ट्र

मो. 9403310170, email-id – [email protected] 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 वाचताना वेचलेले 

☆ “स्वभाव राशींचे आणि पदार्थांचे.” – लेखक : अज्ञात ☆ प्रस्तुती – सौ. राधा पै ☆

माणसांचे भिन्न स्वभाव असतात, वैशिष्ट्ये असतात.  तसेच पदार्थांचे असते.

इडली– ( जगन्मित्र कर्क)

ही मवाळ प्रवृत्तीची.  अगदी लहान बाळापासून वृद्धापर्यंत कुणाशीही दोस्ती करणारी आणि कुणाबरोबरही संसार थाटणारी. 

तिला सांबाराचा संग चालतो नि चटणीचीही चटक लागते. लोण्याबरोबर नि लोणच्याबरोबर तिचं तितक्याच आनंदाने जमतं. तुपाबरोबर नि दूध-गुळाबरोबरही ती सुखाचा संसार थाटू शकते.

कधी कुणाला ठसका लावणार नाही नि कधी कुणाला रडवणार नाही.

_पण एक नंबरची लहरी बरं का ही!

कधी आनंदाने फुलेल तर कधी रुसून चपटी होऊन बसेल. 

मिसळ — (जहाल मेषरास)

मिसळीचं अगदी उलटं.  ही जहाल मतवादी पक्षाची सदस्या! हिच्यात मवाळपणा औषधालाही मिळणार नाही.  फक्त तरुणांची सोबत हिला आवडते.  बालके नि वृद्ध  हिच्या आसपासही फिरकू शकत नाहीत.

रूपानं देखणी, लालबुंद वर्णाची ही ललना  केवळ दर्शनाने नि गंधाने  लाळ गाळायला लावते. पण हिचा स्वभाव असा तिखट की खाणारा कितीही मर्दानी गडी असला तरी पहिल्या घासाला ठसका लागणार, ही काळ्या दगडावरची रेघ!

भेळ  (चटकदार मिथुन रास)

नटरंगी…. चिंचेच्या चटणीचा आंबटगोडपणा, कांदा-कोथिंबिरीचा स्वाद, फरसाणाचा खमंगपणा, मिरची ठसका लेवून पातेल्यात नाचली की पब्लिकने शिट्ट्या मारत भोवती पिंगा घातलाच पाहिजे.

उप्पीट नि पोहे (जगावेगळी कुंभरास)

हे दोघे “सामान्य जनता”  या वर्गाचे वाटणारे पण सर्वार्थाने असामान्य. कारण  यांच्या वाट्याला  कौतुक येते पण  टीका मात्र कधीही येत नाही. तसेच ही जोडी लहान, थोर, आजारी आणि सगळ्या भारतवर्षाला चालणारी. महत्त्वाचे म्हणजे सकाळ, दुपार, संध्याकाळ, रात्र यांपैकी कोणताही प्रहर यांना वर्ज्य नाही.

पैशाची मुजोरी या द्वयींना नसल्याने गरिबांपासून श्रीमंतांच्या मुखात हे तितक्याच आनंदाने रमतात.

गोडाचा शिरा  (नशीबवान वृषभ)

हे  मात्र जरा खास व्यक्तिमत्त्व… खास प्रसंगांना उपस्थित राहणारं!

सत्यनारायणाचा प्रसाद होण्यासारखं भाग्य वाट्याला आल्यानं हा शिरा अगदी  नशीबवान.. आणि बाळंतिणीच्या खाद्यविश्वातही अधिकारानं शिरलेला हा “शिरा”.

महाराष्ट्रात हे रव्याचं लेकरू शिरा म्हणून जन्मलेलं तर उत्तरेकडील कणकेचं बाळ “कडा प्रशाद” नावाचं. तर कुठे “सुजी हलवा” नावानं मिरवणारं…

वडा, भजी— (व्यवहारचतुर तूळरास)

हे पदार्थांमधले हिरो व लोकप्रिय…

पोट भरलेल्यालाही स्वत:कडे आकर्षित करणारे.  हे दिसले की लोक यांच्याभोवती जमा नाही झाले तरच नवल!

पावाशी  लगीनगाठ बांधून पावाचं नशीब उजळवलं ते याच द्वयींनी!

पावभाजी – ठसा आणि ठसका म्हणजे धनुरास)

सगळ्यांना सामावून घेणारा हिचा स्वभाव!  बटाटा, कांदा, ढबू मिरची, वाटाणा, टोमॅटो, मिरची, आलं, लसूण, फ्लॉवरसारख्या सगळ्या भाज्या, सगळे मसाले, तेल, लोणी यांना एकत्र कुटुंबात गुण्या-गोविंदाने नांदवून आपल्या स्वत:च्या चवीचा ठसा उमटवणारी, खाद्यविश्वात नाकामागून येऊन तिखट झालेली ही खाद्यसुंदरी!

गोड पदार्थांची स्वभाव विशेष दुनियाही अशीच रंगरसीली!  प्राचीन काळापासून अख्ख्या भारतवर्षाची लेक म्हणजे क्षीर ऊर्फ खीर!* ( सोज्वळ मीनरास)

अगदी सोज्ज्वळ पण विविध पोषाखांची आवड असणारी.

कुठे शेवया, कुठे गव्हले, कधी तांदुळाच्या रूपाने पायसम् झालेली तर कधी गव्हाळ वर्णी हुग्गीचं रूप ल्यालेली!

शुभकार्य असो की दिवसकार्य ही हजेरी लावणारच…

“मी खीर खाल्ली असेल तर बुड घागरी” म्हणत बालपणीच परिचित झालेली ही फारशी आवडतही नाही नि नावडतही नाही….. पण नसली तर मात्र नाडवते.

लाडू– ( खानदानी सिंहरास)

हा चराचरातून तयार होणारा दिमाखदार. तूप आणि साखर हे खानदानी याचे प्रमुख कुटुंबीय. हे कुटुंबीय भाजलेल्या बेसनात घालून जन्मणारा बेसन लाडू हा टाळ्याला चिकटून फजिती करणारा. 

▪︎बुंदीचा लाडू शुभकार्यात भाव खाऊन जाणारा.

▪︎रव्याचा लाडू आपला असाच नारळ घरात आला तर जन्मणारा नि  लक्षात येण्याआधी संपून जाणारा..

▪︎साध्या पोळीपासून ते  राजेशाही डिंकापर्यंत  कोणत्याही रूपात सादर होण्याची किमया लाडूच करू जाणे!

हा बच्चेकंपनीचा लाडका!

पुरणपोळी– (नाजुक-साजुक कन्यारास)

ही पक्वान्नांची राणी!

नाजुक-साजुक स्वभावाची..

महाराष्ट्राची नि कर्नाटकाची ही कन्या प्रत्येक सणाची अगदी लाडकी. पण हिच्याशी वागताना थोडी जरी चूक झाली तरी हिचा पापड मोडलाच म्हणून समजा!

जिलेबी — (कुर्रेबाज, गूढ वृश्चिक)

नटरंगी…. पण बिनभरवशाची… कधी आंबट तर कधी गोड..

आज कुऱ्यात असणारी कुरकुरीत,

पण नाराज होऊन कधी मान टाकेल ते सांगता येत नाही. पण लग्नाच्या पंगतीची हिला भारी हौस…

गुलाबजाम  (जिगरबाज मकर)

वर्ण विविधा असला तरी अंगी गुण असले की साऱ्यांचे आपण लाडके होतो… हे शिकवणारा! दैवायत्तं कुले जन्म:, मदायत्तं तु पौरुषं चा जिगरबाज महामंत्र देणारा.

असे स्वभाव राशींचे.

चला पटकन तुमची रास सांगा.

लेखक: अज्ञात

प्रस्तुती :सौ. राधा पै

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ.उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री नंदकुमार पंडित वडेर

 प्रतिमेच्या पलिकडले 

☆ “ना मातीची माणसं… ना तिची माणसं…” ☆ श्री नंदकुमार पंडित वडेर ☆

बया बया ! अगं इमले काय गं हि  इमारत म्हनायची.. . किती झकपक  लाईटीनी उजळलीया.. . दिवाळीच्या कंदीलावानी रंगीबेरंगी दिसतीया कि.. . अन उच तरी किती हाय म्हनतीस, आभाळालाच टेकली कि काय?.. . तिथनं म्होरं स्वरग दोनचं बोटं उरला असलं कि.. . बाई बाई!मानसानं  मान तरी वर कर करून बघायची म्हटली तर डोईवरचा पदर खाली जमिनीवर पडला कि गं.. . चारीबाजूनं खिडक्या नि खिडक्याच दिसत्यात काय दारं बिरं ह्याला हायती का न्हाई काय कळंना कि.. . कुठूनशान जातात नि येतात गं या इमारतीतनं.. .  कशी खुराड्यावानी घरं दिसत्यात.. . मानसंच राहत असत्याल नव्हं त्यात.. . का कोंबडा कोंबडीच.. . अन एव्हढ्या उचावर राहायचं भ्या कसं वाटंत नसंल.. . खाली बघून डोळं गरगरत नसत्याल त्याचं.. अन इमले मला सांग एकाच येळेला समंध सामान घरात आणत असतील का गं?.. . का आपल्यावानी  साखरं राहिली जा पटाकन दुकानाकडं, , दुध आणायला पळ, मोहरी राहीली जा धावत.. . असं धा धा येळा येडताकपट्टीनं माणूस नि  त्यो इजेचा पाळणा थकत नसंल.. आनि इतकी बिर्हाडांच्या ये जा नी बंद पडत नसलं.. अन कधी बंद पडलाच तर हाय का आली बैदा मगं.. . वरची माणसं वरचं लटकलेली आनि खालची खोळंबलेली.. . जिनं चढून जायच़ खायचं काम असेल का ते.. . एखादा धाप लागून फुकाफुकी मरायचा बी.. . इमले आपून नाय बा तुझ्या बरुर त्या परश्याच्या घराकडं जानार.. . त्याला म्हनावं आईला भेटायला तू खाली उतरून ये.. . माझ्या छातीत बगं हे समंध बघूनच लकलक व्हायला लागलयं.. . रातच्याला इतका उजेड पडलाय मगं सकाळी कसं दिसत असेल गं.. . अन खुळे त्या इमारतीच्या खालच्या अंगाला किती मोटारी उभ्या केल्या हायती बघ जरा.. . अगं मोटार इकायचं दुकानच काढल्यागत वाटाया लागलयं.. . काळी, पांढरी, लाल, निळी, मोरपिशी.. . रंगाची उधळण केल्यासारखी.. . बापय बी चालवितो नि बाई बी.. . सुसाट सुटतात मोटारी कानावर हाॅर्न जोराचा वाजवूनवाजवून बहिरं केलं बघ.. . या दिव्याच्या झगमगटानं डोळं दिपलं कि गं वेडे.. . इमले मला लै भ्या वाटाया लागलया.. आपून आपल्या गावाकडं माघारी जाऊया.. . परश्याला सांगावा धाडू अन त्येला तूच गावाकडं ये बाबा  भेटायला असं सांगू.. . माझ्या सारखीची हि दुनिया न्हाई.. . इथं जल्माची लगिन घाई.. . कोन कुनाची चवकशी बी करीत न्हाई.. गेटवरचा वाॅचमेन लै आगाऊ.. आम्हालाच इचारतू अंदर आया काय कू.. . माझ्याच लेकराला भेटाया त्याची परमिशन लागती.. आरं म्या त्याची आय हायं धा वेळा सांगून झालं तरी बी  मलाच गुरगुरतो हमे क्यू बताती.. . परश्याला द्यायचा व्हता आक्रिताचा धक्का.. आयेला अडानी समजू नकु एकलीच शेहरात येऊन सायेबालाच येडं करील बरं का.. . परं इथं आल्यावर कळल़ वाटलं तेव्हढं सोपं न्हाई.. . आपलीच माणसं आपल्याला भेटाण्याला झाली पराई.. . गावं ते गावचं असतया.. येशीपासून ते म्हसोबा पतूर समंध्यास्नी पिरमानं पुसतया.. . शेहरात कोन कुनाची फुकापरी करील सरबराई.. . इमले आपला गावचं बरा बाई.. स्वर्गच खाली उतरून इथं आला बाई.. . आपल्या मातीशी नगं गं बेईमानी.. .

©  नंदकुमार पंडित वडेर

विश्रामबाग, सांगली

मोबाईल-99209 78470 ईमेल –[email protected]

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री नीता कुलकर्णी

 विविधा 

☆ “चातुर्मास माझ्या आवडीचा… खाद्यसंकृतीचा…” भाग-१ ☆ सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी ☆

त्यादिवशी जेवायला थालपीठ, भरीत, कांद्याची चटणी असा बेत होता.

हे म्हणाले ” आज काय कांदेनवमी आहे का ?”

मी नुसतीच हसले. कांदेनवमी करायला हल्ली चातुर्मास कुठे पाळला जातो?  पूर्वी आषाढी एकादशीपासून चातुर्मास सुरू झाल्यावर जेवणात कांदा, लसूण, वांगी वर्ज्य  असे.  त्याच्या आधी कांदेनवमी  साजरी केली जायची. भाकरी, भरलं वांग, कांदा भजी, लसणाची चटणी असा बेत केला जायचा.

आषाढी एकादशीचा उपवास घरातल्या सगळ्यांना असायचा. पंढरपूरच्या पांडुरंगाची आठवण असो – नसो पण उपवास  आवडीने केला जायचा.

सकाळच्या फराळाला भगर, दाण्याची आमटी, रताळ्याचे गोड काप, बटाटा भाजी आणि तळलेल्या साबुदाण्याच्या पापड्या असायच्या. आई आधीच बटाटा चिवडा करून ठेवायची. रात्री खिचडी, दही,  थालपीठ, साबुदाण्याच्या पिठाचा लाडू असा बेत केला जायचा. अक्षरशः एकादशी आणि दुप्पट खाशी असं होत असे. आदल्या दिवशी एवढं खाऊनही उपवास सुटायचा म्हणून दुसऱ्या दिवशी गोडधोडं केलं जाई.

आषाढ महिन्यात एकदा तरी  “आखाड तळणे ” हा प्रकार व्हायचा.  पाण्यात गुळ  विरघळून घ्यायचा त्यात  कणीक भिजवून त्याच्या जरा मोठा आकाराच्या शंकरपाळ्या केल्या जायच्या. त्या वरून कडक पण आतून नरम असायच्या. तीळ, ओवा घालून कडबोळी तळली जायची. कणकेत गुळ घालून गोड धीरडी केली जायची.

आषाढ अमावस्येला दिव्यांची पूजा असायची. घरातले एकूण एक दिवे घासून पुसून लखलखीत केले जायचे. पितळी दिवे चिंच लावून घासायचं काम मुलींचे असायचं. मग ते दिवे  पाटावर मांडून त्यांची हळदी कुंकु वाहून, हार फुलं, घालून  पुजा केली जायची. त्या प्रकाशाकडे बघताना खूप प्रसन्न  वाटायचं.

आषाढ संपायच्या आधीच घरोघरी श्रावणाचे वेध लागलेले असायचे. नागपंचमीला नागाची पूजा होत असे. दुध लाह्याचा नेवैध असायचा. त्याला थोड्याशा लाह्या लागायच्या. पण आई चांगला मोठा डबा भरून लाह्या फोडायची. पुढे बरेच दिवस त्याचा चिवडा, दहीकाला, लाडू केले जायचे. खालचे  “गडंग “थालपीठाच्या भाजणीत घातले जायचे.

नागपंचमीच्या दिवशी काही तळायचे नाही, भाजायचे नाही असा संकेत असायचा. पुरण न वाटता नुसते घोटून घ्यायचे. ते कणकेच्या लाटीत  भरून त्याचे उंडे केले जायचे. वाफेवर ते उकडायचे आणि साजूक तुपाबरोबर गरम खायचे.

श्रावणात खायची प्यायची चंगळ असायची. आई आजीचे दर एक-दोन दिवसांनी उपवास असायचे. त्यामुळे वेगवेगळे पदार्थ केले जायचे. रताळ्याचा कीस, शेंगदाण्याचे लाडू, शिंगाड्याची खीर असे प्रकार व्हायचे.  राजगिरा घरीच फोडायचा. त्याच्या वड्या, लाडू करायचे. साबुदाण्याची जायफळ वेलदोडे लावून मोठं पातेलं भरून खीर केली जायची. ती गरम गरम वाट्या वाट्या प्यायली जायची.

श्रावणातल्या सोमवारच्या जेवणाची तर फार गंमत वाटायची. तो उपवास  संध्याकाळी  सोडायचा असायचा.  त्यामुळे शाळा लवकर सुटायची. दुपारीच आई  स्वयंपाकाला लागायची. खीर, शिरा, सांज्याची पोळी असा एखादा गोडाचा पदार्थ केलेला असायचा.

शंकराचं मोठं देऊळ असेल तिथे जत्रा भरायची. जेवण झालं की तिथे जायचं. दर्शनाला खूप मोठी रांग असायची. दर्शन केव्हा होतंय असं वाटायचं. कारण खरी ओढ जत्रेची असायची. टिणंटिणं, प्लास्टिकची दुर्बिण, रिबिनी, शिट्टी, भिरभिरं असं काही काही विकायला आलेल असायच. ते बघायला गंमत वाटायची.

त्यातल एखाद आई घेऊन द्यायची.

श्रावणात नात्यात, ओळखीच्या कुणाची तरी मंगळागौर दरवर्षी असायची. आदल्या दिवशी फुलं, पत्री गोळा करत हिंडायचं. ती ओल्या फडक्यात घालून ठेवायची. दुसऱ्या दिवशी पूजा, आरती धामधूम.. . चालायची.

झिम्मा, खुर्ची का मिरची, आगोटं पागोटं, नाच ग घुमा असे खेळ खेळायचे. म्हाताऱ्या बायकाही त्यात उत्साहाने सामील व्हायच्या.

एकमेकींना नाव घ्यायचा आग्रह व्हायचा. प्रसंगला साजेसे, मनाने रचलेले उखाणे लाजत लाजत घेतले जायचे. तो दिवस खास बायकांचा असायचा.

रात्रीच्या जेवणात मटकीची उसळ, नारळाच्या करंज्या, मुगाची खिचडी केली जायची.

श्रावणातल्या शुक्रवारला फार महत्त्व. त्या दिवशी माहेरवाशीण सवाष्ण म्हणून बोलवायची. गजरा, फुलं माळून, जरीची साडी, एखादा दागिना घालून ती यायची.

वरण, भात, कटाची आमटी, कुरडई पापड तळले  जायचे. तव्यावरची पुरणाची पोळी पानात पडायची. वर तुपाची धार.. खणा नारळाने तिची ओटी भरली जायची. तिचं मन आनंदुन जायचं. ही प्रथा किती छान आहे  ना. त्यामुळे स्त्रीकडून स्त्रीचा सन्मान केला जातो.

सकाळीच “शुक्रवारचे गरम फुटाणे” असे ओरडत फुटाणेवाला यायचा. संध्याकाळी बायका हळदी कुंकवाला यायच्या. त्यांना गरम दूध, फुटाणे दिले जायचे. पावसाळी हवेत फुटाणे खाल्ले की सर्दी होत नाही अस आजी सांगायची.

रविवारी आईचं सूर्यनारायणाचं व्रत असायचं. पहाटे कुणाशी न बोलता मुक्याने ते व्रत करायचं असायचं. सूर्यनारायण यायच्या आधी आई उठून  पूजेला लागायची. पाटावर रक्त चंदनाने सूर्यनारायण काढलेले असायचे. पूजा झाली की आई कहाणी वाचायला बसायची. ती ऐकल्यावर आम्हाला दूध मिळायचे. तशी रोज सकाळी आंघोळ झाल्यावर पाटावर बसून त्या त्या वाराची कहाणी वाचली जायची.

श्रावणातल्या पौर्णिमेला राखी पौर्णिमा येते. नारळी भात वर्षातून एकदा म्हणजे त्यादिवशी व्हायचा. बदाम, काजू, लवंग, वेलदोडे, ओलं खोबरं   घातलेला तो सोनेरी भात आवडीने खाल्ला जायचा.  रक्षाबंधनात देण्या घेण्याची पद्धत त्याकाळी फार  नव्हती. भावाला राखी बांधायची याचं महत्त्व असायचं.

श्रावणात घरोघरी सत्यनारायण असायचे. त्याचा दुधातला, केळी घातलेला  प्रसादाच्या  शिऱ्याची चव अफलातुन असायची. त्यात एक वेगळा गोडवा असायचा.

त्या दिवसात नारळ स्वस्त असायचे. आई त्याच्या वड्या  करायची. खोबरं घालून दडपे पोहे व्हायचे. खोबऱ्यात खवा आणि रंग घालुन वड्या केल्या  की आई त्याला बर्फी म्हणायची.

बैलपोळ्याचा सण ठराविक लोक साजरा करायचे. दरवर्षी आईला तिच्या माहेरच्या बैलांची आठवण यायची. त्यांचं कौतुक ती आम्हाला सांगायची. मातीचे बैल आणून पाटावर मांडून ती त्यांची पूजा करायची. त्यांना पुरणपोळीचा नैवेद्य दाखवायची. दिवसभर आईला शेत, विहीर, मोट, पीकं, पाणी यांची आठवण येत असायची.

पिठोरीची पूजा होऊन  श्रावण संपायचा.

– क्रमशः भाग पहिला.

© सुश्री नीता चंद्रकांत कुलकर्णी

मो 9763631255

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ राधिका -माजगावकर- पंडित

 मनमंजुषेतून 

☆ शिवशाहीर श्री. बाबासाहेब पुरंदरे आणि मी… एक आठवण — ☆ सौ राधिका -माजगावकर- पंडित ☆

आषाढ सरला श्रावण आला. कॅलेंडरचं पान उलटलं, आज नागपंचमीचा सण– लक्षात आल आजच्या दिवशी तर शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे यांचा वाढदिवस आहे. त्यांची शुभ प्रभात शुभेच्छामय करावी म्हणून मी फोनकडे धावले. पलीकडून खणखणीत आवाज आला, “‘ गुरुकन्या? सिंहगड रोड ना हो? “

“हो बाबासाहेब, मी तुमच्या माजगावकर सरांची कन्या. ” मी होकार भरला.

बरं का मंडळी ! बाबासाहेब नेहमी याच नावाने माझा आवाज ओळखायचे मी नवलाईने विचारल, ” बाबासाहेब  तुम्ही कसं ओळखलंत माझा फोन आहे ते?” इथे आवर्जून उल्लेख करावासा वाटतोय की आपण वयानी कितीही लहान असलो तरी बाबासाहेबांच्यातला विनय, प्रत्येकाला “अहो जाहोच” म्हणायचा. ते म्हणाले, “अहो अस्मादिकांचा आज जन्मदिवसआहे ना ! पेपरवाले  इतर काहीजण तारखेने माझा वाढदिवस साजरा करतात, पण नागपंचमी  तिथी साधून  तुमच्यासारखे हितचिंतक याच दिवशी मला भेटायला येतात. पण खरं सांगू, तुमच्या वडिलांनी, माझ्या गुरूंनी, म्हणजे माननीय   माजगावकर सरांनी शाळेत साजरा केलेला तो वाढदिवस कायम माझ्या मनांत कोरला गेला आहे. आत्ता मी तोच प्रसंग मनामध्ये आठवत होतो, आणि काय योगायोग बघा गुरूंच्या मुलीचा म्हणजे लगेच तुमचा फोन आला. मी तर म्हणेन तुमच्या आवाजात माझ्या सन्माननीय सरांनी हा शुभ संदेश माझ्यासाठी पाठवला असावा. “असं म्हणून श्री बाबासाहेब प्रसन्न- प्रसन्न हंसले. मलाही माझ्या वडिलांची आठवण झाली. आणि हो इथे आवर्जून उल्लेख करावासा वाटतोय की शिवशाहीर, पद्मभूषण, प्रसिद्ध इतिहासकार, श्री बाबासाहेब पुरंदरे हे माझ्या वडिलांचे म्हणजे श्री. माजगावकर सरांचे अतिशय आवडते पट्ट शिष्य होते.

माझ्याशी बोलतांना बाबासाहेब मागे मागे अगदी बालपणात, भूतकाळात, शालेय जीवनात शिरले, आणि मला म्हणाले, ” काय सांगू तुम्हाला ! माझ्या आयुष्यातील अविस्मरणीय आणि बालमनांत कायम ठसलेला असा तो वाढदिवस श्री. माजगावकर सरांनी आणि माझ्या वर्ग मित्रांनी दणक्यात साजरा केला होता.

” तो प्रसंग जणू काही आत्ताच डोळ्यासमोर घडतोय. अशा तन्मयतेने  बाबासाहेब बोलत होते. इकडे माझीही उत्सुकता  वाढली.  आणि मी म्हणाले, ” बाबासाहेब मलाही सांगा ना तो किस्सा, माझ्या वडिलांची आठवण ऐकायला मलाही आवडेल “. खुशीची पावती मिळाली आणि ते पुढे सांगायला लागले,

” माझ्या वर्गमित्रांकडून सरांना माझ्या वाढदिवसाबद्दल कळले होते. त्यावेळी आत्तासारखा वाढदिवसाचा धुमधडाका नव्हता. औक्षवण हाच उत्सव होता. नव्या पोषाखात कपाळाला कुंकूम तिलक लावून मी वर्गात शिरलो, आणि सरांनी टाळी वाजवली. त्यांच्यात आधी ठरल्याप्रमाणे कदाचित तो वर्गाला इशारा असावा, कारण एका क्षणात टाळ्यांचा प्रचंड कडकडाट झाला. सारा वर्ग त्या कडकडाटाने दुमदुमला, अक्षरशः दणाणला. अनपेक्षित झालेल्या या प्रकाराने मी गोंधळलो, हा काय प्रकार आहे म्हणून बावचळलो. सर हंसून पुढे झाले. त्यांनी मला जवळ घेतल, आणि म्हणाले, ” पुरंदरे आज वाढदिवस आहे ना तुझा? वर्ग मित्रांकडून तुला शुभेच्छा आणि माझ्याकडून तुला, हा घे खाऊ. “असं म्हणून श्रीखंडाच्या गोळ्या त्यांनी माझ्या हातावर ठेवल्या. “बाबासाहेब पुढे सांगू लागले, “अहो काय सांगू तुम्हाला, सरांनी दिलेल्या त्या श्रीखंडाच्या गोळीत अख्ख भूखंड सामावलं होत.  वर्ग मित्रांच्या टाळ्या, मनापासून दिलेली ती दाद, शंभर हातांकडून  मला शतशत शुभेच्छा मिळाल्या होत्या अजूनही तो आवाज माझ्या कानात घुमतो, आतापर्यंत छत्रपतीशिवाजी महाराजांबद्दल भाषण करून खूप टाळ्यांचा वर्षाव मी मिळवला. पण खरं सांगू! त्या वर्ग मित्रांच्या टाळ्यांची सर नाही येणार कशाला आणि सरांच्या त्या छोट्या एक इंचाच्या  गोळीपुढे ताटभर आकाराचा डेकोरेशन केलेला केकही  फिक्का पडेल. ” शिवशाहीर  त्या आठवणीत रमले होते, त्यांच्या आवाजात खंत जाणवली. ते म्हणाले “दुर्दैवाने आज ते सर, तो वर्ग, ते वर्गमित्र, आता आपल्यात नाहीत, पण ती आठवण दर वाढदिवसाला नागपंचमीला मी मनात  आठवतो. ” 

… हे सगळं मला सांगताना श्री बाबासाहेब गहीवरले, माझाही कंठ दाटून आला. आणि आम्ही फोन खाली ठेवला.

… धन्य ते माझे वडील, आणि धन्य ते गुरु शिष्याचं नातं जपणारे  शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे.  

© सौ राधिका -माजगावकर- पंडित

पुणे – 51  

मो. 8451027554

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री अरविंद लिमये

 विविधा 

☆ तो आणि मी…! – भाग २२ ☆ श्री अरविंद लिमये ☆

(पूर्वसूत्र- ही अचानक मिळालेली एवढी रक्कम फॅमिली शिफ्ट होईपर्यंतचे वर्षभर माझी जमाखर्चातली तूट भरून काढायला पुरेशी ठरणार होती. नेमक्या गरजेच्या क्षणी जादूची कांडी फिरावी तसा घडलेला हा योगायोग श्रद्धेबरोबरच ‘त्या’च्याबद्दलची कृतज्ञता दृढ करणारा जसा होता तसाच यापुढे दर पौर्णिमेला

दत्तदर्शनाच्या बाबतीत कधीच कसलीच अडचण येणार नाही असा विश्वास निर्माण करणाराही! पण पुढच्याच पौर्णिमेच्यावेळी एक वेगळंच आक्रित माझी खऱ्या अर्थाने कसोटी पहायला समोर उभं ठाकणाराय याची मला या क्षणी कल्पना कुठून असायला?)

पुढची पौर्णिमा मंगळवारी होती. यावेळी ब्रॅंचमधील कांही महत्त्वाच्या कमिटमेंट्समुळे रजा न घेता मला नृ. वाडीला देवदर्शन घेऊन परस्पर महाबळेश्वरला परत यावं लागणार होतं. कोल्हापूरला घरी आधीच तशी कल्पना देऊन ठेवली तेव्हा ‘ रात्री उशीर झाला तर सांगलीला मुक्काम करून सकाळच्या पहिल्या बसने महाबळेश्वरला जा’ असं मिसेसने मला आवर्जून सुचवलं. सांगलीला म्हणजे तिच्या माहेरघरी. ‘तुम्ही पौर्णिमेला नृ. वाडीहून उशीरा तिथे घरी पोचाल असं मी आईबाबांना कळवून ठेवतेय’ असंही ती म्हणाली होती. पुरेशा विश्रांतीसाठी मलाही तेच सोयीचं होणार होतं.

एरवी निघायच्या दिवशी नेहमी या ना त्या कारणाने शेवटच्या क्षणापर्यंत माझी खूप धावपळ होत असे. प्रत्येकवेळी घाईघाईत बस पकडायची म्हणजे एक दिव्यच असायचं. पण यावेळी कसं कुणास ठाऊक पण बाहेरचा धुवांधार पाऊस सोडला तर बाकी सगळं रुटीन अनपेक्षितरित्या खूपच सुरळीत सुरु होतं. त्या दिवशी ब्रॅंचमधेही कामाची फारशी दडपणं नव्हती. दिवसभरातली माझी सगळी कामं व्यवस्थित आवरून, कॅश क्लोज करुन दुपारच्या सव्वातीनच्या सांगली बससाठी मी स्टॅण्डवर पोचलो तेव्हा बस नुकतीच लागत होती. घाईगडबड न करताही बसायला चांगली जागा मिळाली. इथवर सगळं सुरळीत झालं तरी घाटरस्त्यातून मात्र प्रचंड पावसामुळे बस मुंगीच्या गतीनेच पुढे जात होती. त्यामुळे नेहमीच्या वेळेपेक्षा बस सातारा स्टॅंडला थोडी उशीराच पोचली. सांगलीला बस बदलून नृ. वाडीला पोहोचेपर्यंत रात्रीचे नऊ वाजून गेले होते. बसमधून उतरलो तेव्हा नृ. वाडी स्टॅण्डवर शुकशुकाट होता. पौर्णिमेच्या रात्री एरवी स्टॅण्डवर बऱ्यापैकी गर्दी असे. त्यामुळे आजची ही सामसूम अनाकलनीयच वाटत राहिली. मंदिरात पोहोचेपर्यंत पालखी संपून शेजारतीची तयारीही सुरु झालेली होती. तरीही देवासमोर फारशी गर्दीच नव्हती. खूप वर्षांनंतर इतकं छान, व्यवस्थित दर्शन झाल्याचं समाधान मिळालं खरं पण पौर्णिमा असूनही देवासमोर भाविकांची कांहीच गर्दी नसण्यामागचं कारण मात्र उमगलं नव्हतं. सांगलीला सासुरवाडीच्या घरी पोचलो तेव्हा रात्रीचे साडेदहा वाजले होते. तोवर सकाळपासून क्षणभरही विश्रांती नसल्याने आणि सलगच्या दीर्घ प्रवासामुळे कांहीसा थकवाही जाणवत होताच. आतले लाईट बंद असल्याचे जाणवले. कदाचित मी येणार असल्याचा निरोप त्यांना मिळालेल्या नसायची शक्यता पुसटशी जाणवताच मला संकोचल्यसारखं वाटत राहिलं. त्याच अनिश्चिततेत दारावरची बेल वाजवली. पण अपेक्षित असणारा तात्काळ प्रतिसाद मिळालाच नाही. क्षणभर वाट पाहून मी पुन्हा बेल वाजवली. एकदा. दोनदा. आत कुजबूज झाल्याचं न् मग लाईट लागल्याचं अंधुक जाणवलं. दार उघडण्याआधी सासऱ्यांचा ‘कोण आहे?’ हा प्रश्न आणि पाठोपाठ त्यांनी दाराऐवजी जवळची खिडकी उघडल्याचा आवाज या दोन्ही गोष्टी मला बुचकळ्यात टाकून गेल्या. खिडकीतून मला पहाताच सासऱ्यांनी घाईघाईनी दार उघडलं. ते कांहीसे ओशाळवाणे झाले. तरीही “या.. या.. ” म्हणत त्यांनी हसतमुखाने स्वागत केले

“फार उशीर झाला ना मला?” मी विचारलं.

“छे छे… उशीर कसला?पण रात्री दहापर्यंत सगळं आवरतं ना, मग उगीच जागरण करत करायला बसायचं, म्हणून रोज लवकर झोपतो एवढंच. पौर्णिमा उद्या आहे, म्हणून तुम्ही उद्या रात्री येणार असंच आम्ही गृहीत धरलं होतं. पण हरकत नाही. या”

त्यांचं बोलणं ऐकून मी विचारात पडलो. हे असं कां म्हणाले कळेनाच. पौर्णिमा आजच तर आहे. उद्या कशी?’ मला प्रश्न पडला. तोवर सासुबाईही बाहेर आल्या. “हातपाय धुऊन धुवून कपडे बदला न् या लगेच. तोवर मी पान वाढते” त्या अगत्याने म्हणाल्या.

मी जेवायला बसलो पण मन मात्र कांहीतरी चुकल्यासारखं अस्वस्थच होतं. शिळोप्याच्या गप्पात जेवण आवरलं. हात धुवून समोरचा नॅपकीन घेत असतानाच भिंतीवर लटकणाऱ्या ‘कालनिर्णय’नं माझं लक्ष वेधून घेतलं. जवळ जाऊन मी कॅलेंडरचं पान लक्षपूर्वक पाहिलं. माझा माझ्या डोळ्यांवर विश्वासच बसेना. मला गाढ झोपेतून कुणीतरी हलवून जागं करावं तसा मी भानावर आलो. नृ. वाडी स्टॅंडवर आणि देवळात देवासमोरही भाविकांची गर्दी नसण्यामागचं कारण आज पौर्णिमा नसणं हेच होतं हे ‘कालनिर्णय’ मला स्पष्टपणे सांगत होतंच. पण… असं होईलच कसं? आमच्याकडे घरी कालनिर्णयच तर होतं. आपण नेहमीसारखं व्यवस्थित कॅलेंडर बघूनच सगळं प्लॅनिंग केलं होतं मग असं कसं शक्य आहे हे क्षणभर मला समजेचना. मी सहज म्हणून पुढचं पान पाहिलं न् मनातली साशंकता नाहिशी झाली.

का, कसं माहित नाही पण तिकडं घरी कॅलेंडर बघताना माझीच चूक झाली होती!यावेळची पौर्णिमा आज नव्हतीच. उद्याच होती!! सकाळपासूनची माझी धावपळ आठवून मला स्वतःचाच राग आला आणि कींवही वाटत राहिली. वरवर शांत रहात मी स्वत:ला सावरलं.

“खरंच. कॅलेंडर बघताना माझीच गफलत झालीय. तुमची मात्र विनाकारण झोपमोड”

“अहो असू दे. झोपमोड कसली?आज काय न् उद्या काय तुम्ही आलात याचाच आनंद आहे” सासरे मनापासून म्हणाले.

“तर काय?वाईटातून चांगलं शोधायचं बघा” सासुबाई म्हणाल्या. “या महिन्यात तुम्हाला दोनदा दत्तदर्शनाचा योग आलाय. चांगलंच आहे की. “

“म्हणजे.. ?” मी न समजून विचारलं.

 ” आता आलात तसं उद्याचा दिवस रहा सकाळी आंघोळ, नाश्ता सगळं आवरुन मग वाडीला पौर्णिमेचं दर्शन घेऊन या. जेवण करुन दिवसभर आराम करा. मग दुसऱ्या दिवशी पहाटे जा हवंतर. एरवी तुमचं येणं रहाणं होतंय कुठं?” त्या आग्रहाने म्हणाल्या.

मी कसनुसा हसलो. रहाणं तर मला शक्य नव्हतंच. कारण कॅशची दुसरी किल्ली माझ्याजवळ होती. आणि तसंही इतर महत्त्वाच्या कमिटमेंटस् होत्याच. त्यात तडजोड करणं मला शक्यही नव्हतंच आणि योग्यही. कोणत्याही परिस्थितीत कॅशअवर्स सुरू होण्यापूर्वी ब्रॅंचला पोचण्यासाठी मला उद्या पहाटेच्या बसने महाबळेश्वरसाठी निघणं आवश्यकच होतं. हे सगळं त्या दोघांना मी मोकळेपणानं समजून सांगितलं आणि तेवढ्यापुरता विषय तिथंच थांबवला.

या महिन्यात आपला पौर्णिमेचा नेम आपल्याच चुकीमुळे अंतरणार असल्याची खंत मनात घेऊन मी अंथरुणाला पाठ टेकवली. दिवसभराची धावपळ, दगदग, थकवा सगळं क्षणात विरुन जात मनातली ती खंतच मला त्रास देत राहिली. शांत झोप लागलीच नाही. पहाटे उठून सगळं आवरलं. निघताना दोघांना वाकून नमस्कार केला. बाहेर पाऊल टाकणार तेवढ्यात सासऱ्यांनी थांबवलं.

“जपून जा. तुम्ही कर्तव्याला प्राधान्य देताय हेच योग्य आहे. देवधर्म, सेवा, श्रद्धा हेही महत्त्वाचं आहेच. पण त्यासाठी विनाकारण ओढ करुन घेऊ नका. तब्येत सांभाळून रहा. “

ते बोलले त्यात वावगं काहीच नव्हतं. त्या बोलण्या-सांगण्यात वयाच्या अधिकाराचा तर लवलेशही नव्हता. माझ्यावरील प्रेमापोटीच ते मायेने, आपुलकीनेच हे सगळं सांगत होते. मी मनापासून ‘हो’ म्हणालो.

“आणखी एक. मनात आलंय ते बोललो नाही तर मलाच चैन पडणार नाही म्हणून सांगतो. तुम्ही काल एवढा त्रास सहन करून दत्तदर्शनासाठी वाडीला गेलात तेव्हाच तुमच्या मनातल्या भावना महाराजांना पोचल्यात आणि त्याच महत्त्वाच्या. त्यामुळे आता परत जाऊन, दिवसभर काम करुन, तुम्ही पुन्हा पौर्णिमेच्या दर्शनासाठी आज दुपारच्या बसने नृ. वाडीला यायची धडपड कराल म्हणून मुद्दाम हे सांगतोय. उगीच दगदग नका करु. “

मी आज्ञाधारकपणे मान हलवली. निरोप घेऊन पाठ वळवली. पण मन स्वस्थ नव्हतं. नकळत घडलेल्या का होईना पण आपल्याच चुकीमुळे आपला संकल्प सिद्धीस जाण्यात अडथळा निर्माण झाल्याची खंत मनात घर करून राहिली होती. अशा मन:स्थितीत सासऱ्यांच्या मार्फत दत्त महाराजांनीच मला दिलेला माझ्या संकल्पपूर्तीस पूरक ठरणारा संकेत मात्र मला त्याक्षणी जाणवलाच नव्हता.. !हातातून कांहीतरी अलगद निसटून जात असल्याच्या भावनेने मन उदास झालं होतं. तीच उदासी सोबत घेऊन माझा परतीचा प्रवास सुरु झाला !!

क्रमश:…  (प्रत्येक गुरूवारी)

©️ अरविंद लिमये

सांगली (९८२३७३८२८८)

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ.उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ.मंजुषा मुळे/सौ.गौरी गाडेकर≈

श्री नितीन सुभाष चंदनशिवे

 मनमंजुषेतून 

☆ “दिवस आपल्यासाठी उगवतोच…” ☆ श्री नितीन सुभाष चंदनशिवे ☆

मी सातवीच्या वर्गात असताना माझ्या वर्गात गेल्या सहा वर्षांपासून नापास होणारा एकजण होता. आम्ही त्याला सगळेजण नाना म्हणायचो. तो आमच्याच गल्लीत राहायला होता. आमच्यापेक्षा वयाने खूप मोठा. मिशासुद्धा चांगल्याच वर आलेल्या होत्या. आणि हा नाना अंगाने धिप्पाडच्या धिप्पाड होता. जणू पैलवानच. म्हणजे आमचं मास्तर त्याच्या खांद्याला लागायचं. आणि पोरं त्याच्या गुडघ्याला. अंगाने दणकट असणारा नाना. पण अभ्यासात पार दरिंद्री. नानाला काहीच येत नव्हतं. आणि दरवर्षी नाना नापास व्हायचा.

त्यात आमच्या मास्तरने एक नियम असा केला होता, वर्गात विचारलेल्या प्रश्नाचं उत्तर जो विद्यार्थी बरोबर देईल त्याने वर्गातल्या सगळ्या पोरांच्या मुस्काडीत मारायची. त्यावेळचे मास्तर असा नियम करायचे. आणि यात काय व्हायचं त्या भितीने सगळी पोरं मन लावून अभ्यास करायची. पण नानाच्या डोक्यात काहीच राहत नव्हतं. आणि त्याचा परिणाम म्हणजे नाना दररोज न चुकता वर्गातल्या प्रत्येकाचा मार खायचा. आणि पोरं पण नानाला मारताना जोरात रट्टा द्यायची. नाना डोळे गच्च मिटून हाताची घडी घालून उभा राहायचा. पोरांनी कधीच नानावर दया माया दाखवली नाही. मला मात्र नानाची फार कीव यायची. कारण नानाला कशाचंच उत्तर यायचं नाही.

तरीही नाना दररोज शाळेत न चुकता यायचा. उलट सर्वांच्या आधी नाना वर्गात हजर असायचा. सकाळी आलेला नाना व्यवस्थित दिसायचा. आणि शाळा सुटल्यावरचा नाना म्हणजे दोन्ही गाल लालभडक सुजलेले आणि डोळे पार रडून रडून खोल गेलेले दिसायचे. एक दिवस शाळा सुटल्यावर मी जवळ जाऊन नानाला विचारलं, म्हणलं “नाना कशाला शाळेत येतो?तुला काही येत नाही. रोज पोरं मारतात तुला. तू कुणाला काहीच बोलत नाहीस. मला कळत नाही एवढं सहन करूनसुद्धा तू कधी शाळा चुकवत नाहीस. कशासाठी हे तू करतोस. ?” त्यावर नानाने माझ्या डोक्यावर हात ठेवून केसातून हळुवार बोटे फिरवली. माझ्याकडे पाहत त्याने डोळे गच्च मिटले. डोक्यावरचा हात काढून घेतला आणि नाना तसाच पाठमोरा होऊन झपझप पावले टाकत निघून गेला. मी विचारलेल्या प्रश्नाचं उत्तर नानाने दिलं नाही.

रोज शाळा भरत राहिली. आणि रोज नाना न चुकता मार खात राहिला. तोंड सुजवून घेत राहिला. मास्तरने प्रश्न विचारला की आपोआप नाना मनानेच उभा राहायचा अगदी तसाच डोळे गच्च मिटून. आणि मग ज्या पोरानं उत्तर बरोबर दिलेलं असायचं ते उड्या मारत नानाजवळ जायचं आणि खाडकन नानाच्या जोरात मुस्काडीत द्यायचं. पाचही बोटे नानाच्या गालावर जशीच्या तशी उमटायची. एवढ्या धिप्पाड नानाला मारलेल्या आनंदाने ते पोरगं लै उड्या मारायचं. आणि सगळी पोरं नानावर खी…खी…खीं.. दात इच्कुन माकडासारखी हसायची. आणि मी हे सगळं केविलपणे बघत बसायचो.

पण एक दिवस घडलं असं, मास्तरने एक प्रश्न विचारला, तो प्रश्न असा होता.

“गावाबाहेर बायका जिथं धुणं धुवायला जातात, त्या जागेला काय म्हणतात. ?”

आम्ही सगळ्यांनी जमेल तशी उत्तरे दिली, कुणी सांगितलं, ओढा म्हणतात, नदी म्हणतात, वगळ, आड, विहीर, तलाव, तळं, डबकं, पोहरा म्हणतात तर कुणी कुणी खूप डोकं खाजवून काहीही उत्तरे दिली. पण मास्तर उत्तर चुकीचं आहे असंच सांगत होते. नाना शांत बसून सगळीकडे पाहत होता. सगळ्यांची उत्तरे चुकलेली होती. गोंधळ शांत झाला आणि नानाने हात वर केला. जसं नानाने हात वर केला तशी सगळी पोरं एकसाथ मान वळवून नानाकडे बघायला लागली. मास्तर ही नानाकडे एकटक बघतच राहिले. कारण आज पहिल्यांदाच नानाने बोट वर केलेलं होतं.

 त्याच शांततेत नाना उभा राहिला. आणि हाताची घडी घालून नानाने मान ताठ करून उत्तर दिलं,

“गुरुजी गावाबाहेर बायका ज्या जागेवर धुणं धुतात त्या जागेला पाणवठा म्हणतात. “

आणि एका झटक्यात गुरुजी म्हणाले, ”नाना लेका तुझं उत्तर बरोबर आहे”. मास्तर जसं उत्तर बरोबर आहे म्हणाले तसा नानाने मोठा दीर्घ श्वास घेतला. गेल्या सहा वर्षांनंतर आज आज नानाचं उत्तर बरोबर आलेलं होतं. आणि नियमानुसार आज नाना सगळ्यांच्या मुस्काडीत मारणार होता. नानाचा एक हात किमान बारा किलो वजनाचा तरी नक्की असावा. त्याचं ते रूप बघून वर्गातली सगळी पोरं थरथर कापायला लागली. पळून जाण्यासाठी दफ्तर आवरायला लागली. नानाच्या लक्षात आलं. आणि पटकन दाराकडे धाव घेत वर्गाचं दार लावून दाराची आतली कडी लावली. त्याने कडी लावल्याबरोबर सगळी पोरं मोठ्याने बोंबलायला लागली. कारण नानाचा दणका बसल्यानंतर आयुष्यातून उठणार याची जाणीव प्रत्येकाला झालेली होती.

मी शांतपणे नानाकडे पाहत होतो. मलाही एक त्याची मुस्काडीत बसणार होतीच. पण मनातून मी खूप आनंदी झालो होतो. नानाचा चेहरा लालबुंध झाला होता. त्याचा हात सळसळत होता. डोळे मोठे झाले होते, आणि नाना आता सगळ्या वर्गावर तुटून पडणार होता. मास्तरानीच नियम केलेला असल्यामुळे मास्तर नानाला अडवूच शकत नव्हते. तरीही नानाचा तो राग पाहून मास्तर दबकतच हळूच नानाला म्हणाले, “नाना जाऊ दे सोड लेकरं लहान….. ” मास्तरचं वाक्य पूर्ण झालंच नाही. तोच नानाने अक्षरशः मास्तरला लहान मुलासारखं दोन्ही हाताने उचलून घेतलं आणि अलगद खुर्चीवर नेऊन ठेवलं. मास्तर घाबरून शांत बसले.

त्यानंतर गेल्या जवळजवळ सात वर्षाचा तो अन्याय नानाला आठवला. नानाने वर्गावर नजर फिरवली. त्याला आठवू लागलं. कुणी कुणी कसं हानलेलं आहे. कुणी किती छळेलेल आहे हे सगळं नानाने डोक्यात फिट्ट केलेलं होतं. नाना प्रत्येकाच्या चेहऱ्यावर आग फेकून पाहू लागलेला होता. पोरं हात जोडून ओरडत होती. नव्हे बोंबलत होती. मास्तरला विनवण्या करत होती. पण मास्तरचा नाईलाज होता.

नानाने सुरवात केली. एक एक पोरगं कॉलरला धरून नानाने उभं केलं नाही तर एका हाताने उचलून धरलं. आणि दुसऱ्या हाताने नानाने असं झोडपून काढायला सुरवात केली की बस्स. एका मुस्काडीत पोरगं भिंतीवर जाऊन आदळत होतं. आणि आडवं होऊन पडत होतं. ते बघून बाकीचे सगळे जोरात बोंबलत होते. नाना पेटलेलाच होता. सगळा वर्ग ओला होताना दिसायला लागला. त्याच्या एका रट्याने पोरं चड्डीत मुतून मुतून बोंबलत होती. काही पोरं ते बघूनच मारायच्या आधीच लघवी करत होती. मास्तर हात जोडून वर बघून काहीतरी डोळे झाकून बडबडत होते. नाना कुणाला सुट्टी देत नव्हता.

मी कधी नानाला मारलं नव्हतं. म्हणून नानाने माझ्या फक्त गालावर हात फिरवला. सगळ्यांना झोडपून झाल्यावर नाना त्याच्या जागेवर जाऊन बसला. सगळा वर्ग हमसून हमसून रडत होता. आणि नाना त्याच्या फुटलेल्या मिशिवर ताव मारत सगळीकडे बघत बसला होता. पोरं एकमेकांना सावरत होती. मास्तर टेबलावर मान टाकून गप्प पडून बसलेलं होतं.

मी हळूच नानाला चोरून पाहत होतो. त्याच्या चेहऱ्यावर समाधान होतं. त्याचा असा हसरा आणि सुंदर चेहरा आज मी पहिल्यांदा बघत होतो.

शाळा सुटली. रोज दंगा करत धावत पळत जाणारी पोरं जागेवरच बसून राहिली. फक्त नाना उठला आणि माझ्याजवळ आला. माझ्या हाताला धरून त्याने मला उठवलं. मी त्याच्यासोबत बाहेर आलो. त्याने त्याचं दफ्तर मला दिलं. आणि म्हणाला, “ राहू दे आता तुलाच दफ्तर, मी शाळा सोडली आजपासून. उद्यापासून येणार नाही. तू मला विचारलं होतं ना की शाळा का सोडून देत नाहीस? तर यासाठी सोडत नव्हतो. कारण मला माहित होतं. एक ना एक दिवस तरी माझ्या प्रश्नाचं उत्तर बरोबर येईल. एक ना एक दिवस तरी माझ्यासाठी दिवस उगवल. त्या दिवसाची वाट बघत होतो. आणि आज तो दिवस आला. ” माझ्या नाजूक गालावर त्याने हात फिरवला. आणि नाना शाळेच्या मैदानातून शांतपणे निघून गेला.

दोस्त हो, गोष्ट संपली. पण फार मोठी शिकवण नानाने दिली. जोपर्यंत सहन करायचा काळ असतो तोपर्यंत सहन करत रहा. कारण आपला दिवस येणारच असतो त्या दिवसाची वाट पहात रहा.

© श्री नितीन सुभाष चंदनशिवे

संपर्क – मु. पोस्ट. कवठेमहांकाळ, जि. सांगली.

मो 7020909521

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 इंद्रधनुष्य 

☆ “याला म्हणतात नशीब ”… लेखक : श्री द्वारकानाथ संझगिरी ☆ प्रस्तुती – सुश्री मीनल केळकर ☆

पुण्यात जन्मली, आई-वडिलांनी अनाथालयात सोडलं, तीच मुलगी बनली ऑस्ट्रेलियाची कॅप्टन.

नियती आणि नशिबापेक्षा कोणी मोठं नसतं. एखादी गोष्ट नियतीच्या मनात असेल, तर ती घडून राहते. राजाच्या घरात जन्माला येऊनही, एखादी व्यक्ती कमनशिबी ठरते. पण तेच रस्त्यावर जन्मलेलं एक अनाथ मुल ही मोठं इतिहास घडवून जातं. जेव्हा आपल्याला हे समजतं, तेव्हा नियती आणि नशिबाच्या पुढे काही चालत नाही, ही गोष्ट आपल्या लक्षात येते.

पुण्यासारख्या मोठ्या शहराच्या एका कोपऱ्यात जन्मलेल्या अनाथ मुलीची ही गोष्ट आहे. कारण जन्मानंतर आई-वडिलांनी अडचणींमुळे तिला शहरातील अनाथालयात सोडलं होतं. पण नियतीने या मुलीच्या नशिबात काहीतरी वेगळच लिहून ठेवलं होतं. आज या मुलीला जन्म देणारे आई-वडील आतल्या आत भरपूर रडत असतील, कारण ते आज जन्म दिलेल्या मुलीला भेटू शकत नाहीत.

ही गोष्ट आहे, ऑस्ट्रेलियाचा प्रसिद्ध यशस्वी क्रिकेटपटू (Lisa Sthalekar) लीजा स्टालगरची.

१३ ऑगस्ट १९७९ रोजी पुणे शहरातील एका छोट्याशा कोपऱ्यात लीजाचा जन्म झाला. लीजाचा स्वीकार करणं, तिच्या आई-वडिलांना शक्य नव्हतं, ही मुलगी म्हणजे आपल्यासाठी अडचण आहे, असं त्यांना वाटलं. त्यामुळे सकाळी सकाळी त्यांनी पुण्यातील श्रीवास्तव अनाथालयात या मुलीला सोडलं. अनाथालयाने या गोंडस मुलीचं लैला असं नामकरण केलं.

त्या दिवसांमध्ये हरेन आणि सू नावाचं एक अमेरिकन जोडपं देश भ्रमंती करण्यासाठी भारतात आलं होतं. या जोडप्याला पहिल्या पासून एक मुलगी होती. भारतात एका मुलाला दत्तक घेण्याच्या उद्देशाने हे जोडपं इथे आलं होतं. ते सुंदर मुलाच्या शोधात आश्रमात आले. त्यांना मनासारखा मुलगा मिळाला नाही. त्यावेळी ‘सू’ ची नजर लैलावर पडली. त्या मुलीच्या निरागस चेहरा आणि आकर्षक डोळ्यांनी हरेन आणि सू ला तिच्या प्रेमात पाडलं.

कायदेशीर प्रक्रियेनंतर त्यांनी लैलाला दत्तक घेतलं. ‘सू’ ने लैलाच नाव बदलून ‘लीज’ केलं. ते पुन्हा अमेरिकेला निघून गेले. काही वर्षानंतर हे जोडपं ऑस्ट्रेलिया सिडनी येथे स्थायिक झालं.

हरेनने लीजला क्रिकेट खेळायला शिकवलं. घरातील पटांगणातून लीजने क्रिकेट सुरु केलं. नंतर पुढ जाऊन ती गल्लीतल्या मुलांसोबत क्रिकेट खेळू लागली. लीजला क्रिकेटचा प्रचंड वेड होतं. पण तिने तिच्या शिक्षणाला देखील तितकच महत्त्व दिलं. लीजने अभ्यासा बरोबर क्रिकेट प्रशिक्षण सुरु ठेवलं. पुढे तिने ऑस्ट्रेलियातील स्थानिक क्रिकेट स्पर्धांमध्ये खेळायला सुरुवात केली. आता लीजपेक्षा तिची बॅटच जास्त बोलत होती.

पुढे जाऊन तिने ऑस्ट्रेलियाच्या राष्ट्रीय संघात स्थान मिळवलं, अनेक रेकॉर्ड आपल्या नावावर केले. प्रत्येक माणूस आपलं नशीब घेऊन जन्माला येतो. आई-वडिलांनी तिला अनाथालयात सोडलं. नियती तिला अमेरिकेत घेऊन गेली.

हीच लीज ऑस्ट्रेलियाची कॅप्टन बनली. आज जगातील महान महिला क्रिकेटपटूंमध्ये तिची गणना होते.

लेखक : श्री द्वारकानाथ संझगिरी 

प्रस्तुती : सुश्री मीनल केळकर

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈