Tag: #मराठी_पुस्तक_समीक्षा

सौ. सुचित्रा पवार

पुस्तकावर बोलू काही

☆ घामाचे अश्रू… लेखक- श्री. दि. बा. पाटील ☆ परिचय – सौ. सुचित्रा पवार ☆

पुस्तक –  घामाचे अश्रू .. एका बलिदानाची कथा.

लेखक- श्री. दि. बा. पाटील

एकूण पृष्ठे -२६२

प्रकाशक- य. ग. गिरी. करवीर प्रगती प्रकाशन, निंगुडगे आजरा कोल्हापूर

मूल्य- २५०₹

☆ मा. दि. बा. पाटील सरांची वाचकाला खिळवून ठेवणारी अतिशय हृदयस्पर्शी कादंबरी म्हणजे ‘घामाचे अश्रू.’ – सौ. सुचित्रा पवार ☆

ही कहाणी आहे पाचवीला पूजलेल्या सततच्या दुष्काळाने कर्जबाजारी झालेल्या एका ऊसतोड कामगाराच्या दुर्दैवाची. कधी जगण्यासाठी तर कधी सणासुदीला तर कधी आजारपण, लग्नसमारंभ तर कधी व्यसनाधीनता यासाठी सावकाराकडून घेतलेली कर्जे फेडण्यासाठी ऊसपट्ट्यात येऊन जितके पैसे मिळवता येतील तितके मिळवून कर्ज फेडावे या अगतिकतेत अशी कुटुंबे ढोर कष्ट करतात पण खरेच ते सावकारी कर्ज पाशातून मुक्त होतात?खरेच त्यांच्या वाट्याला सुखाचे दिवस येतात?कर्जावर कर्ज, व्याज, पुन्हा कष्ट न पुन्हा कर्ज या दुष्ट चक्रात बरेच ऊसतोड कामगार संपून जातात. माण, जत, कर्नाटक या भागातून हे मजूर ऊसपट्ट्यात आपल्या कुटुंब कबिल्यासह येतात आणि मजुरी करून उदरनिर्वाह करत, अनंत अडचणींचा सामना करत भविष्याची सुंदर स्वप्नं पाहत जगतात. कधी ही स्वप्नं सत्यात उतरतात तर कधी ही स्वप्नं डोळ्यात ठेवून डोळे कायमचे मिटतात. त्यांच्या जीवनातील प्रश्नांना, दुःखाना अंत नाही आणि वालीही. बापाचे कर्ज मुलगा फेडत राहतो, त्यातच तो पुन्हा कर्जबाजारी होतो, आयुष्यात पूर्ण कर्जमुक्त होणे कदाचित त्यांच्या भाळी नसावे, उर्वरित कर्ज मुलाच्या डोक्यावर ठेवून त्याचे जीवन सम्पते, हे दुष्टचक्र पिढ्यानपिढ्या चालतच राहते.

ही कथा आहे अशाच एका कर्जात बुडलेल्या श्रीपती आणि त्याच्या चौकोनी कुटुंबाची. माणदेशातील पांढरवाडी गावातून आलेल्या उसतोडयांच्या बैलगाड्या गावाच्या वेशीतून ऊस मालकाच्या फडात येतात. त्या ताफ्यातील एक गाडी श्रीपतीची. श्रीपती, त्याची पत्नी यशोदा, मुलगा नाम्या व मुलगी सगुणा गावात प्रवेश करतात. पेंगुळलेल्या अवस्थेत छोटी निष्पाप मुलं आई-वडील नेतील तिकडं जात आहेत. ना भविष्याची चिंता न वर्तमानातील सुख अशा विचित्र अवस्थेत करपत चाललेलं बाल्य आपल्या आई वडिलांसोबतच फडात उतरते. नवी विटी नवे राज्य. विचित्र नजरा झेलत यशोदा कोयत्याला भिडते.

थोड्याच दिवसात सामाजिक कार्यकर्ते एकनाथअण्णा व शेवाळे गुरुजी उसाच्या फडात येऊन श्रीपतीस विनंती करून नाम्यास साखर शाळेत दाखल करतात. नाम्या, सगुणा त्यांच्या कुवतीनुसार आईवडिलांच्या प्रत्येक कामात हातभार लावतात. नाम्या हुशार आहे. सुट्टीत गावी जाऊन आई वडिलांच्या कामास हातभार लावणे आणि सुट्टी संपताच पुन्हा शाळेत हजर राहणे. अशा जीवनचक्रात रडत खडत आर्थिक अडचणींवर मात करत नाम्या दहावी पर्यंत शिक्षण घेतो. नामाला आई वडिलांच्या कष्टांची जाण आहे. आपण शिक्षण घेऊन नोकरी केल्याशिवाय आपला व कुटुंबाचा उद्धार होणार नाही, सावकारी कर्ज फीटणार नाही, याची पुरेपूर जाणीव नामाला आहे. त्यासाठी तो शेवाळे गुरुजींच्या मदतीने कर्मवीर अण्णाभाऊंच्या संस्थेत ‘कमवा व शिका’या योजनेखाली महाविद्यालयीन शिक्षणासाठी प्रवेश घेतो. इकडं सगुणाच्या लग्नासाठी, बाळंतपण आणि बारशासाठी शेवाळे गुरुजींच्या मध्यस्थीने श्रीपतीचे राहते घर गहाण पडते. शेतीचा एक तुकडा तर आधीच विकलेला असतो. विकताना काळीज तुटत असते, कर्ज घेताना काळजाचे पाणी झालेले असते पण नामा नावाचा अंधुकसा दिलासा श्रीपतीच्या काळोख्या आयुष्यात असतो. नामाला नोकरी लागली की सगळं कसं नीट होणार होतं.

नामाचे शिक्षण संपवून नामा पांढरवाडीला परततो. नोकरीसाठी पुन्हा पैसे भरावे लागणार असतात. नामापुढं पेच असतो. गावातली जमीन कवडीमोलाने घ्यायला सावकार टपलेलेच असतात. तरीही वाड वडिलांची सगळीच जमीन कशी विकायची?असा पेच आहेच. अशातच एकनाथ अण्णा पाणीप्रश्न घेऊन दुष्काळी भागात आंदोलन करत असतात. अण्णांचे व नामाचे जिव्हाळ्याचे ऋणानुबंध आहेत, अण्णांबद्दल त्याला कमालीचा आदर आहे. नामा नकळत सावकारी पाश, पाणीप्रश्न याविरुद्धच्या लढ्यात ओढला जातो.

कर्ता सवरता मुलगा असा पोटापाण्याच्या प्रश्नामागे न लागता फुकटचं राजकारण करत हिंडत आहे, याचा श्रीपतीला राग येतो. डोक्यावरील कर्जाच्या ओझ्याचा ताण आहेच. त्यामुळं श्रीपती व नामा यांच्यात शाब्दिक चकमकी होऊ लागतात. नामा तरुण आहे, अंगात रग आहे त्यामुळं आपले वडील चुकतात असे त्याला वाटू लागते. त्यातच नामाची बालमैत्रिण अनुशी नामाचा विवाह होतो, म्हणजेच खाणाऱ्या एका तोंडाची अजून भर पडते. नामाच्या विवाह संबंधाने सगुणाचे माहेर तुटते. भरीस भर, यशोदा आजारी पडते आणि तिच्या इलाजासाठी दावणीची खिलारी खोंडांची जोडी विकली जाते.

आतून तुटलेला श्रीपती नामाच्या वागण्याने पुरता खचून जातो अन नैराशेच्या गर्तेत अडकतो. नामाकडून अपेक्षाभंग झालेला श्रीपती मग एका भयंकर निर्णायक वळणावर येतो.

गावात दूध घालायला गेल्यावर सहजच त्याच्या कानावर आत्महत्याग्रस्त शेतकऱ्यांना मिळणाऱ्या मदतीची बातमी कानावर पडते आणि त्याचे डोळे लकाकतात.

संसाराच्या खाचखळग्यांना न डगमगलेला श्रीपती मुलाच्या नसत्या उद्योगाने मात्र डगमगतो. त्याची एकमेव जगण्याची उर्मी म्हणजे नामाची नोकरी असते. पण नामा आपल्या वडीलांचे स्वप्न पूर्ण करू शकला नाही त्यामुळं श्रीपतीची जीवनेच्छा मरून जाते. ‘असं मरत मरत, कुढत जगण्यापेक्षा आत्महत्या केली तर आपण आणि कुटुंबीय कर्जाच्या दुष्टचक्रातून सुटू. आपल्या मृत्यू पश्चात मिळालेल्या पैशात नामा नोकरी साठी पैसे भरून नोकरी करेल आणि कुटुंब सुखात राहील. ‘हा विचार श्रीपतीच्या डोक्यात फिट्ट बसतो न श्रीपती मागचा पुढचा विचार न करता मृत्यूला कवटाळतो. श्रीपतीच्या जीवनाचा अध्याय असा दुःखद वळणावर संपतो. भविष्याच्या सुखी स्वप्नांना डोळ्यात ठेवून श्रीपती भरल्या संसारातून निघून जातो.

इथून पुढं नामाच्या जीवनाला मात्र अचानक कलाटणी मिळते. नामाला सरकारी मदत मिळते. नामा कळत नकळत राजकारणात ओढला जातो. महाविद्यालयीन मित्र अमर देशपांडे आपल्या पक्षात त्याला महत्त्वाचे पद देतो आणि त्याच्या जोरावर नामाचा नामदेवराव होतो. पद आल्यावर आपोआपच पैसा आणि प्रतिष्ठा येते, कर्ज फिटतात, घर परत मिळते, आधुनिक शेतीसाठी आधुनिक औजारे आणि फिरायला चार चाकी दारात येते. घराचा न गावाचा कायापालट होतो. अशा तऱ्हेने नाम्याचा नामदेवराव पर्यंतचा प्रवास सुरु होतो.

ही सगळी सुबत्ता श्रीपतीच्या बलीदानातूनच आलेली आहे, याची खंत मात्र नामदेवला वारंवार होत असते. त्यातूनच त्याला वाटते की राजकारण सरळ, साध्या माणसाचे क्षेत्र नाही. आपण यात खोल खोल बुडत जाण्यापेक्षा कुठंतरी थांबायला हवे, आणि तो राजकारणातून बाजूला होऊन घरच्या शेतीत लक्ष घालतो. आईच्या इच्छेसाठी पुन्हा खिलारी बैल दावणीला येतात. सुख, समृद्धी दारात येते, नामाच्या संसारवेलीवर एक कळी उमलू पाहते आणि श्रीपतीच्या कुटुंबाला सोन्याचे दिवस दिसून कादंबरीचा शेवट होतो. अशा प्रकारे श्रीपतीच्या बलिदान यशस्वी झाले याची रुखरुख मात्र वाचकाच्या काळजात खोलवर राहते.

खरेच श्रीपतीचे बलिदान आवश्यक होते?श्रीपतीने आपल्या मुलावर थोडासा विश्वास ठेवून संयम राखला असता तर?श्रीपतीने आत्महत्या केली नसती तर?तर खरेच नाम्याचा नामदेवराव झाला असता?त्याच्या कुटुंबाला सुखाचे दिवस दिसले असते?नामा स्वार्थी आहे का?या प्रश्नांची उत्तरे संदिग्ध आहेत. नामाला चांगले दिवस आले म्हणून हायसे वाटून घ्यावे की श्रीपतीच्या असाह्य मृत्यूवर चरफडावे?श्रीपतीचे दुर्भाग्य म्हणावे की नामाचा भाग्योदय?

सदरची कादंबरी वाचताना डॉ. सदानंद देशमुख सरांची ‘बारोमास’कादंबरी आठवते. शेतकऱ्यांच्या व्यथाना कुणी वाली नाहीच. काळ बदलतो, सरकारे बदलतात पण काही सामाजिक प्रश्न वर्षोनवर्षी तिथंच राहतात हेच खरं.

वाचकाला सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत खिळवून ठेवण्यात सदरची कादंबरी यशस्वी ठरते. अतिशय सुटसुटीत कथा आणि सुटसुटीत पात्रा भोवती कादंबरी फिरत राहते. श्रीपती, शेवाळे गुरुजी, एकनाथ अण्णा, आबा मास्तर, संभा नाना, अमर देशपांडे आणि नामा इतकीच महत्वाची पात्रे कादंबरी सहज सोपी न वाचनीय करण्यात मोलाची भूमिका बजावतात. कुठेही अवास्तव पाल्हाळ नाही की शृंगारिक वर्णनाचा बटबटीतपणा नाही हे कादंबरीचे प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणावे लागेल.

कादंबरीत दोन नायक दिसतात, पूर्वार्धात श्रीपती अन उत्तरार्धात नामदेव. दोन्हीही नायक आपल्या भूमिका यशस्वी पणे पार पाडण्यात यशस्वी झालेत असे म्हणले तर वावगे नाही. कुटुंबप्रमुख कुणीही असो, सामान्य कुटुंबप्रमुखाला आपल्या कुटुंबासाठी छोटा मोठा त्याग करावाच लागतो. श्रीपतीचे बलिदान सुद्धा कुटुंबाच्या सुखासाठी आहे. आणि नामदेवची राजकारणातील यशस्वी माघार हीही कुटुंबाच्या भल्यासाठीच आहे. मला वाटते कादंबरीचे यश इथंच आहे. कादंबरीतील दोन्ही नायिका सुद्धा आपापल्या जागी अगदी रास्त आहेत. दोघीही निरक्षर आहेत मात्र ‘माणूस’ म्हणून श्रेष्ठ आहेत. पूर्वार्धातील नायिका यशोदा आपल्या संसारासाठी काबाड कष्ट करते, आपल्या नवऱ्याच्या कठीण पेचप्रसंगात ढाल होते. नवऱ्यावर जीवापाड प्रेम करते तसेच आपल्या मुलाबाळांवर देखील. अनु भोळीभाबडी जरूर आहे मात्र व्यवहारी आणि कर्तव्यदक्ष सुद्धा आहे. बरेचदा नवऱ्याकडे पैसे आल्यावर बायका बिथरतात. सासरच्यांना तांदळातील खड्याप्रमाणे बाजूला टाकून माहेरचे भले करतात. नवऱ्याचे कान भरून कुटुंबापासून तोडतात, पण अनु तशी नाही. अनु सासर-माहेर मध्ये समन्वय राखते आणि आपले कुटुंब एकसंध ठेवते म्हणूनच या कादंबरीत काही आदर्श देखील आहेत. समाजातील विशीष्ट लोकांचे ती प्रतिनिधित्व देखील करते.

एकनाथ अण्णा सारखे कितीतरी सामाजिक कार्यकर्ते, राजकीय पुढारी नामदेवसारख्या तरुणांची डोकी भडकवून त्यांचा वापर सोयीच्या राजकारणासाठी करतात. जेव्हा नामदेव नोकरी मागायला अण्णाकडे जातो तेव्हा ते हात झटकतात मात्र तेच अण्णा नामदेवच्या पाणी प्रश्नातील लढ्यात मात्र प्रोत्साहन देतात;नामाची वास्तव गरज काय आहे हे माहिती असूनही!

शेवाळे मास्तर सुद्धा एक हाडाचे शिक्षक आणि तळमळीचे कार्यकर्ते आहेत म्हणूनच प्रत्येकवेळी नामाच्या अडीअडचणीच्या वेळी मदतीसाठी धावून जातात आणि नामदेवच्या भल्यासाठी तत्पर राहतात. आपल्या आसपास शेवाळे मास्तरांसारखी माणसे आपण क्वचितच अनुभवतो. अमर देशपांडे सारखा एखादा भला मित्र मैत्रीत कोणत्याच स्तराचा आडपडदा न ठेवता सच्च्या दिलाने मित्राचे भले करतो, आपल्या मैत्रीला जागतो म्हणूनच नामाला सुखाचे दिवस दिसतात. नाहीतर कोण कुठला महाविद्यालयीन रूम पार्टनर मोठा झाल्यावर, प्रतिष्ठा मिळाल्यावर गरीब मित्राला ओळख दाखवतो?अमर आणि नामा यांचे मित्रप्रेम दुर्मिळच म्हणावे लागेल.

सावकार आबा मास्तर, संभा नाना, पोलीस पाटील आणि सरपंच गावखेड्यातील गुंड प्रवृत्तीचे प्रतिनिधित्व करतात. यांच्या अंगातली रग उतरवयातच जिरते. तोवर अनेक कुटुंबांचे, गावाचे वाटोळं झालेलं असतं.

एकंदरीतच वाचकाला खिळवून ठेवणारी, अंतर्मुख करणारी ओघवत्या शैलीतील ही कादंबरी वाचकाने आवर्जून वाचावी अशीच वाचनीय, मनाचा वेध घेणारी आहे यात शंका नाही.

लेखकाच्या पुढील साहित्य कृतीस खूप खूप शुभेच्छा 💐

समीक्षक – सौ.सुचित्रा पवार 

तासगाव, सांगली

8055690240

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री गौरी गाडेकर

पुस्तकांवर बोलू काही

☆ “मनगाभाऱ्यातील शिल्पे” – (अनुवादित) – मूळ हिन्दी लेखिका : डॉ. हंसा दीप – मराठी अनुवाद : सौ. उज्ज्वला केळकर ☆ परिचय – सुश्री गौरी गाडेकर ☆

पुस्तक : मनगाभाऱ्यातील शिल्पे (अनुवादित) 

मूळ हिंदी लेखिका : डॉ. हंसा दीप

मराठी अनुवाद : सौ. उज्ज्वला केळकर.

प्रकाशक : अमित प्रकाशन, पुणे.

परिचय: सौ. गौरी गाडेकर 

डॉ. हंसा दीप

हा कथासंग्रह म्हणजे डॉ. हंसा दीप यांच्या निवडक कथांचा सौ. उज्ज्वला केळकर यांनी केलेला अनुवाद आहे. डॉ. हंसा दीप यांना मराठी वाचकांपर्यंत पोहोचवण्याचं श्रेय उज्ज्वलाताईंनाच जातं.

डॉ. हंसा दीप यांचा जन्म मेघनगर, झाबुआ, मध्य प्रदेश येथे झाला. त्यांनी आदिवासी लोकसाहित्य व लोकसंस्कृती या विषयात पीएच्. डी. मिळवली आहे. त्या विषयावरील त्यांचे ‘ सौंधवाडी लोक धरोहर ‘ हे पुस्तक प्रसिद्ध आहे. डॉ. हंसा दीप यांनी नंतर अमेरिकेतील सुप्रसिद्ध संस्थांमध्ये हिंदीचे अध्यापन, हिंदी पाठ्यपुस्तकांचे संस्करण तसेच अनेक पुस्तकांचे, नियतकालिकांचे संपादन केले. सद्या त्या कॅनडामधील टोरॅंटो युनिव्हर्सिटीत हिंदीच्या प्राध्यापक, कोर्स डायरेक्टर आहेत. त्यांच्या साहित्याचा अनेक भारतीय भाषांत अनुवाद झाला आहे. त्यांना अनेक पुरस्कारही मिळाले आहेत. विदेशात हिंदी भाषेचा विकास, विस्तार व संवाद यासाठी त्यांनी केलेल्या निरंतर प्रयत्नांबद्दल, प्रवासी भारतीयांसाठी असलेला राष्ट्रीय निर्मल वर्मा सन्मान हा पुरस्कार त्यांना नुकताच भोपाळ, मध्य प्रदेश येथे प्रदान करण्यात आला.

सौ. उज्ज्वला केळकर

वेगवेगळ्या देशातील वास्तव्य, अनेक उपक्रमांमधून विविध लोकांशी संवाद यामुळे त्यांच्या अनुभवविश्वाची व्याप्ती खूपच मोठी आहे. या जीवनप्रवासात मानवी स्वभावाचे विविध नमुने पाहण्याची संधी त्यांना मिळाली. त्यापैकी काही व्यक्तिविशेषांची अभिव्यक्ती या संग्रहात आढळते.

यातील अनेक कथांची पार्श्वभूमी टोरॅंटो असली तरी या घटना भारतातही घडू शकतात. त्या अर्थाने त्या स्थलातीत आहेत.

उदा. ‘ कडब्याची आग’ मधील आयुष्याच्या उताराला लागलेल्या जोडप्यातले मतभेद. ‘शब्दही टोचत होते आणि मौनही. ‘ ‘ मग त्या रागाचं रूपांतर कडब्याच्या आगीत व्हायचं. पेटायचीही लगेच आणि विझायचीही पटकन. ‘

‘ शून्याच्या आत’ मधली निःस्वार्थ, समर्पित कुमुडी मायदेशातील भावंडांच्या जबाबदाऱ्या पेलतापेलता थकते, म्हातारी होते आणि तिला जाणवतं की तिचं जग म्हणजे भलंमोठं शून्य आहे. पण तिचा हा एकटेपणा घालवतात पशुपक्षी.

‘ समर्पण ‘ ही कथा आहे कोविडच्या महामारीत एकच व्हेंटिलेटर असताना आपल्यापेक्षा, २५-२६ वर्षांच्या डिरांगला व्हेंटिलेटरची जास्त गरज आहे, म्हणून स्वतःहून मृत्यूचं आमंत्रण स्वीकारणाऱ्या ८६ वर्षांच्या रोझाची.

‘ सुहास्य तिचे मनास मोही ‘ मधली खूप शिकून उत्तम करिअर करूनही असमाधानी राहिलेली कथानायिका आणि जगण्याच्या परीक्षेत अव्वल आलेली तिची अडाणी, गरीब असूनही सुखी, प्रांजळ हसणारी मैत्रीण.

‘ दोन आणि दोन बावीस ‘ ही कथा मात्र तद्दन टोरॅंटोमधलीच. भारतातून येणारं पुस्तकाचं पार्सल २२ऐवजी चुकून २ नंबरच्या घरात डिलिव्हर केलं गेलं. ते मिळवायला लेखिकेने खूप फेऱ्या घातल्या. तर त्या घरमालकाने तिला चोर समजून चक्क पोलिसांना बोलावलं.

‘ पोपटी पान पिवळं पान ‘ हीही सहसा भारतात न घडणारी कथा. बिछान्याला खिळलेल्या आणि त्यामुळे जीवनातील रस निघून गेलेल्या एका वृद्ध डॉक्टरांना त्यांच्या शेजारची तरुणी आपल्या बाळाचं रोज तासभर बेबीसिटिंग करायची विनंती करते. त्या शैशवाच्या सान्निध्यामुळे हळूहळू ते डॉक्टर जीवनाभिमुख होतात.

‘ परिवर्तन ‘ आणि ‘ सोव्हिनियर ‘ या कथांत बालपणी विकृत पालकत्वाची शिकार झाल्यामुळे रूक्ष, कठोर जीवन जगत असणाऱ्या साशा आणि ऍना यांच्या आयुष्यात एक क्षण असा येतो की जो त्यांना त्या ‘ काल ‘ मधून बाहेर पडून नवीन उत्साही जीवन जगायला प्रवृत्त करतो.

‘ मार्थाचे घर ‘, ‘ समांतर रेषा’, ‘ सूर्य आता चमकू लागलाय ‘ या सर्वच कथा मुळातून वाचण्यातच खरी मजा आहे. त्यामुळे शेवटची कलाटणी धक्का देते.

याशिवायही अनेक कथा या संग्रहात आहेत.

डॉ. हंसाजींनी अतिशय कौशल्याने ही शिल्पं कोरली आहेत. आणि उज्ज्वलाताईंनी त्यांना अतिशय सुंदर फिनिशिंग दिलं आहे. हे पुस्तक वाचताना तो अनुवाद आहे, असं कुठेही जाणवत नाही. तर मराठीतच लिहिलेलं पुस्तक वाचत असल्यासारखं वाटतं.

सगळ्यांनी हे पुस्तक मिळवून मुळातूनच वाचावं, ही सर्वांना आग्रहाची विनंती.

मूळ हिन्दी लेखिका : डॉ. हंसा दीप 

संपर्क – Dr. Hansa Deep, 22 Farrell Avenue, North York, Toronto, ON – M2R1C8 – Canada

दूरभाष – 001 + 647 213 1817

[email protected]

मराठी अनुवाद – सौ. उज्ज्वला केळकर

संपर्क – निलगिरी, सी-५ , बिल्डिंग नं २९, ०-३  सेक्टर – ५, सी. बी. डी. –  नवी मुंबई , पिन – ४००६१४ महाराष्ट्र

मो. 836 925 2454, email-id – [email protected] 

परिचय –  सुश्री गौरी गाडेकर

संपर्क – 1/602, कैरव, जी. ई. लिंक्स, राम मंदिर रोड, गोरेगाव (पश्चिम), मुंबई 400104.

फोन नं. 9820206306

≈संपादक –  श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सौ.अंजोर चाफेकर

 पुस्तकांवर बोलू काही 

☆ “भारताच्या लस-निर्मितीतील प्रगतीची गोष्ट” – लेखक : श्री सज्जन सिंग यादव – अनुवादिका : सौ. मंजुषा मुळे ☆ परिचय – सौ.अंजोर चाफेकर ☆

पुस्तक : “भारताच्या लस-निर्मितीतील प्रगतीची गोष्ट“

“India’s vaccine growth story.”

लेखक : श्री सज्जन सिंग यादव 

अनुवादिका : सुश्री मंजुषा मुळे 

प्रकाशक : मेहता पब्लिशिंग हाउस प्रा. लि. , पुणे ३०.

प्रथम आवृति : जानेवारी २०२४.

पृष्ठे ३२४

मूल्य ₹५२०

परिचयकर्त्या : सौ. अंजोर चाफेकर

सर्वजण सुखी व निरोगी राहोत या संकल्पनेतून लसीचा शोध लागला.

अनुवादिका : सुश्री मंजुषा मुळे 

संसर्ग हे मानवजातीचे प्राचीन काळापासून शत्रू आहेत. आणि लस हे संरक्षक कवच आहे हे आपण जाणतो….’ पण लस म्हणजे नेमके काय असते?‘… याबद्दलची मूलभूत माहितीच कित्येकांना नसावी. आणि याबद्दल या पुस्तकात तपशीलवार माहिती दिलेली आहे. जिवंत रोगजंतूंना प्रयोगशाळेत अतिक्षीण बनविले जाते, किंवा विषाणू वा रोगजंतु यांना उष्णता व रसायने वापरून निष्क्रीय केले जाते आणि त्यापासून लस बनवून ती शरीरात सोडतात. त्यामुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते….. आणि हे सगळे कसे केले जाते ती पूर्ण प्रक्रिया या पुस्तकातून समजून घेता येते. लसीच्या शोधामुळे देवी रोगाचे निर्मूलन झाले. पोलिओचे निर्मूलन झाले. तसेच आणखी कितीतरी आजारांवर प्रतिबंधक उपाय म्हणून लसी अत्यंत प्रभावी ठरल्या … आणि ठरत आहेत. आणि अशाच एका प्रभावी लसीमुळे कोविड १९ या महामारीचे आव्हान जगाने पेलले हे तर सर्वज्ञातच आहे.

या पुस्तकात लसीचा रंजक प्रवास वर्णिला आहे. पुस्तकात एकूण ९ प्रकरणे आहेत.

लसीत झालेली उत्क्रांती, त्याचे सामाजिक व राजकीय फायदे, लस विकासात स्वतःला झोकून देणारे शास्त्रज्ञ, कर्मचारी, उद्योजक, नेते या सर्वांचे वर्णन आहे.

भारताने ‘ लस महासत्ता ‘ हा नावलौकिक व प्रतिष्ठा कशी मिळवली, आणि अत्यंत कमी खर्चात व विक्रमी वेळात भारताने कोविड १९ च्या लसीचे ३ प्रकार जगाला भेट दिले, याचे सविस्तर वृत्त या पुस्तकात आहे.

इजिप्तमधे १३ व्या शतकात गुलामांना देवीची लस देण्यास सुरुवात झाली. पुढे या लसीचा प्रवास इजिप्त मधून तुर्कस्तानपर्यंत पोहोचला. तिथून आटोमन साम्राज्यात पोहोचला. लस टोचण्याची आटोमन साम्राज्यातील पद्धत व भारतातील पद्धत एकसारखीच होती. यावरून त्याचे मूळ एकच असावे असे वाटते.

१७९६ साली पाश्चिमात्य जगात लसीचा शोध लागला. परंतु त्याच्याही आधी काही शतके भारतीयांना लस टोचणे माहीत होते ही महत्वपूर्ण माहिती आपल्याला या पुस्तकातून समजते.

… १८०३ मधे मात्र एडवर्ड जेन्नर या शास्त्रज्ञाने देवीच्या लसीचा प्रसार जगभर केला. त्यांनी सर्व आयुष्य त्यासाठीच वेचले…… गायीच्या आंचळावरील पू- मिश्रित फोडांमधील द्राव काढून त्यांनी त्याची लस बनवली.

… लुई पाश्चर यांनी रेबीज ची लस शोधली.

… डॉ. वाल्दोमर हाफकिन यांनी जिवाणूजन्य आजाराला प्रतिबंध करणारी पहिली लस निर्माण केली.

काॅलरा, प्लेग यासारख्या आजारांवरती लसी शोधल्या.

… अशा अनेक शोधकथांचा रंजक इतिहास या पुस्तकात आहे.

कोविड १९ ची साथ आली आणि सर्व जगात लस संशोधनाला वेग आला.

‘विषाणूचे उत्परिवर्तन म्हणजे त्याचे रुप बदलत जाणे ‘ हे लस संशोधन व निर्मितीतले मोठे आव्हान आहे.

उदा. सार्स कोविड २ या विषाणुचे अल्फा, बीटा, गॅमा, डेल्टा, ओमिक्राॅन असे बदल झाले. लस निर्मितीसाठी संगणक शास्त्र व रोगप्रतिकारक शास्त्र याचा संयुक्त उपयोग करावा लागतो.

तसेच bio informatics म्हणजे जैवतंत्रज्ञान व माहिती तंत्रज्ञानआणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता याचा कसा उपयोग होतो हे या पुस्तकात सोप्या पद्धतीने सांगितले आहे. मशीन लर्निंग हे आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सचे तंत्रज्ञान विषाणुंची रचना समजून घेण्यासाठी, तसेच विषाणूच्या उत्क्रांतीचा अभ्यास करण्यासाठी होतो. प्रतिकार शक्ती वाढवण्यासाठी प्रतिसाद देणारे घटक ओळखण्यासाठी होतो….. हा महत्वाचा तपशील या पुस्तकात नेमकेपणाने वाचायला मिळतो.

लसनिर्मिती नेहमी अशा देशात होते की ज्यांच्याकडे आर्थिक व तांत्रिक बाजू सांभाळण्याचे कसब आहे.

परंतु भारतासारख्या विकसनशील देशाने कोविड-१९ चे आव्हान पेलले. नरेंद्र मोदींनी लस विकासाला पाठिंबा दिला. ’ वसुधैव कुटुम्बकम ‘ ही भावना मनात बाळगणारा भारत देश, कोविड १९ या लसीची जगाची मागणी पूर्ण करण्यासाठी सक्रीय झाला. लस मैत्रीमुळे भारताची आंतरराष्ट्रीय प्रतिमा दणकट झाली. इतर देशांत जवळीक साधली. नवीन बाजारपेठेत भारताला प्रवेश मिळाला.

अदर पूनावाला म्हणतात, २०३० साली लस उत्पादनात नवनवे शोध लावण्यात भारत जगात अग्रेसर असेल.

कारण भारतात कुशल माणसे आहेत, कठोर परिश्रम ही भारताची संस्कृती आहे. नाविन्याचा ध्यास असलेले उद्योजक आहेत. मदतीसाठी तयार असणारे आश्वासक सरकार आहे. भारतीय लस उद्योगाला भविष्यात प्रचंड वाव आहे.

 हे पुस्तक जरूर सर्वांनी वाचावे. कारण या पुस्तकात नुसता लस संशोधनाचा इतिहास नाही तर त्यातील सामाजिक, राजकीय, आर्थिक आव्हाने, लस घेण्यासाठी होणारा काही समाज घटकांचा विरोध, धार्मिक गैरसमजुती, इत्यादी सर्व गोष्टींचे विचार परखडपणे मांडले आहेत.

हे पुस्तक महत्वपूर्ण अशी माहिती देणारे आहेच, यातून बऱ्याच गोष्टी शिकायला मिळतात. आणि तरीही ते रंजक आहे. मूळ इंग्रजी पुस्तक आपण कदाचित वाचणार नाही, कारण ते क्लिष्ट वाटेल. परंतु इतके माहितीपूर्ण वाचनीय पुस्तक मराठी वाचकांसमोर आलेच पाहिजे या हेतुने मंजुषा मुळे यांनी त्याचा सुंदर मराठी अनुवाद केला आहे. तंत्रज्ञानातील मूळ इंग्रजी शब्दांना त्यांनी चपखल मराठी शब्द वापरले आहेत. त्यांची अनुवाद करण्याची स्वतःची एक विशिष्ट शैली आहे. त्यामुळे मूळच्या इंग्रजी लेखनाच्या गाभ्याला जराही धक्का न लागता ओघवत्या दर्जेदार मराठी भाषेतले हे पुस्तक वाचताना खूप मजा येते.

प्रत्येक मराठी माणसाच्या संग्रही हे पुस्तक जरुर असावे असे मला वाटते.

परिचय : सौ. अंजोर चाफेकर, मुंबई.

≈संपादक –  श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

पुस्तकावर बोलू काही

☆ “आवडलं ते निवडलं” – (काव्य-संग्रह) – कवी : श्री. अभिजीत पाटील ☆ परिचय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित ☆

पुस्तक : आवडलं ते निवडलं 

लेखक :श्री. अभिजीत पाटील, 9970188661

मूल्य : रु. १२०/-

प्रकाशक : शब्द शिवार प्रकाशन, 9423060112

☆ आवडलं ते निवडलं…. चोखंदळ निवडीचा प्रत्यय ! ☆

कोरोनाचा काळ हा सर्वांसाठीच भयाण काळ होता. संपूर्ण जगच जणू नजरकैदेत होतं. ‘सातच्या आत घरात ‘ नव्हे तर दिवसभर घरात अशी अवस्था झाली होती. पण या बंदीवासाचाही अनेकांनी उपयोग करुन घेतला. आपल्या सुप्त गुणांना वाव देऊन किंवा बरेच दिवस मनात असलेली योजना पूर्ण करुन मिळालेल्या वेळेचा सदुपयोग करणारे जे होते त्यापैकी एक म्हणजे श्री. अभिजीत पाटील. चिंतेऐवजी चिंतनाला आपलेसे करुन त्यांनी या काळात एक कलाकृती निर्माण केली.

श्री. अभिजीत पाटील हे स्वतः एक कवी असल्याने त्यांना कवितेविषयी प्रेम, आकर्षण असणे स्वाभाविक आहे. कविता-रती या काव्याला वाहिलेल्या नियतकालिकाचे संपादक डाॅ. आशुतोष पाटील यांनी काही वर्षांपूर्वी ‘ काव्यमुद्रा ‘ हे पुस्तक संपादित केले. हे पुस्तक म्हणजे कविता-रती या त्यांच्या नियतकालिकातील निवडक कवितांचा संग्रह आहे. या ‘काव्यमुद्रा ‘ मधील विशेष आवडलेल्या कवितांचा संग्रह म्हणजे श्री. अभिजीत पाटील यांचे ‘ आवडल ते निवडलं ‘ हे कोरोना काळानंतर प्रकाशित झालेले पुस्तक.

प्रथम ‘कविता-रती’, नंतर ‘काव्यमुद्रा’ अशा दोन वेळेला निवडलेल्या कवितांतून श्री. अभिजीत पाटील यांनी पुन्हा आपल्या आवडीनुसार निवड केली आहे. त्यामुळे साहजिकच या संग्रहात दर्जेदार, निवडक कविता वाचायला मिळतात. पण केवळ कविता न निवडता त्यांनी प्रत्येक कवितेवर भाष्यही केले आहे. त्यामुळे प्रत्येक कवितेचा त्यांना अभिप्रेत असलेला अर्थ, त्यातील सौंदर्य त्यांनी उलगडून दाखवले आहे. त्यामुळे कविता समजून घेणे, त्या कवितेबद्दल त्यांचे मत काय आहे ते जाणून घेणे शक्य होते.

या संग्रहासाठी त्यांनी चाळीस कविता निवडल्या आहेत. यामध्ये वा. रा. कान्त, शंकर रामाणी, शंकर वैद्य, कुसुमाग्रज, शांता शेळके यांसारख्या मागील पिढीतील कविंच्या कविता निवडल्या आहेत. त्याबरोबरच कल्पना दुधाळ, नागराज मंजुळे, प्रशांत असनारे, केशव सखाराम देशमुख, दासू वैद्य, महेश केळुसकर अशा आजच्या पिढीतील नामवंत कवी कवयित्रींच्या कविताही निवडल्या आहेत. त्यामुळे विचारांची आणि विषयांची विविधता अनुभवायला मिळते.

कविता, हायकू, रुबाया, गझल अशा विविध प्रकारातील कविता आपण यात वाचू शकतो. त्यावरील श्री. अभिजीत यांनी केलेले भाष्य वाचताना त्यांचे कविता या साहित्य प्रकाराविषयी काय चिंतन झाले आहे व ते कवितेविषयी किती गंभीरपणे विचार करत आहेत याची कल्पना येते. ‘ कवितेकडे आपल्याला डोळसपणे बघायला हवे. एखादी कविता जीवनाकडे वेगळ्या नजरेतून बघायला शिकवते ‘ असे त्यांचे मत आहे. दुस-या एका ठिकाणी ते म्हणतात ‘ काव्य निर्मिती वेदनेची बाजू मांडणारी असू शकते किंवा कवितेच्या निर्मितीमागे जळजळणारी वेदना हे कारण असू शकते. ‘ अशा पद्धतीने प्रत्येक कवितेचा विषय आणि आशय लक्षात घेऊन त्यांनी त्या कवितेविषयीचे स्वतःचे मत व्यक्त केले आहे. हे करत असताना नकळतपणे कविता या साहित्य प्रकाराविषयीच प्रकट चिंतन झाले आहे. त्यांनी म्हटले आहे, ‘ कविता या विषयावर अनेक कविता, कवितेच्या व्याख्या व व्याख्याने आपण ऐकतो, त्या संबंधातील लेखन वाचतो, कविता म्हणजे नेमकी काय याचा शोध घ्यावाच वाटतो. ‘ हे पुस्तक म्हणजे हा शोध घेण्याचा त्यांचा प्रामाणिक प्रयत्न आहे.

अन्य कविंच्या कविता वाचून त्या लोकांसमोर ठेवणे, त्यावर आपण भाष्य करणे हा वेगळा प्रयोग या पुस्तकाद्वारे श्री. पाटील यांनी केला आहे. त्यांनी हाती घेतलेल्या साहित्य चळवळीतील तो एक महत्वाचा टप्पा ठरेल. अन्य कविंच्या कविता वाचून त्यावर चिंतन करावे अशी प्रेरणा सर्वांना या पुस्तकामुळे मिळेल अशी आशा आहे…. त्यातच या पुस्तकाचे यश सामावले आहे.

पुस्तक परिचय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित

सांगली (महाराष्ट्र)

मो – 9421225491

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डॉ.सोनिया कस्तुरे

 पुस्तकावर बोलू काही 

 ☆ “अडीच अक्षरांची गोष्ट’  – श्री प्रदीप आवटे ☆ परिचय – डाॅ. सोनिया कस्तुरे ☆ 

पुस्तक : अडीच अक्षरांची गोष्ट  

लेखक : प्रदीप आवटे.

प्रकाशक : वॉटरमार्क पब्लिकेशन्स 

परिचय : डॉ. सोनिया कस्तुरे 

प्रेमाला जातधर्माची लेबलं नसावीत. निळ्याशार आभाळात शांती, प्रेम, आणि करुणा याची कबुतरे विहरत रहावीत. आपल्या सर्वांच्या अंगणात प्रेमाचे इंद्रधनु फुलावे. या सार्थ मानवतेच्या हेतूने मा. डाॅ. प्रदीप आवटे सरांचे अडीच अक्षरांची गोष्ट हे पुस्तक लाखमोलाचे ठरते.

आपण अफाट माहिती, ज्ञान मिळवले पण अडीच अक्षरं समजून घेवून जोपासता आली नाहीत तर काहीच उपयोग नाही हे बाकी खरं आहे.

प्रेम भावना व्यक्त करायला आपल्याकडे खूप अडचणी आहेत. आपण खूप कडकडून भांडतो, द्वेष, तिरस्कार, राग सहज व्यक्त करतो. पण मनातला स्नेहभाव, प्रेमभाव सहज व्यक्त करणं आपल्याला जमत नाही हे मान्य केलं तरच आपल्या मनात अलौकिक प्रेमभावाची फुलझाडांना खतपाणी घालतात येईल.

‘मुळांचा पासवर्ड सांगणारा दिवस’ या लेखात लेखक लिहितात प्रेम हा अडीच अक्षरी मंत्रच मानवी जगण्याचे सोने करणारा जादूई मंत्र आहे.

पुस्तकं कोणती वाचावीत हा ज्याचा त्याचा विषय, पण डॉ. प्रदिप आवटे सरांचे ‘अडीच अक्षरांची गोष्ट हे पुस्तक सर्वांनीच वाचावे पण तरुणांनी जरुर वाचावे. वाचनाची आवड असो नसो, वाचायला वेळ मिळत असेल नसेल तरीही हे पुस्तक तुमच्या घरी, कामाच्या ठिकाणी आपली नजर सारखी जाते जिथे असावे. म्हणजे आपल्यातील राग, द्वेष, लोभ कमी होईल. प्रेम ही भावना मानवी मनाचा, जगण्याचा गाभा आहे. त्याकडे आपण खूप दुर्लक्ष करतो. जगणं सुंदर करणारी, जगण्याला दिशा देणारी, भांडणतंटे, राग, द्वेष, तिरस्कार, अन्याय, अत्याचार करणारी प्रवृत्ती, बदला घेण्याची, खुनशी वृत्ती यांना समूळ नष्ट करणारी भावना म्हणजे खरी प्रेम भावना. ही भावना जोपासली गेली तरच त्याग, समर्पण कृतज्ञता, निखळता, निर्मळता. निस्पृहता, सहिष्णुता सहानुभूती तडजोड या सारख्या हिताच्या भावना रुजतील. मग मानवी नातेसंबंधातील प्रेम असो, निसर्गप्रेम असो, भूतदया असो वा राष्ट्रप्रेम असो.

कबीराला हवीहवीशी वाटणारी अडीच अक्षर उमजलेली अनेक माणसं डॉक्टर प्रदीप आवटे सरांनी शोधून काढलेली आहेत. या पुस्तकातील अलौकिक प्रेमबहराने आपण वेगळ्याच विश्वात जातो. काहीवेळा प्रेमभाव समजून घेण्यासाठी अजून किती वाट चालावी लागणार आहे याची जाणिव होते.

मोईद्दीनची गोष्ट असो. सौंदर्यांच्या तकलादू, व्यवहारी, बाजारु कल्पनांना छेद देऊन लक्ष्मीवर प्रेम करणारा आलोक असो. समीना प्रशांतची गोष्ट असो, राणी मारियाचा खून केलेल्या समंदरसिंगला आप्त सगळे सोडून जातात पण त्याला माफ करुन, आसरा देऊन मदत करणारे राणीची बहिण आणि आई ही अफलातून माणसं असो.. काळीज हेलावून टाकतात.

आजच्या घडीला अजिबात न पटणारे.. धर्मांध झालेल्या अतिरेकी बापाचा मुलगा, वीस वर्ष वेगवेगळी ठिकाण बदलत फिरणारा झाक इब्राहिम बापाची वाट सोडून मानवतेकडे कसा वळतो याची सुंदर कहाणी अंगावर शहारे आणते.

अरब पॅलेस्टीनी आणि इस्त्राइल यांच्यामधील संघर्षाची भूमी गाजापट्टी. येथील नरसंहार थांबविण्यासाठी गेलेली, मानवी प्रेमाचे, अहिंसात्मक सहजीवनाचे स्वप्न पाहणारी, तेवीस वर्षाची रेचल, गाजापट्टीतील द्वेष आणि हिंसेच्या बुलडोझरने चिरडली जाते हे वाचताना तेवीस वर्षाच्या त्या पोरीचे मानवतेवरील प्रेम आणि बंधूभाव, भगिनीभावाची तिला या वयात असलेली समाज वाचून आपण धन्य होतो. सद्गदित होतो..

माणसांनी प्रेमाला जातीधर्मांच्या क्रुर हिंसक साखळी ने बांधून ठेवलंया. अजूनही ॲॉनरकिलींगच्या घटना संपत नाहीत. ‘एका प्रश्नाचे उत्तर दे’ हे बहिणीने भावाला लिहिलेले पत्र, मुलीला दुय्यम समजणाऱ्या, जातीत अडकून अंधत्व आलेल्या मेंदूला शहाणं करणारा लेख आहे. पण ही कळणाऱ्यांची गोष्ट आहे.

निळ्या आभाळातलं असीम इंद्रधनुष्य आपल्याला या पुस्तकात अनुभवता येईल.. अशी अनेक प्रेमवेडी माणसं या पुस्तकात आपल्याला खऱ्या जगण्याचा अर्थ सांगत आहेत. आवर्जून वाचावे असे हे पुस्तक आहे.

या पुस्तकाला अरविंद जगताप यांची ‘प्रेम_म्हणजे’ या शीर्षकाखाली अतिशय भारी, समर्पक आणि जबरदस्त प्रस्तावना आहे. प्रस्तावना वाचताना काहीवेळा मला खूप हसू आले. काही संदर्भ लिहिल्या वाचून राहवत नाही.

नवरा गाडीवर बायकोच्या मागे बसला तर गाढवावर बसला आहे आणि मिरवणूक काढली आहे असा त्याचा चेहरा असतो आणि बघणारे ही असंच बघतात आज ही बायकोने पर्स काही क्षणभर हातात दिल्यावर नवऱ्याचा चेहरा कसा होतो बघा डॉक्टरने मुतखडा हातात दिल्यासारखे बघतात लोक बायकोच्या पर्स कडे.

धक्कादायक वाटेल पण खूप बायका नवरा वारल्यावर जे त्याच्या छातीवर डोकं आपटून रडतात तोच त्यांचा नवऱ्याला केलेला एकमेव सार्वजनिक स्पर्श असतो.

लोकांना विचारलं बायकोची सगळ्यात आवडणारी गोष्ट कोणती तर खूप लोकांचं उत्तर येईल बायकोच्या हातचा स्वयंपाक. आपल्याकडे हृदयाचा रस्ता पोटातून जातो असं म्हणतात म्हणजे चांगला स्वयंपाक करणारी बायको पाहिजे पण पोट भरल्यावर येणारी सुस्ती त्या प्रेमात आधीच असते त्यामुळे खूपदा आपल्याला प्रेमात आवेश दिसत नाही.

प्रेम खूप वेगवेगळ्या पद्धतीने व्यक्त करता येतं सगळ्यांनीच बायकांचा हात धरून चालायचं ठरवलं तर प्रभात फेरीसारखं होईल. हे वाचल्यावर हसू फुटल्या शिवाय राहत नाही. गांभीर्यानेच पण थोडा विनोदी अंगाने प्रेमाचा लेखा-जोखा मांडलाय… 

अडीच अक्षरांची गोष्ट ही अनवट वाटेवरची अलौकिक प्रेम कथांचा खऱ्याखुऱ्या माणसांवर आधारित लेख आहेत जरूर वाचा.

(ता. क. माधुरी मॅडम आणि डॉ. प्रदीप आवटे सरांची गोष्टही अशीच आपलातून आहे. कधीतरी ती आम्हाला पुस्तक रुपाने वाचायला मिळाली ही अपेक्षा.)

परिचय : डॉ. सोनिया कस्तुरे

विश्रामबाग, जि. सांगली

भ्रमणध्वनी:- 9326818354

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डाॅ. मीना श्रीवास्तव

 पुस्तकांवर बोलू काही 

☆ ‘अजूनही चांदरात आहे – लेखक : श्री विश्वास देशपांडे ☆ डाॅ. मीना श्रीवास्तव ☆

 अभिनंदन ! अभिनंदन !! 

‘पुणे मराठी ग्रंथालय ‘ या ११३ वर्षे जुन्या शासनमान्य ‘अ ‘ वर्ग ग्रंथालयाने जुलै २०२४ मध्ये ‘पुस्तक परीक्षण स्पर्धा’ आयोजित केली होती. त्या स्पर्धेत आपल्या समूहातील ज्येष्ठ लेखिका डॉ. मीना श्रीवास्तव यांच्या पुस्तक परीक्षणाला प्रथम क्रमांकाचे पारितोषिक नुकतेच प्रदान करण्यात आले. प्रसिद्ध साहित्यिक श्री. विश्वास देशपांडे यांनी लिहिलेल्या ‘अजून चांदरात आहे’ या ललित लेखांचा अंतर्भाव असलेल्या सुंदर वाचनीय पुस्तकाचे परीक्षण डॉ. मीना श्रीवास्तव यांनी लिहिले होते. या ग्रंथालयाच्या ११३ व्या वर्धापनदिनाच्या सोहळ्यात त्यांचा गौरवपत्र आणि रोख पारितोषिक देऊन सत्कार करण्यात आला.

या पुरस्काराबद्दल डॉ. मीनाताईंचे आपल्या सर्वांतर्फे मनःपूर्वक अभिनंदन, आणि पुढील अशाच यशस्वी साहित्यिक वाटचालीसाठी असंख्य हार्दिक शुभेच्छा.

आजच्या अंकात वाचू या हे पुरस्कारप्राप्त पुस्तक परीक्षण……..

संपादक मंडळ,

ई – अभिव्यक्ती (मराठी विभाग)

पुस्तक- अजूनही चांदरात आहे

लेखक- श्री विश्वास देशपांडे

प्रकाशक- सोहम क्रिएशन अँड पब्लिकेशन, पुणे 

पृष्ठसंख्या- १६८ पाने

पुस्तकाचे मूल्य- २०० रुपये 

(पुस्तक खरेदीसाठी लेखक श्री विश्वास देशपांडे यांच्याशी ९४०३७४९९३२ या मोबाईल क्रमांकावर थेट संपर्क साधावा.)

श्री विश्वास देशपांडे

 ‘अजूनही चांदरात आहे’ या पुस्तकाच्या मुखपृष्ठाचे आकर्षक लक्षवेधी रूप प्रथम पाहताक्षणी नजरेत भरते. चवथीचा चंद्र, गर्द निळेभोर अस्मान, चांदण्यात न्हायलेल्या जलाशयाची शांत निळाई, काळोखात विसावलेली पर्वतराजी अन तेजस्वी धवल रंगांनी कोरलेले शब्द! पुस्तकात ३२ ललित लेख आहेत. त्यासोबतच ८ काव्यसुमने देखील जोडलेली आहेत. विविधरंगी अन विविधगंधी विषयांच्या आडव्या उभ्या धाग्यांनी विणलेले असे हे कोलाज आकर्षक वाटते. एक १४ पानी लेख वगळता (एक लढा असाही), इतर सर्व लेख ३-४ पानी आहेत. मैफिलीत जसे प्रत्येक गायक एक स्वतंत्र गाणे म्हणतो आणि आपण ते गाणे संपल्यावर नवीन गायकाची वाट बघत नव्या कोऱ्या गाण्याची प्रतीक्षा करतो तसेच हे लेख स्वतंत्र, स्वयंसिद्ध आणि स्वयंपूर्ण आहेत. म्हटले तर पुस्तक एका बैठकीत वाचून संपवा, किंवा चवी-चवीने एक-एक लेख निवांतपणे वाचा. दोहोत तितकाच आनंद अनुभवास येतो. लेख प्रमाणबद्ध शरीर सौष्ठव लाभलेल्या सौंदर्यवती नवयौवनेसारखेच आहेत. कुठेही फाफटपसारा नाही, मात्र त्यांच्या अंतरंगात डोकावून बघावे तर लेख पूर्णत्वास पोहचलेले असतात!

वेगवेगळ्या विषयांतून लेखकाचे गहिरे वाचन, चिंतन, कल्पनाशक्ती, शब्दवैभव अन भावनांचे कल्लोळ यांचा सुरेख मिलाप प्रकर्षाने जाणवतो. पुस्तकातील एका लेखाच्या ‘शब्दमाधुर्य, गीतमाधुर्य, नादमाधुर्य’, या शीर्षकास अनुसरून, लेखकाच्या भाषेत शब्दमाधुर्य आहे, तसेच ती साधी, सोपी आणि सहज आहे. ‘To be simple is the most difficult thing in the world’ हे लक्षात घेतल्यास या सरल आणि तरल भाषेचे सौंदर्य खुलून दिसते. अलंकारांचा अतिरेक नसल्याने भाषा बोजड वाटत नाही. या अर्थवाही भाषेमुळेच प्रत्येक लेख वाचनीय झाला आहे, किंबहुना हाच या पुस्तकाच्या आकर्षणाचा केंद्रबिंदू आहे.

सामाजिक समस्यांवरील आणि विषमतेवरील भाष्य करणाऱ्या १० लेखांवरून लेखकाच्या सामाजिक जाणीवा किती प्रखर आणि दूरदर्शी आहेत याचा प्रत्यय येतो. मोजकीच उदाहरणे द्यायची तर ‘अजूनही चांदरात आहे’ मधील आजोबा आणि आधुनिकतेचे वेड असलेला नातू यांच्यातील संवादाचा अभाव, माणसा माणसातील विसंवादाचे वर्णन करणारे ‘अंतर’, गुगल स्पेस आणि डेटामधील जटिल माहितीच्या जंगलात अडकलेल्या माणसाविषयी मांडलेला ‘जो हुकूम मेरे आका’ हा यथार्थवादी लेख, ‘ये दिल मांगे (नो) मोअर’ मधील शीतपेयांचा बाजार आणि जाहिरातींच्या घातक अतिरेकी आक्रमणाबद्दल जनजागृती करणारा लेख ‘जागतो रहो’ हे लेख वाचनीय आहेतच, पण त्याचबरोबर ते वाचकास गहन विचारमंथन करण्यास प्रवृत्त करतात.

वाढत्या प्रदूषणाचे आणि हिरवाईच्या ऱ्हासाचे विदारक परिणाम आज दिसत आहेतच, पण पुढील पिढ्यांपुढे हा प्रश्न अधिकच ज्वलंत होत जाणार आहे. त्याच अनुषंगाने स्वच्छ हरित पर्यावरणाचे महत्व अधोरेखित करणाऱ्या ‘एक लढा असाही’ या लेखात चिपको आंदोलनाचा सविस्तर आढावा घेत हरितक्रांतीविषयी सखोल विवेचन करण्यात आले आहे. ‘चला आपण आधुनिक कोलंबस होऊ या’ हा लेख देखील पर्यावरणाचा आणि वृक्षवल्लींचा झालेला ऱ्हास आणि नद्यांचे दूषित जल या समस्यांवर भाष्य करतो. या लेखातील शालेय शिक्षणात पर्यावरण या विषयाचा अंतर्भाव आणि इतर मौलिक सूचना विचारणीय आहेत.

‘कवितांच्या गावा जावे’ या लेखात लेखकाच्या कल्पनेची उत्तुंग भरारी अनुभवास येते. विंदा, दत्ता हलसगीकर आणि विदर्भातील कवी बोबडे यांच्या कवितांचे काव्यमय रसग्रहण अत्युत्तम झाले आहे. भारताच्या ऐश्वर्यसंपन्न संस्कृतीच्या पाऊलखुणा दर्शवणारे ४ लेख मला जरा जास्तच भावले. ‘मनोरथा चल त्या नगरीला’ या लेखाद्वारे कर्नाटकातील हंपी या पुरातन शहराची सफर अतिशय हृद्य आहे. व्यक्तिचित्रे आणि नातेसंबंधांचे विश्लेषण करणारे ३ लेख वाचनात आले. त्यातील काळजाला भिडणाऱ्या ‘गेले द्यायचे राहून’ या लेखात लेखकाने त्यांच्या अन त्यांच्या वडिलांच्या हृदयस्पर्शी नात्याचे अलवार पदर हळुवारपणे उलगडले आहेत.

‘दिगूची मुशाफिरी’ मधील सध्याच्या राजकीय, सामाजिक अव्यवस्थेचे भीषण वास्तव आणि पत्रकारितेची दांभिकता यावरचे लेखकाचे भाष्य मनावर कठोर आघात करून जाते. पूर्वग्रहदूषित माणसे एखाद्या व्यक्तीविषयी कसा गैरसमज करून घेतात याचे चपखल उदाहरणांसहित केलेले परिणामकारक लेखन ‘लेबल्स’ या लेखात आढळते. मला भावलेल्या दोन लक्षवेधी लेखांचा उल्लेख करते, एक आहे ‘होरेगल्लू’, सुधा मूर्ती यांच्या या लेखातील हे शीर्षक म्हणजे गावातील वडाच्या झाडाखालचा ‘बेंच’, म्हणजेच आपली सुखदुःखे हक्काने शेअर करायची जागा! याच विचाराचा आजच्या संदर्भाला अनुलक्षून केला गेलेला उहापोह अनवट विचार दर्शवतो. दुसरा लेख आहे ‘ब्रायटनची ब्राईट कहाणी’ ज्यात इंग्लंड येथील ब्रायटन या गावाजवळील पहिल्या महायुद्धात शौर्य गाजवणाऱ्या भारतीय सैनिकांच्या स्मृती जागवणाऱ्या स्मारकाची कथा रेखाटलेली आहे.

पुस्तकांतील लेख आणि कवितांचे वाचन केले असता लेखकाचा मूळ पिंड गंभीर आणि वास्तववादी साहित्यिक लेखनाचा आहे असे जाणवते. पण या पुस्तकांतील काही लेख वाचल्यावर त्यांची विनोदबुद्धी देखील तितकीच तल्लख आणि प्रखर आहे असे दिसून येते. नर्म विनोदाची पखरण करीत हास्याचे रंगीबेरंगी कारंजे फुलवण्याचे कसब त्यांच्या मोजक्याच ५ लेखांत दृष्टीस पडते. ‘हम बोलेगा तो’ यात बोलघेवडी माणसे आपल्याला भेटतात, उदाहरण द्यायचे तर वैचारिक दारिद्रय प्रकट करणारे राजनीतीज्ञ! मंचावर प्रवेश करताक्षणी यांनी ध्वनिक्षेपकाचा ताबा घेतला की प्रेक्षकांची किती म्हणून गोची होते ते त्या प्रेक्षकांनाच माहित असते. ‘तेच ते’ या उपरोधिक लेखात सरकारी पातळीवर नित्याची बाब असलेल्या कचेऱ्यांमध्ये मौक्याच्या स्थळी विजेत्याप्रमाणे स्थानापन्न असलेल्या ‘विहित नमुन्यांच्या’ गमती जमती वर्णन करतांनाच त्यांच्यापायी लोकांना होणाऱ्या त्रासाचे कष्टप्रद पण रंजक वर्णन पेरले आहे. त्यातून साधलेला अप्रतिम विनोद कोपरखळ्या मारीत आपल्या चेहेऱ्यावर स्मित आणतो.

मात्र या सर्वांवर मात करणारा मला सर्वाधिक आवडलेला लेख म्हणजे ‘महानायक आजारी पडतो तेव्हां’! हा लेख तर कल्पनेच्या भराऱ्या मारीत प्रासंगिक विनोदाचा जणू धमाल धबधबाच! त्याची पार्श्वभूमी अशी की आपला लाडका महानायक अमिताभ कोरोनाने ग्रस्त झाल्यावर दवाखान्यात भर्ती होतो. हे वृत्त कळताच त्याला भेटायला चित्रनगरीतील त्याचे अनेक सहकलाकार त्याला भेटायला येतात, त्यांचे ठेवणीतले डायलॉग हिंदीतच ठेऊन लेखकाने खूप मजा आणली आहे, शेवटी राज्याचे मुख्यमंत्री आणि पंतप्रधान येतात तेव्हांची दवाखान्यात उडालेली धांदल आणि गांभीर्याच्या मास्कखाली दडलेल्या चौफेर विनोदाच्या बहारदार लहरींचा आस्वाद घ्यायचा असेल तर संपूर्ण लेखच प्रत्यक्ष वाचावा!

प्रतिभा आणि प्रतिमेचे वरदान लाभलेले मराठी काव्यजगतातील शीर्ष कविजन जेव्हां एकत्रितपणे ‘नक्षत्रांचे देणे’ प्रदान करतात तेव्हां ‘घेता किती घेशील दो कराने’ अशी लेखकाची अवस्था होते. त्याचा परिपाक म्हणजे ‘कधी कधी मला वाटतं’ ही नितांतसुंदर कविता! कवितेची सुरुवातच विंदा मास्तरांच्या वर्गापासून झालीय! सुरेश भटांच्या काव्यातील काटे खुपू न देता त्यांच्या ओल्या जखमा न्याहाळीत, बालकवींच्या आनंदाला हळुवारपणे स्पर्श करीत आणि शांताबाईंच्या हिरव्या अन बरव्या ऋतुसंहाराचे रंग ओळखत आपण भेटतो ताठ कण्याने जगायला शिकवणाऱ्या अन प्रेमाने पाठीवर हात ठेवीत लढायला सज्ज करणाऱ्या कुसुमाग्रजांना! या कवींच्या सुंदर भावस्पर्शी कवितांच्या रम्य आठवणी लेखकाने जाग्या केल्या आहेत. त्याचप्रमाणे मातृभक्त कोमलहृदयी साने गुरुजी, निसर्गकवी बा. भ. बोरकर, तत्वज्ञानी तांबे आणि रोमँटिक पाडगावकर देखील या कवितेत विराजमान झाले आहेत. सदरहू कवींकडून काय काय घ्यावे अन घेता घेता त्यांचे हातच कसे घेऊन टाकावेत हे या कवितेचे गमक आहे. ही कविता म्हणजे या पुस्तकातील अभिजात आणि अनवट साहित्यनिर्मितीचा सर्वोच्च बिंदू आहे असे मला वाटते.

मला एक अजून भावलेली कविता ‘चष्मा’ वाचतांना स्वतःबद्दल राग, निराशा आणि अगतिकता वाटायला लागते. निरनिराळ्या राजकीय पक्षांचा तथाकथित जाहीरनामा, त्यांचे हिरवे, भगवे अन निळे झेंडे ही प्रतीकचिन्हे अतिशय वास्तववादी आणि प्रभावी वाटतात. स्वतःची राजनैतिक विचारसरणी सामान्य जनतेची देखील कशी आहे, हे ठासून सांगण्यातच या पुढाऱ्यांचा वेळ आणि शक्ती खर्ची पडतात. फिल्टर आणि चष्मा या दोन प्रातिनिधिक शब्दांत कवीने हा राजनैतिक खेळखंडोबा अभिनवरित्या चितारला आहे. बेरोजगारी आणि महागाईसारख्या जनतेला पोळत असलेल्या सध्याच्या गंभीर समस्या जिथल्या तिथेच राहणार हे माहित असल्याने अत्यंत दुय्यम अशा गोष्टींकडे जनतेचे लक्ष वळवणे हे राजकीय नेत्यांचे इप्सित इथे प्रकर्षाने मांडलेले आहे. कवितेच्या शेवटी सर्वधर्म समभावाच्या झेंड्याच्या प्रतिमेचा एल्गार ध्यानी-मनी खोलवर रुजतो. हाच या कवितेचा संदेश असावा अशी माझी धारणा आहे. लेखकाची कल्पनाशक्ती, शब्दवैभव आणि भावनांचे कल्लोळ यांचा सुरेख मिलाप त्यांच्या काव्यलेखनात दृष्टीस पडतो दिसून येतो.

एकंदरीतच ‘अजूनही चांदरात आहे’ या श्री विश्वास देशपांडे लिखित पुस्तकाची गोळाबेरीज करतांना जाणवते की, ललित लेखांचे उच्च साहित्यिक मूल्य असलेले लेख आणि कविता, नवीन विषयांची अनवट माहिती, सामाजिक समस्यांचे सखोल चिंतन, तसेच त्यांच्यावर विचारपूर्वक मांडलेले उपाय, विनोद, परिहास आणि उपरोधिक भाष्य यांनी अलंकृत असे हे पुस्तक आहे. वाचकांना लेखकाच्या या ललित लेखनाच्या लालित्याचा लळा लागेल असे मला खात्रीपूर्वक वाटते. शेवटी एकच सांगावेसे वाटते की वाचकांनी हे वाचनीय पुस्तक तर फिरफिरुनि वाचावेच, पण आपला वाचनसंग्रह समृद्ध करायला ते संग्रही ठेवावे, तसेच वाचनसंस्कृतीचा प्रसार होण्याकरता पुस्तकभेट म्हणून या पुस्तकाची निवड करावी.

परिचय : डॉ. मीना श्रीवास्तव

ठाणे

मोबाईल क्रमांक ९९२०१६७२११, ई-मेल – [email protected]

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

पुस्तकावर बोलू काही

☆ “ऐलपैल” – (काव्य-संग्रह) – कवी : श्री हरिश्चंद्र कोठावदे ☆ परिचय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित ☆

पुस्तक : ऐलपैल  (काव्यसंग्रह)

कवी : श्री. हरिश्चंद्र कोठावदे,  9423862226

प्रकाशक : मधुश्री प्रकाशन पुणे, 9850962807

मूल्य : रु. 300/-

☆ ऐलपैल —- मधुघटातून झालेले काव्यामृताचे शिंपण ☆

सुप्तकोषातील कवितेला जागृत करुन वृत्तबद्ध काव्याचा मधुघट हाती देणा-या श्री. हरिश्चंद्र कोठावदे यांचा ‘ ऐलपैल ‘ हा एकशेबावन्न कवितांच्या संग्रहाचा आस्वाद घेतल्यानंतर त्यातील काही अमृतकण रसिकांपर्यंत पोहोचावेत याहेतूने केलेले हे लेखन ! खरे तर प्रत्येक ओळीचा आस्वाद स्वतः घ्यावा असा हा काव्यसंग्रह. मुक्तछंदाची वाट न चोखाळता वृत्तबद्ध, छंदोबद्ध काव्यलेखन करणारे पुण्याचे श्री. कोठावदे यांनी या काव्यसंग्रहाद्वारे काव्यानंदाचा लाभ घडवून आणला आहे.

श्री. हरिश्चंद्र कोठावदे

शब्दसाधना करता करता शब्दसिद्धी प्राप्त करुन कधी आत्मरंजनी तर कधी विश्वरंजनी रमणा-या या कविने पादाकुलक, हरिभगिनी, आनंदकंद, अनलज्वाला, बालानंद, समुदितमदना, केशवकरणी अशा विविध वृत्तांत तसेच छंदात केलेल्या रचना वाचताना त्यातील अंतर्गत लयीमुळे मन काव्यलतेवर नकळतपणे डोलू लागते. खरे तर कवीने मनाशी साधलेला संवाद काव्याच्या रुपाने शब्दबद्ध झाला आहे. यातील कविता म्हणजे आयुष्याने दिलेल्या अनुभवांचा काव्यात्मक आलेख आहे. या कवितेत काय नाही ?, उन्हात चांदणे फुलवण्याची किमया या कवितेत आहे. ही कविता सर्जनशीलतेचा अलंकारिक साक्षात्कार घडवणारी आहे. काव्यदेवतेने पायात नुपूर बांधावेत आणि कानावर त्याचा मंजुळ नाद कानी पडावा असा अनुभव देणा-या या कविता आहेत. स्वतःला कवी म्हणून फारशा गांभीर्याने कधीच घेतले नव्हते असे कवीने मनोगतात म्हटले असले तरी छंद जोपासता जोपासता छंदोबद्ध कवितांचा नजराणाच कविने रसिकांना सादर केला आहे. कवितेतून आयुष्याचा सूर मिळवताना कविला कवितेचाही सूर सापडत गेला आहे. लयबद्ध शब्द रचनेने केवळ कवितेचीच नव्हे तर जगण्याची लयही सापडली आहे. स्वप्नात रंगताना, सत्याचे रंग कितीही भयावह असले तरीही त्यांच्या उग्र रूपाकडे काणाडोळा न करणा-या या कविता आहेत. या कवितांमधून वास्तवावर प्रखर प्रहार तर केले आहेतच पण लयबद्ध गेयता बहार वाढवणारी आहे. आशा, निराशा, खंत, खिन्नता, ध्येयपूर्ती, अपुरेपणा, सुसंगती, विसंगती अशा संमिश्र भावनांनी भरलेल्या जीवनाचे यथार्थ दर्शन या कवितांतून घडत आहे. ‘ ऐलपैल ‘ मधील कविता म्हणजे नवरसांचा शाब्दिक नवोन्मेश आहे. काव्यगंगेच्या ऐलतटापासून पैलतटापर्यंत अलंकारांची हिरवळ लेऊन सजलेलं वृत्तबद्ध काव्याचं बेट म्हणजे ‘ ऐलपैल ‘ हा काव्यसंग्रह!

कविने म्हटल्याप्रमाणे अश्रू असोत, पानझड असो, संकटाची घोर रात्र असो, उन्ह असो वा चांदणे, हार असो वा झुंजणे, एकांत असो वा कोलाहल कवीची कविता ही विदेह यात्रा आहे. दुःखाला भडकपणे रंगवून त्याचे प्रदर्शन करण्याचा आततायीपणा या कवितेत नाही आणि सुखाच्या लाटेवर आरूढ होतानाही कविच्या शब्दांत उन्माद नाही.

श्री. कोठावदे यांची कविता ही सुखदुःखाचा करुणरम्य उत्सव शब्दांनी रंगविणारी कविता आहे. कविने म्हटल्याप्रमाणे ती कविला नव्याने जन्माला घालणारी आहे. ती नित्य साधनेची जाणीव करुन देणारी कविता आहे. अनुप्रासात्मक शब्दांनी काव्यातून चिंब पाऊस पाडणारी कविता आहे. अश्रूत नाहलेल्या, कंठात दाटलेल्या आणि ह्रदयात पेटलेल्या प्रीतीची जखम गोंदणारी ही कविता आहे. ही कविता स्वार्थांध बेफिकीरी पाहून उद्विग्न होणारी आहे. भोंदुगिरीच्या जमान्यात संयम, तपस्या आणि अध्यात्म यांचे स्मरण करुन देणारी ही कविता आहे. उरात ओल जपत परदुःखाशी संवाद साधणारी आहे. मुखवट्याच्या जगात अविरत झुंजत राहण्याचे सामर्थ्य देणारी कविता ‘ऐलपैल ‘ मध्ये आपल्याला वाचायला मिळते.

सर्वच्या सर्व संग्रह आपल्यासमोर ठेवणे शक्य नाही. पण संग्रहाचे कोणतेही पान उघडावे आणि त्यावरील काही पंक्ती समोर ठेवाव्यातच असा मोह होतो.

*

सांगायाचे बरेच होते, बरेच काही सांगुन झाले

काळजातले सुरुंग काही, फुटावयाचे राहुन गेले

*

दिवसाढवळ्या डोळ्यांदेखत, इथे खलांचा नंगा नाच

संत महात्मे साधू सज्जन, किती उदासिन किती लाचार 

*

ध्वस्त कराया तुझी अस्मिता

सुसज्ज सैनिक दहा दिशांचे

आरपारची अता लढाई 

भय कसले रे शत मरणांचे 

*

ध्यास असू दे नंदनवन पण, परसामधली बाग फुलू दे

नित्य नभाशी संभाषण पण, घरट्याशी संवाद असू दे

*

युद्ध लादले जर नियतीने 

नियतीशीही झुंजत राहू

अखेरच्या अन् चिंधिलाही 

निशाण बनवुन फडकत ठेऊ

*

जीवन ही तर गळकी घागर

किती भरावी तरी रिती रे

दैवाकडुनी शापालाही 

उ:शापाची कधी हमी रे

*

तुटू पाहती तट तेजाचे,

तरीही जळती दिवट्या काही

अजून असतिल परंतु शोधा,

भांगेमधल्या तुळशा काही

 *

कविते तुझीच बाधा, आजन्म भोवणार

वणव्यात चांदण्याची, मी गोष्ट सांगणार

*

मन ग्रासते मनांना, होऊन राहुकेतू 

मन जोडते मनांना, होऊन दिव्य सेतू

*

एकावर एक वीट

जावी रचित दुःखांची

होत रहावी अभेद्य 

तटबंदी काळजाची 

परि नच काळजाला

कळा पाषाणाची यावी

परदुःखांशी संवादी 

ओल उरात जपावी

*

आम्ही मेंढरे आंधळी

नाही बूड, नाही शेंडा

ज्याच्यामागे गर्दी त्याचा

खांद्यावर वाहू झेंडा

*

प्रीतीचा गंगौघ असा की

मनी मलिनता उरली नाही

विश्व प्रीतिचे दोघांचे जरी

कुंपण क्षितिजा उरले नाही

*

प्रतिसादाविण विदीर्ण हाका

तरी जळू दे दिव्यात ज्योती 

थेंब स्वातिचा कधीतरी रे

शिंपल्यातला होइल मोती !

*

पहिलावहिला पाऊस उत्कट

सहस्त्र हस्ते धरेस कवळी

अशा बरसती धो धो धारा

जन्मांतरिचे वणवे विझती

*

क्षितिजकरांनी शिंपित जीवन

गगन धरेवर झुकले रे

किती दिसांनी आभाळाला 

फुटला ऐसा पाझर रे

 *

घ्यावे दत्तक दुःखांना 

तुझे दुःख दुःख माझे

गच्च भरल्या गाड्याला 

सुपाचे का होते ओझे

 *

अशा किती काव्य पंक्ती सांगाव्यात? त्यापेक्षा त्या वाचून आनंद घेणे हेच श्रेयस्कर. कवीही म्हणत आहे,

 ” स्वान्तःसुखाय जरि ही कवने 

 दाद द्यावया दर्दी यावे

 अज्ञेयातिल रानफुलेही 

 कुणी तयांना ह्रदयी घ्यावे “

वृत्तबद्ध काव्य रचना करत असताना येणा-या बंधनांचे व मर्यादांचे भान ठेऊन या कवितांचा आस्वाद घेणा-याला काव्यानंदाची अनुभूती आल्याशिवाय राहणार नाही. अशात कसदार कवितांची अपेक्षा श्री. हरिश्चंद्र कोठावदे यांच्याकडून आहे. पुढील लेखनासाठी त्यांना शुभेच्छा !

पुस्तक परिचय – श्री सुहास रघुनाथ पंडित

सांगली (महाराष्ट्र)

मो – 9421225491

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈