डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्‌भगवद्‌गीता — अध्याय तिसरा— ज्ञानकर्मसंन्यासयोग— (श्लोक ३१ ते ४२) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
☆
यज्ञशिष्टामृतभुजो यान्ति ब्रह्म सनातनम्‌ ।
नायं लोकोऽस्त्ययज्ञस्य कुतोऽन्यः कुरुसत्तम ॥ ४-३१ ॥
*
शेष राहिले यज्ञातुन अमृत त्याचे करिता पान
परब्रह्म परमात्म्आ करीत प्राप्त योगी सनातन
विन्मुख होता यज्ञाला सौख्य नाही त्या इहलोकी
प्राप्त तयाला कसे व्हावे सौख्य कुरुश्रेष्ठा परलोकी ॥३१॥
*
एवं बहुविधा यज्ञा वितता ब्रह्मणो मुखे ।
कर्मजान्विद्धि तान्सर्वानेवं ज्ञात्वा विमोक्ष्यसे ॥ ४-३२ ॥
*
विस्तृत करुनी कथिले प्रकार वेदवाणीने यज्ञाचे
कायागात्रमन क्रियेने जाण संपन्न तयांना करण्याचे
अनुष्ठान करावे पार्था तनमनइंद्रिये त्या यज्ञाचे
मोक्ष तयाने मिळेल तुजला मुक्ती बंधन कर्माचे ॥३२॥
*
श्रेयान्द्रव्यमयाद्यज्ञाज्ज्ञानयज्ञः परन्तप ।
सर्वं कर्माखिलं पार्थ ज्ञाने परिसमाप्यते ॥ ४-३३ ॥
*
शत्रुतापना धनंजया जाण यज्ञज्ञान
द्रव्यमय यज्ञाहून अतिश्रेष्ठ ज्ञानयज्ञ
समस्त कर्मे अखेर समाप्त व्हायाची
ज्ञानामध्ये ती तर विरून जायाची ॥३३॥
*
तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया ।
उपदेक्ष्यन्ति ते ज्ञानं ज्ञानिनस्तत्त्वदर्शिनः ॥ ४-३४ ॥
*
तत्वदर्शी ज्ञान्याकडुनी घेईऔ ज्ञान शिकुनी
सालस सेवा त्यांची करुनी नमन तया करुनी
परमतत्वाचे अधिकारी ते महात्मे श्रेष्ठ ज्ञानी
ज्ञानोपदेश तुजला देतिल प्रसन्न मनी होउनी ॥३४॥
*
यज्ज्ञात्वा न पुनर्मोहमेवं यास्यसि पाण्डव ।
येन भूतान्यशेषेण द्रक्ष्यस्यात्मन्यथो मयि ॥ ४-३५ ॥
*
जाणताच त्या ज्ञाना न जाशील पुनरपि मोहाप्रती
समस्त भूता पाहशील पांडवा तू तर माझ्याप्रती ॥३५॥
*
अपि चेदसि पापेभ्यः सर्वेभ्यः पापकृत्तमः ।
सर्वं ज्ञानप्लवेनैव वृजिनं सन्तरिष्यसि ॥ ४-३६ ॥
*
पाप्यापेक्षा अधिक घडले पाप तुझ्या हातुन
ज्ञाननौका नेइल तुजला पापसमुद्र तरुन ॥३६॥
*
यथैधांसि समिद्धोऽग्निर्भस्मसात्कुरुतेऽर्जुन ।
ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मसात्कुरुते तथा ॥ ४-३७ ॥
*
प्रदीप्त वन्ही जैसे करतो काष्ठांसी भस्म
समस्त कर्मा ज्ञानाग्नी तैसा करील भस्म ॥३७॥
*
न हि ज्ञानेन सदृशं पवित्रमिह विद्यते ।
तत्स्वयं योगसंसिद्धः कालेनात्मनि विन्दति ॥ ४-३८ ॥
*
ज्ञानासम नाही काही जगात या पवित्र
काळाने योगसिद्ध आत्म्यात करितो प्राप्त ॥३८॥
*
श्रद्धावाँल्लभते ज्ञानं तत्परः संयतेन्द्रियः ।
ज्ञानं लब्ध्वा परां शान्तिमचिरेणाधिगच्छति ॥ ४-३९ ॥
*
जितेंद्रिय श्रद्धावान तत्पर साधका ज्ञान प्राप्त
ज्ञानप्राप्तिने तयास सत्वर होई परमशांती प्राप्त ॥३९॥
*
अज्ञश्चाश्रद्दधानश्च संशयात्मा विनश्यति ।
नायं लोकोऽस्ति न परो न सुखं संशयात्मनः ॥ ४-४० ॥
*
अज्ञ अश्रद्ध संशयात्मा खचित पावे विनाश
न इहलोक तया ना परलोक ना सौख्याचा लाभ॥४०॥
*
योगसंन्यस्तकर्माणं ज्ञानसञ्छिन्नसंशयम्‌ ।
आत्मवन्तं न कर्माणि निबध्नन्ति धनञ्जय ॥ ४-४१ ॥
*
कर्मे सारी अर्पण केली विनाश केला संशयाचा
अंतःकरण स्वाधीन ज्याच्या पाश नसे कर्मबंधनाचा ॥४१॥
*
तस्मादज्ञानसम्भूतं हृत्स्थं ज्ञानासिनात्मनः ।
छित्त्वैनं संशयं योगमातिष्ठोत्तिष्ठ भारत ॥ ४-४२ ॥
*
ज्ञानखड्गाने वधुनी अज्ञानसंभव तव संशया
स्थिर होऊनी कर्मयोगे युद्धसिद्ध हो धनंजया ॥४२॥
☆
ॐ तत्सदिति श्रीमद्‌भगवद्‌गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे ज्ञानकर्मसंन्यासयोगो नाम चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४ ॥
ॐ श्रीमद्भगवद्गीताउपनिषद तथा ब्रह्मविद्या योगशास्त्र विषयक श्रीकृष्णार्जुन संवादरूपी ज्ञानकर्मयोग नामे निशिकान्त भावानुवादित चतुर्थ अध्याय संपूर्ण ॥४॥
☆
अनुवादक : © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
वाचताना वेचलेले 
– “सूर्याची पिल्ले …” – 
कवितेचा उत्सव 
मेहबूब जमादार ☆
