डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्‌भगवद्‌गीता — अध्याय १५ — पुरुषोत्तम योग — (श्लोक ११ ते २0) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
संस्कृत श्लोक…
यतन्तो योगिनश्चैनं पश्यन्त्यात्मन्यवस्थितम्‌ ।
यतन्तोऽप्यकृतात्मानो नैनं पश्यन्त्यचेतसः ॥ ११ ॥
*
प्रयत्नान्ती जाणती योगी हृदयस्थ आत्म्याला
अज्ञानी परी यत्नाविन जाणू न शकती तयाला ॥११॥
*
यदादित्यगतं तेजो जगद्भासयतेऽखिलम्‌ ।
यच्चन्द्रमसि यच्चाग्नौ तत्तेजो विद्धि मामकम्‌ ॥१२॥
*
उजळुन टाकी समस्त जगता तेज भास्कराचे
चांदणे प्रकाशत रात्रीसमयी तेज शशांकाचे
जगी पसरेले दिव्य तेज जे पावक हुताशनीचे
मम तेज या सर्वांठायी अर्जुना गुह्य जाणायाचे ॥१२॥
*
गामाविश्य च भूतानि धारयाम्यहमोजसा ।
पुष्णामि चौषधीः सर्वाः सोमो भूत्वा रसात्मकः ॥१३ ॥
*
प्रवेश करुनी वसुंधरेत धारयतो मी सर्व जीवांना
रसस्वरूपी शशी होउनी पोषितो मी औषधींना ॥१३॥
*
अहं वैश्वानरो भूत्वा प्राणिनां देहमाश्रितः ।
प्राणापानसमायुक्तः पचाम्यन्नं चतुर्विधम्‌ ॥ १४ ॥
*
सर्व जीवांच्या देहामध्ये मी वैश्वानर प्राणापान
चतुर्विध अन्नाचे देही करीतो मीच अंतर्ग्रहण ॥१४॥
*
सर्वस्य चाहं हृदि सन्निविष्टो मत्तः स्मृतिर्ज्ञानमपोहनं च ।
वेदैश्च सर्वैरहमेव वेद्यो वेदान्तकृद्वेदविदेव चाहम्‌ ॥१५ ॥
*
समस्त जीवांच्या हृदयात मी अंतर्यामी स्थित
स्मृति-ज्ञानाचा कर्ता मीच माझ्यातुन उद्भवत
वेदांतील जाणावयाचे गुह्य मीच असे ते ज्ञान
वेदांचा कर्ता मीच मलाचि होई त्याची जाण ॥१५॥
*
द्वाविमौ पुरुषौ लोके क्षरश्चाक्षर एव च ।
क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽक्षर उच्यते ॥१६॥
*
विश्वामध्ये क्षर-अक्षर दोन्ही पुरुष नांदती
नाशवंत काया जीवात्मा अविनाशी म्हणती ॥१६॥
*
उत्तमः पुरुषस्त्वन्यः परमात्मेत्युदाहृतः ।
यो लोकत्रयमाविश्य बिभर्त्यव्यय ईश्वरः ॥१७॥
*
भिन्न तथापि उत्तम पुरुष वास्तव्य तिही लोकी
धारतो पोषतो सकला ईश्वर परमात्मा अविनाशी॥ १७॥
*
यस्मात्क्षरमतीतोऽहमक्षरादपि चोत्तमः ।
अतोऽस्मि लोके वेदे च प्रथितः पुरुषोत्तमः ॥ १८ ॥
*
मी सर्वस्वी अतीत नाश अस्तित्वापासून
उत्तम मीही अविनाशी जीवात्म्याहून
आमुलाग्र जाण वेदांना श्रेष्ठत्वाची मम
तिही लोकांतुन दिगंत नाम माझे पुरुषोत्तम ॥१८॥
*
यो मामेवमसम्मूढो जानाति पुरुषोत्तमम्‌ ।
स सर्वविद्भजति मां सर्वभावेन भारत ॥ १९ ॥
*
ज्ञान जयाला झाले माझे पुरुषोत्तम अर्जुन
भजतो मज वासुदेवा तो परमेश्वर जाणून ॥१९॥
*
इति गुह्यतमं शास्त्रमिदमुक्तं मयानघ ।
एतद्‌बुद्ध्वा बुद्धिमान्स्यात्कृतकृत्यश्च भारत ॥२०॥
*
जाणुन घेता तत्वतः ज्यासी कृतार्थ बुद्धिमान
अतिगुह्य ज्ञान ते मी कथिले तुज पावना अर्जुन ॥२०॥
*
ॐ तत्सदिति श्रीमद्‌भगवद्‌गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे पुरुषोत्तमयोगो नाम पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५ ॥
*
ॐ श्रीमद्भगवद्गीताउपनिषद तथा ब्रह्मविद्या योगशास्त्र विषयक श्रीकृष्णार्जुन संवादरूपी पुरुषोत्तमयोग नामे निशिकान्त भावानुवादित पञ्चदशोऽध्याय संपूर्ण ॥१५॥
☆
मराठी भावानुवाद © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
कवितेचा उत्सव 
☆ प्रा डॉ जी आर प्रवीण जोशी ☆
